Վիքիպեդիա

Ֆրենսիս Բեկոն

Անգլիացի փիլիսոփա, պատմաբան քաղաքական գործիչ, Էմպիրիզիմի հիմնադիր

Ֆրենսիս Բեկոն (անգլ.՝ Francis Bacon, 1st Viscount St Albans[10], հունվարի 22, 1561, Յորք Հաուս, Ստրենդ, Վեստմինստեր, Մեծ Լոնդոն, Անգլիա - ապրիլի 9 (19), 1626, Հայգեյթ, Միացյալ Թագավորություն), անգլիացի փիլիսոփա, պատմաբան, քաղաքական գործիչ, էմպիրիզմի հիմնադիր։ Նոր ժամանակների փիլիսոփայության հիմնադիրներից մեկը։ 1584 թվականին, 23 տարեկանում, ընտրվել է խորհրդարանի անդամ։[11] 1617 թվականից կնիքի լորդ-պահապան, ապա՝ լորդ-կանցլեր, Վերուլամի բարոն և Սենտ-Օլբանի դերկոմս (վիկոնտ)։ 1621 թվականին մեղադրվել է կաշառակերության մեջ և ազատվել բոլոր պաշտոններից։ Հետագայում ներման է արժանացել, սակայն չի վերադարձել պետական ծառայության՝ իր կյանքի վերջին տարիներին զբաղվելով գիտական և գրական աշխատանքով։

Ֆրենսիս Բեկոն
Francis Bacon
Ծնվել էհունվարի 22, 1561[1][2][3] Յորք Հաուս, Ստրենդ, Վեստմինստեր, Մեծ Լոնդոն, Մեծ Լոնդոն, Անգլիա և Լոնդոն, Անգլիայի թագավորություն[4]
Մահացել էապրիլի 9 (19), 1626[2][5][6][…] (65 տարեկան) Հայգեյթ, Միացյալ Թագավորություն կամ Լոնդոն, Անգլիայի թագավորություն[4]
բնական մահով
ԳերեզմանSt Michael's Church, St Albans
Քաղաքացիություն Անգլիայի թագավորություն
ԴավանանքԱնգլիկան եկեղեցի
Ուղղությունէմպիրիզմ
Մասնագիտությունփիլիսոփա, գրող, դատավոր, քաղաքական գործիչ, փաստաբան, աստղագուշակ, գիտնական և պատմաբան
Գործունեության ոլորտփիլիսոփայություն[4], գիտնական, փիլիսոփա, քաղաքական գործիչ, իմացաբանություն[4], էմպիրիզմ[4], քաղաքականություն[4], գիտություն[4] և պատմություն[4]
Պաշտոն(ներ)Անգլիայի Ազգային ժողովի անդամ, Անգլիայի և Ուելսի գերագույն իրավաբան, 1572-83 թվականների Պառլամենտի անդամ, 1584-85 թվականների Պառլամենտի անդամ, Member of the 1586-87 Parliament?, Member of the 1589 Parliament?, 1593 թվականի Պառլամենտի անդամ, Member of the 1597-98 Parliament?, Member of the 1601 Parliament?, Member of the 1604-11 Parliament?, Member of the 1614 Parliament?, Լորդ կանցլեր և Solicitor General for England and Wales?
ԱնդամակցությունԳրեյս Ինն
Ալմա մատերԹրինիթի քոլեջ և Պուատիեի համալսարան
Տիրապետում է լեզուներինլատիներեն[7] և անգլերեն[2][4]
Պարգևներ
Ասպետ-բակալավր
Ամուսին(ներ)Էլիս Բեմհեմ[8]
ՀայրՆիկոլաս Բեկոն[9][8]
ՄայրԷն Բեկոն[9][8]
ՈւսուցիչՋոն Ուիտիֆտ
Ստորագրություն
Изображение автографа
 Francis Bacon Վիքիպահեստում

Նրա երկերը կազմում են գիտական հետազոտության ինդուկտիվ մեթոդաբանության հիմքը։ Ինդուկտիվ մեթոդը հաճախ անվանում են «Բեկոնի մեթոդ»։ Գիտության խնդիրների նկատմամբ իր մոտեցումները Բեկոնը շարադրել է «Նոր օրգանոն» աշխատությունում, որը լույս է տեսել 1620 թվականին (թարգմանվել է հայերեն)։ Այդ տրակտատում նա գիտության նպատակ է հռչակում բնության նկատմամբ մարդու իշխանության ավելացումը։[12] Բնությունը համարում է անհոգի նյութ, որի կոչումն է ծառայել մարդուն, օգտագործվել մարդու կողմից։

Նրա գրչին են պատկանում նաև «Գիտությունների արժանապատվության և բազմապատկման մասին», «Քաղաքական և բարոյական փորձեր», «Նոր Ատլանտիդա» և այլ երկեր։[13]

Կենսագրություն

խմբագրել

Վաղ տարիներ

խմբագրել

Ֆրենսիս Բեկոնը ծնվել է 1561 թվականի հունվարի 22-ին անգլիական ազնվական ընտանիքում ՝ Եղիսաբեթ I-ի թագադրումից երկու տարի անց, Յորքհաուսի առանձնատանը ՝ իր հոր լոնդոնյան նստավայրում, ով երկրի ամենաբարձր պաշտոնյաներից էր՝ լորդ-կանցլերը, Անգլիայի Մեծ կնիքի լորդ-պահապանը` Նիկոլաս Բեկոնին։ Վերջինս ծնվել է 1956 թվականի հունվարի 22-ին, Լոնդոնում։ Ֆրենսիսի մայրը՝ Աննա Բեկոնը, անգլիացի հումանիստ Անտոնի Կուկի դուստրը, Անգլիայի և Իռլանդիայի թագավոր Էդուարդ VI-ի դաստիարակը, Նիկոլասի երկրորդ կինն էր, և Ֆրենսիսից բացի, նրանք դաստիարակել են Էնթոնի ավագ որդուն։ Ֆրենսիսն ու Էնթոնին հայրական կողմից ևս երեք եղբայր ունեին ՝ Էդվարդը, Նաթանիելը և Նիկոլասը, ովքեր հոր առաջին կնոջ՝ Ջեյն Ֆերնլիի[14] երեխաներն էին(մահացել է 1552 թ.-ին)[15]։

Աննան ստացել էր լավ կրթություն։ Նա գիտեր հունարեն և լատիներեն, ինչպես նաև ֆրանսերեն և իտալերեն։ Լինելով նախանձախնդիր պուրիտան, նա անձամբ ճանաչում էր Անգլիայի և մայրցամաքային Եվրոպայի առաջատար կալվինիստ աստվածաբաններին, նրանց հետ վարում նամակագրություն, թարգմանում տարբեր աստվածաբանական գրականություն անգլերեն։ Նա, Նիկոլասը և նրանց հարազատները (Բեկոն, Սեսիլ, Ռասսել, Քավենդիիշի, Սեյմուր և Հերբերտ) պատկանել են Թուդորներին նվիրված «նոր արիստոկրատությանը» ՝ ի տարբերություն հին համառ ցեղային արիստոկրատիայի:[16] Աննան իր երեխաներին խրախուսում էր խստորեն պահպանել կրոնական ծեսերը ՝ համատեղելով աստվածաբանական ուսմունքների մանրակրկիտ ուսումնասիրությունը։ Աննայի քույրերից մեկը ՝ Միլդրեսը, ամուսնացած էր Ելիզավետայի կառավարության առաջին նախարարի ՝ լորդ-գանձապետ Ուիլյամ Սեսիլի,[16][17] բարոն Բերլիի հետ, ում հետագայում Ֆրանցիսկ Բեկոնը հաճախ դիմում էր օգնության ՝ իր կարիերայի առաջխաղացման հարցում, իսկ բարոնի մահից հետո դիմում էր երկրորդ որդուն ՝ Ռոբերտին։

Ֆրենսիսի մանկության մասին շատ քիչ բան է հայտնի։ Նա առանձնապես չէր տարբերվում ամուր առողջությամբ և, հավանաբար, հիմնականում սովորում էր տանը,[18] որի մթնոլորտը հագեցած էր «մեծ քաղաքականության» ինտրիգների մասին խոսակցություններով։ Մանկուց պետական խնդիրների հետ անձնական գործի համադրությունը առանձնացրեց Ֆրենսիսի կյանքը, ինչը Ա.Ի. Հերզենին թույլ տվեց նշել.

