Վիքիպեդիա

Ալերգիա

Ալերգիաներ կամ ալերգիկ հիվանդություններ, վիճակներ, որոնք հետևանքն են իմուն համակարգի գերզգայուն պատասխանի՝ ուղղված արտաքին միջավայրի սովորաբար անվնաս նյութերին[1]։ Այս հիվանդություններն են ալերգիկ քթաբորբը (հարդախոտի տենդ), սննդային ալերգիան, ատոպիկ մաշկաբորբը, ալերգիկ ասթման և անաֆիլաքսիան[2]։ Ախտանիշները կարող են լինել հետևյալները․ աչքերի կարմրածություն, քոր եկող ցան, փռշտոց, քթահոսություն, դժվարաշնչություն կամ այտուցվածություն[3]։ Սննդային անտանելիությունը և սննդային թունավորումը առանձին, տարբեր վիճակներ են[4][5]։

Ալերգիա
Տեսակգիտական բնագավառ, հիվանդության կարգ և ախտանիշ կամ նշան
Պատճառալերգեն
Հետևանքքթահոսություն և allergic response?
Բժշկական մասնագիտությունԻմունոլոգիա
ՀՄԴ-9995.3
ՀՄԴ-10T78.4
 Allergies Վիքիպահեստում

Հաճախ հանդիպող ալերգեններն են ծաղկափոշիներն ու որոշակի սննդամթերքները[1]։ Մետաղներն ու այլ նյութերը ևս կարող են առաջացնել խնդիրներ[1]։ Սնունդը, միջատների խայթոցները և դեղորայքը սուր ռեակցիաների առաջացման հաճախակի պատճառներն են[6]։ Նման վիճակների առաջացումը պայմանավորված է և ժառանգական, և շրջակա միջավայրի գործոններով[6]։ Այս ռեակցիաների հիմքում են իմունոգլոբուլին Е տեսակի հակամարմինների միացումը ալերգենի հետ, որը տեղի է ունենում պարարտ բջիջների և բազոֆիլների մակերեսին։ Այս բջիջների վրա կան ընկալիչներ իմունոգլոբուլին Е համար։ Ալերգենի կողմից միաժամանակ երկու իմունոգլոբուլինի Е խթանումը բերում է նշված բջիջների կողմից այնպիսի բորբոքային միջնորդանյութերի ձերբազատման, ինչպիսին է հիստամինը[7]։ Ախտորոշումը սովորաբար կայացվում է բժշկական պատմության հիման վրա[4]։ Հետագա մաշկային թեսթերը և լաբորատոր քննությունները կարող են օգտակար լինել որոշ դեպքերում[4]։ Այնուամենայնիվ, միայն դրական արդյունքների հիման վրա հնարավոր չէ ախտորոշել ալերգիա տրված նյութի հանդեպ[8]։

Ալերգենի վաղ ներկայացումը կարող է ունենալ պաշտպանիչ նշանակություն[9]։ Բուժումը ներառում է ալերգենի հետ կոնտակտի բացառում, հակահիսատամինային, կենսաբանական, հորմոնալ դեղեր[10]։ Ծանր վիճակներում խորհուրդ է տրվում ադրենալինի (էպինեֆրինի) ներարկում[11]։ Ալերգեն իմունթերապիան, որի դեպքում օրգանիզմին ներկայացվում է աստիճանաբար աճող քանակով ալերգենը, կիրառելի է միայն որոշակի ալերգիաների համար, օրինակ` ալերգիկ քթաբորբ և/կամ շաղկապենու բորբոքումով, միջատների խայթոցների ալերգիա[10]։ Ալերգեն իմունոթերապիայի կիրռումը սննդային ալերգիաների ժամանակ դեռ հետազոտվում է[10]։

Ալերգիաները հաճախ հանդիպող են[12]։ Զարգացած երկրներում բնակչության մինչև 20% տոկոսի մոտ ախտորոշվում է ալերգիկ քթաբորբ[13], 6%-ը գոնե մեկ սննդային ալերգիա[4][9], և մոտ 20% ունի ատոպիկ մաշկաբորբ կյանքի ինչ-որ հատվծում[14]։ Կախված երկրից, 1-18% բնակչության մոտ ախտորոշվում է ասթմա[15][16]։ Անաֆիլաքսիա առաջանում է 0.05-2% մոտ[17]։ Շատ ալերգիկ հիվանդություններ միտում ունեն հաճախ հանդիպելու[11][18]։ «Ալերգիա» բառն առաջին անգամ կիրառել է Կլեմենս ֆոն Պիրքեն՝ 1906 թվականին[6]։

Ախտանիշներ

խմբագրել
Ախտանիշներ
Օրգան Ախտանիշ
Քիթ Քթահոսություն, փակվածություն, փռշտոց
Հարքթային խոռոչներ Ալերգիկ սինուսիտներ
Աչքեր Աչքերի լորձաթաղանթի (շաղկապենու) կարմրություն և քոր
Շնչուղիներ Շնչարգելություն, հազ, բրոնխոսպազմ, խզզոցներ և շնչառության խանգարում։ Ծանր ռեակցիաների ժամանակ հնարավոր է շնչուղիների այտուց
Ականջներ Ծանրության և փակվածության զգացողություն, երբեմն ցավ և լսողության վատացում, քոր։
Մաշկ Քոր, ցան, այտուցներ, մաշկաբորբ և եղնջացան։
Մարսողական համակարգ Որովայնի ցավ, փքվածություն, փսխում և լուծ։

Ալերգենների մեծ մասը շնչառական են` տարածվում են օդի միջոցով։ Օրինակ՝ ծաղկափորշին կամ տնային փոշին։ Այս դեպքում ախտանիշներն առաջանում են օդի հետ շփման հատվածներում, օրինակ՝ աչքերի կամ շնչուղիների լորձաթաղանթները։ Նույն ալերգիկ քթաբորբը, իրենից ներկայացնում է քթի և/կամ աչքերի լորձաթաղանթի (շաղկապենու) բորբոքում, որն ուղեկցվում է կարմրությամբ, քորով, փռոշտոցով ու առատ արտադրությամբ[19]։ Այս վիճակն առաջանում է շնչառական ալերգենների անմիջական ազդեցության հետևանքով։ Նույն պրոցեսը կարող է թափանցել նաև ստորին շնչուղիներ` բրոնխներ, առաջացնելով լորձի գերարտադրություն, շնչարգելություն, հազ և շնչառական խզզոցներ[20]։

Բացի վերը նշվածից, ալերգիկ ռեակցիաները կարող են առաջանալ սննդամթերքից, դեղերից, միջատների խայթոցներից, ինչպես նաև՝ մասնագիտական ալերգեններից։ Սննդային ալերգիաները դրսևորվում են փորացավով, փքվածությամբ, փսխումով, լուծով, մաշքի քորով և եղնջացանով։ Շատ հազվադեպ (հիմնականում երեխաների մոտ) սննդային ալերգիաները կարող են առաջացնել նաև շնչառական խանգարումներ` քթաբորբ կամ շնչական (ասթմատիկ) ռեակցիաներ[21]։ Միջատների խայթոցները, սնունդը, հակաբիոտիկներ և որոշակի դեղեր կարող են առաջացնել համակարգային ալերգիկ պատասխան` անաֆիլաքսիա։ Կարող են ախտահարվել մարսողական, սիրտ-անոթային և շնչառական համակարգերը[22][23][24]։ Ծանրությունից կախված կարող է առաջանալ մաշկային ռեակցիաներ, բրոնխոսպազմ, այտուցներ, զարկերակային ճնշման անկում, սրտի ռիթմի խանգարումներ, կոմա և մահ։ Այս տիպի ռեակցիա կարող է առաջանալ հանկարծակի կամ ուշացած սկզբով։ Կարող է թվալ, թե անաֆիլակտիկ վիճակն արդեն անցնում է, սակայն այն որոշ ժամանակ հետո կարող է նորից կրկնվել[24]։

Մաշկ

խմբագրել

Մաշկի հետ անմիջապես շփվող նյութերը, ինչպիսին է լատեքսը, ևս կարող են պատճառ դառնալ ալերգիկ ռեակցիաների, որոնք կոչվում են կոնտակտային մաշկաբորբեր կամ էկզեմա[25]։ Մաշկային ալերգիաները հաճախ դրսևորվում են ցանով, այտուցներով, որոնք առաջացնում են բնորոշ մաշկային տարր` եղնջայտուց[26]։

Միջատների խայթոցից կարող է առաջանալ մեծ տեղային ռեակցիա (10սմ մեծ մակերեսով մաշկի կարմրած հատված)[27]։ Դա կարող է տևել 1-2 օր[27]։ Նման ռեակցիա կարող է առաջանալ նաև իմունոթերապիայից հետո[28]։

Պատճառ

խմբագրել
 
Ալերգիայի պատճառները

Ըստ ծագման, ալերգիայի ռիսկի գործոնները պայմանականորեն բաժանվել երկու խմբի․ շրջակա միջավայրից և պացիենտից[29]։ Պացիենտի ռիսկի գործոններն են ժառանգականությունը, սեռը, ռասսան և տարիքը։ Սրանցից հատկանշականն է ժառանգականը։ Սակայն վերջին ժամանակներում նկատվում է հիվանդացության աճի տենդենց, ինչը չի կարելի բացատրել միայն ժառանգականությամբ։ Չորս հիմնական շրջակա միջավայրի գործոններն են․ վաղ մանկական տարիքում վարակիչ հիվանդությունների հանդեպ ընկալունակության փոփոխությունը, շրջակա միջավայրի ախտոտումը, ալերգենների քանակը և սննդակարգի փոփոխություննները[30][30]։

Սնունդ

խմբագրել

Սննդամթերքների լայն տարատեսակներ կարող են առաջացնել ալերգիկ ռեակցիաներ, բայց սննդային ալերգիաների 90% պայմանավորված է կովի կաթով, սոյայով, հավկիթով, ցորենով, գետնանուշով, ընկույզներով և ծովամթերքով[31]։ Մնացած սննդային ալերգիաները, որոնք հանդիպում են բնակչության 1:10000 հարաբերակցությամբ կարելի է համարել հազվադեպ հանդիպող[32]։ Հիդրոլիզացված մանկական կաթնային խառնուրդների կիրառումը ալերգիայի առաջացման ռիսկի հավաստի տարբերություն չի առաջացրել համեմատած ստանդարդ կաթնային խառնուրդների համեմատ[33]։

ԱՄՆ-ում սննդային ալերգիայի ամենատարածված պատճառն են խեցգետնակերպերը[32]։ Չնայած, որ գետնանուշի ալերգիան տխրահռչակ է իր ծանրությամբ, բայց այն ամենատարածվածը չէ երեխաների կամ մեծահասակների շրջանում։ Ծանր և կյանքին սպառնացող ռեակցիաները կարող են հարուցվել տարբեր ալերգենների կողմից և հաճախ են հանդիպում ասթմայի հետ համակցված[31]։

Ալերգիաների հանդիպման հաճախականությունը տարբեր է երեխաների և մեծահասակների մոտ։ Գետնանուշի ալերգիան երեխաների մոտ երբեմն կարող է անցնել տարիքի հետ։ Ձվի ալերգիան ախտահարում է երեխաների 1-2%, որոնց երկու երրորդը մինչև հինգ տարեկանը լիարժեք հաղթահարում են հիվանդությունը[34]։ Գերզգայնությունը սովորաբար ավելի հաճախ առաջանում է սպիտակուցի մոլեկուլների հանդեպ, քան՝ դեղնուցի[35]։

