Մասնակից:LilitMir/Ավազարկղ4

Զանգվածային մշակույթ կամ փոփ մշակույթ, մեծամասնության մշակույթ, կենցաղի, զվարճանքի և տեղեկատվության մշակույթ, որը գերակշռում է ժամանակակից հասարակության մեջ: Այն ներառում է այնպիսի երևույթներ, ինչպիսիք են լրատվամիջոցները (ներառյալ համացանցը, հեռուստատեսությունը, ռադիոն), սպորտը, կինեմատոգրաֆիան, երաժշտությունը, զանգվածային գրականությունը, կերպարվեստը և այլն։

Զանգվածային մշակույթի բովանդակությունը պայմանավորված է ամենօրյա իրադարձություններով, ձգտումներով և կարիքներով, որոնք կազմում են բնակչության մեծամասնության (այսինքն՝ մեյնստրիմի) կենսակերպի մի մասը:

«Զանգվածային մշակույթ» եզրույթն առաջացել է 20-րդ դարի 40-ական թվականներին Մաքս Հորքհայմերի և Դուայթ Մաքդոնալդի աշխատություններում, որոնք նվիրված էին հեռուստատեսության քննադատությանը։ Եզրույթը լայն տարածում է գտել Ֆրանկֆուրտյան սոցիոլոգիական դպրոցի ներկայացուցիչների աշխատությունների շնորհիվ:

Պատմություն խմբագրել

18-րդ և 19-րդ դարեր խմբագրել

Զանգվածային մշակույթի ձևավորման նախադրյալներն ընկած են հենց հասարակության կառուցվածքի առկայության մեջ։ Խոսե Օրտեգա ի Գասետը ձևակերպել է ստեղծագործական ներուժի վրա հիմնված կառուցվածքի հայտնի մոտեցումը: Այդ դեպքում առաջանում է «ստեղծարար էլիտայի» գաղափարը, որը, բնականաբար, կազմում է հասարակության ավելի փոքր մասը, և «զանգվածի» մասին՝ քանակապես բնակչության հիմնական մասը։ Ըստ այդմ, հնարավոր է դառնում խոսել և՛ էլիտայի մշակույթի («էլիտար մշակույթ»), և՛ «զանգվածի» մշակույթի（«զանգվածային մշակույթի»）մասին։ Այս ժամանակահատվածում տեղի է ունենում մշակույթի տարանջատում, որը որոշվում է նոր նշանակալի սոցիալական շերտերի ձևավորմամբ, որոնք հասանելի են դառնում լիարժեք կրթությանը, բայց չեն պատկանում վերնախավին: Հնարավորություն ստանալով մշակութային երևույթների գիտակցված գեղագիտական ընկալման համար՝ նոր ձևավորվող սոցիալական խմբերը, անընդհատ շփվելով զանգվածների հետ, «էլիտար» երևույթները սոցիալական մասշտաբով դարձնում են նշանակալի և միևնույն ժամանակ հետաքրքրություն են ցուցաբերում «զանգվածային» մշակույթի նկատմամբ, որոշ դեպքերում դրանք նաև խառնվում են (տես, օրինակ, Չարլզ Դիքենսը):

20-րդ դար խմբագրել

20-րդ դարում զանգվածային հասարակությունը և դրա հետ կապված զանգվածային մշակույթը դարձել են գիտական տարբեր ոլորտների ամենահայտնի գիտնականների հետազոտության առարկա, որոնց թվում են փիլիսոփաներ Խոսե Օրտեգա ի Գասետը («Զանգվածների ապստամբությունը»), Կառլ Յասպերսը («Ժամանակի հոգևոր իրավիճակը»), Օսվալդ Շպենգլերը («Արևմուտքի մայրամուտը»), սոցիոլոգներ Ժան Բոդրիյարը («Արդիականության ուրվականները»), Պիտիրիմ Սորոկինը («Մարդ։ Քաղաքակրթություն։ Հասարակություն») և այլն։ Վերլուծելով զանգվածային մշակույթը՝ նրանցից յուրաքանչյուրը նշում է դրա առևտրայնացման միտումը։

Կարլ Մարքսը, վերլուծելով շուկայական տնտեսության խնդիրները, նշել է գրական աշխատանքի առևտրայնացումը.