 
Ֆ. Բեկոնը 18 տարեկանում

«Բեկոնը իր միտքը մաքրեց հանրային գործերով, նա սովորեց մտածել հասարակության մեջ»:[19][20]

1573 թ.-ի ապրիլին նա ընդունվեց Քեմբրիջի Սուրբ Երրորդության քոլեջ և երեք տարի այնտեղ սովորեց իր ավագ եղբոր ՝ Էնթոնիի հետ միասին; նրանց անձնական ուսուցիչը դոկտոր Ջոն Ուիթգիֆթն էր, Քենթերբերիի ապագա արքեպիսկոպոսը։ Պալատականները, ինչպես նաև ինքը ՝ Եղիսաբեթ Առաջինը, որը հաճախ էր խոսում նրա հետ և կատակով անվանում երիտասարդ պահապան լորդ, ուշադրություն էին դարձնում Ֆրենսիսի ունակություններին և բարի ձևերին:[21] Լքելով քոլեջը ՝ ապագա փիլիսոփան իր հետ վերցրեց թշնամություն Արիստոտելի փիլիսոփայության նկատմամբ, ինչը, նրա կարծիքով, լավ էր վերացական վեճերի համար, բայց ոչ մարդկային կյանքի բարօրության համար[16]։ 1576 թվականի հունիսի 27-ին, Ֆրենսիսը և Էնթնին միացան Գրեյս Ինն-ում Ուսուցիչների միությանը (լատ. ՝ societate magistrorum): Մի քանի ամիս անց, իր հոր հովանավորությամբ, [19]Ֆրենսիսը ուղարկվեց արտերկիր ՝ որպես Ֆրանսիայում անգլիական դեսպան Սըր Էմիաս Պոլեթի անձնակազմի անդամ, որտեղ, բացի Փարիզից, Ֆրենսիսը եղավ Բլոիսում, Տուրում և Պուատիեում,[22] իսկ նրա հայրը այդպիսով ցանկացավ պատրաստել իր որդուն պետությանը ծառայության[16]։

Այդ ժամանակ Ֆրանսիան շատ ցավոտ ժամանակաշրջան անցավ , ինչը մեծ տպավորություն թողեց երիտասարդ դիվանագետի վրա և «կերակուր» մտքի համար։ Ոմանք կարծում են,[23] որ դրա արդյունքը Բեկոնի «Նշումներ քրիստոնեական աշխարհի պետության մասին» աշխատությունն է (անգլ. Notes on the state of Christendom)[24], որը նրա գրերի մի մասն է, այնուամենայնիվ, Բեկոնի հրատարակիչ Ջեյմս Սփեդինգը ցույց տվեց, որ այս գործը Բեկոնին վերագրելու քիչ պատճառ կա, բայց ավելի հավանական է, որ «Նշումներ ...» -ը պատկանում է նրա եղբոր ՝ Էնթոնիի թղթակիցներից մեկին[25]։

Մասնագիտական գործունեության սկիզբը

խմբագրել

Հոր հանկարծակի մահը 1579 թ.-ի փետրվարին ստիպեց Բեկոնին վերադառնալ տուն` Անգլիա։ Սըր Նիկոլասը առանձնացրել էր զգալի գումար՝ նրան անշարժ գույք գնելու համար, բայց ժամանակ չունեցավ իրականացնել իր մտադրությունը։ Արդյունքում, Ֆրենսիսը ստացավ խնայված գումարի միայն մեկ հինգերորդ մասը։ Սա նրա համար բավարար չէր, և նա սկսեց պարտքով գումար վերցնել։ Հետագայում նա միշտ պարտավորություններ ուներ։ [25]Անհրաժեշտ էր նաև աշխատանք գտնել, և Բեկոնը ընտրեց իրավունքը ՝ հաստատվելով 1579 թվականին ՝ Գրեյս Ինն-ում գտնվող իր նստավայրում։ Այսպիսով, Բեկոնը սկսեց իր կարիերան որպես իրավաբան, բայց հետագայում ավելի հայտնի դարձավ որպես քաղաքական գործիչ, գրող և փիլիսոփա, գիտական հեղափոխության պաշտպան։

1580 թ.-ին Ֆենսիսը կատարեց իր առաջին քայլերը իր կարիերայում՝ հորեղբոր՝ Ուիլյամ Սեսիլի միջոցով՝ տալով դատարանում նրան որևէ պաշտոնի նշանակելու մասին խնդրագիրը։ Թագուհին բարեհաճորեն ընդունեց այս խնդրանքը, բայց չբավարարեց։ Այս գործի մանրամասները մնացին անհայտ։ Եվ հետագայում նորին մեծությունը գտնվում էր փիլիսոփայի մոտ, խորհրդակցում էր նրա հետ պետական ծառայության իրավական և այլ հարցերի շուրջ, զրուցում, բայց դա ոչ նյութական խրախուսանք, ոչ էլ կարիերայի առաջխաղացում չէր:[26] Գրեյս Իննում երկու տարի աշխատելուց հետո, 1582 թվականին Բեկոնը առաջադրվեց կրտսեր բարեր (անգլ.՝ outer barrister):

Պատգամավոր

խմբագրել

Համայնքների պալատում Բեկոնը նիստեր էր հրավիրում ՝ 1581 թվականից մինչև իր ընտրությունը Լորդերի պալատում։ 1581 թ.-ին խորհրդարանում տեղի ունեցավ առաջին նստաշրջանը ՝ Ֆրենսիսի մասնակցությամբ։ Նա այնտեղ իր տեղն ստացավ Բոսինիի ընտրատարածքից ՝ ընտրություններին ընդառաջ, և, անկասկած, ոչ առանց նրա կնքահոր օգնության:[27] Նա չի հանդիպել լիարժեք ժամկետով. խորհրդարանական ամսագրերում այդ ժամանակ Բեկոնի գործունեության մասին ոչ մի խոսք չկար:[27] 1584 թվականին Բեկոնը խորհրդարանում տեղ զբաղեցրեց Դորսեթշիրի Մելքոմ շրջանից, 1586 թվականին ՝ Թաունթոն կոմսությունից, 1589 թ.-ին ՝ Լիվերպուլի շրջանից, 1593 թ.-ին ՝ Միդլեսեքսից, 1597 թվականին ՝ 1601 թ.-ից և 1604 թ.-ից ՝ Իփսվիչից, իսկ 1614 թ. - Քեմբրիջի համալսարանից։

1584 թվականի դեկտեմբերի 9-ին Բեկոնը խոսեց խորհրդարանական պալատների վերաբերյալ օրինագծի մասին, ինչպես նաև նշանակվեց իրազեկիչների կոմիտե ։ Խորհրդարանում իր երրորդ պաշտոնավարման ընթացքում ՝ 1586 թվականի նոյեմբերի 3-ին, Բեկոնը ելույթ ունեցավ Շոտլանդիայի թագուհի Մարիա Ստյուարտին պատժելու օգտին, և նոյեմբերի 4-ին մասնակցեց նրա նկատմամբ դատարանի միջնորդության կազմման կոմիտեին։

