Սամոայի տնտեսություն
Սամոայի տնտեսություն, ազգային տնտեսություն, որը կախված է գյուղատնտեսական արտադրանքի արտահանումից, զարգացման համար տրվող օգնությունից և արտասահմանյան մասնավոր ֆինանսավորումից։ Երկիրը խոցելի է ավերիչ փոթորիկների, երկրաշարժերի, ցունամիների նկատմամբ։ Գյուղատնտեսության ոլորտում զբաղված է աշխատուժի երկու երրորդը և ապահովում է արտահանման 9%-ը, հիմնականում կոկոսի կրեմ, կոկոսի յուղ և կոպրա։ Ավտոմոբիլային մետաղյա ամրակների խոշոր գործարանից բացի, արտադրական հատվածը հիմնականում վերամշակում է գյուղատնտեսական արտադրանք։ Զբոսաշրջությունը զարգացող ոլորտ է. 1996 թվականին ավելի քան 70,000 զբոսաշրջիկ է այցելել կղզիներ, իսկ 120,000՝ 2014 թվականին[1]։ Դիտորդները մատնանշում են աշխատաշուկայի ճկունությունը՝ որպես հիմնական ուժի գործոն ապագա տնտեսական առաջընթացի համար։
| Ենթակատեգորիա | • Համաշխարհային տնտեսություն • Օվկիանիայի տնտեսություն  | |
|---|---|---|
| Երկիր | Սամոա | |
| Վայր | Սամոա | |
| Անվանական ՀՆԱ | 856 626 506,024096 ԱՄՆ դոլար | |
| Մեկ շնչի հաշվով անվանական ՀՆԱ | 4280 ԱՄՆ դոլար | |
| ՀՆԱ (ԳՀ) | 1 304 499 154 միջազգային դոլար | |
| Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ ԳՀ | 6640,7 միջազգային դոլար | |
| Իրական ՀՆԱ-ի աճի տեմպ | 6,6±0,1 տոկոս | |
| Ընդհանուր պահուստներ | 130 979 553 ԱՄՆ դոլար | |
| Գնաճի մակարդակ | 2,3±0,1 տոկոս | |
Առևտուր
խմբագրելՆոր Զելանդիան Սամոայի հիմնական առևտրային գործընկերն է, որը սովորաբար ապահովում է ներմուծման 35%-40%-ը և գնում արտահանման 45%-50%-ը։ Ավստրալիան, Ամերիկյան Սամոան, ԱՄՆ և Ֆիջին նույնպես կարևոր առևտրային գործընկերներ են։ Հիմնական ներմուծումն են սննդամթերքն ու խմիչքները, արդյունաբերական պաշարները և վառելիքը։ Առաջնային հատվածում (գյուղատնտեսություն, անտառային տնտեսություն և ձկնորսություն) աշխատում է աշխատուժի գրեթե երկու երրորդը և արտադրում է ՀՆԱ-ի 17%-ը։ Սամոայի հիմնական արտահանումը զտված նավթն է, ձուկը և կոկոսի արտադրանքը[2]։ Ձկնորսությունը որոշակի հաջողություն է ունեցել Սամոայում, ամենամեծ արդյունաբերությունը (գլխավորվում է Van Camp-ի և StarKist-ի կողմից) հիմնված է Ամերիկյան Սամոայում։
Եկամտի աղբյուրներ
խմբագրել
Սամոան տարեկան շատ կարևոր ֆինանսական օգնություն է ստանում արտասահմանից։ Ավելի քան 100,000 սամոացիներ, որոնք ապրում են արտասահմանում, ապահովում են եկամտի երկու աղբյուր։ Նրանց ուղղակի տրանսֆերտները վերջին շրջանում կազմում են տարեկան 12,1 մլն դոլար, և նրանց բաժին է ընկնում զբոսաշրջային այցելությունների կեսից ավելին։ Բացի արտագաղթած համայնքից, Սամոան նաև տարեկան ստանում է մոտ 28 միլիոն դոլարի պաշտոնական աջակցություն Չինաստանի, Ճապոնիայի, Ավստրալիայի և Նոր Զելանդիայի աղբյուրներից։ Եկամտի այս երեք աղբյուրները՝ զբոսաշրջությունը, մասնավոր տրանսֆերտները և պաշտոնական տրանսֆերտները, Սամոային թույլ են տալիս ծածկել իր մշտական մեծ առևտրային դեֆիցիտը։
1960-ական թվականների վերջին Potlatch Forests, Inc.-ը (ամերիկյան ընկերություն) արդիականացրեց նավահանգիստն ու օդանավակայանը Ասաուում՝ Սավայի կղզու հյուսիսային ափին և հիմնեց փայտանյութի արտադրություն՝ Samoa Forest Products: Potlatch Forests, Inc.-ը ներդրել է մոտ 2,500,000 ԱՄՆ դոլար գերժամանակակից սղոցման գործարանում և ևս 6,000,000 ԱՄՆ դոլար մի քանի տարիների ընթացքում՝ իրենց հաստատությունների համար էլեկտրաէներգիայի, ջրի և ճանապարհներ զարգացնելու համար[3]։ Ասաուն, Potlatch սղոցագործների և Samoa Forest Products-ի հետ, 1960-ական և 1970-ական թվականներին Սավայիի ամենածանրաբեռնված մասերից մեկն էր։
Գյուղատնտեսություն
խմբագրել
2018 թվականին Սամոայում արտադրվել է.