Երեխաների մոտ կաթի սպիտակուցների ալերգիան ամենահաճախ հանդիպողն է[36]։ Տվյալ ռեակցիաների մոտավորապես 60% E իմունոգլոբուլինով են միջնորդված, իսկ մնացածը` հաստ աղու բորբոքումով[37]։ Շատեր զգայուն են ինչպես կովի կաթի, այնպես էլ այծի կամ ոչխարի կաթի հանդեպ։ Ինչպես նաև չեն կարողանում տանել կաթնամթերք, օրինակ՝ պանիր։ Կոպիտ, երեխաների մոտ 10%, ովքեր ունեն կաթի ալերգիա, կարող են ունենալ ռեակցիաներ տավարի մսի հանդեպ։ Տավարի միսը քիչ քանակությամբ պարունակում է կաթում պարունակվող սպիտակուցներ[38]։ Լակտոզի անտանելիությունը կաթի հանդեպ հաճախակի հանդիպող ռեակցիա է, որը ալերգիայի տեսակ չէ, այլ մարսողական ֆերմենտի բացակայության կամ սխալ աշխատանքի հետևանք։

Ընկույզների ալերգիան կարող է պայմանավորված լինել մեկ կամ մի քան ընկույզներով` պեկան, պիստակ, ընկույզ, անտառային ընկույզ, մայրու ընկույզ և այլն։ Ինչպես նաև որոշ սերմեր, օրինակ՝ քունջութի և կակաչի սերմերը, ևս կարող են պարունակել մոլեկուլ, որը կհրահրի ալերգիա[35]։

Ալերգենները կարող են փոխանցվել մեկ սննդամթերքից մյուսը գենետիկ ինժեներիայի միջոցով, ինչպես նաև նույն կերպ կարելի ազատվել ալերգեն մոլեկուլներից։ Քիչ հետազոտություններ են կատարվել ալերգենի քանակի բնական ճանապարհով կրճատման ուղղությամբ[39][40]։

Լատեքս

խմբագրել

Լատեքսը կարող է հրահրել իմունոգլոբուլին E միջնորդված մաշկային, շնչառական և համակարգային ռեակցիաներ։ Լատեքսի ալերգիայի տարածվածությունը ընդհանուր պոպուլյացիայում գնահատվում է 1% ցածր։ Հիվանդանոցային հետազոտության ժամանակ, 800 վիրաբուժից մեկը (0.125%) նշել է զգայնություն լատեքսի հանդեպ, չնայած բուժաշխատողների մոտ լատեքսի ալերգիան գնահատվում է 7-10%։ Հետազոտողները նման բարձր ցուցանիշը կապում են որոշ հիվանդանոցային տարածքների օդում լատեքսի փոշու բարձր պարունակությամբ, օրինակ՝ վիրասրահներ, ինտենսիվ թերապիայի բաժանմունք, ատամնաբուժական սենյակներ։ Լատեքսով հարուստ միջավայրում աշխատող բուժաշխատողները կարող են զգայուն դառնալ լատեքսի հանդեպ[41]։

Լատեքսի ալերգիայի դրսևորման ամենահաճախակի դրսևորումներն են կոնտակտային ալերգիկ մաշկաբորբը, գերզգայունության ուշացած տիպի պատասխանը` մաշկի չորություն, ճաքճքածություն։ Ուշացած ռեակցիաներն առաջանում են հպումից 48-96 ժամ հետո։ Ձեռնոցի տակ, մաշկի քրտնող և տրորվող հատվածները բարդացնում են մաշկի վնասումը և կարող են առաջացնել խոցեր[41]։ Այն պացիենտներն, ովքեր ունեն զգայնություն լատեքսի հանդեպ, կարող են ունենալ ծանր անաֆիլակտիկ ռեակցիաներ բաց որովայնային վիրահատությունների ժամանակ վիրաբուժի ձեռնոցի հետ շփվելու հետևանքով, սակայն ատամնաբուժական կամ այլ միջամտությունների ժամանակ լորձաթաղանթների հետ շփումը ևս կարող է առաջացնել համակարգային բարդություն[41]։

Լատեքսն ու բանանն ունեն խաչաձև զգայնություն։ Նման ռեակցիա կարելի նկատել նաև կիվիի, ավոկադոյի և շագանակի հանդեպ ևս[42]։ Այս մարդիկ սովորաբար դժգոհում են բերանի շրջանում քորից և տեղային եղնջացանից։ Միայն շատ հազվադեպ այս սննդային խաչաձև ռեակցիաները կարող են համակարգային պատասխանի բերել։ Հետազոտողները կասկածում են, որ նման խաչաձև ռեակցիաների հիմքում ընկած են նշված մթերքների և լատեքսի որոշ ալերգենն մոլեկուլների հոմոլոգությունը[41]։

Դեղեր

խմբագրել

Մարդկության մոտ 10% ներկայացնում է պենիցիլինի ալերգիա, չնայած դրանց 90% ալերգիկ չեն։ Լուրջ ալերգիաներ առաջանում են մոտ 0.03% մոտ[43]։

Միջատների խայթոց

խմբագրել

Սովորաբար, միջատները, որոնք առաջացնում են ալերգիկ ռեակցիաներ լինում են խայթող (կրետ, մեղու, մրջյուն, իշամեղու) կամ կծող (մոծակ, տիզ)։ Խայթող միջատները թույնը ներարկում են զոհի մեջ, իսկ կծողները` թքի հետ արտազատում հակամակարդիչներ։

Թույների փոխազդեցությունը սպիտակուցների հետ

խմբագրել

Մեկ այլ ոչ սննդային սպիտակուցային ռեակցիայով է պայմանավորված ուռուշիոլով հարուցված կոնտակտային մաշկաբորբը, որն առաջանում է թունավոր բաղեղի, ախտորի, սումախի հետ շփվելուց։ Ուռուշիոլն ինքն իրենով սպիտակուց չէ, այն կատարում է հապտենի դեր, այսինքն կապվելով բջջաթաղանթի մեջ ներկառուցված սպիտակուցների հետ, այդ բջիջներին դարձնելով խոցելի Т լիմֆոցիտների համար[44]։

Նշված բույսերից ամենաթունավորը սումախն է[45]։ Ուռոշիոլի և բջջաթաղանթի սպիտակուցների փոխազդեցության մաշկաբանական դրսևորումներն են կարմրությունը, այտուցը, բշտիկները, բշտերը, եղնջայտուցը և շերտազատումը[46]։

Ընդհանուր պոպույացիայում իմուն պատասխանի ուժգնությունը տատանվում է։ Մոտավորապես 25 տոկոսը կդրսևորի ուժեղ իմուն պատասխան ուռուշիոլի հանդեպ։ 0.005 մգ մաքուր ուռուշիոլն ունակ է առաջացնել ցանի ընդհանուր պոպուլյացիայի 80-90% մոտ, սակայն որոշ մարդիկ այնքան են զգայուն, որ նույնիսկ մոլեկուլային հետքերը կարող են առաջացնել ալերգիկ ռեակցիաներ[47]։

Ժառանգականություն

խմբագրել

Ալերգիաներն ունեն խիստ արտահայտված ժառանգական բնույթ. միաձվանի երկորյակները մեծ հավանականությամբ նույն ալերգիան կունենան 70% դեպքերում։ Իսկ երկձվանի երկվորյակների մոտ նույն ալերգիան հանդիպում է 40% դեպքորում[48]։ Ալերգիկ ծնողներն ավելի հավանակն է, որ կունենան ալերգիկ երեխաներ[49] և այս երեխաների մոտ ալերգիաներն ավելի սուր կարող են լինել, քան ոչ ալերգիկ ծնողների երեխաների նույն ալերգիան։ Որոշ ալերգիաներ, այնուամենայնիվ, չունեն միանշանակ ընտանեկան դրսևորում. օրինակ՝ գետնանուշի հանդեպ ալերգիա ունեցող ծնողների երեխան կարող է ունենալ ալերգիա ամբրոզիայից։ Հավանաբար ալերգիայի հակումը ժառանգական բնույթ կրող իմուն համակարգի կարգավորման խանգարում է, բայց ոչ ոչ ալերգենի տեսակը[49]։

Ալերգիկ զգայնության և ալերգիայի առաջացման ռիսկը տարբերվում է տարիքից կախված, և պատանիներն ավելի ռիսկային խմբում են[50]։ Որոշ հետազոտություններ ցույց են տվել, որ իմունոգլոբուլին E քանակն ամենաբարձրն է մանկության ժամանակ և կտրուկ նվազում է 10-30 տարեկան հատվածում[50]։ Սեզոնային ալերգիկ քթաբորբի տարածվածության պիկը համընկնում է դեռահասության ու երիտասարդության հետ և ասթմայի միջադեպերն ամենահաճախն են մինչև 10 տարեկանների մոտ[51]։

Իվերջո, տղաներն ավելի հակված են ալերգիաների, քան աղջիկները[49], չնայած որոշ հիվանդություններ, օրինակ՝ ասթման աղջիկ երեխաների մոտ ավելի հաճախ է հանդիպում[52]։ Այս սեռային տարբերությունները վերանում են տարիքի հետ[49]։

Էթնիկ ծագումը կարող է որոշակի դեր խաղալ, սակայն շատ դժվար է տարանջատել ռասսայի գործոնն ու շրջակա միջավայրի ազդեցությունը, հատկապես մեծ միգրացիոն տեղաշարժերի ֆոնի վրա[49]։ Կարծիք կա, որ տարբեր ծագման ժողովուրդների մոտ տարբեր գենետիկ լոկուսներ են պատասխանատու ասթմայի համար[53]

Հիգիենայի տեսություն

խմբագրել

Ալերգիկ հիվանդություններն առաջանում են Th2-միջնորդված իմունային ռեակցիաների պատճառով, որոնք ուղղված են անվնաս հակածինների հանդեպ։ Շատ մանրէներ վնասազերծվում են Th1-միջնորդված իմունային պատասխաններով, որոնք ճնշվում են Th2-միջնորդված պատասխաններով։ Հիգիենայի տեսության առաջին վարկածն այն է, որ Тh1 տիպի պատասխանների անբավարարությունը բերում է Th2 տիպի գերակտիվացմանը[54]։ Այլ կերպ ասած, խիստ հիգիենիկ պայմաններում ապրող անհատները բավարար չափով չեն շփվում ախտածին մանրէների հետ, որպեսզի հղկեն իմուն համակարգը։ Էվոլյուցիայի ընթացքում մեր մարմինները սովորել են պայքարել ախտածին մանրէների հստակ քանակության հետ և մնալով ոչ բավարար ծանրաբեռնված պայքարում են անվնաս այնպիսի մանրէների հետ, ինչպիսիք են ծաղկափոշիները և սննդային մոլեկուլները։

Հիգիենայի տեսության առաջացմանը նպաստել է այն դիտարկումները, որ սեզոնային ալերգիկ քթաբորբերն ու մաշկաբորբերն ավելի հազվադեպ են բազմազավակ ընտանիքներում, որտեղ ենթադրելի է, որ ավելի շատ են երեխաները շփվում ախտածին մանրէների հետ, քան միազավակ ընտանիքներում։ Հիգիենայի տեսությունը լայնորեն սկսեց հետազոտվել իմունաբանների և համաճարակաբանների կողմից, դառնալով ալերգիկ հիվանդությունների հետազոտման կարևոր հիմք։ Այն ընդունված է օգտագործել որպես բացատրություն ինդուստրիալիզացիայից հետո զարգացած երկրներում ալերգիաների թվի աճի համար։ Հիգիենային տեսությունը ներկայումս ընդլայնվում է ախտածին մանրէներին զուգահեռ ներառելով սիմբիոտ բակտերիաների ու մակաբույծների դերը իմուն համակարգի կարգավորման մեխանիզմներում։

Համաճարակաբանական տվյալները խոսում են ի օգուտ հիգիենայի տեսությանը։ Դրանցով բազմիցս ցույց է տրվել, որ տարբեր իմունաբանական և աուտոիմուն հիվանդություններ ավելի հազվադեպ են զարգացող երկրներում, քան ինդուստրիալիզացված աշխարհում։ Ինչպես նաև զարգացող երկրներից ինդուստրիալիզացված աշխարհ ներգաղթածների մոտ ժամանակի ընթացքում դիտվում է նշված խանգարումների աճ[55]։ Երկարաժամկետ հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ զարգացող երկրներում իմունաբանական խանգարումները հաճախանում են նյութական ապահովվածության, ենթադրելի է նաև մաքուր ապրելակերպին զուգահեռ[56]։ Հակաբիոտիկների կիրառումը կյանքի առաջին տարում ասոցացվում է ասթմայի կամ այլ ալերգիկ խանգարման հետ[57]։ Հակաբակտերիալ մաքրող միջոցների լայն օգտագործումը, ինչպես նաև կեսարյան հատումը ևս նպաստում են ասթմայի զարգացման ռիսկերին[58][59]։