1593 թվականի խորհրդարանական նստաշրջանը սկսվեց փետրվարի 19-ին։ Խորհրդարանի նիստի գումարումը պայմանավորված էր թագուհու դրամական միջոցների անհրաժեշտությամբ՝ ի դեմս Իսպանիայի ռազմական սպառնալիքի։ Լորդերը, որպես Վերին պալատի ներկայացուցիչներ, առաջարկել են երեք տարվա ընթացքում երեք սուբսիդիա վճարել, այնուհետև իջեցնել չորս տարի՝ սովորական պրակտիկայում երկու տարի ժամկետով մեկ դոտացիա վճարելու համար:[28] Բեկոնը, որպես Ստորին պալատի ներկայացուցիչ, պաշտպանելով թագավորական արքունիքի համար սուբսիդիաների չափը որոշելու իր իրավունքը, անկախ Լորդերից, դեմ է արտահայտվել ՝ ասելով, որ դատարանն ու տերերը առաջարկել են մեծ օրինագիծ ներկայացնել, որն անտանելի բեռ կբերի վճարողների վրա, ինչի արդյունքում «… պարոնայք պետք է վաճառեն իրենց արծաթե իրերը, իսկ ֆերմերները `պղինձ»,[26] և արդյունքում այս ամենը ավելի շատ վնաս կբերի, քան շահույթ։ Ֆրենսիսը ակնառու բանախոս էր, նրա ելույթները տպավորեցին նրա ժամանակակիցներին:[23] Նկարագրելով նրան որպես բանախոս, անգլիացի դրամատուրգ, բանաստեղծ և դերասան Բեն Ջոնսոնը նշել է. «Երբեք ոչ ոք չի խոսել ավելի խորը, ծանրակշիռ, կամ թույլ տվել ավելի քիչ տհաճություն իր ելույթում,քան հմայք ... Բոլորը, ովքեր նրան լսում էին, վախենում էին, որ ելույթը կավարտվի»[19]

Քննարկման գործընթացում Բեկոնը ընդդիմության մեջ մտավ նախ և առաջ Լորդերի պալատի հետ, իսկ հետո, փաստորեն, նաև դատարանի հետ։ Այն, թե հստակ ինչ է հենց ինքն առաջարկել, անհայտ է, բայց ենթադրվում է, որ առաջարկել է բաշխել սուբսիդիաների վճարումը վեց տարի ժամկետով ՝ նշելով, որ վերջին սուբսիդիան հերթական չէ[28]։ Ռոբերտ Բյուրլին, որպես Լորդերի պալատի ներկայացուցիչ, փիլիսոփայից պահանջեց բացատրություն, ինչին ի պատասխան նա հայտարարեց, որ իրավունք ունի խոսելու նաև իր խղճին համաձայն:[28] Այնուամենայնիվ, լորդերի հայցը բավարարվեց։ Վճարման կարգը հաստատվեց՝ բաշխվելով երեք սուբսիդիայի հավասար և նաև օժանդակ՝ վեց-տասնհինգերորդական մասով՝ չորս տարվա ընթացքում[29], իսկ փիլիսոփան վատ դրության մեջ ընկավ դատարանի և թագուհու առջև՝ ստիպված լինելով արդարանալ:[26]

1597-1598 թվականների խորհրդարանը նիստ էր գումարել, որը վերաբերում էր Անգլիայի սոցիալ-տնտեսական ծանր իրավիճակին։ Բեկոնը նախաձեռնել էր երկու օրինագիծ ՝ վարելահողերի ավելացման և գյուղական բնակչության աճի վերաբերյալ, որոնք նախատեսում էին շրջափակման քաղաքականության հետևանքով արոտավայրերի վերածված վարելահողերի ձևափոխումը կրկին վարելահողերի:[19] Սա համահունչ էր Բրիտանիայի կառավարության ռազմավարությանը, որով ցանկանում էին պահպանել բարձր բնակելիություն երկրի գյուղերում ։ Նրանք կոչվում էին իոմեններ, ովքեր հարկերի վճարման տեսանկյունից արքայական գանձարանի համալրման նշանակալի աղբյուր էին։ Միևնույն ժամանակ, նույնիսկ պահպանելով գյուղական բնակչության աճը, սոցիալական կոնֆլիկտների ինտենսիվությունը ենթադրաբար կնվազեր։ Լորդերի հետ բուռն քննարկումներից և բազմաթիվ հանդիպումներից հետո ընդունվեցին լրիվ վերանայված օրինագծերը:[30]

Յակոբ Առաջինի օրոք գումարված առաջին խորհրդարանը գործեց գրեթե 7 տարի ՝ 1604 թ.-ի մարտի 19-ից մինչև 1611 թ.-ի փետրվարի 9-ը։ Համայնքների պալատի ներկայացուցիչները Ֆրենսիս Բեկոնին դասեցին խոսնակի պաշտոնի հավանական հավակնորդների շարքին։ Սակայն, ավանդույթի համաձայն, արքայական արքունիքն առաջադրել էր այդ պաշտոնի համար թեկնածուին, և այս անգամ նա պնդել է իր թեկնածությունը, իսկ Համայնքների պալատի խոսնակ էր դարձել հողատեր Սըր Էդվարդ Ֆիլիպսը :[19]

Այն բանից հետո, երբ 1613 թ.-ին Բեյխոնը գլխավոր դատախազ դարձավ, խորհրդարանականները հայտարարեցին, որ ապագայում գլխավոր դատախազը չպետք էլիներ Համայնքների պալատի անդամ, բայց Բեկոնը բացառություն էր։

Հետագա կարիերան և գիտական գործունեությունը

խմբագրել

1580-ականներին Բեկոնը գրել է «Ժամանակի ամենամեծ սերունդը» (լատ. ՝ Temporis Partus Maximus) փիլիսոփայական էսսեն, որն ուրվագծում էր մեր ժամանակները, և որտեղ նա նախագծեց գիտության ընդհանուր բարեփոխման ծրագիր և նկարագրեց ճանաչողության նոր, ինդուկտիվ մեթոդ։

1586 թ.-ին Բեկոնը դարձավ փաստաբանական կորպորացիայի `Բենխերի (անգլ. ՝ Bencher) ղեկավարը, հատկապես նրա հորեղբայրների ՝ Ուիլյամ Սեսիլի, Բարոն Բերլիի օգնության շնորհիվ:[27] Դրան հաջորդեց նրա նշանակումը որպես արտակարգ թագավորական իրավաբան (չնայած որ այդ պաշտոնը ապահովված չէր աշխատավարձով),[31] իսկ 1589 թվականին Բեկոնը ընդունվեց որպես «Աստղային պալատի» գրանցումներ կատարելու թեկնածու։ Այս տեղը նրան կարող էր բերել տարեկան 1600 ֆունտ, բայց դա կարող էր օգտագործվել միայն 20 տարի անց։ Այդ ժամանակ նրա միակ օգուտն այն էր, որ ավելի դյուրին էր դարձել փոխառություն վերցնելը:[27] Չբավարարվելով՝ իր կարիերայի առաջխաղացումից ՝ Բեկոնը բազմիցս խնդրում է իր հարազատներին՝ Սեսիլիններին; Բարոն Բուրլիին ուղղված նամակներից մեկում կա ակնարկ, որ նրա կարիերային գաղտնի խոչընդոտում են. «Եվ եթե ձեր տերությունը հիմա կամ երբևէ մտածի, որ ես փնտրում և ձգտում եմ այնպիսի դիրքի, որով դուք եքհետաքրքրված, ապա Դուք կարող եք ինձ անվանել ամենաանազնիվ մարդը »[32]։

Երիտասարդ տարիներին Ֆրենսիսը սիրում էր թատրոնը։ Օրինակ ՝ 1588 թ.-ին, Գրեյս Իննի ուսանողների մասնակցությամբ բեմադրեցին «Արթուր արքայի անհաջողությունները»[19] ներկայացումը`առաջին ներկայացումը բրիտանացիների լեգենդար արքայի մասին պատմության վերաբերյալ անգլիական թատրոնի բեմից[33]։ 1594 թ.-ին Գրեյս Իննում Սուրբ Ծննդյան տոնին Բեկոնի՝ որպես «Գորիների գործերի» (լատ. ՝ Gesta Grayorum) հեղինակներից մեկի, մասնակցությամբ մեկ այլ ներկայացում բեմադրվեց։ Այս ներկայացման մեջ Բեկոնը արտահայտեց «բնության արարածներին նվաճելու» գաղափարներ, բացահայտելու և ուսումնասիրելու դրա գաղտնիքները[34], որոնք հետագայում զարգացել են նրա փիլիսոփայական աշխատություններում և գրական-լրագրողական էսսեներում, օրինակ ՝ «Նոր Ատլանտիսում»։

