Վիքիպեդիա

Մասնակից:Barsegyan.M/Հնդկաստանի աշխարհագրություն

< Մասնակից:Barsegyan.M
Հնդկաստանի աշխարհագրություն
ՄայրցամաքԵվրասիա
տարածաշրջանՀարավային Ասիա
Հնդկական թերակղզի
Կոորդինատներ21° հս․. լ. 78° ավ. ե.HGЯO
Տարածքտեղը
 • Ընդհանուր3 287 263 կմ²
 • ցամաք91%
 • ջուր9%
Ափային հատված7516.6 կմ
ՍահմանԸնդհանուր ցամաքային սահմաններ 15 200 կմ
Բանգլադեշ․
4096.70 կմ
Չինաստան․
3 488կմ
Պակիստան․
3 323 կմ
Նեպալ․
1 751 կմ
Մյանմա․
1 643 կմ
Բութան․
699 կմ
Ամենաերկար գետԳանգես
Ամենամեծ լիճՎուլվար
Հնդկաստանի տեղագրական քարտեզ

Հնդկաստան, պետություն Հարավային Ասիայում, տարածքի մեծ մասը գտնվում է Հինդուստան թերակղզու վրա։ Հնդկաստանի ավելի քան 7 հազար կմ երկարությամբ ափերը ողողվում են Հնդկական օվկիանոսի ջրերով․ հարավ-արևելքում՝ Բենգալյան ծոցով, իսկ հարավ-արևմուտքում՝ Արաբական ծովով։ Հնդկաստանի տարածքը 3 մլն 288 հազար քառակուսի կիլոմետր է, այդ ցուցանիշով երկիրն աշխարհում 7-րդն է[1]: Հնդկաստանը գտնվում է հասարակածից հյուսիս հյուսիսային լայնության 6°44' - 35°30' միջև[2] և 68°7'- 97°25' արևելյան երկայնության միջև[3]։

Երկրաբանություն խմբագրել

Հնդկաստանի տարածքի մեծ մասը գտնվում է մինչքեմբրիի ժամանակշրջանի հինդուստանյան պլատֆորմի տարածքում։ Վերջինս հանդիսանում է ավստրալական պլատֆորմի մի մասը[4], այն կազմում են նույնանուն թերակղզին և դրան հարող Ինդոս-Գանգեսյան հարթավայրը[5]։

Հնդկաստանի երկրաբանական որոշակի գործընթացներ սկսվել են 75 մլն տարի առաջ, երբ Հնդկական թերակղզին, որն այն ժամանակ հարավում գտնվող Գոնդվանա սուպերմայրցամաքի մաս էր կազմում, այն ժամանակ դեռևս գոյություն չունեցող Հնդկական օվկիանոսով սկսել է տեղաշարժվել հյուսիս-արևմտյան ուղղությամբ․ գործընթաց, որը տևել է շուրջ 50 մլն տարի[4]: Դրան հաջորդել է թերակղզու բախումը Եվրասիական պլատֆորմի հետ, և այն ընկղմվել է վերջինիս տակ, որի արդյունքում ձևավորվել են երկրագնդի ամենաբարձր լեռները՝ Հիմալայները, որոնք էլ ներկայումս Հնդկաստանը շրջապատում են հյուսիսից և հյուսիս-արևելքից[4]: Անմիջապես Հիմալայներից հարավ՝ նախկին ծովի հատակին սալերի շարժման արդյունքում առաջացել է հսկայական կորացում, որն աստիճանաբար լցվել է բերուկով[6] և վերածվել ժամանակակից Ինդոս-Գանգեսյան հարթավայրին։ Հարթավայրից դեպի արևմուտք ձգվում է Թառ անապատը, որը առանձնացված է վերջինից Արավալի լեռնաշղթայով[7]։ Նախնական Հնդկական պլատֆորմը պահպանվել է Հինդուստան թերակղզու ձևով, որը հանդսանում է Հնդկաստանի հնագույն և երկրաբանորեն առավել կայուն մասը և ձգվում է դեպի հյուսիս, դեպի Հնդկաստանի կենտրոնական հատվածում գտնվող Սաթպուրա և Վինդյա լեռնաշղթաները: Այս զուգահեռ լեռնային լեռնաշղթաները հարավից անցնում են Արաբական ծովի ափից Գուջարաթի արևմուտքում, մինչև Ջարքհանդայում գտնվող Ջարքհանդ քաղաքում գտնվող քարե ածուխով հարուստ Չհոթա Նագփուրի հարթավայրը[8]։ Հնդուստան թերակղզու Ներքին մասը զբաղեցնում է Դեկանի սարահարթը։ Դեկանի սարահարթը դեպի արևմուտք և արևելք բարձրանում է, ձևավորելով, համապատասխանաբար, Արևմտյան և Արևելյան Գաթերը[9]։ Դեպի ծով ուղղված Գաթի լանջերը զառիթափ են, իսկ Դեկանին նայողը հարթ, կտրտված գետահովիտնեով։ Դեկանի Հարթավայրում գտնվում են Հնդկաստանի հնագույն լեռնային կազմավորումները, որոշների տարիքը ավելի քան 1 մլրդ տարի է։ Դեկանը հարուստ է երկաթի, պղնձի, մանգանի, վոլֆրամի հանքաքարերի, բոքսիտների, քրոմիտների, փայլի, ոսկու, ալմաստների, հազվագյուտ և թանկարժեք քարերի, ինչպես նաև քարածխի, նավթի և գազի հանքավայրերով[10]:

Ռելիեֆ խմբագրել

Հնդկաստանի տարածքում Հիմալայների աղեղը ձգվում է երկրի հյուսիս-արևելքով՝ Չինաստանի հետ բնական սահման լինելով Նեպալով և Բութանով ընդհատվող երեք տեղամասերում, որոնց միջև, Սիկքիմ նահանգում, գտնվում է Հնդկաստանի ամենաբարձր գագաթը՝ Կանչենջունգա լեռը: Քարաքորումը գտնվում է Հնդկաստանի հեռավոր հյուսիսում ՝ Լադակհայում, հիմնականում Քաշմիրի այն հատվածում, որը պահում է Պակիստանը։ Հնդկաստանի հյուսիս-արևելյան ելուստում տեղակայված են միջին բարձրության Ասամո-Բիրմանյան լեռները և Շիլոնգ սարահարթը:

Սառցադաշտի սառցակալամն հիմնական կենտրոնները կենտրոնացած են Կարակումներում և Հիմալայներում՝ Զացկար լեռնաշղթայի հարավային լանջերին։ Սառցադաշտերի սնուցումը իրականացվում է ամառային մուսոնների ժամանակ ձյան տեղումների և լանջերից քամիներով ձյան փոխանցման շնորհիվ: Ձյան գծի միջին բարձրությունը արևմուտքում 5300 մ-ից իջնում է մինչև 4500 մ արևելք: Գլոբալ տաքացման հետևանքով սառցադաշտերը նահանջում են[11]։

Ջրագրություն խմբագրել

Հնդկաստանի ներքին ջրերը ներկայացված են բազմաթիվ գետերով, որոնք, կախված սնուցման բնույթից, բաժանվում են "հիմալայան", ամբողջ տարվա ընթացքում լիֆտներով, խառնված ձյան սառցադաշտային և անձրևային սնուցմամբ, և "դեկանյան", հիմնականում անձրևային, մուսոնային սնուցմամբ, հոսքի մեծ տատանումներով, հունիսից մինչև հոկտեմբեր հեղեղումներով[12]: Բոլոր խոշոր գետերի մոտ ամռանը նկատվում է մակարդակի կտրուկ աճ, հաճախ ուղեկցվում է ջրհեղեղներով։ Ինդոս գետը, որի անունով էլ պայմանավորված է երկրի անունը, Բրիտանական Հնդկաստանի բաժանումից հետո, մեծամասամբ հայտնվել Է Պակիստանում:

Ամենամեծ գետերը, որոնք սկիզբ են առնում Հիմալայներում և մեծ մասը հոսում են Հնդկաստանի տարածքով, Գանգեսն ու Բրահմապուտրան են, երկուսն էլ թափվում են Բենգալյան ծոց[13]: Գանգեսի հիմնական վտակները Յամունան և Քոշին են։ Նրանց ցածր ափերը ամեն տարի աղետալի ջրհեղեղների պատճառ են դառնում։ Հինդուստանի մնացած կարևոր գետերն են Գոդավարին, Մահանադին, Կավերին, և Կրիշնան[14]։ Նրանցից շատերը կարևոր են, քանի որ ոռոգման աղբյուրներ են հանդիսանոմ[15]։