Սթրես

խմբագրել

Քրոնիկ սթրեսը կարող է խորացնել ալերգիկ վիճակները։ Սա բացատրվում է Th2 տիպի պատասխանի գերակայումով, որը հետևանք է ինտերլեյկին 12-ի ընկճումանը վեգետատիվ նյարդային համակարգի և հիպոթալամուս-հիպոֆիզ-մակերիկամային առացքի կողմից։ Շատ ընկալունակ անհատների մոտ սթրեսի կառավարումը կարող է բերել ախտանիշների լավացման[60]։

Միջավայրի այլ գործոններ

խմբագրել

Միջազգային տարբերությունները կապված էին պոպուլյցիայում ալերգիկ անհատների թվի հետ։ Ալերգիկ հիվանդություններն ավելի հաճախ են հանդիպում ինդուստրիալիզացված երկրներում, քան այն երկրներում, որոնք ավելի ավանդական են կամ քիչ մեխանիզացված գյուղտնտություն են օգտագործում։ Եվ ավելի տարածված են քաղաքային բնակչության մոտ՝ համեմատ գյուղականի, չնայած այդ տարբերությունները գնալով ավելի քիչ են դառնում[61]։

Մանրէների հետ շփման փոփոխությունը ևս ճշմարտացիանման բացատրություն է ալերգիաների հաճախացման համար[30]։ Էնդոտոքսինների ազդեցության հետևանքով լեյկոցիտները ձերբազատում են այնպիսի բորբոքային ցիտոտոքսիններ ինչպիսին են TNF-α, IFNγ, ինտերլեյկին 10 և ինտերլեյկին 12[62]։ Թոլլանման ընկալիչները, որոնք զգայուն են հստակ մանրէային սպիտակուցների հանդեպ, համարվում են, որ ևս ընդգրկված են այս գործընթացների մեջ[63]։

Զարգացող երկրներում չզտված խմելու ջրում առկա են աղիքային որդերն ու համանման մակաբույծներն (ինչպես նաև առկա էին զարգացած երկրնորում, մինչև ջրի համատարած քլորացումն ու մաքրումը)[64]։ Վերջին հետազոտությունները ցույց են տվել, որ որոշ տարածված մակաբույծեր, օրինակ աղիքային որդերը, արտազատում են իմուն համակարգը ճնշող միացություններ, որպեսզի խուսափեն իմուն գրոհներից[65]։ Սա հիգիենայի տեսության մեջ ծնում է նոր տեսակետ, ըստ որի համատեղ էվոլյուցիայի ընթացքում իմուն համակարգը ճիշտ է աշխատում միայն մակաբույծների առկայությամբ։ Առանց մակաբույծների իմուն համակարգը թեր կարգավորված և գերզգայուն է դառնում[66]։ Այնուամենայնիվ, առկա է կոնֆլիկտ այլ հետազոտությունների հետ, որոնք կատարվել են Չինաստանի և Եթովպիայի մակաբույծներով վարակվածների շրջանում, որտեղ ալերգիան նորից հաճախ է հանդիպել[61]։ Կլինիկական հետազոտություններ են ձեռնարկվել, որպեսզի ստուգեն որոշ որդերի կիրառությունը ալերգիաների բուժման գործում[67]։ Կարող է ստացվել այնպես, որ մակաբույծ բառը դառնա անպատեհ, և ավելի ճիշտ բնորոշում լինի սիմբիոտիկ օրգանիզմը[67]։

Ախտաֆիզիոլոգիա

խմբագրել
 
Ալերգիայի զարգացման մեխանիզմը:
 
Գծապատկերն ամփոփ կերպով ներկայացնում է ալերգիկ ռեակցիայից անմիջապես հետո և որոշ ժամանակ անց փոփոխության ենթարկված հյուսվածքները

Սուր պատասխան

խմբագրել
 
Դեգրանուլյացիայի գործընթացն ալերգիայի ժամանակ։ Երկրորդ անգամ ենթարկվել ալերգենի ազդեցությանը։ 1 – հակածին, 2 – IgE հակամարմին, 3 – FcεRI ռեցեպտոր, 4 – նախապես առաջացած միջնորդանյութեր (հիստամին, պրոտեազաներ, խեմոկիններ, հեպարին), 5 – գրանուլներ, 6 – պարարտ բջիջ, 7 – նոր առաջացած միջնորդանյութեր (պրոստագլանդիններ, լեյկոտրիեններ, թրոմբոքսաններ, ԹԱԳ)։

Ալերգիայի զարգացման վաղ փուլում, առաջին տիպի գերզգայնության ռեակցիան զարգանում է առաջին անգամ օրգանիզմ ներթափանցած ալերգենի հանդեպ, որը Тh2 լիմֆոցիտներին է ներկայացվում հատուկ մասնագիտացված հակածին ներկայացնող բջջի կողմից։ գործընթացն ուղեկցվում է ինտերլեյկին 4 (IL-4) արտազատումով։ Th2 բջիջները փոխազդում են հակամարմիններ արտադրող լիմֆոցիտների հետ, որոնք կոչվում են B բջիջներ։ IL-4-ի ազդակներից իրար հետ փոխազդող լիմֆոցիտների արդյունքն է դառնում B բջիջների կողմից մեծ քանակությամբ իմունոգլբուլին Е (IgE) սինթեզը։ Արտազատված IgE շրջանառվում է արյան հունում և կապվում IgE-յուրահատուկ ընկալիչների հետ (Fc ընկալիչների տեսակ, որը կոչվում է FcεRI), որոնք առկա են իմոն համակարգի մի շարք բջիջների մակերեսներին (բազոֆիլներ, պարարտ բջիջներ)։ IgE պատված բջիջները դառնում են զգայուն տվյալ ալերգենի հանդեպ (որի հանդեպ արտադրվել է IgE)[30]:

Հետագայում, եթե նույն ալերգենը նորից հանդիպի, այն կմիանա պարարտ բջիջների և բազոֆիլների մակերեսներին կապված տվյալ ալերգենի հանդեպ յուրահատուկ IgE հետ։ Իմունային բջջի ակտիվացումը կլինի, եթե մեկից ավել IgE-ընկալիչ համալիր միանան ալերգենի հետ։ Ակտիվացած պարարտ բջիջն ու բազոֆիլը սկսում են ապահատիկավորվվել (դեգրանուլիացիա), որի ընթացքում շրջակա հյուսվածքներ է արտազատվում հիստամին, տրիպտազա և այլ բորբոքային միջնորդնյութեր (ցիտոկիններ, ինտերլեյկիններ, լեյկոտրիեններ և պրոստագլանդիններ)։ Արդյունքում առաջանում է անոթների լայնացում, լորձի արտադրության մեծացում, նյարդերի խթանում և հարթ մկանների կծկում, որի դրսևորվումները կարող են լինել քթահոսությունը, բրոնխների նեղացումը, մաշկի կարմրությունը, քորը և անաֆիլաքսիան։ Կախված անհատից, ալերգենի տեսակից և փոխազդման տեսակից ախտանիշները կարող են լինել համակարգային (անաֆիլաքսի) կամ տեղայնացված մարմնի ինչ-որ օրգան-համակարգում` ասթման շնչառականում, մաշկաբորբը` մաշկում[30]։

Ուշ փուլի պատասխան

խմբագրել

Սուր փուլի միջնորդանյութերի հանդարտվելուց հետո հաճախ կարող է առաջանալ ուշ փուլի պատասխանը։ Սա կախված է նեյտրոֆիլների, էոզինոֆիլների, լիմֆոցիտների և մակրոֆագերի միգրացիայով բորբոքված հյուսվածք։ Սովորաբար նման ռեակցիաների դիտվում են 2-24 ժամ հետո[68]։ Պարարտ բջիջների ցիտոկինները կարող են պայմանավորել արդյունքների կայուն, հարատև պահպանմանը։ Ուշ փուլի պատաասխանները փոքր ինչ տարբեր են ասթմայի ժամանակ, համեմատած՝ այլ ալերգիկ պատասխանների, չնայած դրանցում ևս ընդգրկված են էոզինոֆիլները և տիպով Th2 պատասխաններ են[69]։

Ալերգիկ հպումային մաշկաբորբ

խմբագրել

Չնայած ընդունված է ասել ալերգիկ (ինչը նշանում է գերզգայնության I տիպով ընթացող) մաշկաբորբ, բայց իրականում այս հիվանդության հիմքում ընկած է IV տիպի գերզգայնության ռեակցիաները[70]։ Դրանք պայմանավորված են «ալերգենի» հետ կոնտակտի մեջ եղած բջիջների վրա CD8+ T լիմֆոցիտերի գրոհով։ Գործընթացին մասնակցում են նաև մակրոֆագերը արտադրելով հիդրոլիտիկ ֆերմենտներ։

Ախտորոշում

խմբագրել
 
Ալերգիայի թեսթավորման սարք, իմունոլոգիական լաբորատորիայում:

Ալերգիկ հիվանդությունների արդյունավետ վարումը հիմնված է ճշգրիտ ախտորոշման հիման վրա[71]։ Ալերգիայի թեսթավորումը կարող է օգնել հաստատման կամ հերքման գործում[72][73]։ Հավաստի ալերգիոլոգիական ախտորոշման հիման վրա արված ճշգրիտ ախտորոշումը, խորհդատվությունն ու կանխարգելող խորհուրդները կարող են պակասեցնել ախտանշանների արտահայտվածությունն ու դեղերի կիրառման կարիքը, բարձրացնելով կյանքի որակը[72]։ Ալերգեն յուրահատուկ IgE հակամարմինների առկայությունը որոշելու երկու մեթոդ գոյություն ունի` մաշկային փրիք թեսթ և արյան շիճուկում որոշում։ Երկու մեթոդներն էլ խորհուրդ են տրվում կիրառել և ունեն գրեթե նույն ախտորոշիչ արժեքը[73][74]։

Մաշկային փրիք թեսթերն ու արյան թեսթերն ունեն նույն արժեքային արդյունավետությունը, և երկուսն էլ արժեքային արդյունավետ են իհամեմատ թեսթավորում չանելուն։ Նաև, վաղ և ճիշտ ախտորոշումը պակասեցնում է ծախսերը կրկնակի խորհրդատվության, երկրորդային խնամքի, սխալ ախտորշումների և շտապ դեպքերի բացառման միջոցով[75]։

Ալերգիան ժամանակի ընթացքում դինամիկ փոփոխվում է։ Ալերգենի հանդեպ զգայնության սովորական թեսթավորումը տալիս է տեղեկատվություն արդյոք և ինչպես պետք է փոփոխվի պացիենտի վարումը, կյանքի և առողջության որակի բարելավման համար։ Ամենամյա թեսթավորումը հաճախ կիրառվում է կաթի, հավկիթի, սոյայի և ցորենի ալերգիաների հետզարգցումը ստուգելու համար, իսկ ընկույզների, ծովամթերքների դեպքում 2-3 տարին մեկ[73]։ Նման թեսթավորումները կարող են ուղենիշ դառնալ տվյալ սննդի անվտանգ և ժամանակին սննդակամում ներառելու համար[76]։

Մաշկային փրիք թեսթավորում

խմբագրել
 
Մաշկային թեսթավորում թիկունքին:

Մաշկային փրիք թեսթավորումը հատուկ ասեղանման գործիքի միջոցով պացիենտի մաշկի վրա կատարվող հետազոտություն է, որի ընթացքում ասեղի առաջացրած չնչի ծակոցի միջոցով մաշկ է ներթափանցում նախօրոք կաթեցված ալերգենի լուծույթը։ Մաշկի վրա համարակալվում են ալերգենների կաթիլները, ավելացվում հսկիչ դրական և բացասական լուծույթները (համապատասխանաբար հիստամին և ֆիզլուծույթ)։ Պլաստմասսայե կամ մետաղական հատուկ գործիքով (ասեղանման) կատարվում է մաշկի ծակում, որպեսզի ապահովվի ալերգենի չնչին քանակության շփում իմուն բջիջների հետ։ Երբեմն կարող է ալերգենը ներարկիչի միջոցով ներարկվել՝ ներմաշկային կամ ենթամաշկային տարբերակով։ Հաճախակի օգտագործվող մակերեսներն են նախաբազուկի (Եվրոպա) և թիկունքի (ԱՄՆ) մաշկը։

Թեսթի արդյունքները դիտում են 20 րոպե հետո՝ մաշկին առաջացած տեսանելի բորբոքայի ռեակցիան գնահատելով։ Այս ռեակցիան կարող է ներառել թույլ կարմրությունից մինչև լիարժեք եղնջայտուցի առաջացում (մոծակի խայթոցի նման), որը խոսում է զգայնության սրության մասին։ Արդյունքների վերլուծությունը կատարվում է ալերգոլոգի կողմից, երբ +/- նշանակում է սահմանային ռեակտիվություն 4+ խիստ ռեակտիվ։ Աստիճանաբար, ալերգոլոգները չափում են ու գրանցում ռեակցիայի գոտու տրամագիծը։ Արհեստավարժ ալերգոլոգի գնահատակները հաճախ ուղորդվում են հուսալի գրականությամբ[77]։ Շատ պացիենտներ կարող են վստահաբար նշել իրենց ալերգիայի պատճառը հիմնվելով սեփական դիտարկումների վրա, սակայն մաշկային թեսթն ավելի հուսալի է[78]։

Եթե առկա է կյանքին սպառնացող անաֆիլակտիկ դեպքի նկարագիր, ապա շատ ալերգոլոգներ նախապատվությունը տալիս են արյունային թեսթերին։ Նման վիճակ կարող է առաջանալ նաև լայնատարած մաշկային հիվանդությունների և վերջին օրերին հակահիստամինային դեղերի ընդունման պարագայում։

Փաթչ թեսթավորում

խմբագրել
 
Փաթչ թեսթ

Փաթչ (սպեղանիով) թեսթավորումը մեթոդ է, որի միջոցով կարելի է որոշել հստակ նյութի կողմից մաշկի տեղային բորբոքում առաջացնելու ունակությունը։ Դրանք ուշացած ռեակցիաներ են։ Մեթոդն օգտագործվում է մաշկային հպումային ալերգիաների և հպումային մաշկաբորբերի պատճառների ստուգման համար։ Կպչուն սպեղանիները, սովորաբար, ամրացվում են թիկունքի մաշկին և պարունակում են տարբեր ալերգիկ քիմիկատներ և ենթադրյալ ալերգեններ։ Այնուհետև մաշկը սովորաբար զննվում է երկու անգամ` սպեղանիների փակցնելուց 48 ժամ հետո և 2-3 օր հետո։

Արյան թեսթավորում

խմբագրել

Ալերգիայի արյան թեսթը պարզ է և արագ, այն կարող է պատվիրվել ցանկացած բժշկի կողմից։ Ի տարբերություն մաշկային թեսթերի, արյան թեսթերը կարելի է կատարել անկախ տարիքից, սեռից, դեղերի ընդունումից, ախտանիշներից, հիվանդությունների ակտիվությունից և հղիությունից։ Թե մեծահասակները, թե երեխաները կարող են հետազոտվել արյան թեսթով։ Մանկահասակների համար մեկ ասեղի ծակոցը (արյան համար) ավելի ցանկալի է, քանի մի քանի մաշկային թեսթերը։

Ալերգիայի արյան թեսթերը հասանելի են շատ լաբորատորիաներում։ Արյան նմուշն ուղարկվում է լաբորատորիա, իսկ պատասխանը պատրաստ է լինում մեկ կամ մի քանի օրից։ Մեկ նմուշով կարելի է բազմաթիվ ալերգենների հանդեպ զգայնություն ստուգել։ Արյան միջոցով թեսթավորումը շատ անվտանգ է, քանի որ չի ենթադրում ալերգենի և պացիենտի շփում։

Թեսթը որոշում է IgE հակամարմինների կոնցենտրացիան արյան մեջ։ IgE քանական որոշումը մեծացնում է ախտանիշների ճշգրիտ գնահատման հնարավորությունը։ Որքան բարձր է IgE հակամարմինների կոնցենտրացիան, այնքան հավանական է տվյալ ալերգենի ներգրավվածությունը ախտանիշների առաջացման մեջ։ Ցածր կոնցենտրացիաները չեն համարվում հիմք ախտորոշման համար, սակայն կարող են օգնել ապագա ախտանիշների զարգացման կանխատեսման համար։ Այսպիսով, ալերգիայի արյան թեսթերը կարող են օգնել հստակեցնել ալերգենը, օգնել կանխատեսել և հետևել հիվանդության զարգացմանը, գնահատել ծանր ռեակցիաների զարգացումը և բացահայտել խաչաձև ալերգիկ ռեակցիաները[79][80][81]։

Ընդհանուր IgE ցածր մակարդակը բավարար չէ ադեկվատ գնահատելու շնչառական ալերգենների հանդեպ զգայնության համար[82]։ Բազմաթիվ վիճակագրական մեթոդներով ցույց է տրվել, որ բարձր ընդհանուր IgE մակարդակը խոսում է ալերգիկ զգայնության հավանականության մասին, բայց զգայնության հետագա մանրակրկիտ պատկերի համար ալերգեն-յուրահատուկ IgE մակարդակն ավելի հուսալի է։

IgE հակամարմինների հայտնաբերման լաբորատոր մեթոդները ներառում են իմունոֆերմենտային (enzyme-linked immunosorbent assay ELISA)[83], ռադիոալերգոսորբենտ (radioallergosorbent test RAST)[83], և իմունոֆլյուորեսցենտ ֆերմենտային թեսթերը (fluorescent enzyme immunoassay FEIA)[84]:

Այլ թեսթավորումներ

խմբագրել

Հսկիչ թեսթեր. երբ ենթադրյալ ալերգենը քիչ քանակությամբ ներկայացվում է օրգանիզմին քթի, բերանի կամ այլ ուղիներով։ Ավելի հաճախ կատարվում է սննդի և դեղորայքի դեպքում։ Նման թեսթերը կատարվում ալերգոլոգի խիստ հսկողության ներքո։

Վերացման/հսկիչ թեսթեր. երբ պացիենտին սովորեցվում է առօրյա օգտագործումից ամբողջությամբ հանել կասկածվող ալերգենը և հետո անհրաժեշտության դեպքում համոզվելու համար նորից ներառել, հսկիչ ստուգման համար։

Անհուսալի թեսթեր. Կան մի շարք թեսթեր, որոնք համարվում են անհուսալի և երբեմն վնասակար, օրինակ՝ կիրառական կինեզոլոգիա, ցիտոտոքսիկության ստուգում, մեզի ինքնաներարկում, ենթամաշկային և ենթալեզվային սադրիչ և չեզոքացնող թեսթեր[85]։

Տարբերակիչ ախտորոշում

խմբագրել

Մինչ ախտորոշման կայացումը անհրաժեշտ է հաշվի առնել այլ հավանական պատճառներ, որոնք կբացատրեն տվյալ ախտանիշները[86]։ Օրինակ՝ վազոմոտոր քթաբորբը մեկն է այն բազմաթիվ հիվանդություններից, որոնք ունեն նույն ախտանիշներն ինչ ալերգիկ քթաբորբը[87]։

Կանխարգելում

խմբագրել

Խուսափողական սննդակարգը չի համարվում արդյունավետ միջոց ալերգիաների կանխարգելման համար[73][88][89]։ Պոտենցիալ ալերգենների վաղ ներկայացումը կարող է ունենալ պաշտպանիչ բնույթ[9]։ Հղիության շրջանում ձկան յուղի սննդային հավելանյութերի օգտագործումն ու կրծքով կերակրումն ասոցացվում են ցածրի ռիսկի հետ[90]։ Պրոբիոտիկային հավելումների օգտագործումը հղիության ընթացքում կամ մանկահասակ տարիքում կարող է կանխարգելել ատոպիկ մաշկաբորբը[91][92]։

Հղիության ընթացքում որոշ սննդամթերքների օգտագործումը կապվում է երեխաների ալերգիաների հետ։ Բուսական յուղերը, ընկույզները արագ պատրաստվող սնունդը կարող են բարձրացնել ռիսկը, մինչ մրգերը, բանջարեղենը և ձուկը կարող են իջեցնել[93]։ Մեկ այլ հետազոտությունների ամփոփ տեսություն փաստում է հղիության ընթացքում ձկան օգտագործումը չունի որևէ արդյունք[94]։

Վարում և բուժում

խմբագրել

Ալերգիաների վարումը սովորաբար ներառում է հրահիչներից խուսափել և ախտանիշները բարելավող դեղեր[10]։ Ալերգեն իմունոթերապիան կարող է օգտակար լինել որոշ ալերգիաների դեպքում[10]։

Դեղամիջոցներ

խմբագրել

Որոշ դեղամիջոցներ օգտագործվում են ալերգիկ միջնորդանյութերի գործողության պաշարման կամ իմուն բջիջների ակտիվացումն ու ապահատիկավորումը կանխելու համար։ Դրանք են հակահիստամինային դեղերը, գլյուկոկորտիկոիդները, ադրենալինը, պարարտ բջիջների կայունացուցիչները և հակալեյկոտրիենային միջոցները, որոնք էլ լայնորեն կիրառվում են ալերգիաների բուժման համար[95]։ Հակախոլիներգիկ, անոթասեղմիչ և այլ միջոցներ, որոնք դժվարեցնում են էոզինոֆիլների քեմոտաքսիսը ևս լայնորեն կիրառվում են։ Էպինեֆրինը օգտագործվում է սուր անաֆիլաքսիայի բուժման ժամանակ և երբ անհասանելի է բժշկական օգնությունը, ապա կիրառվում է էպինեֆրինի ինքնաներարկիչ[24]։

Իմունոթերապիա

խմբագրել
 
Պատկերված է ալերգիկ խնդիրները բուժելու նպատակով իմունոթերապիայի կիրառումը։

Ալերգեն իմունոթերապիան կիրառելի է շրջապատող ալերգենների, միջատների խայթոցների ալերգիայի և ասթմայի ժամանակ[10][96]։ Դրա կիրառությունը սննդային ալերգիաների ժամանակ դեռ հետաազոտվում են և արդեն կան խոստումնալից արդյունքներ[10]։ Իմունոթերապիայի արդյունքում աստիճանաբար ներկայացվող ալերգենի հանդեպ իմուն համակարգը ձևավորում է նորմալ պատասխան[10]։

Մետավերլուծություններով ապացուցված է որ ալերգեն իմունոթերապիայի արդյունավետությունը երեխաների մոտ ալերգիկ քթաբորբի[97][98] և ասթմայի[96] ժամանակ։ Բուժման ավարտից հետո արդյունավետությունը կարող է պահանվել տարիներով[99]։ Այս սովորաբար անվտանգ և արդյունավետ է ալերգիկ քթաբորբի և կոնյունկտիվիտների, ալերգիկ ասթմաների որոշ տեսակների, և միջատների խայթոցների ալերգիաների դեպքում։

Ալտերնատիվ բժշկություն

խմբագրել

Ֆերմենտ հարուցված ապազգայնացման (enzyme potentiated desensitization - EPD) փորձեր կատրավել են տասնամյակներով, սակայն արդյունքներն ընդունելի չեն[100]։ Փորձում էին ալերգենի և բետտագլյուկորոնիդազա ֆերմենտի լուծույթով ներազդել կարգավորող Т լիմֆոցիտների վրա, գերզգայուն պատասխանը ճնշելու նպատակով։ Բացի ալերգիան, նաև փորձել են կիրառել աուտոիմուն հիվանդությունների դեպքում, սակայն նորից անարդյունավետ[100]։