1580-ականների վերջին Բեկոնը հանդիպեց Ռոբերտ Դեվերյուքսին[25], Էսսեքսի 2-րդ Կայսրին (կամ պարզապես Էսսեքսի կայսրին), որին փիլիսոփայի եղբայրը `Էնթոնին, ծառայում էր որպես քարտուղար:[35] Հարաբերությունները հաստատված են, դրանք կարող են բնութագրվել բարեկամության-հովանավորության[19] բանաձևով, այլ կերպ ասած կայսրը, լինելով թագուհու ֆավորիտներից մեկը, դառնում է փիլիսոփա իրավաբանի հովանավորը, և իր ողջ ազդեցությունը օգտագործելով փորձում է նպաստել նրա ծառայությանը։ Նաև Բեկոնը ինքն է շարունակում օգնություն հայցել Սեսիլիից կարիերան խթանելու գործում։ Բայց այդպես էլ ոչ մեկը, ոչ էլ մյուսը արդյունք չեն տալիս։ Բեկոնը, իր հերթին, կիսում է մասնագիտական հմտությունները և գիտելիքները Էսսեքսի կայսրիի հետ. նրա համար գրում է տարբեր նախագծեր և առաջարկություններ, որոնք կայսրն արդեն իր անունից է ներկայացնում Էլիզաբեթ թագուհուն՝ քննարկման ։

1594 թ.-ին Բեկոնը, Էսսեքսի կայսրի աջակցությամբ, փորձեց ստանալ գլխավոր դատախազի պաշտոնը, բայց դատարանը հիշեցրեց փիլիսոփայի ընդդիմականն ելույթը 1593 թվականի խորհրդարանական նստաշրջանի ընթացքում, ինչի արդյունքում փաստաբան Էդվարդ Կոկը ստացավ այս պաշտոնը մեկ տարի անց ՝ ազատելով նրան թագի գլխավոր փաստաբանի պաշտոնից։ Բեկոնը փորձեց ազատել փաստաբանի պաշտոնը, սակայն, չնայած հավատարմության հավաստիացումներին, անօգուտ եղավ։ Էսսեքսի կայսրի միջնորդությունները կարող էին բացասական դեր ունենալ՝ կայսրի և Էլիզաբեթ Առաջին թագուհու միջև հարաբերությունների վատթարացման պատճառով։

Այդ ժամանակվանիղ սկսած Կոկը և Բեկոնը դարձան մրցակիցներ այնպես, որ իրենց առճակատումն անվանեցին «անգլիական քաղաքականության մշտական գործոններից մեկը 30 դարվա ընթացքում»[19]. Իրավիճակի սրման պատճառ դարձավ փիլիսոփայի ձախողումը նաև անձնական կյանքում։ Հարուստ երիտասարդ այրին ՝ Լեդի Հաթթոնը, որի մասին հոգ էր տանում, գերադասեց Էդվարդ Կոկին և ամուսնացավ նրա հետ:[36]

Իրավիճակը մեղմելու նպատակով Էսսեքսի կայսրը փիլիսոփային տվեց Տուիկենեմսկու անտառային պարկում հողատարածք, որը հետագայում Բեկոնը վաճառեց 1800 ֆունտով:[37]

1597 թ.-ին փիլիսոփան հրատարակեց իր առաջին գրական աշխատանքը ՝ «Բարոյական և քաղաքական փորձառություն և առաջնորդություն», որը բազմիցս արտատպվեց հետագա տարիներին։ Իր եղբորը հասցեագրված աշխատության մեջ հեղինակը վախեցավ, որ «Փորձերը» «նման կլինեն ... նոր կես դրամի մետաղադրամների, որոնք, չնայած ամբողջովին արծաթ են, շատ փոքր են»[19]։ 1597 թ.-ին հրատարակությունը պարունակում էր 10 կարճ շարադրություն, այնուհետև, նոր հրատարակություններում, հեղինակը մեծացրեց դրանց թիվը և դիվերսիֆիկացրեց թեման ՝ ավելի հստակ ընդգծելով քաղաքական ասպեկտները՝ օրինակ, 1612 թ.-ին[19]հրատարակությունը պարունակում էր 38 ակնարկ[38], իսկ 1625 թ.-ին ՝ 58[38]: Ընդհանուր առմամբ հեղինակն իր կյանքի ընթացքում հրատարակել է «Փորձեր»-ի երեք հրատարակություններ:[39] Հասարակությունը ընդունեց գիրքը, այն թարգմանվեց լատիներեն, ֆրանսերեն և իտալերեն։ Հեղինակի համբավը տարածվեց, բայց նրա ֆինանսական վիճակը չբարելավվեց։ Բանը հասել էր նրան, որ նա ձերբակալվել էր փողոցում և բերման ենթարկվել ոստիկանների կողմից՝ արհեստագործոսկերիչներից մեկի բողոքով՝ 300 ֆունտ պարտքի պատճառով:[36]

1601 թ.-ի փետրվարի 8-ին, Էսսեքսի կայսրը, իր գործընկերների հետ միասին, դեմ լինելով թագավորական իշխանությանը դուրս եկավ Լոնդոնի փողոցներ և ուղևորվեց դեպի Սիթի։ [25]Քաղաքացիներից աջակցություն չստանալով նա և այս ելույթի մյուս առաջնորդները ձերբակալվեցին այդ գիշեր, բանտարկվեցին, ապա դատարան ուղարկվեցին։ Դատավորների կազմում ներառվեց Ֆրենսիս Բեկոնը։ Կայսրը մեղադրվեց բարձր դավաճանության համար և դատապարտվեց մահվան։ Դատավճռի կատարումից հետո Բեկոնը գրում է Ռոբերտի քրեական հռչակագիրը ՝ «Էսսեքսի նախկին կայսրը»:[40] Նախքան դրապաշտոնական հրապարակումը սկզբնական վարկածը ենթարկվեց նշանակալի վերանայումներին և փոփոխություններին, որոնք արվել էին թագուհու և նրա խորհրդականների կողմից։ Միանշանակ է, թե ինչպես են ընդունվել այս փաստաթուղթը ժամանակակիցների կողմից, որի հեղինակը մեղադրում է ընկերոջը, բայց իրեն արդարացնելու համար փիլիսոփան 1604 թվականին գրել է «Ներողություն»-ը ՝ նկարագրելով իր գործողություններն ու հարաբերությունները կայսրի հետ:[40]

Յակոբ Առաջինի թագավորությունը

խմբագրել

1603 թ.-ի մարտին մահացավ Էլիզաբեթ Առաջինը, գահ բարձրացավ Յակոբ Առաջինը (այսուհետ՝ Յակոբ Ա) , ով նաև Շոտլանդիայի թագավորն էր ՝ Յակոբ VI- ը, ով Լոնդոնում միանալու պահից միանգամից դարձավ երկու անկախ պետությունների առաջնորդ։ 1603 թվականի հուլիսի 23-ին Բեկոնը ստացավ ասպետի կոչում.նույն տիտղոսին են արժանացել գրեթե 300 այլ անձինք:[40] Արդյունքում ՝ Հակոբ Ա- ի օրոք երկու ամիսների ընթացքում շատ մարդիկ ասպետացան, ինչպես Էլիզաբեթ Առաջինի թագավորության վերջին տասը տարիներին[19]։

Յակոբ Ա- ի օրոք առաջին պառլամենտի բացմանը նախորդող ժամանակահատվածում փիլիսոփան զբաղվում էր գրական գործով ՝ փորձելով հետաքրքրել թագավորին ինչպես իր, այնպես էլ քաղաքական և գիտական գաղափարներով։ Նա նրան ներկայացրեց երկու տրակտատ ՝ անգլո-շոտլանդական միության և եկեղեցին խաղաղեցնելու միջոցառումների վերաբերյալ։ 1606-1607 թթ.-ի խորհրդարանական բանավեճում Ֆրենսիս Բեկոնը նույնպես միության կողմնակիցն էր:[35]

