Սամոս (կղզի)
Սամոս (հուն․՝ Σάμος), կղզի Հունաստանում, Եգեյան ծովի Արևելյան Սպորադներ կղզեխմբում։ Երբեմն հարևան Իկարիա կղզու հետ միասին Սամոս կղզին դասում են Հարավային Սպորադներ կղզեխմբին։
 | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | կղզի և պոլիս |
| Երկիր |  Հունաստան |
| Վարչատարածքային միավոր | Հյուսիսային Եգեյան կղզիներ |
| Վայր | Եգեյան ծով |
| Մասն է | East Aegean Islands? |
| Մակերես | 476 կմ² |
| Ամենաբարձր կետը | Kerkis? |
| Բնակչություն | ▼32 642 մարդ (2021) |
 | |
 | |
Համարվում է անտիկ ժամանակաշրջանի հոնիական մշակույթի կենտրոն։ Սամոս կղզին համարվում է անտիկ մշակույթի մի շարք գործիչների՝ փիլիսոփաներ Պյութագորասի, Մելիս Սամոսցու և Էպիկուրոսի, աստղագետներ Արիստարքոս Սամոսցու և Արիստիլոսի հայրենիքը։
Կղզին հիշատակվում է Հերոդոտոսի աշխատություններում, որտեղ թվարկված են աշխարհի հրաշալիքները[1]։ Այստեղ գտնվում են դրանցից երեքը.
Աշխարհագրություն խմբագրել
Կղզին գտնվում է Եգեյան ծովի արևելյան հատվածում և զբաղեցնում է 477,395 կմ² մակերես։ Կղզու երկարությունը արևմուտքից արևելք կազմում է 43 կմ, իսկ լայնությունը հյուսիսից հարավ՝ մոտ 13 կմ։ Սամոսը Եգեյան ծովի ամենախոշոր և բերրի կղզիներից մեկն է։ Այն Փոքր Ասիայի առափնյայից առանձնանում է Միկալե ծոցով, որի լայնությունը ամենանեղ հատվածում կազմում է ընդամենը 1,6 կմ։ Լեռների հետ մեկտեղ կղզին ունի համեմատաբար շատ բարեբեր հարթավայրեր, որոնց մեծ մասը զբաղեցնում են խաղողի այգիները։ «Վաֆի» տեսակի գինին մեծ համբավ ունի նաև Հունաստանի սահմաններից դուրս։
Կղզու բնակչությունը 2011 թվականի դրությամբ կազմում էր մոտ 32,977 մարդ։ Սամոսը Հունաստանի կղզիներից բնակչության թվով իններոդն է։
Կղզու խոշորագույն լեռներից է Ամպելոս լեռնազանգվածը, որը գտնվում է կղզու կենտրոնական հատվածում և ունի 1095 մետր բարձրություն։ Կղզու ամենաբարձր կետը Կերկիս լեռնազանգվածի գագաթն է՝ 1434 մետր բարձրությամբ։ Սամոս կղզու լեռները համարվում են թուրքական Փոքր Ասիայի Միկալե լեռնաշղթայի շարունակությունը։
Բնակավայրեր խմբագրել
- Սամոս - կղզու մայրաքաղաքը և գլխավոր ծովային նավահանգիստը։ Գտնվում է կղզու հյուսիս-արևելքում։ Քաղաքի այլ անվանումն է Վատի, սակայն որոշ քարտեզներում Սամոս և Վատի քաղաքները նշված են որպես երկու առանձին քաղաքներ՝ միանալով իրար և ստեղծելով մայրաքաղաքային ագլոմերացիա։
- Կարլովասի - երկրորդ խոշոր ծովային նավահանգիստը։ Գտնվում է կղզու հյուսիսային ափին։
- Պյութագորիո - ոչ խոշոր քաղաք և նավահանգիստ կղզու հարավ-արևելքում։ Պյութագորիոն հին ժամանակներում եղել է կղզու մայրաքաղաքը։ Քաղաքից 2 կմ հեռավորության վրա գտնվում է միջազգային օդանավակայանը։
- Իրեոն - բնակավայր կղզու հարավային ափին։ Նրա ծայրամասում գտնվում են Հերա տաճարի ավերակները, որը Հերոդոտոսի կողմից ներառվել է աշխարհի հրաշալիքների ցանկի մեջ։
- Մարատոկամպոս - խոշոր բնակավայր կղզու հարավ-արևմուտքում, Կերկիս լեռան լանջին։ Մարատոկամպոսից հարավ, ծովի ափին գտնվում է նրա հանգստավայրային շարունակությունը՝ Օրմոս Մարատոկամպու և Կամպոս Մարատոկամպու (վերջինս հայտնի է նաև Վոտսալակիա անվամբ)։
Կղզու վրա գտնվում են նաև Միտիլինի, Միլի, Պիրգոս, Պագոնդաս, Լեկա, Կալիտեա, Դրակեյ և այլ բնակավայրերը։
Կլիմա խմբագրել