Հետազոտությունների ամփոփումը ցույց է տվել հոմեպաթիայի անարդյունավետությունը և տարբերության բացակայությունը պլացեբոյի հետ համեմատելուց[101]։

Համաճարակաբանություն

խմբագրել

Վերջին 2-3 տասնամյակում ալերգիկ քթաբորբերն ու ասթման հաճախանում են զարգացած երկրներում[102]։ Ըստ գնահատականների, ինդուստրիալիզցված երկրներում ալերգիկ հիվանդությունների աճը սկսվել է 1960-1970-ական թվականներին, հետագայում կտրուկ ավելացել 1980-1990-ականներին[103], չնայած որոշները ենթադրում են, որ կայուն աճ սկսվել է 1920 թվականից[104]։ Նոր դեպքերի թիվը զարգացող երկրներում ընդհանուր առմամբ զգալի ցածր է[103]։

Ալերգիկ վիճակներ. վիճակագրություն և համաճարակաբանություն
Ալերգիայի տեսակ ԱՄՆ Միացյալ Թագավորություն[105]
Ալերգիկ քթաբորբ 35.9 միլիոն[106] (պոպուլյացիայի 11%[107]) 3.3 միլիոն (պոպուլյացիայի 5.5%[108])
Ասթմա 10 միլիոնն ունի ալերգիկ ասթմա (պոպուլյացիայի 3%)։ 1980-ից 1994թթ տարածվածությունն աճել է 75%-ով։ Այն 39%-ով բարձր է աֆրոամերիկացիների մոտ[109]։ 5.7 միլիոն (մոտ 9.4%): 6-7 տարեկանների մոտ հաճախացել է 18.4%-ից մինչև 20.9% վերջին 5 տարում նույն ժամանակում 13-14 տարեկանների մոտ 31%-ից իջել է 24.7%:
Ատոպիկ մաշկաբորբ Պոպուլյացիայի 9%։ Երեխաների մոտ 1960-ից 1990 տարածվածությունն աճել է 3%-ից 10%[110]։ 5.8 միլիոն (մոտ 1% սուր վիճակում)։
Անաֆիլաքսիա Միջատների թույների ալերգիայից տարեկան գրանցվում է 40 մահ։ Մոտ 400 մահ պենիցիլինի ալերգիայից, 220 անաֆիլաքսիայի դեպք և 3 մահ լատեքսի ալերգիայից[111]։ Մոտավոր 150 մարդ տարեկան մահանում է սննդային ալերգիայից[112]։ 5 ամսականից մինչև 85 տարեկանների մոտ, 1999-ից մինչև 2006թ դիտվել է 48 մահ։
Միջատների խայթոց Չափահասների շուրջ 15% ունի թույլ, տեղային ալերգիկ պատասխան։ Համակարգային պատասխաններ հանդիպում է չափահասների 3% մոտ, երեխաների մոտ` 1%-ից քիչ[113]։ Անհայտ
Դեղերի ալերգիա Տարեկան 400 մահվան դեպք։ Անհայտ
Սննդային ալերգիա Մինչև 3 տարեկան երեխաների մոտ` 6% և 3.5–4% ԱՄՆ ամբողջ բնակչության մոտ։ Գետնանուշի և ընկույզների ալերգիան մոտ 3 միլիոն է կամ բնակչույթան 1.1%[112]: Մանկահասակների մոտ 5–7%, չափահասների` 1–2%. 2001-ից 2005թ դիտվել է գետնանուշի ալերգիայի տարածվածության աճ 117.3%-ով, մոտավոր 25,700 մարդ Անգլիայում ունի գետնանուշի ալերգիա։
Համակցված ալերգիաներ Անհայտ 2.3 միլիոն (մոտ 3.7%), 2001-ից 2005 ընթացքում տարածվածությունն աճել է 48,9%-ով[114]։

Հաճախականության փոփոխություն

խմբագրել

Չնայած ժառանգական գործոններն ազզդում են ատոպիկ (ալերգիկ) հիվանդություների վրա, սակայն տարածվածության աճը տեղի է ունեցել շատ կարճ ժամանակում, ինչը չի կարելի բացատրել պոպուլյացիայում գենետիկ փոփոխություններով։ Հետևաբար պատճառը շրջակա միջավայրի կամ ապրելակերպի փոփոխությունն է[103]։ Մի քանի տեսություններ են առաջ քաշվել, նման աճը բացատրելու համար. շուրջտարյա ալերգենների երկարատև ազդեցություն տնային պայմանների փոփոխության և տանն անցկացրած ժամանակի աճի պատճառով, ինչպես նաև հիգիենայի և մաքրության աճը, որը վատացրել է իմուն պատասխանների կարգավորումը, սրանց ավելացրած սննդակարգի, սնման ռեժիմի և նստակյաց կյանքի ազդեցությունները[102]։ Հիգիենայի տեսությունը պնդում է, որ կենցաղային պայմանների բարելավումը պակասեցնում է վարակների ազդեցությունը երեխաների վրա[115]։ Ենթադրվում է, որ բակտերիալ և վիրուսային վարակների նվազումը կյանքի սկզբում բերում է ձևավորվող իմուն համակարգի հեռացմանը TH1 տիպի պատասխաններից, դեպի Th2, որոնք պայմանավորում են ալերգիաները[66][116]։

Այնուամենայնիվ միայն վարակների նվազումով հնարավոր չէ բացատրել դիտվող աճը և վերջին փաստերը վկայում են մարսողական համակարգի միկրոբիոմի դերի մասին։ Փաստերը վկայում են, որ սննդյաին և ֆեկալ-օրալ ախտածինների(հեպատիտ А, Toxoplasma gondii, և Helicobacter pylori ) հետ շփումը կարող է նվազեցնել ատոպիաների զարգացման ռիսկը 60%-ով[117] և մակաբույծների հանդիպման հաճախականությունը նվազեցնում է ասթմայի տարածվածությունը[118]։ Ենթադրվում է, որ այս վարակները թողնում են իրենց ազդեցությունը ազդելով TH1/TH2 հավասակշռության վրա[119]։ Հիգիենայի տեսության կարևոր և նորագույն համալրումներն են էնդոտոքսինների, տնային կենդանիների հետ շփումը և գյուղական ապրելակերպի դրական ազդեցությունը[119]։

Պատմություն

խմբագրել

Ալերգիկ հիվանդությունների ախտանիշներն և նշանները հիշատակվել են անտիկ ժամանակներից[120]։ Մասնավորապես, հռոմեկան Հուլիոս Կլավդիոսների դինաստիայի երեք անդմաների մոտ կարելի է կասկածել ալերգիայի ընտանեկան պատմություն[120][121]։ «Ալերգիա» տերմինն առաջարկել է վիեննացի մանկաբուժ Կլեմենս ֆոն Պիրկեն 1906 թվականին, երբ նա երկրորդ ներարկումից հետո նկատեց ավելի արագ և սուր պատասխան այն պացիենտների մոտ, ովքեր ստացել էին ձիու շիճուկի կամ բնական ծաղիկի պատվաստու[122]։ Այդ պատախասը Պիրկեն կոչեց «ալերգիա», հին հունական ἄλλος «ալլոս» -այլ և ἔργον «էրգոն» -աշխատանք բառերը համադրելով[123]։

Գերզգայնության բոլոր տեսակներն ընդունված էր դասակարգել ալերգիաներ և բոլորը համարվում էին իմուն համակարգի սխալ ակտիվացման արդյունք։ Ավելի ուշ, պարզվեց որ հիվանդության տարբեր ներգրավված մեխանիզմներ ունեն ընդհանուր կապ իմուն համակարգի սխալ ակտիվացման։ 1963թվականին գերզգայնության պատասխանների նոր դասակարգում առաջարկվեց Ֆիլիպ Ջելլի և Ռոբին Կումբսի կողմից, որով նկարագվրվում էր պատասխանների 4 տիպ[124]։ Այս նոր դասակարգումով «ալերգիա» տերմինը, որը հաճախ կոչվում է նաև «իրական ալերգիա» սահմանափակվեց I տիպի պատասխանով (նաև անհապաղ տիպի), որն ընթանում է IgE միջնորդված արագ զարգացող ռեակցիաներով[125]։

Ալերգիաների մեխանիզմի բացահայտման մեջ խոշոր առաջընթաց եղավ նոր դասի հակամարմինների բացահայտումը, որն անվանվեց իմունոգլոբուլին Е: 1966-67 թվականներին միաժամանակ, երկու անկախ խմբերի կողմից բացահայտվեց IgE` Կիմիշիգե Իշիձակայի խումբը Ասթմայի հետազոտման մանկական ինստիտուտի և հիվանդանոցի թիմով Դենվերի, Կոլորադո[126] և Գուննար Յոհանսոնի ու Հանս Բենիքը Ուփսուլայում (Շվեդիա)[127] Նրանց միացյալ հոդվածը հրապարակվել է 1969 թվականի ապրիլին[128]։

Ախտորոշում

խմբագրել

Ռադիոմետրիկ գնահատումը ներառում է ռադիոալերգոսորբենտ թեսթը (RAST test), որն օգտագործում է ռադիոակտիվ իզոտոպներով նշված IgE-կապող հակամարմիններ (հակա-IgE) արյան մեջ IgE հակամարմինների քանակի գնահատման համար[129]։ Այլ նորարարկան թեսթեր օգտագործում են գունաչափական կամ ֆյուորիսցենտ նշման մեթոդներ։

RAST մեթոդը հայտնագործվել է 1974 թվականին Pharmacia Diagnostics AB (Ուփսուլա, Շվեդիա) ընկերության կողմից և RAST հապավումը ըստ էության հանդիսանում է ապրանքանիշ. 1989 թվականին Pharmacia Diagnostics AB փոխարինեց այն գերակա թեսթով, որը կոչվում է ImmunoCAP Specific IgE արյան թեսթ, որն օգտագործում էր ավելի նորարարական ֆլյուորեսցենտ նշման տեխնոլոգիան։

Ալերգիայի, Ասթմայի և Իմունոլոգիայի Ամերիկյան Քոլեջի (American College of Allergy Asthma and Immunology - ACAAI) 7 Ալերգիայի, Ասթմայի և Իմունոլոգիայի Ամերիկյան Ակադեմիայի (American Academy of Allergy Asthma and Immunology - AAAAI) 2008 թվականի «Pearls and pitfalls of allergy diagnostic testing» զեկույցում հայտարարել է RAST թեսթն և տերմինը այլևս հնացել են:

  RAST տերմինը դարձել է խոսակցական ալերգիայի բոլոր ինվիտրո թեսթերի համար։ Ցավոք, նույնիսկ անորակ թեսթերը կոչում են RAST, ինչը դժվարացնում է տարբերակելը դրանք։ Այդ իսկ պառճառով խորհուրդ է տրվում չօգտագործել RAST տերմինը, որպես թեսթի ընդհանուր բնութագրիչ[130]։  

Նոր տարբերակը, որը կոչվում է ImmunoCAP Specific IgE արյան թեսթ, յուրահատուկ IgE չափման միակ միջոցն է, որը ամերիկյան Սննդի և դեղերի տեսչության (Food and Drug Administration) կողմից ճանաչվել է 0.1kU/l սահմանաչափով քանակական որոշման մեթոդ։

Բժշկական մասնագիտություններ

խմբագրել

Ալերգոլոգը, բժիշկ-մասնագետ է, ով վերապատրաստված է ալերգիաները, ասթման և այլ ալերգիկ հիվանդությունները վարելու և բուժելու համար[131]։ ԱՄՆ ում ալերգոլոգ/իմունոլոգ դառնալու համար պահանջվում է 9 տարի վերապատրաստում։ Բժշկական համալսարանական կրթության ավարտից հետո, ունենալով բժշկական աստիճան, բժիշկը պետք է անցնի երեք ամյա վերապատրաստում ներքին հիվանդությունների կամ մանկաբուժության գծով։ Ավարտելով այս վերապատրաստումները, բժիշկը, պետք է հանձնեն ամերիկյան որոշակի ասոցիացիաների քննությունները։ Այն թերապևտները կամ մանկաբուժերն, ովքեր ցանկանում են ստանալ ալերգոլոգ/իմունոլոգ ենթամասնագիտացումը պետք է ավարտեն երկամյա վերապատրաստումը (ֆելոուշիփ)[132]։