1604 թ.-ին Բեկոնը առաջադրվեց թագավորի լիաժամկետ իրավաբան, իսկ 1607 թ.-ի հունիսի 25-ին նա նշանակվեց որպես գլխավոր փաստաբան՝ տարեկան մոտ հազար ֆունտ եկամուտ ունենալով։ Այդ ժամանակ Բեկոնը դեռևս Յակոբ Ա-ի խորհրդական չէր, և նրա զարմիկը ՝ Ռոբերտ Սեսիլը, ուներ կառավարության ականջին հասնելու հնարավորություն։ 1608 թվականին, որպես փաստաբան, Բեկոնը լուծեց շոտլանդացիների և անգլիացիների «ավտոմատ» համաբնակեցման հարցը, որը ծնվել է Յակոբ Ա-ի առաջաևկությունից հետո[41]։ Բեկոնի փաստարկը ճանաչել էին 12 դատավորներից 10-ը։

1605 թ.-ին Բեկոնը հրատարակեց իր առաջին կարևոր փիլիսոփայական աշխատանքը ՝ «Երկու գիրք գիտությունների վերականգնման համար», որը 18 տարի անց լույս տեսած «Գիտությունների արժանապատվության և առաջխաղացման մասին» աշխատության ուրվագիծն էր։ «Երկու գրքին ...» -ի նախաբանում հեղինակը չի շրջանցել Յակոբ Ա-ի առատ գովեստը, ինչը սովորական երևույթ էր հումանիստների այն ժամանակվա գրական պրակտիկայի համար։ [19]1609 թ.-ին լույս է տեսել «Հին մարդկանց իմաստության մասին» աշխատությունը, որը մանրանկարների ժողովածու է։

1608 թ.-ին փիլիսոփան դարձավ «Աստղային պալատի» գրանցումներ կատարող՝ գրավելով այն տեղը, որի համար նա առաջադրվել է որպես թեկնածու Էլիզաբեթ Առաջինի օրոք՝ 1589 թ.-ին։ Արդյունքում, նրա տարեկան եկամուտը արքունիքում կազմեց 3.200 ֆունտ:[35]

1613 թ.-ին, վերջապես, առաջացավ կարիերայի ավելի նշանակալի առաջխաղացման հնարավորությունը։ Սըր Թոմաս Ֆլեմինգի մահից հետո թագավորի դատավորի պաշտոնը ազատվեց, և Բեկոնը թագավորին առաջարկեց պաշտոնադրել Էդվարդ Կոկին։ Փիլիսոփայի առաջարկությունն ընդունվեց, Կոկին փոխանցվեց, նրա իրավասությունը դատարանում ստացավ Սեն Հեն Հոբարտը, իսկ Բեկոնը ինքն ստացավ գլխավոր դատախազի պաշտոնը (անգլ.՝ attorney-general)[39]: Այն փաստը, որ թագավորը հետևեց Բեկոնի խորհուրդներին և դրան գործեց դրան համապատասխան, խոսում է նրանց վստահելի հարաբերությունների մասին։ Այս թեմայով Ջոն Չեմբլեյնի (1553–1628 թթ.) ժամանակակիցներից մեկը նշեց. «Կա ուժեղ վախ, որ ... Բեկոնը կարող է վտանգավոր գործիք դառնալ»:[42] 1616 թ.-ին, հունիսի 9-ին, Բեկոնը երիտասարդ թագավորի ընտրյալի Ջորջ Վիլյերսի (դուքս Բուքինգհեմից հետո) օգնությամբ դարձավ Մասնավոր խորհրդի անդամ։

1617 թվականից մինչև 1621 թվականների սկիզբը Բեկոնի համար ամենաարդյունավետն էր ինչպես կարիերայի առաջխաղացման, այնպես էլ ստեղծագործական աշխատանքում։ 1617 թվականի մարտի 7-ին նա դարձավ Անգլիայի Մեծ կնիքի պահապան, 1618 թվականի հունվարի 4-ին նշանակվեց նահանգի բարձրագույն պաշտոնում՝ դառնալով լորդ-կանցլեր, նույն թվականի հուլիսին նրանք մուտք գործեցին Անգլիայի պիերների շրջանակ `յուրացնելովՎերլամի Բարոնի տիտղոսը , և 1621 թվականի հունվարի 27-ին բարձրացան պիերների հաջորդ մակարդակի Սենտ Ալբանիի օգնությամբ։ 1620 թվականի հոկտեմբերի 12-ին լույս տեսավ նրա ամենահայտնի գործերից մեկը ՝ «Նոր Օրգոն» -ը, փիլիսոփայի մտադրության համաձայն «Գիտությունների մեծ վերականգնում» աշխատանքի երկրորդ մասը։ Այս աշխատանքը երկար տարիների ջանքերի ավարտն էր։ Վերջնական տեքստի հրապարակումից առաջ գրվել է 12 տարբերակ:[19]

Մեղադրանքները և քաղաքականությունից հեռանալը

խմբագրել

Սուբսիդիաների կարիք ունենալով Յակոբ Ա-ն նախաձեռնում է խորհրդարանի համագումար։ 1620 թ. նոյեմբերին նշանակվում է նիստ, որը պետք է կայանար 1621 թ. հունվարին։ Հավաքվելով, պատգամավորները դժգոհություն են հայտնում կապված մենաշնորհների աճի հետ, որոնց բաժանման և հետագա գործունեության ընթացքում տեղի էին ունենում բազմաթիվ չարաշահումներ։[43] Այդ դժգոհությունը ունեցավ գործնական հետևանքներ։ Խորհրդարանը պատասխանատվության ենթարկեց մի շարք մենաշնորհով օժտված գործարարների, որից հետո շարունակեց հետաքննությունը։ Հատուկ նշանակված խումբը գտավ չարաշահումներ և պատժեց պետական գրասենյակի որոշ չինովնիկների։ 1621 թ. մարտի 14ին Քրիստոֆեր Օբրի անունով ոմն մեկը համայնքների պալատի դատարանում մեղադրեց կաշառակերության մեջ անձամբ կանցլերին՝ Բեկոնին, մասնավորապես նրանում, որ վերջինս իրենից ստացել է որոշակի գումար Օբրիի գործով դատական լսումների ժամանակ, որից հետո որոշումը կայացվել է հօգուտ իրեն։ Բեկոնի նամակը,[44] գրված այդ առիթով, վկայում է, որ նա հասկանում էր Օբրիի մեղադրանքը որպես իր դեմ նախապես պլանավորված դավադրություն։ Դրանից համարյա անմիջապես հետո հայտնվեց երկրորդ մեղադրանքը (Էդվարդ Էգերտոնի գործը), որը պատգամավորները ուսումնասիրեցին, գտան արդար և կանցլերին պատժելու արժանի, որից հետո մարտի 19-ին նշանակեցին լորդերի հետ հանդիպում։ Նշանակված օրը հիվանդության պատճառով Բեկոնը չկարողացավ գալ և ուղարկեց նամակ որով ներողություն խնդրեց և խնդրեց այլ օր նշանակել իր պաշտպանության և վկաների հետ հանդիպման համար։ Մեղադրանքները շարունակում էին ավելանալ, սակայն փիլիսոփան դեռևս հույս ուներ արդարանալու, հայտարարելով իր գործողությունների մեջ չար միտումի բացականության մասին, սակայն ընդունելով խախտումները, որոնք կատարվել են իր կողմից այդ պահին գործող համընդհանուր կաշառակերության պրակտիկային համաձայն։ Ինչպես գրում էր նա Յակոբ Ա-ին «...ես կարող եմ լինել բարոյապես անկայուն և կիսել ժամանակի չարաշահումները։ ... ինչպես և գրել էի լորդերին, ես սուտ չեմ ասի իմ անմեղության մասին, ... բայց կասեմ նրանց այն լեզվով, որով ասում է ինձ իմ սիրտը, արդարացնելով ինձ, մեղմացնելով իմ մեղքը և ամբողջ սրտով ընդունելով այն»։ [12]

Ժամանակի ընթացքում, ապրիլի երկրորդ կեսին Բեկոնը հասկացավ, որ չի կարող ինքն իրեն պաշտպանել և ապրիլի 20-ին լորդերին ուղարկեց իր մեղքի ամբողջական ընդունումը։ Լորդերը դա համարեցին անբավարար և նրան ուղարկեցին 28 մեղադրական կետից բաղկացած ցուցակ պահանջելով գրավոր պատասխան։ Բեկոնը պատասխանեց ապրիլի 30-ին ընդունելով մեղքը և հույս ունենալով դատարանի արդարության, մեծահոգության և խղճահարության վրա։