- 180 հազար տոննա կոկոս;
- 25 հազար տոննա տարո;
- 22 հազար տոննա բանան;
- 6,6 հազար տոննա յամ;
- 4,6 հազար տոննա արքայախնձոր;
- 4,1 հազար տոննա մանգո (ներառյալ մանգոստան և գուավա);
- 3,4 հազար տոննա պապայա;
Ինչպես նաև գյուղատնտեսական այլ ապրանքների ավելի փոքր արտադրություններ[4]։
Արտադրություն
խմբագրելՄինչև 2017 թվականը արդյունաբերությունը կազմում էր ՀՆԱ-ի ավելի քան մեկ քառորդը, մինչդեռ աշխատում էր աշխատուժի 6%-ից պակաս։ Ամենամեծ արդյունաբերական ձեռնարկությունը Yazaki Samoa-ն էր՝ ճապոնական ընկերություն, որը վերամշակում է ավտոմոբիլային մետաղալարերի ամրագոտիներ Ավստրալիա արտահանելու համար՝ արտոնյալ շուկա մուտք գործելու պայմանագրով։ Գործարանում աշխատում էր ավելի քան 2000 աշխատող և կազմում էր արտադրական հատվածի ընդհանուր արտադրանքի ավելի քան 20%-ը։ Զուտ մուտքերը տարեկան կազմում էին $1,5-ից $3,03 մլն, թեև Yazaki-ից առաքումները հաշվվում էին որպես ծառայություններ (արտահանման վերամշակում) և, հետևաբար, պաշտոնապես չեն ներկայացվում որպես ապրանքների արտահանում։ Yazaki Samoa-ն փակվեց 2017 թվականին[5], սակայն նույն թվականին Fero-ն, որն արտադրում էր էլեկտրահաղորդման բլոկներ, բացվեց Սամոայում՝ նույն գործարանում, որն օգտագործվում էր Yazaki-ի կողմից[6]։
Բնական աղետներ
խմբագրել1990-ական թվականների սկզբին երեք բնական աղետների հետևանքները հաղթահարվեցին տասնամյակի կեսերին, սակայն տնտեսական աճը կրկին սառեց տարածաշրջանային տնտեսական անկման հետևանքով։ Երկարաժամկետ զարգացումը կախված է զբոսաշրջային ենթակառուցվածքի արդիականացումից, օտարերկրյա ներդրումների ներգրավումից և տնտեսության հետագա դիվերսիֆիկացումից։
1990-ական թվականների սկզբին Սամոային հարվածեց երկու խոշոր ցիկլոն։ «Օֆա» ցիկլոնը մոտ կղզու 10000 բնակիչների թողեց անօթևան 1990 թվականի փետրվարին։ «Վալ» ցիկլոնը 1991 թվականի դեկտեմբերին 13 մարդու մահվան պատճառ դարձավ և պատճառեց հարյուր միլիոնավոր դոլարների վնաս։ Արդյունքում, 1989-1991 թվականներին համախառն ներքին արդյունքը նվազեց մոտ 50%-ով։
Հետագա տնտեսական խնդիրներ ի հայտ եկան 1994 թվականին՝ տարո տերևի ֆիտոֆտորոզի բռնկումով և ազգային ավիաընկերության Polynesian Airlines-ի գրեթե փլուզմամբ։ Տարոն՝ արմատային մշակաբույսը, ավանդաբար Սամոայի ամենամեծ արտահանումն էր՝ 1993 թվականին ապահովելով արտահանման ողջ հասույթի կեսից ավելին։ Սակայն սնկային հիվանդությունը ոչնչացրեց բույսերը, և 1994 թվականից սկսած ամեն տարի տարոյի արտահանումը կազմում է արտահանման եկամտի 1%-ից պակասը։ Polynesian Airlines-ը 1994 թվականին ֆինանսական ճգնաժամի բախվեց, որը խաթարեց զբոսաշրջային արդյունաբերությունը և, ի վերջո, պահանջեց կառավարության կողմից օգնության տրամադրում։