Կղզու կլիման տիպիկ միջերկրածովյան է՝ մեղմ անձրևոտ ձմեռներով և շոգ չոր ամառներով։ Սամոսը Եվրոպայի ամենաարևոտ վայրերից մեկն է՝ տարեկան մոտ 3300 արևային ժամ (74%)։
| Սամոս օդանավակայան, Հունաստանի կլիմայական տվյալները | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ամիս | հունվ | փետ | մարտ | ապր | մայ | հուն | հուլ | օգոս | սեպ | հոկ | նոյ | դեկ | Տարի |
| Ռեկորդային բարձր °C (°F) | 20.4 (68.7) |
21.4 (70.5) |
24.0 (75.2) |
28.0 (82.4) |
34.4 (93.9) |
39.4 (102.9) |
43.0 (109.4) |
40.6 (105.1) |
37.2 (99) |
31.6 (88.9) |
26.0 (78.8) |
23.0 (73.4) |
43.0 (109.4) |
| Միջին բարձր °C (°F) | 13.4 (56.1) |
13.7 (56.7) |
16.3 (61.3) |
19.8 (67.6) |
25.1 (77.2) |
30.5 (86.9) |
33.7 (92.7) |
33.6 (92.5) |
28.6 (83.5) |
23.6 (74.5) |
18.8 (65.8) |
14.9 (58.8) |
22.67 (72.8) |
| Միջին օրական °C (°F) | 10.6 (51.1) |
10.7 (51.3) |
12.8 (55) |
15.9 (60.6) |
20.5 (68.9) |
25.8 (78.4) |
28.8 (83.8) |
28.8 (83.8) |
24.4 (75.9) |
20.0 (68) |
15.4 (59.7) |
12.2 (54) |
18.83 (65.88) |
| Միջին ցածր °C (°F) | 7.7 (45.9) |
7.7 (45.9) |
9.3 (48.7) |
12.1 (53.8) |
15.9 (60.6) |
21.0 (69.8) |
24.0 (75.2) |
24.1 (75.4) |
20.2 (68.4) |
16.5 (61.7) |
12.1 (53.8) |
9.5 (49.1) |
15.01 (59.03) |
| Ռեկորդային ցածր °C (°F) | −2.4 (27.7) |
−3.4 (25.9) |
−1.0 (30.2) |
5.0 (41) |
7.4 (45.3) |
8.8 (47.8) |
14.8 (58.6) |
16.4 (61.5) |
12.2 (54) |
7.0 (44.6) |
1.0 (33.8) |
−1.4 (29.5) |
−3.4 (25.9) |
| Տեղումներ մմ (դյույմ) | 148.5 (5.846) |
102.8 (4.047) |
85.9 (3.382) |
31.8 (1.252) |
15.5 (0.61) |
2.7 (0.106) |
0.7 (0.028) |
1.1 (0.043) |
22.7 (0.894) |
28.9 (1.138) |
110.4 (4.346) |
163.7 (6.445) |
714.7 (28.137) |
| Միջ. տեղումների օրեր (≥ {{{միավոր տեղումների օրեր}}}) | 12.4 | 10.4 | 8.6 | 7.4 | 4.0 | 1.1 | 0.2 | 0.1 | 1.4 | 4.6 | 9.3 | 13.7 | 73.2 |
| % խոնավություն | 70.2 | 68.1 | 67.5 | 64.4 | 59.1 | 50.5 | 43.7 | 46.0 | 51.6 | 62.2 | 68.6 | 72.6 | 61.3 |
| Աղբյուր #1: Hellenic National Meteorological Service (temperature and precipitation days)[2] | |||||||||||||
| Աղբյուր #2: National Oceanic and Atmospheric Administration (precipitation, and extremes)[3] | |||||||||||||
Կենդանական աշխարհ խմբագրել
Սամոս կղզում հանդիպում են բազմաթիվ կենդանատեսակներ, որոնցից են սովորական շնագայլը, քարակզաքիսը, վարազը, ֆլամինգոներ, ճգնավոր փոկեր[4]։
Պատմություն խմբագրել
Վաղ անտիկ ժամանակաշրջան խմբագրել
Ինչպես վկայում են Պյութագորեո բնակավայրում հայտնաբերված գտածոները, մարդիկ Սամոս կղզում բնակություն են հաստատել մ.թ.ա. 3-րդ հազարամյակում։ Ենթադրվում է, որ Սամոսում բնակվել են կարիացիները և լելեգները։ Կղզում պահպանվել են մինոյան և միկենյան քաղաքակրթությունների հետքերը։ Դեռևս այդ քաղաքակրթությունների ժամանակներից սկսած կղզու վրա ի հայտ է եկել Հերա աստվածուհու պաշտամունքը, որը իբր ծնվել է այդ կղզում։ Մոտ մ.թ.ա. 1000 տարի առաջ հունական մեծ վերաբնակեցման ժամանակ կղզում բնակություն են հաստատել իոնացիները։ Սամոսը դարձել է Իոնական Լիգայի 12 անդամներից մեկը։
Տնտեսություն խմբագրել