1621 թ. մայիսի 1-ին թագավորի կողմից նշանակված 4 հոգանոց խումբը այցելում է Բեկոնին վերջինիս առանձնատանը և բռնագրավում է Մեծ կնիքը, ի պատասխան որի Բեկոնը ասում է. «Աստված ինձ տվեց այն, սակայն իմ մեղքով ես հիմա այն կորցի», վերջում նույնը ավելացնելով լատիներենով. «Deus dedit, mea culpa perdidit»:[45]

1621 թ. մանրամասն քննարկումից հետո լորդերը առաջադրեցին մեղադրանք. տուգանք 40,000 ֆունտի չափով, թագավորի կողմից սահմանված ժամկետով բանտարկություն Տաուերում, պետական պաշտոն զբաղեցնելու, խորհրդարանում լինելու և պալատում գտնվելու իրավունքից զրկում։ Եղել է նաև նրան պատվազրկելու առաջարկ. տվյալ դեպքում զրկել նրան բարոնի և վիկոնտի կոչումներից, սակայն այն չընդունվեց պակասող երկու ձայնի պատճառով, որոնցից մեկը պատկանում էր մարկիզ Բեկինգեմին։[46]

Վճիռը ի կատար ածվեց միայն մի փոքր մասով. մայիսի 31-ին Բեկոնին բանտարկեցին Տաուերում, սակայն երկու երեք օր անց թագավորը նրան ազատ արձակեց, հետագայում նաև ներելով տուգանքը[47]։ Դրան հետևեց նաև ընդհանուր համաներումը ( որը սակայն չէր չեղարկում խորհրդարանի վճիռը) և երկար սպասված պալատում գտնվելու թույլտվությունը, որը, ըստ ամենայնի, տրվել էր թագավորի ֆավորիտ Բեկինգեմի օգնությամբ։[48] Սակայն խորհրդարանում Բեկոնը այլևս երբեք չնստեց[48] և պետական գործչի նրա կարիերան ավարտվեց։ [12]Իր ճակատագրով նա հաստատեց իր «Բարձր պաշտոնի մասին» շարադրության մեջ ասված խոսքերը. «Բարձր դիրքում դժվար է մնալ, սակայն չկա հետդարձի ճանապարհ բացառությամբ վայր ընկնելուն կամ ծանրահեղ դեպքում մայրամուտին...».[12]

Վերջին օրերը

խմբագրել

Բեկոնը մահացավ ֆիզիկական փորձարկումներից մեկի ժամանակ առաջացած ցրտի պատճառով։ Նա անձամբ ձյան մեջ էր փաթեթավորել հավի դիակը, որը գնել էր մի աղքատ կնոջից՝ մսի պաշտպանվածությունը ցրտի ազդեցությամբ ստուգելու համար։ Արդեն իսկ ծանր հիվանդ վիճակում` իր ընկերներից մեկին` լորդ Արենդելին ուղղված վերջին նամակում նա հաղթականորեն հայտնում է, որ փորձը հաջողված էր։ Գիտնականը համոզված էր, որ գիտությունը պետք է մարդուն ուժ տա բնության նկատմամբ՝ հաշվի առնելով, որ բնական երևույթների հատկությունները հասկանալը թույլ է տալիս նրանց վերարտադրվել արհեստականորեն և օգտագործել ըստ անհրաժեշտության։

Կրոնը

խմբագրել

Ուղղափառ անգլիացի Բեկոնը իրեն համարեց Ջոն Ուիթիֆտի[19][49] աշակերտ, գրեց մի շարք կրոնական աշխատանքներ ՝ «Հավատքի խոստովանություն», «Սրբազան մտքեր» (1597 թ.), «Որոշ սաղմոսների անգլերեն թարգմանություն» (1625 թ.): Նաև «Նոր Ատլանտիսը» բազմաթիվ ենթադրյալ հղումներ ունի Աստվածաշնչին, և «Գիտությունների մեծ վերականգնումը», ըստ անգլո-իռլանդացի գիտնական Բենջամին Ֆարինգթոնի, ակնարկ է «Մարդու տիրապետության աստվածային խոստում բոլոր արարածների վրա»[50]։ Իր «Փորձեր ...» աշխատության մեջ Բեկոնը, ի թիվս այլ բաների, քննարկում է կրոնի զանազան հիմնահարցեր, քննադատում է սնահավատությունը և աթեիզմը. «... մակերեսային փիլիսոփայությունը մարդու միտքը ուղղում է աստվածապաշտության, մինչդեռ փիլիսոփայության խորքերը մարդկանց միտքը դարձնում են կրոնի»[51]։

 
Ալիս Բերնհեմը, Ֆ. Բեկոնի Կինը

Անձնական կյանքը

խմբագրել

1603 թ.-ին Ռոբերտ Սեսիլը Բեկոնին ծանոթացրեց Լոնդոնի ավագ բենեդիկտ Բեռնհեմի այրուն՝ Դորոթիին, ով նորից ամուսնացավ Սըր Ջոն Փաքինգթոնի[35] ՝ փիլիսոփա Ալիս Բերնհեմի՝ ապագա կնոջ (1592-1650 թթ.)[52]մայրիկի հետ։ 45-ամյա Ֆրենսիսի և 14-ամյա Ալիսի հարսանիքը տեղի է ունեցել 1606 թվականի մայիսի 10-ին։ Ֆրենսիսը և Ալիսը երեխաներ չունեին:[52]

 
Բեկոնի արձանը Քեմբրիջի Համալսարանի սպասասրահում

Փիլիսոփայությունը և աշխատանքները

խմբագրել

Նրա աշխատանքները գիտական հետազոտությունների ինդուկտիվ մեթոդաբանության հիմքն ու ժողովրդականությունն է, որը հաճախ կոչվում է Բեկոնի մեթոդ։ Ինդուկցիան արտաքին աշխարհից գիտելիքներ է ստանում փորձերի, վարկածների դիտարկման և փորձարկման միջոցով, և ոչ թե, օրինակ, Արիստոտելի[53] հին տեքստերի մեկնաբանությունից։ Իրենց ժամանակի համատեքստում նման մեթոդներն օգտագործվում էին ալքիմիկոսների կողմից։ Բեկոնը ուրվագծեց իր մոտեցումը գիտության, ինչպես նաև մարդու և հասարակության հիմնախնդիրների վերաբերյալ «Նոր օրգանոն» տրակտատում, որը լույս է տեսել 1620 թվականին։ Այս տրակտատում նրա նպատակն էր բարձրացնել մարդու ուժը բնության նկատմամբ, որը նա սահմանում էր որպես անմիտ նյութ, որի նպատակը մարդուն օգտագործելն է։

Բեկոնը ստեղծեց երկբառանոց ծածկագիր, որն այժմ կոչվում է Բեկոնի ծածկագիր։

Գիտական համայնքի կողմից կա չճանաչված «Բեկոնյան» տարբերակը ՝ Բեկոնին վերագրելով Շեքսպիր կոչվող տեքստերի հեղինակությունը։

Գիտական գիտելիքներ

խմբագրել

Ընդհանուր առմամբ, Բեկոնը գիտության մեծ վաստակը համարեց գրեթե ակնհայտ և արտահայտեց այն իր հայտնի աֆորիզմով ՝ «Գիտությունը ուժ է» (լատ. ՝ Scientia potentia est):

Այնուամենայնիվ, շատ գրոհներ են եղել գիտության վրա։ Դրանք վերլուծելուց հետո Բեկոնը հանգեց այն եզրակացության, որ Աստված չի արգելում բնության ճանաչողությունը։ Ընդհակառակը, նա մարդուն տվեց միտք, որը փափագում է տիեզերքի մասին գիտելիքները։ Մարդիկ պետք է միայն հասկանան, որ գոյություն ունեն երկու տեսակի գիտելիքներ.