Կառավարությունն այս ցնցումներին արձագանքեց ճանապարհաշինության և ենթակառուցվածքների վերանորոգման հիմնական ծրագրով։ Ակտիվացան տնտեսական բարեփոխումները, ներառյալ փոխարժեքի վերահսկման ազատականացումը։ ՀՆԱ-ի աճը վերականգնվեց մինչև ավելի քան 6% ինչպես 1995 թվականին, այնպես էլ 1996 թվականին, նախքան տասնամյակի վերջում կրկին դանդաղելը[7]։
Հեռանկար
խմբագրել1994 թվականին տարոյի արտահանման անկումը Սամոայի արտահանման արտադրանքի և շուկաների դիվերսիֆիկացման չնախատեսված հետևանք է ունեցել։ Նախքան տարոյի տերևների հիվանդությունը Սամոայի արտահանումը բաղկացած էր տարոյից (1,1 միլիոն դոլար), կոկոսի կրեմից (540,000 դոլար) և այլ արտադրանքներից (350,000 դոլար)։ Արտահանման 90 տոկոսն ուղղվել է Խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջան, և միայն 1 տոկոսն է ուղղվել Եվրոպա։ Փնտրելով տարոյի այլընտրանքներ՝ Սամոայի արտահանողները կտրուկ ավելացրել են կոպրայի, կոկոսի յուղի և ձկան արտադրությունը։ Այս երեք ապրանքները, որոնք 1993 թվականին 100,000 դոլարից պակաս եկամուտ են ապահովել, այժմ կազմում են ավելի քան 3,8 միլիոն դոլար։ Նաև խաղաղօվկիանոսյան շուկաներից հարաբերական տեղաշարժ է տեղի ունեցել դեպի եվրոպական, որոնք այժմ ստանում են Սամոայի արտահանման գրեթե 15%-ը։ Սամոայի արտահանումը դեռևս կենտրոնացած է կոկոսի արտադրանքի վրա (2,36 միլիոն դոլար արժողությամբ կոպրա, կոկոսի յուղ և կոկոսի սերուցք) և ձուկ (1,51 միլիոն դոլար)։
Զբոսաշրջություն
խմբագրել1972 թվականին Սամոա է ժամանել ավելի քան 85000 այցելու՝ շուրջ 12 միլիոն դոլարի ներդրում կատարելով տեղական տնտեսությանը։ Մեկ երրորդը եկել է Ամերիկյան Սամոայից, 28%-ը՝ Նոր Զելանդիայից, 11%-ը՝ ԱՄՆ-ից։ Ժամանումներն ավելացել են 2000 թվականին, քանի որ Ֆիջիում քաղաքական վեճերից խուսափելով՝ զբոսաշրջիկները նախընտրում էին մեկնել Սամոա։
2007–2016 թվականներին զբոսաշրջության թվերն ու եկամուտները կրկնապատկվել են։ Սամոան 2007 թվականին ընդունել է 122,000 այցելու, իսկ 2016 թվականին՝ 145,176 այցելու։ Մոտ 46%-ը եկել է Նոր Զելանդիայից, 20%-ը՝ Ավստրալիայից և 7%-ը՝ ԱՄՆ-ից։ Արտասահմանում ապրող սամոացիները կազմում էին բոլոր զբոսաշրջիկների թվի մոտ 33%-ը[8]։
Արձագանքելով 2020 թվականին COVID-19 համավարակին՝ Սամոան արգելեց բոլոր միջազգային թռիչքները[9]։
Ծառայությունների ոլորտը կազմում է ՀՆԱ-ի կեսից ավելին, այս ոլորտում զբաղված է աշխատուժի մոտավորապես 30%-ը[10]։
Վիճակագրություն
խմբագրել
ՀՆԱ, գնողունակության համարժեքություն, 1,137 մլրդ ԱՄՆ դոլար (2017 թվականի գնահատում)[11]
ՀՆԱ, իրական աճի տեմպ՝ 2,5% (2017 թ.)[11]
ՀՆԱ մեկ շնչի հաշվով, գնողունակության համարժեքություն – $5,700 (2017)[11]
ՀՆԱ – կազմը՝ ըստ ոլորտների. (2017)[11]
- գյուղատնտեսություն՝ 10.4%
- արդյունաբերություն՝ 23.6%
- ծառայություններ՝ 66%
Բնակչությունը աղքատության շեմից ցածր՝ ԱԺ%
Ընտանիքի եկամուտը կամ սպառումը ըստ տոկոսային մասնաբաժնի.