Միլթոնը, որը գրել է «Կորուսյալ դրախտ»-ը և դրա համար ստացել 5 ֆունտ ստեռլինգ, անարդյունավետ աշխատող էր։ Դրան հակառակ, գրողը, որը գործարանային ձևով աշխատում է իր գրքի վաճառողի համար, արդյունավետ աշխատող է։ Միլթոնը ստեղծեց «Կորուսյալ դրախտը» նույն անհրաժեշտությամբ, որով մետաքսի որդը մետաքս է արտադրում: Դա նրա էության իրական դրսևորումն էր։ Այնուհետև նա վաճառեց իր աշխատանքը 5 ֆունտ ստեռլինգով։ Իսկ Լայպցիգից գրականագետ-պրոլետարը, որն իր հրատարակչի ցուցումով գրքեր է թողարկում <...> արդյունավետ աշխատող է, քանի որ նրա արտադրությունն ի սկզբանե ենթակա է կապիտալին և իրականացվում է միայն այդ կապիտալի արժեքը մեծացնելու համար^[1]:

Ընդհանուր առմամբ խոսելով արվեստի մասին՝ Սորոկինը 20-րդ դարի կեսերին նկատել է մոտավորապես նմանատիպ միտում. «Որպես զվարճանքի առևտրային արտադրանք՝ արվեստը գնալով ավելի է վերահսկվում առևտրականների, առևտրային հետաքրքրությունների և նորաձևության միտումների կողմից <...> Նման իրավիճակն առևտրականներից ստեղծում է գեղեցկության բարձրագույն գիտակների` ստիպելով արվեստագետներին ենթարկվել իրենց պահանջներին, որոնք դրվում են նաև գովազդի և այլ լրատվամիջոցների միջոցով»^[2]։

21-րդ դարի սկզբին ժամանակակից հետազոտողները արձանագրում են մշակութային նույն երևույթները^[3].

Ժամանակակից միտումները կրում են կուտակային բնույթ և արդեն հանգեցրել են փոփոխությունների կրիտիկական զանգվածի ստեղծմանը, որոնք ազդել են մշակութային հաստատությունների բովանդակության և գործունեության հենց հիմքերի վրա: Դրանցից ամենակարևորները, մեր կարծիքով, ներառում են մշակույթի առևտրայնացումը, ժողովրդավարացումը, սահմանների լղոզումը, ինչպես գիտելիքի, այնպես էլ տեխնոլոգիաների ոլորտում, ինչպես նաև առաջնային ուշադրությունը գործընթացի, այլ ոչ թե բովանդակության նկատմամբ^[3]:

Ժամանակակից փիլիսոփայական և մշակութաբանական մտքի մեջ զանգվածային մշակույթի նկատմամբ վերաբերմունքը միանշանակ չէ։ Եթե Կառլ Յասպերսը զանգվածային արվեստն անվանել է «արվեստի էության անկում»^[4], իսկ Ժան Բոդրիյարն ասել է, որ ժամանակակից արվեստի բոլոր ոլորտները «մտնում են սիմուլյացիայի տրանսէսթետիկ ոլորտի մեջ»^[5], ապա այդ հասկացությունները վերանայվել են 1960-1970-ական թվականներին պոստմոդեռնիզմի շրջանակներում, որը շատ հետազոտողների համար ոչնչացրել է որակական գնահատողական նշանակություն ունեցող զանգվածային և էլիտար մշակույթների հակադրությունը^[6]։ Խոսելով 20-րդ դարի սկզբի արվեստի մասին (նկատի ունենալով էլիտար արվեստը)` Օրտեգա ի Գասետը խոսել է դրա ապամարդկայնացման մասին^[7]:

Ազդեցություն մարդկային որակների և սոցիալական վարքի վրա խմբագրել

«Cyberpsychology» ամսագրում հրապարակված ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ 1997 թվականին ամենահայտնի մանկական հեռուստահաղորդումները (9-11 տարեկան երեխաների համար) ըստ մեծահասակ հեռուստադիտողների արտահայտել են հետևյալ գերիշխող արժեքները՝ այլ մարդկանց հետ ընդհանրություն և բարություն: Փառքը տասնվեցից տասնհինգերորդ հորիզոնականում էր։ Արդեն 2007 թվականին այն բարձրացել է առաջին հորիզոնական, որին հաջորդել են հաջողությունը, իմիջը, ժողովրդականությունը և փողը: Համայնքի զգացումն իջել է տասնմեկերորդ հորիզոնականը, իսկ բարությունը՝ տասներկուերորդ^[8]:

Մեծ Բրիտանիայում 16 տարեկանների շրջանում անցկացված հարցումը ցույց է տվել, որ նրանց 54%-ը մտադիր է «աստղ» դառնալ^[9]:

Մեկ այլ հարցման արդյունքում էլ պարզվել է, որ մինչև 10 տարեկան երեխաների շրջանում 75%-ը վստահ է, որ երջանկություն կարելի է գնել փողով: Հարցին, թե ինչ են ուզում նրանք դառնալ, երբ մեծանան, ավելի քան 20 %-ը պատասխանել է, որ ցանկանում է «պարզապես հարուստ լինել»^[10]:

«International Journal of Cultural Studies» ամսագրի հոդվածներից մեկի համաձայն՝ շոու բիզնեսի աստղերի մասին բամբասանքներով առավել հետաքրքրված մարդիկ երեք անգամ ավելի քիչ են մասնակցում տեղական որևէ կազմակերպության գործունեությանը և երկու անգամ ավելի քիչ են կամավորությամբ զբաղվում, քան նրանք, որոնք նախընտրում են այլ տեսակի նորություններ: Նրանք նաև ամենաքիչն են ներգրավված քաղաքականության մեջ, քիչ են հակված բողոքի ակցիաներին և ընտրություններին մասնակցելուն^[11]:

Մարդաբան Գրանտ Մաքքրեքենը տվյալների բազայում որոնելով պարզել է, թե ով է պատմական տարբեր ժամանակաշրջաններում ԱՄՆ-ում դարձել հայտնի: 1900-1910 թվականներին դերասանները գրավել են համընդհանուր ուշադրության 17%-ը, դա մի փոքր ավելի քիչ է, քան ֆիզիկոսները, քիմիկոսներն ու կենսաբանները միասին վերցրած: Կինոռեժիսորները ստացել են 6 %, իսկ գրողները` 11 %: 1900-1950 թվականներին դերասաններին բաժին է ընկել համընդհանուր ուշադրության 24 %-ը, գրողներին` 9 %-ը: 2010 թվականին դերասաններին բաժին էր ընկնում համընդհանուր ուշադրության 37 %-ը (չորս անգամ ավելի շատ, քան գիտնականները), իսկ կինոռեժիսորների և գրողների մասնաբաժինը նվազել է մինչև 3 %^[12]:

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Карл Маркс Теория прибавочной стоимости (IV том «Капитала») // К. Маркс, Ф. Энгельс об искусстве. Т.I. — М.: Искусство, 1957.
↑ Сорокин П. А. Человек. Цивилизация. Общество. — М.: Политиздат, 1992.
↑ ^3,0 ^3,1 Пахтер М., Лэндри Ч. Культура на перепутье. Культура и культурные институты в XXI веке. — М.: Классика-XXI, 2003. — С. 40.
↑ Карл Ясперс Власть массы // Призрак толпы. — М.: Алгоритм, 2007.
↑ Жан Бодрийяр. Прозрачность зла // Призрак толпы. — М.: Алгоритм, 2007.
↑ Теоретическая культурология / Под ред. Разлогова К. Э. - М.: Российский институт культурологии, 2005.
↑ Хосе Ортега-и-Гассет Х. Запах культуры. — М.: Алгоритм, Эксмо, 2006
↑ Uhls, Y., & Greenfield, P. (2011). The Rise of Fame: An Historical Content Analysis. [1] Արխիվացված է Սեպտեմբեր 6, 2017 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.)
↑ Fame the career choice for half of 16-year-olds [2] Արխիվացված է Հոկտեմբեր 15, 2017 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.) Independent, 17 February 2010
↑ One in five children just want to be rich when they grow up [3] Արխիվացված է Սեպտեմբեր 17, 2017 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.) The Telegraph, 05 Aug 2014
↑ Nick Couldry and Tim Markham Celebrity culture and public connection: bridge or chasm? (PDF) Արխիվացված է Սեպտեմբեր 22, 2017 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.)
↑ Grant McCracken The rise of a celebrity culture [4] Արխիվացված է Սեպտեմբեր 6, 2017 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.)