1) լավի և չարի իմացություն,

2) Աստծո կողմից ստեղծված իրերի իմացություն։

Բարու և չարի մասին իմացությունն արգելված է մարդկանց համար։ Աստված նրանց տալիս է Աստվածաշնչի միջոցով։ Բայց մարդը, ընդհակառակը, իր մտքի օգնությամբ պետք է ճանաչի ստեղծված իրերը։ Այսպիսով, գիտությունը պետք է արժանի տեղ զբաղեցնի «մարդու թագավորությունում»։ Գիտության նպատակն է բարձրացնել մարդկանց ուժն ու ուժը, նրանց հարուստ և արժանապատիվ կյանք ապահովել։

Ճանաչման մեթոդը

խմբագրել

Մեջբերելով գիտության անմխիթար վիճակը ՝ Բեկոնը ասաց, որ մինչ այժմ հայտնագործությունները կատարվել են պատահականորեն, ոչ թե մեթոդականորեն։ Շատ ավելին կլիներ, եթե հետազոտողները զինված լինեին ճիշտ մեթոդով։ Մեթոդը ճանապարհն է, հետազոտության հիմնական միջոցը։ Նույնիսկ մի կաղ մարդ, ով քայլում է ճանապարհով, կհասնի ճանապարհորդող առողջ մարդու։

Ֆրենսիս Բեկոնի կողմից մշակված հետազոտության մեթոդը գիտական մեթոդի նախորդն է։ Մեթոդը առաջարկվել է Բեկոնի «Novum Organum» («Նոր Օրգանոն»)աշխատության մեջ և նախատեսված էր փոխարինել Արիստոտելի «Օրգան» («Օրգոն») աշխատության մեջ առաջարկված մեթոդները գրեթե 2 հազարամյակ առաջ։

Ըստ Բեկոնի, գիտական գիտելիքները պետք է հիմնված լինեն ինդուկցիայի և փորձի վրա։

Ինդուկցիան կարող է լինել ամբողջական (կատարյալ) և թերի։ Ամբողջական ինդուկցիան նշանակում է առարկայի ցանկացած պարբերաբար կրկնություն և սպառվածություն` քննարկվող փորձարկումներում։ Ինդուկտիվ ընդհանրացումները բխում են ենթադրությունից, որ նման բան կլինի բոլոր նմանատիպ դեպքերում։ Այս պարտեզում բոլոր յասամանները սպիտակ են, որը եզրակացություն է իր ծաղկման շրջանում տարեկան դիտարկումներից։

Անավարտ ինդուկցիան ներառում է ընդհանրացումներ, որոնք հիմնված են ոչ բոլոր դեպքերի ուսումնասիրության վրա, այլ միայն որոշ դեպքերի (եզրակացություն անալոգիայի միջոցով), քանի որ, որպես կանոն, բոլոր դեպքերի քանակը գործնականում անսահմանափակ է, և տեսականորեն անհնար է ապացուցել դրանց անսահման թիվը։ Բոլոր կարապները մեզ համար հուսալի են, քանի դեռ սևը չենք տեսել։ Այս եզրակացությունը միշտ հավանական է։

Փորձելով ստեղծել «իսկական ինդուկցիա» ՝ Բեկոնը ոչ միայն փնտրում էր որոշակի եզրակացություն հաստատող փաստեր, այլև նաև հերքում էր փաստեր։ Նա այդպիսով զինեց գիտությունը հետաքննության երկու եղանակով ՝ թվարկում և բացառություն։ Ավելին, բացառությունները առաջնային նշանակություն ունեն։ Օգտագործելով իր մեթոդը, նա, օրինակ, գտավ, որ ջերմության «ձևը» մարմնի ամենափոքր մասնիկների շարժումն է։

Այսպիսով, իր գիտելիքների տեսության մեջ Բեկոնը խստորեն իրականացրեց այն գաղափարը, որ իրական գիտելիքները բխում են զգայական փորձից։ Այս փիլիսոփայական դիրքը կոչվում է էմպիրիզմ։ Բեկոնը ոչ միայն նրա հիմնադիրն էր, այլև ամենաարդյունավետ էմպիրիկոսը։

Խոչընդոտները գիտական ճանապարհին

խմբագրել

Ֆրենսիս Բեկոնը մարդկային սխալների աղբյուրները, որոնք կանգնած են գիտության ճանապարհին, բաժանել է չորս խմբի, որոնք նա անվանել է «ուրվականներ» կամ «կուռքեր» (լատ. ՝ idol)[54]: Դրանք են` «տեսիլքներ» , «քարանձավի ուրվականներ», «հրապարակի ուրվականներ» և «թատրոնի ուրվականներ»[55]։

  • «Տեսիլքները» բխում են մարդու բնույթից, դրանք կախված չեն ոչ մշակույթից, ոչ էլ անհատականությունից։ «Մարդկային միտքը նմանվում է անհավասար հայելու, որը, իր բնությունը միախառնելով իրերի բնությանը, արտացոլում է իրերը թեք և քողարկված ձևով»։
  • «Քարանձավի ուրվականները» ընկալման անհատական սխալներ են `ինչպես բնածին, այնպես էլ ձեռք բերված։ «Ի վերջո, բացի մարդկության ցեղին բնորոշ սխալներից, յուրաքանչյուր ոք ունի իր հատուկ քարանձավը, որը թուլացնում և աղավաղում է բնության լույսը»։
  • «Հրապարակի ուրվականները (շուկան)» հետևանքն է մարդու սոցիալական բնույթի, հաղորդակցման և հաղորդակցության մեջ լեզվի օգտագործման։ «Մարդիկ միավորվում են խոսքի միջոցով։ Բառերը ստեղծվում են ամբոխի հասկացողությանը համապատասխան։ Հետևաբար, բառերի աղքատ և անհեթեթ հայտարարությունը հրաշքով շրջապատում է միտքը »։
  • «Թատրոնի ուրվականներ». սա կեղծ գաղափար է իրականության կառուցվածքի մասին, որը ձուլվում է այլ մարդկանց կողմից։ «Միևնույն ժամանակ, մենք այստեղ նկատի ունենք ոչ միայն ընդհանուր փիլիսոփայական ուսմունքները, այլև այն գիտությունների բազմաթիվ սկզբունքներն ու աքսիոմները, որոնք ուժ են ձեռք բերել ավանդույթի, հավատքի և անհոգության արդյունքում»։

Հետևորդները

խմբագրել

Նոր դարաշրջանի փիլիսոփայության էմպիրիկ գծի առավել նշանակալի հետևորդներն էին ՝ Թոմաս Հոբս, Ջոն Լոք, Ջորջ Բերկլի, Էտիեն Բոննո դը Կոնդիլյակ, Կլոդ Ադրիան Հելվեցիուս, Պոլ Անրի Հոլբախ, Դենի Դիդրո ՝ Ֆրանսիայում։ Ֆ. Բեկոնի էմպիրիզմի քարոզիչը նաև սլովակ փիլիսոփա Յան Բայերն էր։

Աշխատություններ

խմբագրել

Ընդհանուր առմամբ, Բեկոնի կյանքի ընթացքում տպագրվել են նրա գործերից 59-ը, ևս 29-ը առաջին անգամ տպագրվել են փիլիսոփայի մահից հետո։ Առավել ազդեցիկներից են

  • «Բարոյական և քաղաքական փորձերը, կամ հրահանգները» (1-ին հրատարակություն, 1597»,
  • «Գիտությունների արժանիքների և առաջխաղացման մասին» (1605),
  • «Բարոյական և քաղաքական փորձերը, կամ հրահանգները (2-րդ հրատարակություն, — 38 ակնարկ, 1612),
  • «Գիտությունների մեծ վերականգնում կամ Նոր Օրգոն (1620)» ,
  • «Բարոյական և քաղաքական փորձերը, կամ հրահանգները» (3--րդ հրատարակություն, 58 ակնարկ, 1625)
  • «Նոր Ատլանտիսը » (1627).

