Արտավազդ Թումանյան

հայ արվեստագետ, նկարիչ, դերասան, գրող
Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Թումանյան ազգանունով այլ մարդկանց մասին։

Արտավազդ Հովհաննեսի Թումանյան (նոյեմբերի 23, 1894(1894-11-23), Թիֆլիս, Ռուսական կայսրություն - նոյեմբերի 23, 1918(1918-11-23), Վան, Վանի վիլայեթ, Օսմանյան կայսրություն[2][3]), հայ արվեստագետ, նկարիչ, դերասան, գրող։

Արտավազդ Թումանյան
Դիմանկար
Ծնվել էնոյեմբերի 23, 1894(1894-11-23)
ԾննդավայրԹիֆլիս, Ռուսական կայսրություն
Մահացել էնոյեմբերի 23, 1918(1918-11-23) (24 տարեկան)
Մահվան վայրՎան, Վանի վիլայեթ, Օսմանյան կայսրություն
Քաղաքացիություն Ռուսական կայսրություն
Ազգությունհայ
ԿրթությունՆերսիսյան դպրոց
Մասնագիտություննկարիչ, դերասան, գրող և արվեստագետ
Ծնողներհայր՝ Հովհաննես Թումանյան[1], մայր՝ Օլգա Թումանյան
Հարազատներեղբայրներ՝ Մուշեղ Թումանյան, Համլիկ Թումանյան, Արեգ Թումանյան, քույրեր՝ Աշխեն Թումանյան, Նվարդ Թումանյան, Անուշ Թումանյան, Արփենիկ Թումանյան, Սեդա Թումանյան, Թամար Թումանյան։

Բանաստեղծ Հովհաննես Թումանյանի որդին։

Կենսագրություն խմբագրել

 
Թումանյանների ընտանիքը

Արտավազդ Թումանյանը ծնվել է 1894 թվականի նոյեմբերի 23-ին Թիֆլիսում[2]։ Սովորել է Լիսիցյան մասնավոր վարժարանում, ապա Ներսիսյան դպրոցում, որն այդպես էլ չի ավարտել, այնուհետև ուսանել է նկարչության և քանդակագործության ուսումնարանում։ Կերպարվեստի առաջին դասերն առել է նկարիչ Եղիշե Թադևոսյանից։ Արվեստի նկատմամբ սերը Արտավազդին հասցնում է Մոսկվա` Պ. Ի. Կելինի նկարչական ստուդիայում սովորելու[2]։ Նվարդ Թումանյանն իր «Հուշեր և զրույցներ գրքում» եղբոր մասին ասում է․

  Արտիկը, որ յոթ-ութ տարեկան էր, նկարչական շնորհք ուներ... ստվարաթղթի վրա կիպարիսների շարք էր նկարել, հայրիկի անվանակոչության օրը՝ հունվարի 14-ին նվիրեց նրան։ Հայրիկը հուզված էր։
- Նվարդ Թումանյան, «Հուշեր և զրույցներ» գրքից
 

Գրական գործունեություն խմբագրել

Մանուկ հասակում հակում ուներ գրականության հանդեպ. գրել է փոքրածավալ բանաստեղծություններ, երգիծական պատմություններ, ապա դրանք զետեղել ինքնուրույն ստեղծած գրքերում։ Թարգմանությունների և փոխադրությունների հեղինակ է, 13 տարեկանում կատարել է Դ. Մամին-Սիբիրյակի «Քաջ նապաստակը» հեքիաթի թարգմանությունը, որը 1907 թվականին տպագրվել է «Հասկեր» ամսագրում։ Արտիկի գեղանկարչական մի քանի աշխատանքներ, չափածո, արձակ գործեր, արվեստաբանական վերլուծություններ և հոդվածներ, նաև պիեսներ Լեոնարդո դա Վինչիի, Վան Դեյքի, Տիցիանի, Ռուբենսի և այլնի մասին պահպանվել են։ «Վան Դեյք» պիեսը 1911 թվականին տպագրվել է «Հասկերում», իսկ «Ռուբենսը»՝ «Պատանի» ալմանախում։ Պիեսներից մի քանիսը բեմադրվել են։ Դսեղում բեմադրվել է նաև Արտավազդի կողմից պիեսի վերածված «Գիքորը» պատմվածքը, որի ժամանակ խաղացել է իր եղբոր՝ Համլիկի հետ։ Բեմադրությանը ներկա է եղել Հովհաննես Թումանյանը[4]։