Հայաստանի Հանրապետությունում, բժիշկ-մասնագետ, կլինիկական ալերգոլոգ իմունոլոգ մասնագիտացումը պահանջում է երկամյա հետդիպլոմային կրթություն ԵՊԲՀ Կլինիկական ալերգոլոգիա և իմունոլոգիա ամբիոնում։

Հետազոտություններ

խմբագրել

Մշակվում են նվազ ալերգեն սննդամթերքներ, մաշկային փրիք թեսթի միջոցով կանխատեսում, ատոպիայի գնահատման փաթչ թեսթ, արագ ազդման էպինեֆրինի հաբեր և հակաինտերլեյկին-5 միջոցների էոզինոֆիլային հիվանդությունների համար[133]։

Աերոկենսաբանությունն ուսումնասիրում է կենասբանական մասնիկների պասիվ տարածումն օդում և նպատակներից մեկը կանխարգելել ծաղկափոշիների ալերգիայի առաջացումը[134][135]։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 McConnell, Thomas H. (2007). The Nature of Disease: Pathology for the Health Professions. Baltimore, Mar.: Lippincott Williams & Wilkins. էջ 159. ISBN 978-0-7817-5317-3. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.
  2. ↑ «Types of Allergic Diseases». NIAID. 2015 թ․ մայիսի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 17-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 17-ին.
  3. ↑ «Environmental Allergies: Symptoms». NIAID. 2015 թ․ ապրիլի 22. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 18-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 19-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 National Institute of Allergy and Infectious Diseases (2012 թ․ հուլիս). «Food Allergy An Overview» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (pdf) 2016 թ․ մարտի 5-ին.
  5. ↑ Bahna SL (2002 թ․ դեկտեմբեր). «Cow's milk allergy versus cow milk intolerance». Annals of Allergy, Asthma & Immunology. 89 (6 Suppl 1): 56–60. doi:10.1016/S1081-1206(10)62124-2. ISSN 1081-1206. PMID 12487206.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Kay AB (2000). «Overview of 'allergy and allergic diseases: with a view to the future'». British Medical Bulletin. 56 (4): 843–64. doi:10.1258/0007142001903481. PMID 11359624.
  7. ↑ «How Does an Allergic Response Work?». NIAID. 2015 թ․ ապրիլի 21. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 18-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 20-ին.
  8. ↑ Cox L, Williams B, Sicherer S, Oppenheimer J, Sher L, Hamilton R, Golden D (2008 թ․ դեկտեմբեր). «Pearls and pitfalls of allergy diagnostic testing: report from the American College of Allergy, Asthma and Immunology/American Academy of Allergy, Asthma and Immunology Specific IgE Test Task Force». Annals of Allergy, Asthma & Immunology. 101 (6): 580–92. doi:10.1016/S1081-1206(10)60220-7. PMID 19119701.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Sicherer SH, Sampson HA (2014 թ․ փետրվար). «Food allergy: Epidemiology, pathogenesis, diagnosis, and treatment». The Journal of Allergy and Clinical Immunology. 133 (2): 291–307, quiz 308. doi:10.1016/j.jaci.2013.11.020. PMID 24388012.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 10,7 «Allergen Immunotherapy». 2015 թ․ ապրիլի 22. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 17-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 Simons FE (2009 թ․ հոկտեմբեր). «Anaphylaxis: Recent advances in assessment and treatment» (PDF). The Journal of Allergy and Clinical Immunology. 124 (4): 625–36, quiz 637–8. doi:10.1016/j.jaci.2009.08.025. PMID 19815109. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ հունիսի 27-ին.
  12. ↑ «Allergic Diseases». NIAID. 2015 թ․ մայիսի 21. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 18-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 20-ին.
  13. ↑ Wheatley LM, Togias A (2015 թ․ հունվար). «Clinical practice. Allergic rhinitis». The New England Journal of Medicine. 372 (5): 456–63. doi:10.1056/NEJMcp1412282. PMC 4324099. PMID 25629743.
  14. ↑ Thomsen SF (2014). «Atopic dermatitis: natural history, diagnosis, and treatment». ISRN Allergy. 2014: 1–7. doi:10.1155/2014/354250. PMC 4004110. PMID 25006501.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  15. ↑ «Global Strategy for Asthma Management and Prevention: Updated 2015» (PDF). Global Initiative for Asthma. 2015. էջ 2. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
  16. ↑ «Global Strategy for Asthma Management and Prevention» (PDF). Global Initiative for Asthma. 2011. էջեր 2–5. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ հուլիս-ին.
  17. ↑ Leslie C. Grammer (2012). Patterson's Allergic Diseases (7 ed.). ISBN 978-1-4511-4863-3. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.
  18. ↑ Anandan C, Nurmatov U, van Schayck OC, Sheikh A (2010 թ․ փետրվար). «Is the prevalence of asthma declining? Systematic review of epidemiological studies». Allergy. 65 (2): 152–67. doi:10.1111/j.1398-9995.2009.02244.x. PMID 19912154.
  19. ↑ Bope, Edward T.; Rakel, Robert E. (2005). Conn's Current Therapy 2005. Philadelphia, PA: W.B. Saunders Company. p. 880. ISBN 978-0-7216-3864-5.
  20. ↑ Holgate ST (March 1998). "Asthma and allergy--disorders of civilization?". QJM. 91 (3): 171–84. doi:10.1093/qjmed/91.3.171. PMID 9604069.
  21. ↑ Rusznak C, Davies RJ (February 1998). "ABC of allergies. Diagnosing allergy". BMJ. 316 (7132): 686–9. doi:10.1136/bmj.316.7132.686. PMC 1112683. PMID 9522798.
  22. ↑ Golden DB (May 2007). "Insect sting anaphylaxis". Immunology and Allergy Clinics of North America. 27 (2): 261–72, vii. doi:10.1016/j.iac.2007.03.008. PMC 1961691. PMID 17493502.
  23. ↑ Schafer JA, Mateo N, Parlier GL, Rotschafer JC (April 2007). "Penicillin allergy skin testing: what do we do now?". Pharmacotherapy. 27 (4): 542–5. doi:10.1592/phco.27.4.542. PMID 17381381.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 Tang AW (October 2003). "A practical guide to anaphylaxis". American Family Physician. 68 (7): 1325–32. PMID 14567487.
  25. ↑ Brehler R, Kütting B (April 2001). "Natural rubber latex allergy: a problem of interdisciplinary concern in medicine". Archives of Internal Medicine. 161 (8): 1057–64. doi:10.1001/archinte.161.8.1057. PMID 11322839.
  26. ↑ Muller BA (March 2004). "Urticaria and angioedema: a practical approach". American Family Physician. 69 (5): 1123–8. PMID 15023012.
  27. ↑ 27,0 27,1 Ludman SW, Boyle RJ (2015). «Stinging insect allergy: current perspectives on venom immunotherapy». Journal of Asthma and Allergy. 8: 75–86. doi:10.2147/JAA.S62288. PMC 4517515. PMID 26229493.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  28. ↑ Slavin, ed. by Raymond G.; Reisman, Robert E. (1999). Expert guide to allergy and immunology. Philadelphia, Pa: American College of Physicians. էջ 222. ISBN 9780943126739. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 7-ին. {{cite book}}: |first1= has generic name (օգնություն)
  29. ↑ Grammatikos AP (2008). "The genetic and environmental basis of atopic diseases". Annals of Medicine. 40 (7): 482–95. doi:1 0.1080/07853890802082096. PMID 18608118.
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 30,3 30,4 Janeway, Charles; Paul Travers; Mark Walport; Mark Shlomchik (2001). Immunobiology; Fifth Edition. New York and London: Garland Science. pp. e–book. ISBN 978-0-8153-4101-7. Archived from the original on 28 June 2009.
  31. ↑ 31,0 31,1 «Asthma and Allergy Foundation of America». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  32. ↑ 32,0 32,1 Maleki, Soheilia J; Burks, A. Wesley; Helm, Ricki M. (2006). Food Allergy. Blackwell Publishing. էջեր 39–41. ISBN 978-1-55581-375-8.
  33. ↑ Boyle RJ, Ierodiakonou D, Khan T, Chivinge J, Robinson Z, Geoghegan N, Jarrold K, Afxentiou T, Reeves T, Cunha S, Trivella M, Garcia-Larsen V, Leonardi-Bee J (2016 թ․ մարտ). «Hydrolysed formula and risk of allergic or autoimmune disease: systematic review and meta-analysis». BMJ. 352: i974. doi:10.1136/bmj.i974. PMC 4783517. PMID 26956579.
  34. ↑ Järvinen KM, Beyer K, Vila L, Bardina L, Mishoe M, Sampson HA (2007 թ․ հուլիս). «Specificity of IgE antibodies to sequential epitopes of hen's egg ovomucoid as a marker for persistence of egg allergy». Allergy. 62 (7): 758–65. doi:10.1111/j.1398-9995.2007.01332.x. PMID 17573723.
  35. ↑ 35,0 35,1 Sicherer 63
  36. ↑ Maleki, Burks & Helm 2006, էջեր. 41
  37. ↑ «World Allergy Organization». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 13-ին.
  38. ↑ Sicherer 64
  39. ↑ Herman EM (2003 թ․ մայիս). «Genetically modified soybeans and food allergies». Journal of Experimental Botany. 54 (386): 1317–9. doi:10.1093/jxb/erg164. PMID 12709477. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 30-ին.
  40. ↑ Panda R, Ariyarathna H, Amnuaycheewa P, Tetteh A, Pramod SN, Taylor SL, Ballmer-Weber BK, Goodman RE (2013 թ․ փետրվար). «Challenges in testing genetically modified crops for potential increases in endogenous allergen expression for safety». Allergy. 68 (2): 142–51. doi:10.1111/all.12076. PMID 23205714.
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 41,3 Sussman GL, Beezhold DH (January 1995). "Allergy to latex rubber". Annals of Internal Medicine. 122 (1): 43–6. doi:10.7326/0003-4819-122-1-199501010-00007. PMID 7985895.
  42. ↑ Fernández de Corres L, Moneo I, Muñoz D, Bernaola G, Fernández E, Audicana M, Urrutia I (1993 թ․ հունվար). «Sensitization from chestnuts and bananas in patients with urticaria and anaphylaxis from contact with latex». Annals of Allergy. 70 (1): 35–9. PMID 7678724.
  43. ↑ Gonzalez-Estrada A, Radojicic C (2015 թ․ մայիս). «Penicillin allergy: A practical guide for clinicians». Cleveland Clinic Journal of Medicine. 82 (5): 295–300. doi:10.3949/ccjm.82a.14111. PMID 25973877.
  44. ↑ C. Michael Hogan. Western poison-oak: Toxicodendron diversilobum Արխիվացված 2009-07-21 Wayback Machine GlobalTwitcher, ed. Nicklas Stromberg. 2008. Retrieved 30 April 2010.
  45. ↑ Keeler, Harriet L. (1900). Our Native Trees and How to Identify Them. New York: Charles Scribner's Sons. pp. 94–96; Frankel, Edward, Ph.D. Poison Ivy, Poison Oak, Poison Sumac and Their Relatives; Pistachios, Mangoes and Cashews. The Boxwood Press. Pacific Grove, Calif. 1991. 978-0-940168-18-3.
  46. ↑ DermAtlas -1892628434 Արխիվացված 2015-05-02 Wayback Machine
