Կառլոս I Հաբսբուրգ (Ավստրիայի կայսր)

Կառլոս I Հաբսբուրգ; գերմ.՝ Karl I.
Ծնվել է	օգոստոսի 17, 1887[…]
Ծննդավայր	Persenbeug Castle, Persenbeug-Gottsdorf, Ավստրո-Հունգարիա
Մահացել է	ապրիլի 1, 1922[…] (34 տարեկան)
Մահվան վայր	Ֆունշալ, Պորտուգալիա
Գերեզման	Igreja de Nossa Senhora do Monte
Քաղաքացիություն	Ավստրիա և Ցիսլեյտանիա
Կրոն	Հռոմի Կաթոլիկ եկեղեցի
Կրթություն	Պրահայի Կարլի համալսարան և Schottengymnasium? (1901)
Մասնագիտություն	սպա, քաղաքական գործիչ և միապետ
Ամուսին	Ցիտա Բուրբոն Պարմացի
Ծնողներ	հայր՝ Archduke Otto of Austria?, մայր՝ Princess Maria Josepha of Saxony?
Զբաղեցրած պաշտոններ	Հունգարիայի թագավոր, Ավստրիայի կայսր, Ավստրո-Հունգարիայի Ռեյխսրատի Լորդերի պալատի անդամ, King of Bohemia? և Head of the House of Habsburg?
Պարգևներ և ; մրցանակներ	; Մալթայի գերագույն ռազմական միաբանություն և Franz Joseph Cross?
Երեխաներ	Օտտո ֆոն Հաբսբուրգ, Robert, Archduke of Austria-Este?, Archduke Carl Ludwig of Austria?, Archduke Rudolf of Austria?, Archduchess Elisabeth of Austria?, Archduchess Adelheid of Austria?, Էրցհերցոգ Ֆելիքս Ավստրիացի և Duchess Charlotte, Duchess of Mecklenburg-Strelitz?
	Ստորագրություն;
	Karl I of Austria Վիքիպահեստում

Կառլոս I Հաբսբուրգ կամ Կառլոս Ֆրանց Յոզեֆ (անգլ.՝ Karl I. Franz Josef, օգոստոսի 17, 1887(1887-08-17)^[1]^[2]^[3]^[…], Persenbeug Castle, Persenbeug-Gottsdorf, Ավստրո-Հունգարիա - ապրիլի 1, 1922(1922-04-01)^[4]^[1]^[2]^[…], Ֆունշալ, Պորտուգալիա^[4]), Ավստրո-Հունգարիայի կայսր, Չեխիայի (որպես Կարել III, չեխ․՝ Karel III) և Հունգարիայի (որպես Կարոյ IV, հունգ.՝ IV. Károly) թագավոր 1916 թվականի հոյեմբերի 21-ից մինչև 1918 թվականի նոյեմբերի 12-ը։

Ժառանգորդ

Հաբսբուրգների արքայատոհմի վերջին գահակալն է։ Կարլը պատկանել է նրա ենթաճյուղին. ուղիղ գծով միայն նրա նախապապ Ֆրանց II-ն է եղել կայսր։ Կարլի հայրը եղել է էրցհերցոգ Օտտոն (1865-1906), ով կայսր Ֆրանց Յոզեֆ I-ի զարմիկն է եղել։ Ծնվելու պահին Կարլը գահի հավակնորդների թվում հինգերորդն էր, ընդ որում նոր հետնորդների ծնունդը նրան ավելի կհեռացներ գահից։ Սակայն Ֆրանց Յոզեֆը ավելի երկար ապրեց իր միակ որդուց` Ռուդոլֆից (մահացել է 1889 թվականին՝ չթողնելով որդիներ), իր եղբայր էրցհերցոգ Կարլ Լյուդվիգից (մահացել է 1896 թվականին), փոքր զարմիկ Օտտոյից (մահացել է 1906 թվականին հիվանդությունից) և վերջապես ավագ զարմիկ Ֆրանց Ֆերդինանդից (սպանվել է 1914 թվականին Սարաևոյում), ում երեխաները, ծնված լինելով մորգանատիկական ամուսնությունից, չէին կարող հավակնել գահին։

Դրանից հետո` Առաջին համաշխարհային պատերազմը սկսվելուն պես, 27-ամյա էրցհերցոգ Կարլը դարձավ իր 84-ամյա ազգակից պապի հերթական ժառանգորդը։

Գահակալում

1916 թվականի նոյեմբերի 21-ին Ֆրանց Յոզեֆի մահը Կարլ I-ին բերեց Ավստրիայի ու Հունգարիայի գահին։ Այդ ժամանակ երկրի ռազմական ու ներքաղաքական վիճակը ծայրահեղ ծանր էր։ Կայսր Կարլը իր վրա է վերցնում զորքերի կառավարումը` ձգտելով հասնել հունգարների սատարմանը։ Նա թագադրվել է Բուդապեշտում 1916 թվականի դեկտեմբերի վերջին` չնայած պատերազմական ժամանակին։