Ըստ «Հիշատակարանի»՝ Արտավազդը սկսնակ գրողների առաջին համագումարի նախաձեռնողն էր[5]։ 1914 թվականին՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ վերադարձել է Թիֆլիս և զորակոչվել բանակ, որից հետո կամավոր աշխատել է «Միջազգային Կարմիր խաչի Համառուսական քաղաքների միություն» կովկասյան կոմիտեում։ Արտավազդը 1915 թվականի ապրիլի 23-ին կայացած առաջին խորհրդակցական ժողովի քարտուղարն է եղել, որի ժամանակ անդրադարձել են Արևմտյան Հայաստանում տեղի ունեցող իրադարձություններին[6]։ «Միջազգային Կարմիր խաչի Համառուսական քաղաքների միություն» կովկասյան կոմիտեում աշխատելու առաջին տարիներին գործունեություն է ծավալել Իգդիրում, Ջուղայում, հիմնադրել է «սննդատու կայաններ», ժամանակավոր իջևանատներ, բուժսանիտարական կետեր, ապա 1916 թվականին նշանակվել է լիազոր ներկայացուցիչ Վանի շրջանում[7]։ 1917 թվականին՝ Վանում եղած ժամանակ, Արտիկը մասնակցել է գիտնականներ Նիկողայոս Ադոնցի և Ա․ Քալանթարյանի հնագիտական արշավախմբի աշխատանքներին։ Ուսումնասիրելով Աղթամարի ձեռագրերը՝ հայտնաբերել է Գրիգորիս Գեղեցիկի տաղերը[8], արտագրել՝ փրկելով դրանք ոչնչացումից։

Նա մտերիմ հարաբերություններ է ունեցել անգլուհի Էլիզաբեթ Արմսթրոնգի հետ, որը «Միջազգային Կարմիր Խաչի» գթության քույր էր։ Վերջինս Արտավազդին սովորեցնում էր անգլերեն։ Նրանց նամակագրությունը ընդհատվել է Արտավազդի մահով[9]։

Մահ խմբագրել

Արտավազդ Թումանյանը մահացել է 1918 թվականի նոյեմբերի 23-ին՝ Վանի երկրորդ նահանջի ժամանակ վերջնապահ փոքրաթիվ խմբի կազմում։ Մահվան լուրը Թումանյանն իմացել է 1918 թվականի դեկտեմբերի 3-ի առավոտյան[10]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,0 1,1 https://go.gale.com/ps/i.do?id=GALE%7CA656656858&sid=googleScholar&v=2.1&it=r&linkaccess=abs&issn=00042366&p=AONE&sw=w&userGroupName=anon%7Eb817f11
  2. 2,0 2,1 2,2 Թումանյանի զավակները:Արտավազդ Թումանյան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Հովհաննես Թումանյանի թանգարան, 2013.-7 էջ.- (Արևելք-Արևմուտք մատենաշար)։.
  3. Թումանյանի զավակները:Արտավազդ Թումանյան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Հովհաննես Թումանյանի թանգարան, 2013.- 15 էջ.- (Արևելք-Արևմուտք մատենաշար)։.
  4. Թումանյանի զավակները:Արտավազդ Թումանյան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Հովհաննես Թումանյանի թանգարան, 2013.-7-8 էջ.- (Արևելք-Արևմուտք մատենաշար)։.
  5. Թումանյանի զավակները:Արտավազդ Թումանյան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Հովհաննես Թումանյանի թանգարան, 2013.-10 էջ.- (Արևելք-Արևմուտք մատենաշար)։.
  6. Թումանյանի զավակները:Արտավազդ Թումանյան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Հովհաննես Թումանյանի թանգարան, 2013.-12 էջ.- (Արևելք-Արևմուտք մատենաշար)։.
  7. Թումանյանի զավակները:Արտավազդ Թումանյան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Հովհաննես Թումանյանի թանգարան, 2013.-13 էջ.- (Արևելք-Արևմուտք մատենաշար)։.
  8. «Տազ ազնիւ (Գեղեցիկ Գրիգորիսի)». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 16-ին.
  9. Թումանյանի զավակները:Արտավազդ Թումանյան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Հովհաննես Թումանյանի թանգարան, 2013.-14 էջ.- (Արևելք-Արևմուտք մատենաշար)։.
  10. Թումանյանի զավակները:Արտավազդ Թումանյան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Հովհաննես Թումանյանի թանգարան, 2013.-15 էջ.- (Արևելք-Արևմուտք մատենաշար)։.

Արտաքին հղումներ խմբագրել