  47. ↑ Armstrong W.P.; Epstein W.L. (1995). «Poison oak: more than just scratching the surface». Herbalgram. 34: 36–42. cited in «Archived copy». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  48. ↑ Galli SJ (February 2000). "Allergy". Current Biology. 10 (3): R93–5. doi:10.1016/S0960-9822(00)00322-5. PMID 10679332.
  49. ↑ 49,0 49,1 49,2 49,3 49,4 De Swert LF (February 1999). "Risk factors for allergy". European Journal of Pediatrics. 158 (2): 89–94. doi:10.1007/s004310051024. PMID 10048601.
  50. ↑ 50,0 50,1 Croner S (November 1992). "Prediction and detection of allergy development: influence of genetic and environmental factors". The Journal of Pediatrics. 121 (5 Pt 2): S58–63. doi:10.1016/S0022-3476(05)81408-8. PMID 1447635.
  51. ↑ Jarvis D, Burney P (1997). «Epidemiology of atopy and atopic disease». In Kay AB (ed.). Allergy and allergic diseases. Vol. 2. London: Blackwell Science. էջեր 1208–24.
  52. ↑ Anderson HR, Pottier AC, Strachan DP (July 1992). "Asthma from birth to age 23: incidence and relation to prior and concurrent atopic disease". Thorax. 47 (7): 537–42. doi:10.1136/thx.47.7.537. PMC 463865. PMID 1412098.
  53. ↑ Barnes KC, Grant AV, Hansel NN, Gao P, Dunston GM (January 2007). "African Americans with asthma: genetic insights". Proceedings of the American Thoracic Society. 4 (1): 58–68. doi:10.1513/pats.200607-146JG. PMC 2647616. PMID 17202293. Archived from the original on 16 November 2010.
  54. ↑ Folkerts G, Walzl G, Openshaw PJ (2000 թ․ մարտ). «Do common childhood infections 'teach' the immune system not to be allergic?». Immunology Today. 21 (3): 118–20. doi:10.1016/S0167-5699(00)01582-6. PMID 10777250.
  55. ↑ Gibson PG, Henry RL, Shah S, Powell H, Wang H (September 2003). "Migration to a western country increases asthma symptoms but not eosinophilic airway inflammation". Pediatric Pulmonology. 36 (3): 209–15. doi:10.1002/ppul.10323. PMID 12910582.. Retrieved 2008-07-06.
  56. ↑ Addo-Yobo EO, Woodcock A, Allotey A, Baffoe-Bonnie B, Strachan D, Custovic A (February 2007). "Exercise-induced bronchospasm and atopy in Ghana: two surveys ten years apart". PLoS Medicine. 4 (2): e70. doi:10.1371/journal.pmed.0040070. PMC 1808098. PMID 17326711. Archived from the original on 2010-11-16.
  57. ↑ Marra F, Lynd L, Coombes M, Richardson K, Legal M, Fitzgerald JM, Marra CA (March 2006). "Does antibiotic exposure during infancy lead to development of asthma?: a systematic review and metaanalysis". Chest. 129 (3): 610–8. doi:10.1378/chest.129.3.610. PMID 16537858.
  58. ↑ Thavagnanam S, Fleming J, Bromley A, Shields MD, Cardwell CR (April 2008). "A meta-analysis of the association between Caesarean section and childhood asthma". Clinical and Experimental Allergy. 38 (4): 629–33. doi:10.1111/j.1365-2222.2007.02780.x. PMID 18352976.
  59. ↑ Zock JP, Plana E, Jarvis D, Antó JM, Kromhout H, Kennedy SM, Künzli N, Villani S, Olivieri M, Torén K, Radon K, Sunyer J, Dahlman-Hoglund A, Norbäck D, Kogevinas M (October 2007). "The use of household cleaning sprays and adult asthma: an international longitudinal study". American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine. 176 (8): 735–41. doi:10.1164/rccm.200612-1793OC. PMC 2020829. PMID 17585104.
  60. ↑ Dave ND, Xiang L, Rehm KE, Marshall GD (2011 թ․ փետրվար). «Stress and allergic diseases». Immunology and Allergy Clinics of North America. 31 (1): 55–68. doi:10.1016/j.iac.2010.09.009. PMC 3264048. PMID 21094923.
  61. ↑ 61,0 61,1 Cooper PJ (2004). «Intestinal worms and human allergy». Parasite Immunology. 26 (11–12): 455–67. doi:10.1111/j.0141-9838.2004.00728.x. PMID 15771681.
  62. ↑ Braun-Fahrländer C, Riedler J, Herz U, Eder W, Waser M, Grize L, Maisch S, Carr D, Gerlach F, Bufe A, Lauener RP, Schierl R, Renz H, Nowak D, von Mutius E (September 2002). "Environmental exposure to endotoxin and its relation to asthma in school-age children". The New England Journal of Medicine. 347 (12): 869–77. doi:10.1056/NEJMoa020057. PMID 12239255.
  63. ↑ Garn H, Renz H (2007). "Epidemiological and immunological evidence for the hygiene hypothesis". Immunobiology. 212 (6): 441–52. doi:10.1016/j.imbio.2007.03.006. PMID 17544829.
  64. ↑ Macpherson CN, Gottstein B, Geerts S (April 2000). "Parasitic food-borne and water-borne zoonoses". Revue Scientifique et Technique. 19 (1): 240–58. doi:10.20506/rst.19.1.1218 Արխիվացված 2018-06-02 Wayback Machine. PMID 11189719.
  65. ↑ Carvalho EM, Bastos LS, Araújo MI (October 2006). "Worms and allergy". Parasite Immunology. 28 (10): 525–34. doi:1 0.1111/j.1365-3024.2006.00894.x. PMID 16965288.
  66. ↑ 66,0 66,1 Yazdanbakhsh M, Kremsner PG, van Ree R (2002 թ․ ապրիլ). «Allergy, parasites, and the hygiene hypothesis». Science. 296 (5567): 490–4. CiteSeerX 10.1.1.570.9502. doi:10.1126/science.296.5567.490. PMID 11964470.
  67. ↑ 67,0 67,1 Falcone FH, Pritchard DI (2005 թ․ ապրիլ). «Parasite role reversal: worms on trial». Trends in Parasitology. 21 (4): 157–60. doi:10.1016/j.pt.2005.02.002. PMID 15780835.
  68. ↑ Grimbaldeston MA, Metz M, Yu M, Tsai M, Galli SJ (December 2006). "Effector and potential immunoregulatory roles of mast cells in IgE-associated acquired immune responses". Current Opinion in Immunology. 18 (6): 751–60. doi:10.1016/j.coi.2006.09.011. PMID 17011762.
  69. ↑ Holt PG, Sly PD (October 2007). "Th2 cytokines in the asthma late-phase response". Lancet. 370 (9596): 1396–8. doi:10.1016/S0140-6736(07)61587-6. PMID 17950849.
  70. ↑ Martín A, Gallino N, Gagliardi J, Ortiz S, Lascano AR, Diller A, Daraio MC, Kahn A, Mariani AL, Serra HM (2002 թ․ օգոստոս). «Early inflammatory markers in elicitation of allergic contact dermatitis». BMC Dermatology. 2: 9. doi:10.1186/1471-5945-2-9. PMC 122084. PMID 12167174.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  71. ↑ Portnoy JM; և այլք: (2006). «Evidence-based Allergy Diagnostic Tests». Current Allergy and Asthma Reports. 6 (6): 455–461. doi:10.1007/s11882-006-0021-8.
  72. ↑ 72,0 72,1 NICE Diagnosis and assessment of food allergy in children and young people in primary care and community settings, 2011
  73. ↑ 73,0 73,1 73,2 73,3 Boyce JA, Assa'ad A, Burks AW, Jones SM, Sampson HA, Wood RA, և այլք: (2010 թ․ դեկտեմբեր). «Guidelines for the diagnosis and management of food allergy in the United States: report of the NIAID-sponsored expert panel». The Journal of Allergy and Clinical Immunology. 126 (6 Suppl): S1–58. doi:10.1016/j.jaci.2010.10.007. PMC 4241964. PMID 21134576.
  74. ↑ Cox L (2011). «Overview of Serological-Specific IgE Antibody Testing in Children». Pediatric Allergy and Immunology.
  75. ↑ Food Allergy in children and young people. Costing report. Implementing NICE guidance, 2011. «Archived copy». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 19-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  76. ↑ NIH Guidelines for the Diagnosis and Management of Food Allergy in the United States. Report of the NIAID-Sponsored Expert Panel, 2010, NIH Publication no. 11-7700.
  77. ↑ Verstege A, Mehl A, Rolinck-Werninghaus C, Staden U, Nocon M, Beyer K, Niggemann B, et al. (September 2005). "The predictive value of the skin prick test weal size for the outcome of oral food challenges". Clinical and Experimental Allergy. 35 (9): 1220–6. doi:10.1111/j.1365-2222.2005.2324.x. PMID 16164451.
  78. ↑ Li JT, Andrist D, Bamlet WR, Wolter TD (November 2000). "Accuracy of patient prediction of allergy skin test results". Annals of Allergy, Asthma & Immunology. 85 (5): 382–4. doi:10.1016/S1081-1206(10)62550-1.
  79. ↑ Yunginger JW, Ahlstedt S, Eggleston PA, Homburger HA, Nelson HS, Ownby DR, և այլք: (2000 թ․ հունիս). «Quantitative IgE antibody assays in allergic diseases». Journal of Allergy and Clinical Immunology. 105 (6): 1077–1084. doi:10.1067/mai.2000.107041.
  80. ↑ Yunginger (2000). «Quantitative IgE antibody assays in allergic disease». J Allergy Clin Immunol. 105 (6): 1077–84. doi:10.1067/mai.2000.107041.
  81. ↑ Sampson HA (2001 թ․ մայիս). «Utility of food-specific IgE concentrations in predicting symptomatic food allergy». The Journal of Allergy and Clinical Immunology. 107 (5): 891–6. doi:10.1067/mai.2001.114708. PMID 11344358.
  82. ↑ Kerkhof M, Dubois AE, Postma DS, Schouten JP, de Monchy JG (September 2003). "Role and interpretation of total serum IgE measurements in the diagnosis of allergic airway disease in adults". Allergy. 58 (9): 905–11. doi:10.1034/j.1398-9995.2003.00230.x. PMID 12911420.
  83. ↑ 83,0 83,1 «Blood Testing for Allergies». WebMD. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հունիսի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 5-ին.
  84. ↑ Khan FM, Ueno-Yamanouchi A, Serushago B, Bowen T, Lyon AW, Lu C, Storek J (2012 թ․ հունվար). «Basophil activation test compared to skin prick test and fluorescence enzyme immunoassay for aeroallergen-specific Immunoglobulin-E». Allergy, Asthma, and Clinical Immunology. 8 (1): 1. doi:10.1186/1710-1492-8-1. PMC 3398323. PMID 22264407.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  85. ↑ "Allergy Diagnosis Արխիվացված 2010-08-11 Wayback Machine". from the original on 16 November 2010.The Online Allergist. Retrieved 2010-10-25.
  86. ↑ and Environmental Asthma 3390, բաժին Allergic and Environmental Asthma(անգլ.) EMedicine կայքում – Includes discussion of differentials
  87. ↑ Wheeler PW, Wheeler SF (September 2005). "Vasomotor rhinitis". American Family Physician. 72 (6): 1057–62. Archived from the original on 21 August 2008.
  88. ↑ Greer FR, Sicherer SH, Burks AW (2008 թ․ հունվար). «Effects of early nutritional interventions on the development of atopic disease in infants and children: the role of maternal dietary restriction, breastfeeding, timing of introduction of complementary foods, and hydrolyzed formulas». Pediatrics. 121 (1): 183–91. doi:10.1542/peds.2007-3022. PMID 18166574.
  89. ↑ Fleischer DM, Spergel JM, Assa'ad AH, Pongracic JA (2013 թ․ հունվար). «Primary prevention of allergic disease through nutritional interventions». The Journal of Allergy and Clinical Immunology. In Practice. 1 (1): 29–36. doi:10.1016/j.jaip.2012.09.003. PMID 24229819.