Տապալում և աքսոր

Կարլ I-ի արձանը Ինսբրուքում

ավստրո-հունգարիայի անկումից հետո` 1918 թվականի նոյեմբերին, կայսրը հայտարարեց, որ հեռանում է երկրի կառավարումից` ընդգծելով, որ դա չի նշանակում գահից հրաժարում։

1921 թվականի մարտի 26-ին նա հունգարական գահը վերադարձնելու առաջին փորձն է կատարել, որը պատմագրության մեջ հայտնի է «Զատկի ճգնաժամ» անվանումով։ Ծպտյալ կայսրը ժամանում է Բուդապեշտ` հույս դնելով Արիստիդ Բրիանի անիրական խոստումների վրա, ում օգնությամբ Կարլը փորձում էր փրկվել (ապրիլի 3-ին Բրիանը հանրայնորեն հայտարարեց, որ ինքը կապ չունի շնորհազրկված միապետի հետ)` հույս դնելով հունգարական ռոյալիստների, այդ էվում` ծովակալ Միկլոշ Հորթիի աջակցության վրա։ Սակայն Փոքր Անտանտի ազդեցության պատճառով Հաբսբուրգների վերականգնումը գահին չի իրականանում։ Ինքը Միկլոշ Հորթին, ով լավ ըմբռնում էր ժամանակի քաղաքական իրավիճակը, գործնականում հրաժարվում է Կարլ I-ին պաշտպանելուց, քանի որ Չեխոսլովակիան ու Սլովենիայի, Խորվաթիայի ու Սերբիայի թագավորությունները նրա առաջխաղացման դեպքում կարող էին իրենց զորքերը մտցնել երկիր (1921 թվականի մարտի 28-ին Պրահան ու Բելգրադը պաշտոնական նոտա են հղում, որ նման առաջխաղացումը իբրև պատերազմի նշան կդիտարկեն)։ Ավելի ուշ իր հուշերում ծովակալը հիշում է, որ վերապրել է իր կյանքի ծանրագույն երկու ժամերը` համոզելով վճռական տրամադրվածություն ունեցող կայսերը անխելամիտ քայլեր չկատարել։ Նրա դիրքորոշումը սատարում էր Հունգարիայի վարչապետ կոմս Պալ Տելեկին։ Խորհրդարանի արտակարգ նիստը, որը տեղի է ունեցել ապրիլի 1-ին, իր վստահությունն է հայտնել ծովակալ Հորթիին, ով գնացքով մեկնել էր Շվեյցարիա` խոր հակակրանք տածելով ծովակալի հանդեպ և առիթ ստանալով նրան դավաճան համարելու։

1921 թվականի հոկտեմբերի 21-ից 24-ը Կարլը կրկին փորձում է իրեն վերադարձնել գահը և իր զինվորներով հասնում է մինչև Բուդապեշտ, սակայն ձերբակալվում է և նույն թվականի նոյեմբերի 19-ին հասցվում Մադեյրա կղզի, որը դառնում է նրա աքսորավայրը։ Նույն թվականին Հունգարիայի խորհրդարանը իրավաբանորեն չեղյալ է հայտարարում Հաբսբուրգների իշխանությունը և 1713 թվականի Պրագմատիկ սանկցիան, ինչի արդյունքում հունգարական գահը զբաղեցրել էր Հաբսբուրգ-Լոթարինգյան տունը։

1922 թվականի մարտին նախկին կայսրը մրսում և հիվանդանում է թոքերի բորբոքումով և ապրիլի 1-ին մահանում է ու թաղվում Մադեյրայում։

Հետմահու ճակատագիր

2004 թվականին կաթոլիկ եկեղեցու կողմից երանելիների շարքին է դասվել^[5]։

Ընտանիք և հետնորդներ

Կարլ I-ը ամուսնացած էր 1911 թվականից արքայադուստր Ցիտա Բուրբոն-Սաքսոնացու հետ, ով Պարմայի վերջին հերցոգ Ռոբերտ I-ի դուստրն էր։ Նա մահացել է ամուսնու մահից շատ ուշ` 1989 թվականին։ Ամուսնությունից ծնվել են հինգ որդի և երեք դուստր։ Ավագ որդին` Օտտո ֆոն Հաբսբուրգը (1912-2011), ավստրիական կայսերական տան ղեկավարն է եղել և Եվրախորհրդարանի պատգամավոր։