Փիլիսոփայի գործերը ավելի մանրամասն ներկայացված են անգլերեն հետևյալ հոդվածներում՝ Ֆրենսիս Բեկոնի կենսագրությունը, Ֆրենսիս Բեկոնի աշխատանքները:

Պատկերը ժամանակակից մշակույթում

խմբագրել

Կինոյում

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ Lea K. M., Urbach P. M., Quinton A. M., Quinton B. Encyclopædia Britannica (բրիտ․ անգլ.) — Encyclopædia Britannica, Inc., 1768.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  3. ↑ Педагоги и психологи мира (ռուս.) — 2012.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
  5. ↑ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/48126/Francis-Bacon-Viscount-Saint-Alban
  6. ↑ Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
  7. ↑ CONOR.Sl
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Kindred Britain
  9. ↑ 9,0 9,1 Lundy D. R. The Peerage
  10. ↑ «Bacon» entry in Collins English Dictionary, HarperCollins Publishers, 1998.
  11. ↑ А. Л. Субботин, вступит. статья, 1971, էջ 11—13
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 А. Л. Субботин, вступит. статья, 1971, էջ 14
  13. ↑ А. Л. Субботин, вступит. статья, 1971, էջ 14—15
  14. ↑ The History of Parliament, E. Bacon
  15. ↑ The History of Parliament, N. Bacon
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 А. Л. Субботин, вступит. статья, 1971, էջ 6
  17. ↑ «Мортимер Ян, книга "Елизаветинская Англия. Путеводитель путешественника во времени"» (ռուսերեն). Электронная биб-ка "Литмир", Registrant ELENA KOZACHEK (Ukraine). Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 6-ին. Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 5-ին.
  18. ↑ Encyclopædia Britannica, 1911, էջ 135
  19. ↑ 19,00 19,01 19,02 19,03 19,04 19,05 19,06 19,07 19,08 19,09 19,10 19,11 19,12 19,13 Карев В. М., Фрэнсис Бэкон: полит. биография, 1980
  20. ↑ А. И. Герцен. Сочинения в 30 томах, т. III. М., 1954, стр. 254.
  21. ↑ Spedding J., vol.I, 1861, էջ 2
  22. ↑ R. W. Church, 1910, էջ 6
  23. ↑ 23,0 23,1 А. Л. Субботин, вступит. статья, 1971, էջ 7
  24. ↑ У Субботина А. Л. переведено как «Заметки о состоянии Европы».
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 Encyclopædia Britannica, 1911, էջ 136
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 А. Л. Субботин, вступит. статья, 1971, էջ 10
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 27,3 The History of Parliament, F. Bacon, sect.1558-1603
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 S. R. Gardiner, Dict. of National Biogr., том 2, 1885, էջ 331
  29. ↑ The History of Parliament, 1593
  30. ↑ The History of Parliament, 1597
  31. ↑ А. Л. Субботин, вступит. статья, 1971, էջ 8
  32. ↑ А. Л. Субботин, вступит. статья, 1971, էջ 9
  33. ↑ A. W. Green. Sir Francis Bacon, New York, 1966, p. 57-58
  34. ↑ F.Bacon. Works…, Collect. and ed. by J.Spedding, R.L. Ellis and D.D. Heath, Vol. 1 — 14. New York, 1968, vol. 8, p. 334.
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 35,3 The History of Parliament, F. Bacon, sect.1604-1629
  36. ↑ 36,0 36,1 Томас Маколей, Бэкон, 1995
  37. ↑ Spedding J., vol.I, 1861, էջ 371
  38. ↑ 38,0 38,1 Ф. Бэкон, Соч. в 2-х тт, т.2-й, Примечания, указатели, М., «Мысль», 1972, с.548-549
  39. ↑ 39,0 39,1 А. Л. Субботин, вступит. статья, 1971, էջ 11
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 Encyclopædia Britannica, 1911, էջ 138
  41. ↑ Дебатировался вопрос о признании «своими» всех шотландцев, то есть, родившихся как до коронации, так и после, но безуспешно — см. английскую статью «Дело Кэлвина».
  42. ↑ Encyclopædia Britannica, 1911, էջ 139
  43. ↑ А. Л. Субботин, вступит. статья, 1971, էջ 13
  44. ↑ Encyclopædia Britannica, 1911, էջ 142
  45. ↑ C. Drinker Bowen, The temper of a man, 1963, էջ 202
  46. ↑ C. Drinker Bowen, The temper of a man, 1963, էջ 203
  47. ↑ Вскоре после выхода из Тауэра, Бэкон 4-го июня 1621 года пишет письма королю и маркизу Бэкингему, с благодарностью за своё освобождение. — An account of the life and times of Francis Bacon (extracted from James Spedding edition), v.II, London, 1878, p.518-519
  48. ↑ 48,0 48,1 Encyclopædia Britannica, 1911, էջ 143
  49. ↑ R. W. Church, 1910, էջ 12
  50. ↑ Կաղապար:Православная энциклопедия
  51. ↑ Ф. Бэкон, Соч. в 2-х тт, т.2-й, Опыт XVI «О безбожии», М., «Мысль», 1972, с.386
  52. ↑ 52,0 52,1 A. C. Bunten, Life of Alice Barnham, 1928
  53. ↑ «Vikent - Бэкон Френсис». vikent.ru. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 23-ին.
  54. ↑ Существуют два варианта перевода. «Термин „idolum“ первоначально (в греч.) означал „призрак“, „тень умершего“, „виде́ние“. В средневековой церковной латыни означал „фигура божка“, „идол“. Ф. Бэкон возвращается к изначальному выражению термина, имея в виду призрак, уводящий человеческое познание на ложный путь» (И. С. Нарский // Бэкон Ф. Соч.: В 2 т. Т. 2. М., 1978. С. 521).
  55. ↑ См. «Афоризмы об истолковании природы и царстве человека», XLI-XLIV.

Գրականություն

խմբագրել

18-րդ դար

խմբագրել

19-րդ դար

խմբագրել

20-րդ դար

խմբագրել
  • Richard William Church Bacon. — first publ. 1884. — London: Macmillan and Co., Ltd, 1910. — 232 p.
  • Bacon, Francis // Encyclopædia Britannica. — ELEVENTH EDITION. — 1911. — Vol. 3. — P. 135—143.
  • Городенский Н. Франциск Бэкон, его учение о методе и энциклопедия наук. Сергиев Посад, 1915.
  • Alice Chambers Bunten Life of Alice Barnham (1592–1650), Wife of Sir Francis Bacon (Жизнь Алисы Бэрнам, жены сэра Фрэнсиса Бэкона. — Впервые опубл. в 1919. — London and Edinburgh: Oliphants, Ltd, 1928.
  • Catherine Drinker Bowen Francis Bacon: The temper of a man. — Boston - Toronto: An Atlantic Monthly Press Book, Little, Brown and Co, 1963. — 245 p.
  • Субботин А. Л. Шекспир и Бэкон // Вопросы философии. 1964. № 2.
  • Фрэнсис Бэкон и принципы его философии // Фрэнсис Бэкон: Сочинения в двух томах / Сост., общая ред. и вступит. статья - А. Л. Субботин (пер. Н. А. Фёдоров, Я. М. Боровского). — М.: АН СССР, Ин-т философии, изд-во соц.-эк. лит-ры "Мысль", 1971. — Т. 1. — С. 5—55. — 590 с. — (Философское наследие). — 35,000 экз.
  • Субботин А. Л. Фрэнсис Бэкон. — М.: Мысль, 1974. — 175 с. — (Мыслители прошлого). — 100,000 экз.
  • Карев В. М. Фрэнсис Бэкон: политическая биография // Новая и новейшая история : журнал. — М.: «Наука», Институт Всеобщей истории РАН, 1980. — № 3, 4. — ISSN 0130-3864.
  • Бэкон Ф. История правления короля Генриха VII. М.: Наука, 1990, 328 с., 25 000 экз., (Памятники исторической мысли). ISBN 5-02-008973-7
  • Путилов С. Тайны «Новой Атлантиды» Ф. Бэкона // Наш современник. 1993. № 2. С. 171—176.
  • Томас Б. Маколей Бэкон = Thomas Babington Macaulay: Francis Bacon // Знание — сила : журнал / работа Маколея в изложении О. И. Сенковского, "Библиотека для чтения", 1837. —М., 1995. — № 12.

21-րդ դար

խմբագրել

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ֆրենսիս Բեկոն» հոդվածին։
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ֆրենսիս Բեկոն» հոդվածին։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 381)։  
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ֆրենսիս_Բեկոն&oldid=10052527» էջից