Հին ժամանակներից կղզու արտահանվող հիմնական ապրանքն էր հանդիսանում բնական քաղցր գինին։ Հունական գինու բուժիչ հատկությունների մասին հիշատակել են Հիպոկրատը և Գալեն Կլավդիոսը։ Կիպրոսի ափերի մոտ խորտակված հին հունական նավում, որն այսօր ստացել է Կիրենիա անվանումը, հայտնաբերվել են Սամոս կղզու գինով լի սափորներ։ 1652 թվականից կղզու վրա ստեղծվել են եվրոպական հյուպատոսություններ, որոնց հիմնական խնդիրն էր հանդիսանում գինու արտահանումը համապատասխան երկրներ։ 1770 թվականին ֆրանսիացի ճանապարհորդ Տուրնեֆորը մուսկատի գինու տարեկան արտադրությունը գտահատել է 3 հազար տակառ։ 19-րդ դարից Վատիկանը Սամոս կղզուց գինի է ներմուծում Սուրբ Հաղորդության (հուն․՝ ευχαριστία) համար։
Կղզին բացի գինուց, արտադրում և արտահանում է նաև մեղր, ձիթապտուղ, ձիթապտղի ձեթ, ցիտրուսայիններ, կաթնային սննդամթերք, կերամիկա, փայտե իրեր, պահպանվում է ավանդական փայտե փոքր նավաշինությունը։ Վերին տասնամյակում զարգանում է տուրիզմը[5]։
Տեսարժան վայրեր խմբագրել
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցանկում ներառված օբյեկտներ խմբագրել
- Պյութագորիոյում - հնադարյան քաղաքի ավերակները ամրոցի պատերով, կոյուղիով, հասարակական շինություններով, սրբատեղիներով և տաճարներով, շուկայի հրապարակով, բաղնիքներով, մարզադաշտով և բնակելի տներով (մ.թ.ա. 6-րդ դար)[6]։
- Իրեոնում՝ Հերա աստվածուհու տաճարը (մ.թ.ա. 8-6-րդ դարեր)[7]։
Թանգարաններ խմբագրել
Կղզում կա երկու ճարտարագիտական թանգարան՝ մայրաքաղաքում և Պյութագորիո քաղաքում, ինչպես նաև հնէաբանական թանգարան Միտիլինի քաղաքում։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Перевод с английского С. Г. Загорской, М. А. Калининой, Д. А. Колосовой. 70 чудес зодчества Древнего мира: Как они создавались? = The Seventy Wonders of the Ancient World. The Great Monuments and How They Were Built. — М: Издательство Астрель, 2004. — 304 с. — ISBN 5-271-10388-9.
- ↑ «Samos Climate». Hellenic National Meteorological Service. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
- ↑ «Climate Data for Samos». National Oceanic and Atmospheric Administration. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
- ↑ «Conservation Action Plan for the golden jackal (Canis aureus) in Greece» (PDF). Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
- ↑ Ioannis Spilanis, H. Vayanni et K. Glyptou (2012). Evaluating the tourism activity in a destination: the case of Samos Island, Revue Etudes Caribéennes, http://etudescaribeennes.revues.org/6257
- ↑ «Pythagoreion and Heraion of Samos - UNESCO World Heritage Centre». Whc.unesco.org. 2009 թ․ սեպտեմբերի 18. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
- ↑ Pythagoreion and Heraion of Samos — UNESCO World Heritage Centre (անգլ.)
Գրականություն խմբագրել
- «Սամոս». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Կղզու պաշտոնական կայք Արխիվացված 2006-04-15 Wayback Machine
- Սամոս կղզին greki.ru կայքում Արխիվացված 2014-04-08 Wayback Machine
- Սամոս Արխիվացված 2008-05-29 Wayback Machine
- Սամոս կղզի
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սամոս (կղզի)» հոդվածին։ |