  90. ↑ Garcia-Larsen V, Ierodiakonou D, Jarrold K, Cunha S, Chivinge J, Robinson Z, Geoghegan N, Ruparelia A, Devani P, Trivella M, Leonardi-Bee J, Boyle RJ (2018 թ․ փետրվար). «Diet during pregnancy and infancy and risk of allergic or autoimmune disease: A systematic review and meta-analysis». PLoS Medicine. 15 (2): e1002507. doi:10.1371/journal.pmed.1002507. PMC 5830033. PMID 29489823.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  91. ↑ Pelucchi C, Chatenoud L, Turati F, Galeone C, Moja L, Bach JF, La Vecchia C (2012 թ․ մայիս). «Probiotics supplementation during pregnancy or infancy for the prevention of atopic dermatitis: a meta-analysis». Epidemiology. 23 (3): 402–14. doi:10.1097/EDE.0b013e31824d5da2. PMID 22441545.
  92. ↑ Sinn, John KH; Osborn, David A. (2007). «Prebiotics in infants for prevention of allergy and food hypersensitivity». Cochrane Database of Systematic Reviews (անգլերեն) (2). doi:10.1002/14651858.CD006474. ISSN 1465-1858.
  93. ↑ Netting MJ, Middleton PF, Makrides M (2014). «Does maternal diet during pregnancy and lactation affect outcomes in offspring? A systematic review of food-based approaches». Nutrition. 30 (11–12): 1225–41. doi:10.1016/j.nut.2014.02.015. hdl:2440/89756. PMID 25280403.
  94. ↑ Zhang GQ, Liu B, Li J, Luo CQ, Zhang Q, Chen JL, Sinha A, Li ZY (2017 թ․ մարտ). «Fish intake during pregnancy or infancy and allergic outcomes in children: A systematic review and meta-analysis». Pediatric Allergy and Immunology. 28 (2): 152–161. doi:10.1111/pai.12648. PMID 27590571.
  95. ↑ Frieri M (2018 թ․ հունիս). «Mast Cell Activation Syndrome». Clinical Reviews in Allergy & Immunology. 54 (3): 353–365. doi:10.1007/s12016-015-8487-6. PMID 25944644.
  96. ↑ 96,0 96,1 Abramson MJ, Puy RM, Weiner JM (2010 թ․ օգոստոս). «Injection allergen immunotherapy for asthma». The Cochrane Database of Systematic Reviews (8): CD001186. doi:10.1002/14651858.CD001186.pub2. PMID 20687065.
  97. ↑ Penagos M, Compalati E, Tarantini F, Baena-Cagnani R, Huerta J, Passalacqua G, Canonica GW (2006 թ․ օգոստոս). «Efficacy of sublingual immunotherapy in the treatment of allergic rhinitis in pediatric patients 3 to 18 years of age: a meta-analysis of randomized, placebo-controlled, double-blind trials». Annals of Allergy, Asthma & Immunology. 97 (2): 141–8. doi:10.1016/S1081-1206(10)60004-X. PMID 16937742.
  98. ↑ Calderon MA, Alves B, Jacobson M, Hurwitz B, Sheikh A, Durham S (2007 թ․ հունվար). «Allergen injection immunotherapy for seasonal allergic rhinitis». The Cochrane Database of Systematic Reviews (1): CD001936. doi:10.1002/14651858.CD001936.pub2. PMID 17253469.
  99. ↑ Canonica GW, Bousquet J, Casale T, Lockey RF, Baena-Cagnani CE, Pawankar R, և այլք: (2009 թ․ դեկտեմբեր). «Sub-lingual immunotherapy: World Allergy Organization Position Paper 2009» (PDF). Allergy. 64 Suppl 91: 1–59. doi:10.1111/j.1398-9995.2009.02309.x. PMID 20041860. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ նոյեմբերի 12-ին.
  100. ↑ 100,0 100,1 Terr AI (2004). "Unproven and controversial forms of immunotherapy". Clinical Allergy and Immunology. 18: 703–10. PMID 15042943.
  101. ↑ Altunç U, Pittler MH, Ernst E (January 2007). "Homeopathy for childhood and adolescence ailments: systematic review of randomized clinical trials". Mayo Clinic Proceedings. 82 (1): 69–75. CiteSeerX 10.1.1.456.5352. doi:10.4065/82.1.69. PMID 17285788.
  102. ↑ 102,0 102,1 Platts-Mills TA, Erwin E, Heymann P, Woodfolk J (2005). "Is the hygiene hypothesis still a viable explanation for the increased prevalence of asthma?". Allergy. 60 Suppl 79: 25–31. doi:10.1111/j.1398-9995.2005.00854.x. PMID 15842230.
  103. ↑ 103,0 103,1 103,2 Bloomfield SF, Stanwell-Smith R, Crevel RW, Pickup J (April 2006). "Too clean, or not too clean: the hygiene hypothesis and home hygiene". Clinical and Experimental Allergy. 36 (4): 402–25. doi:10.1111/j.1365-2222.2006.02463.x. PMC 1448690. PMID 16630145.
  104. ↑ Isolauri E, Huurre A, Salminen S, Impivaara O (July 2004). "The allergy epidemic extends beyond the past few decades". Clinical and Experimental Allergy. 34 (7): 1007–10. doi:10.1111/j.1365-2222.2004.01999.x. PMID 15248842.
  105. ↑ Chapter 4: The Extent and Burden of Allergy in the United Kingdom". House of Lords – Science and Technology – Sixth Report. 24 July 2007. from the original on 16 November 2010. Retrieved 2007-12-03.
  106. ↑ "Արխիվացված 2011-07-18 Wayback MachineArchived from the original on 16 November 2010. Retrieved 2007-12-03.
  107. ↑ Based on an estimated population of 303 million in 2007 U.S. POPClock
  108. ↑ Based on an estimated population of 60.6 million UK population grows to 60.6 million
  109. ↑ Արխիվացված 2011-07-18 Wayback MachineArchived from the original on 16 November 2010. Retrieved 2007-12-03.
  110. ↑ Արխիվացված 2010-11-30 Wayback MachineArchived from the original on 16 November 2010. Retrieved 2007-12-03.
  111. ↑ Արխիվացված 2010-11-30 Wayback MachineArchived from the original on 16 November 2010. Retrieved 2007-12-03.
  112. ↑ 112,0 112,1 Արխիվացված 2010-03-30 Wayback MachineArchived from the original on 16 November 2010. Retrieved 2007-12-03.
  113. ↑ Արխիվացված 2010-03-30 Wayback MachineArchived from the original on 16 November 2010. Retrieved 2007-12-03.
  114. ↑ Simpson CR, Newton J, Hippisley-Cox J, Sheikh A (November 2008). "Incidence and prevalence of multiple allergic disorders recorded in a national primary care database". Journal of the Royal Society of Medicine. 101 (11): 558–63. doi:10.1258/jrsm.2008.080196. PMC 2586863. PMID 19029357.
  115. ↑ Strachan DP (November 1989). "Hay fever, hygiene, and household size". BMJ. 299 (6710): 1259–60. doi:10.1136/bmj.299.6710.1259. PMC 1838109. PMID 2513902.
  116. ↑ Renz H, Blümer N, Virna S, Sel S, Garn H (2006). The immunological basis of the hygiene hypothesis. Chemical Immunology and Allergy. 91. pp. 30–48. doi:10.1159/000090228. ISBN 978-3-8055-8000-7. PMID 16354947.
  117. ↑ Matricardi PM, Rosmini F, Riondino S, Fortini M, Ferrigno L, Rapicetta M, Bonini S (February 2000). "Exposure to foodborne and orofecal microbes versus airborne viruses in relation to atopy and allergic asthma: epidemiological study". BMJ. 320 (7232): 412–7. doi:10.1136/bmj.320.7232.412. PMC 27285. PMID 10669445.
  118. ↑ Masters S, Barrett-Connor E (1985). "Parasites and asthma--predictive or protective?". Epidemiologic Reviews. 7: 49–58. doi:10.1093/oxfordjournals.epirev.a036285. PMID 4054238.
  119. ↑ 119,0 119,1 Sheikh A, Strachan DP (June 2004). "The hygiene theory: fact or fiction?". Current Opinion in Otolaryngology & Head and Neck Surgery. 12 (3): 232–6. doi:10.1097/01.moo.0000122311.13359.30. PMID 15167035.
  120. ↑ 120,0 120,1 «Were Allergic Diseases Prevalent in Antiquity?». Asthma Allergy Immunol. 2018. doi:10.21911/aai.406. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 22-ին. {{cite journal}}: Cite uses deprecated parameter |authors= (օգնություն)
  121. ↑ Ring J. (1985 թ․ օգոստոս). «1st description of an "atopic family anamnesis" in the Julio-Claudian imperial house: Augustus, Claudius, Britannicus». Hautarzt. 36 (8): 470–1. PMID 3899999.
  122. ↑ Clemens Peter Pirquet von Cesenatico at Who Named It?
  123. ↑ Von Pirquet C (1906). "Allergie". Munch Med Wochenschr. 53 (5): 388–90. PMID 20273584. Reprinted in Von Pirquet C (1946). "Allergie". Annals of Allergy. 4 (5): 388–90. PMID 20273584.
  124. ↑ Gell PG, Coombs RR (1963). Clinical Aspects of Immunology. London: Blackwell.
  125. ↑ Szebeni, Janos (2007 թ․ մայիսի 8). The Complement System: Novel Roles in Health and Disease (անգլերեն). Springer Science & Business Media. էջ 361. ISBN 9781402080562.
  126. ↑ Ishizaka K, Ishizaka T, Hornbrook MM (July 1966). "Physico-chemical properties of human reaginic antibody. IV. Presence of a unique immunoglobulin as a carrier of reaginic activity". Journal of Immunology. 97 (1): 75–85. PMID 4162440.
  127. ↑ Johansson SG, Bennich H. Immunological studies of an atypical (myeloma) immunoglobulin" Immunology 1967; 13:381–94.
  128. ↑ Ishizaka,, Teruko; Ishizaka, Kimishige; Johansson, S. Gunnar O.; Bennich, Hans (1969 թ․ ապրիլի 1). «Histamine Release from Human Leukocytes by Anti-λE Antibodies». Journal of Immunology. 102 (4): 884–892. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 29-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)
  129. ↑ Ten RM, Klein JS, Frigas E (1995 թ․ օգոստոս). «Allergy skin testing». Mayo Clinic Proceedings. 70 (8): 783–4. doi:10.4065/70.8.783. PMID 7630219.
  130. ↑ Cox L, Williams B, Sicherer S, Oppenheimer J, Sher L, Hamilton R, Golden D (2008 թ․ դեկտեմբեր). «Pearls and pitfalls of allergy diagnostic testing: report from the American College of Allergy, Asthma and Immunology/American Academy of Allergy, Asthma and Immunology Specific IgE Test Task Force». Annals of Allergy, Asthma & Immunology. 101 (6): 580–92. doi:10.1016/s1081-1206(10)60220-7. PMID 19119701.
  131. ↑ "ABAI: American Board of Allergy and Immunology". from the original on 16 November 2010. Retrieved 2007-08-05.
  132. ↑ "AAAAI – What is an Allergist?". Արխիվացված 2016-03-24 Wayback Machine Archived from the original on 16 November 2010. Retrieved 2007-08-05.
  133. ↑ Sicherer SH, Leung DY (June 2007). "Advances in allergic skin disease, anaphylaxis, and hypersensitivity reactions to foods, drugs, and insects". The Journal of Allergy and Clinical Immunology. 119 (6): 1462–9. doi:10.1016/j.jaci.2007.02.013. PMID 17412401.
  134. ↑ Galán, C., Smith, M., Thibaudon, M., Frenguelli, G., Oteros, J., Gehrig, R., ... & EAS QC Working Group. (2014). Pollen monitoring: minimum requirements and reproducibility of analysis. Aerobiologia, 30(4), 385-395.
  135. ↑ Oteros J, Galán C, Alcázar P, Domínguez-Vilches E (2013 թ․ հունվար). «Quality control in bio-monitoring networks, Spanish Aerobiology Network». The Science of the Total Environment. 443: 559–65. doi:10.1016/j.scitotenv.2012.11.040. PMID 23220389.

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ալերգիա» հոդվածին։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 152)։  
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ալերգիա&oldid=10110317» էջից