Գրականություն խմբագրել

Гаспаров М. Л. Историзм, массовая культура и наш завтрашний день // Вестник истории, литературы, искусства. Отделение историко-филолологичечких наук РАН. — М.: Собрание; Наука, 2005. — Т. 1. — С. 26—29.
Глазычев В. Л. Проблема «массовой культуры» // Вопросы философии. — 1970. — № 12.
Ильин А. Н. Субъектность внутри массовой культуры // Электронный журнал «Знание. Понимание. Умение». — 2008. — № 4.
Костина А. В. Массовая культура: архаические истоки или «новая религиозность»?
Костина А. В. Массовая культура: аспекты понимания // Знание. Понимание. Умение. — 2006. — № 1. — С. 28—35.
Костина А. В. Популярная культура // Знание. Понимание. Умение. — 2005. — № 3. — С. 213—215.
Костина А. В. Массовая культура как феномен постиндустриального общества. — 2-е, перераб. и доп.. — М.: Едиториал УРСС, 2005. — 352 с. — ISBN 5-354-01007-1
Кузнецова Т. Ф., Луков Вл. А., Луков М. В. Массовая культура и массовая беллетристика // Знание. Понимание. Умение. — 2008. — № 4. — ISSN 2218-9238.
Мошняга П. А. Японская литература 1920-30-х годов: проблемы «массовой литературы» // Знание. Понимание. Умение. — 2008. — № 5. — ISSN 2218-9238.
«Массовая культура» // Научный коммунизм: Словарь / Александров В. В., Амвросов А. А., Ануфриев Е. А. и др.; Под ред. А. М. Румянцева. — 4‑е изд., доп. — М.: Политиздат, 1983. — 352 с.
Рахимова М. В. О популярной культуре США // Знание. Понимание. Умение. — 2008. — № 4. — ISSN 2218-9238.
Руднев В. П. Словарь культуры XX века. — М.: Аграф, 1999. — С. 155—159.
Черняк М. А. Категория «автора» в массовой литературе // Черняк М. А. Феномен массовой литературы XX века. — СПб.: Изд-во РГПУ им. А. И. Герцена, 2005. — C. 152—178.
Эрнест ван ден Хааг «И нет меры счастью и отчаянию нашему» // «Иностранная литература». — 1966. — № 1. — С. 240—242.
Шестаков В. П. Мифология XX века: Критика теории и практики буржуазной «массовой культуры». — М.: Искусство, 1988. — 224 с.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Александр Генис цикл «Поэтика масскульта» на Радио «Свобода», 18 января 1997 (аудио, с 22/40 мин.)

[1] Карл Маркс Теория прибавочной стоимости (IV том «Капитала») // К. Маркс, Ф. Энгельс об искусстве. Т.I. — М.: Искусство, 1957.

[2] Сорокин П. А. Человек. Цивилизация. Общество. — М.: Политиздат, 1992.

[kult-3] 3,0 ^3,1 Пахтер М., Лэндри Ч. Культура на перепутье. Культура и культурные институты в XXI веке. — М.: Классика-XXI, 2003. — С. 40.

[4] Карл Ясперс Власть массы // Призрак толпы. — М.: Алгоритм, 2007.

[5] Жан Бодрийяр. Прозрачность зла // Призрак толпы. — М.: Алгоритм, 2007.

[6] Теоретическая культурология / Под ред. Разлогова К. Э. - М.: Российский институт культурологии, 2005.

[7] Хосе Ортега-и-Гассет Х. Запах культуры. — М.: Алгоритм, Эксмо, 2006

[8] Uhls, Y., & Greenfield, P. (2011). The Rise of Fame: An Historical Content Analysis. [1] Արխիվացված է Սեպտեմբեր 6, 2017 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.)

[9] Fame the career choice for half of 16-year-olds [2] Արխիվացված է Հոկտեմբեր 15, 2017 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.) Independent, 17 February 2010

[10] One in five children just want to be rich when they grow up [3] Արխիվացված է Սեպտեմբեր 17, 2017 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.) The Telegraph, 05 Aug 2014

[11] Nick Couldry and Tim Markham Celebrity culture and public connection: bridge or chasm? (PDF) Արխիվացված է Սեպտեմբեր 22, 2017 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.)

[12] Grant McCracken The rise of a celebrity culture [4] Արխիվացված է Սեպտեմբեր 6, 2017 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]