- ամենացածր 10%
- ամենաբարձր 10%
Գնաճի մակարդակը (սպառողական գներ)՝ 1.3% (2017)[11]
Աշխատուժ – ըստ զբաղմունքի. (2015)[11]
- գյուղատնտեսություն՝ 65%
- արդյունաբերություն՝ 6%
- ծառայություններ՝ 29%
Գործազրկության մակարդակը՝ 5,2% (2017 թ.)[11]
Ease of Doing Business Վարկանիշ՝ 98-րդ[12]
- եկամուտ՝ 110 մլն դոլար
- ծախսեր՝ $122 մլն (2011–12)
- զբոսաշրջություն,
- սննդի վերամշակում,
- ավտոպահեստամասեր,
- շինանյութեր
Արդյունաբերական արտադրության աճի տեմպը՝ 5,3% (2010)
Էլեկտրաէներգիա, արտադրություն՝ 200 ԳՎտժ (2010)
Էլեկտրաէներգիա, արտադրություն ըստ աղբյուրի.
- հանածո վառելիք՝ 60%
- հիդրո։ 40%
- միջուկային։ 0%
- այլ՝ 0% (2008)
Էլեկտրաէներգիա, սպառում՝ 150 ԳՎտժ (2008)
Էլեկտրաէներգիա, արտահանում՝ 1 կՎտժ (2008)
Էլեկտրաէներգիա, ներմուծում` 0 կՎտժ (2008)
Գյուղատնտեսություն, մթերքներ՝ կոկոս, բանան, տարո, մածուկ, սուրճ, կակաո
Արտահանում` $152 մլն (2012)
Արտահանում, ապրանքներ՝ կոկոսի յուղ և սերուցք, կոպրա, ձուկ, գարեջուր
Արտահանման գործընկերներ՝ Ամերիկյան Սամոա, Ավստրալիա, Նոր Զելանդիա, ԱՄՆ, Գերմանիա
Ներմուծումը՝ $258 մլն (2012)
Ներմուծում, ապրանքներ՝ մեքենաներ և սարքավորումներ, սննդամթերք
Ներմուծման գործընկերներ՝ Ավստրալիա, Նոր Զելանդիա, Ճապոնիա, Ֆիջի, ԱՄՆ
Արտաքին պարտք՝ 145 միլիոն դոլար (2010)
Տնտեսական օգնություն՝ $24,3 մլն (2010)
Արժույթը՝ 1 սամոական տալա (WS$) = 100 սեն
Փոխարժեքներ՝ սամոական տալա (WS$) 1 ԱՄՆ դոլարի դիմաց – 3.0460 (2000 թվականի հունվար), 3.0120 (1999), 2.9429 (1998), 2.5562 (1997), 2.4618 (1996), 2.4722 (1995)
Ֆինանսական տարի՝ օրացուցային տարի
Գրականություն
խմբագրել- Lee S.H, Kim J & Park D (2017) Demographic change and fiscal sustainability in Asia. Social Indicators Research, 134(1), 287-322.
Արտաքին հղումներ
խմբագրել- The economist երկրների վարկանիշն ըստ կյանքի որակի (2005)
- Համաշխարհային բանկ. Աշխարհի տնտեսությունների դասակարգում
- ՄԱԿ. Մարդկային զարգացման ինդեքսն ըստ երկրների 2005
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սամոայի տնտեսություն» հոդվածին։ |
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ «Samoa - International tourism». www.indexmundi.com. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 17-ին.
- ↑ «Samoa». OEC. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «W. Samoa's valuable timber deal is signed at last». Pacific Islands Monthly. Vol. 39, no. 4. 1968 թ․ ապրիլի 1. էջ 22. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 23-ին – via National Library of Australia.
- ↑ «Samoa production in 2018, by FAO».
- ↑ «Samoa bids farewell to Yazaki». Samoa Observer. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 17-ին.
- ↑ «Fero Samoa - assembly and sub-assembly expertise» (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 17-ին.
- ↑ «GDP growth (annual %) - Samoa». World Bank Open Data. Վերցված է 2024 թ․ մարտի 20-ին.
- ↑ South Pacific Tourism Organisation (SPTO), 2017)
- ↑ AMENDED STATE OF EMERGENCY ORDERS FOR CORONAVIRUS (COVID-19) 10th JUNE 2020.
- ↑ «Samoa. Background Notes on Countries of the World 2003, 10495517, Feb2001 Samoa». Academic Search Complete – via EBSCO.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 11,6 11,7 «The World Factbook: Samoa. (2018, February 01)». Central Intelligence Agency. 2023 թ․ նոյեմբերի 14.Retrieved from https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/samoa/
- ↑ «Doing Business in Samoa 2013». World Bank. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 23-ին.