Ընդամենը 35 տարի ապրած Կարլ I-ի հետնորդներն աչքի են ընկնում երկարակեցությամբ. նրա հինգ որդիներից երեքն ապրել են 90 և ավելի տարի, իսկ ավագը մահացել է 98 տարեկան հասակում։ Կարլն ունեցել է 13 թոռ և 23 ծոռ միայն ուղղակի տղամարդկային գծով, ինչի շնորհիվ Հաբսբուրգները համարվում են ներկայացուցիչների թվով խոշորագույն դինաստիաներից մեկը Եվրոպայում` զիջելով միայն Բուրբոններին։ 2011 թվականի սեպտեմբերի 6-ին 95 տարեկան հասակում մահացել է նրա հինգ որդիներից վերջինը` Ֆելիքսը։

Կայսեր կրտսեր որդին` Ռուդոլֆը (1919-2010) ամուսնացել է ռուս կոմսուհի Քսենյա Չեռնիշևա-Բեզոբրազովայի հետ, իսկ նրանց ավագ դուստրը 1981 թվականին դարձել է իշխան Պյոտր Գոլիցինիկինը։

Ռազմական կոչումներ

ավստրիականգեներալ-մայոր և կոնտրծովակալ (14 հուլիսի, 1915)
ավստրիական ֆելդմարշալ-լեյտենանտ և փոխծովակալ (12 մարտի, 1916)
ավստրիական հեծելազորի գեներալ և ծովակալ (1 օգոստոսի, 1916)
ավստրիական գներալ-գնդապետ և գրոսծովակալ (1 նոյեմբերի, 1916)
ավստրիական ֆելդմարշալ (21 նոյեմբերի, 1916)
- գերմանական ծովակալ (30 նոյեմբերի, 1915)
- պրուսական գեներալ-ֆելդմարշալ (12 փետրվարի, 1917)
- թուրքական մուշիր (մարշալ) (21 մայիսի, 1918)

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Encyclopædia Britannica
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 ^2,7 Lundy D. R. The Peerage
↑ ^3,0 ^3,1 Schäfer J. Ökumenisches Heiligenlexikon — 1998.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 Карл I // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
↑ Pope Beatifies Last Emperor of Austria; Reaction Mixed - The New York Times

Գրականություն

«The Last Empress, The Life & Times of Zita of Austria-Hungary 1892—1989» by G.Brook-Shepherd 1991,ISBN 0-00-215861-2.
Flavia Foradini, «Otto d’Asburgo. L’ultimo atto di una dinastia», mgs press, Trieste, 2004. ISBN 88-89219-04-1

Արտաքին հղումներ

Կայսր Կարլ I-ը և «ծվենային կայսրության» անկումը

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կառլոս I Հաբսբուրգ (Ավստրիայի կայսր)» հոդվածին։

[_576f5e204045fac9-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Encyclopædia Britannica

[_af9b65fd2adb6473-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 ^2,7 Lundy D. R. The Peerage

[_a445d7db8158cbf7-3] 3,0 ^3,1 Schäfer J. Ökumenisches Heiligenlexikon — 1998.

[_9f9fe789b618ef84-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 Карл I // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.

[5] Pope Beatifies Last Emperor of Austria; Reaction Mixed - The New York Times

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Կառլոս I Հաբսբուրգ գերմ.՝ Karl I.

Ծնվել է	օգոստոսի 17, 1887(1887-08-17)^[1]^[2]^[3]^[…]
Ծննդավայր	Persenbeug Castle, Persenbeug-Gottsdorf, Ավստրո-Հունգարիա
Մահացել է	ապրիլի 1, 1922(1922-04-01)^[4]^[1]^[2]^[…] (34 տարեկան)
Մահվան վայր	Ֆունշալ, Պորտուգալիա^[4]
Գերեզման	Igreja de Nossa Senhora do Monte
Քաղաքացիություն	Ավստրիա և Ցիսլեյտանիա
Կրոն	Հռոմի Կաթոլիկ եկեղեցի
Կրթություն	Պրահայի Կարլի համալսարան և Schottengymnasium? (1901)
Մասնագիտություն	սպա, քաղաքական գործիչ և միապետ
Ամուսին	Ցիտա Բուրբոն Պարմացի
Ծնողներ	հայր՝ Archduke Otto of Austria?, մայր՝ Princess Maria Josepha of Saxony?
Զբաղեցրած պաշտոններ	Հունգարիայի թագավոր, Ավստրիայի կայսր, Ավստրո-Հունգարիայի Ռեյխսրատի Լորդերի պալատի անդամ, King of Bohemia? և Head of the House of Habsburg?
Պարգևներ և մրցանակներ	Մալթայի գերագույն ռազմական միաբանություն և Franz Joseph Cross?
Երեխաներ	Օտտո ֆոն Հաբսբուրգ, Robert, Archduke of Austria-Este?, Archduke Carl Ludwig of Austria?, Archduke Rudolf of Austria?, Archduchess Elisabeth of Austria?, Archduchess Adelheid of Austria?^[2], Էրցհերցոգ Ֆելիքս Ավստրիացի^[2] և Duchess Charlotte, Duchess of Mecklenburg-Strelitz?^[2]
Ստորագրություն
Karl I of Austria Վիքիպահեստում