Հնդկաստանում էական լճեր չկան։ Առավել հաճախ հանդիպում են խոշոր գետերի հովիտներում գտնվող հին լճեր։ Կան նաև սառցադաշտային տեկտոնիկ լճեր՝ Հիմալայներում: Ամենախոշոր Սամբհար լիճը, որը գտնվում է չորացած Ռաջաստանում, օգտագործվում է գոլորշիացմամբ աղ ստանալու համար։

Ափամերձ տարածք խմբագրել

Ափամերձ գծի երկարությունը 7,517 կմ, որից, 5,423 կմ պատկանում է մայրցամաքային Հնդկաստանին, և 2,094 կմ Անդամանյան, Նիկոբար և Լաքադիվյան կղզիներին[16]։

Հնդկաստանի մայրցամաքային ափն ունի հետևյալ բնույթը: 43% - ավազոտ լողափեր, 11 % քարքարոտ և զառիթափ ափ, և 46 % ճահճային ափեր[16]։ Թույլ մասնատված, ցածր, ավազոտ ափեր գրեթե չունեն հարմարավետ բնական նավահանգիստներ, այնպես որ, խոշոր նավահանգիստները գտնվում են կամ գետաբերաններում (Կալկաթա), կամ կառուցվել են արհեստականորեն (Չենայի)։ Հինդուստանի Հարավ արևմտյան ափը կոչվում է Մալաբարի ափ, հարավ արևելյան մասում՝ Կորոմանդելի ափ։

Հնդկաստանի առավել ուշագրավ ափամերձ շրջանները մեծ Կաչսկայ Ռանն է Արևմտյան Հնդկաստանում և Սունդրբանը՝ ճահճացած ցածրադիր Գանգեսի և Բրահմապուտրայի դելտաներում և Բանգլադեշում[17]։ Հնդկաստանի մի մասը երկու կղզեխումբ է՝ Մալաբարի ափից արևմուտք գտնվող Լակշադվիպ կորալյան աթոլները և Անդամանյան ու Նիկոբարյան կղզիները, որոնք կազմում են Անդամանյան ծովում գտնվող հրաբխային կղզիների շղթան[18]:

Կլիմա խմբագրել

Հնդկաստանի կլիմայի վրա ուժեղ ազդեցություն ունի Հիմալայներն ու Թառ անապատը, որոնց առկայությունը նպաստում է մուսոնների առաջացմանը[19]։ Հիմալայները ծառայում է որպես խոչընդոտ սառը կենտրոնական ասիական քամիների համար, դրանով իսկ դարձնելով Հինդուստանի մեծ մասի կլիման ավելի տաք, քան մոլորակի նույն լայնությունների այլ շրջաններում[20][21]։ Թառ անապատը առանցքային դեր է խաղում ամառային մուսոն առաջացնող խոնավ հարավ-արևմտյան քամիների առաջացման գործում, որոնք հունիսից մինչև հոկտեմբեր ընկած ժամանակահատվածում ապահովում են Հնդկաստանի անձրևի մեծ մասը[19]: Հնդկաստանում գերակշռում են չորս հիմնական կլիմայական տիպեր՝ խոնավ արևադարձային, չոր արևադարձային, մերձարևադարձային մուսոնային և բարձր լեռնային[22]:

Հնդկաստանի տարածքի մեծ մասում առանձնանում են երեք եղանակ՝ տաք և խոնավ՝ հարավ-արևմտյան մուսոնի գերակշռությամբ (հունիս-հոկտեմբեր), համեմատաբար զով և չոր ՝ հյուսիս-արևելյան պասատի գերակշռությամբ (նոյեմբեր-փետրվար), շատ շոգ և չոր անցումային (մարտ-մայիս)։ Խոնավ սեզոնի ընթացքում եղած տեղումները կազմում են տարեկան գումարային տեղումների 80 %։ Տեղումների քանակը տատանվում է՝ տարբեր տարիների տարբեր է։ Հովտային շրջաններում հունվարի միջին ջերմաստիճանը հյուսիսից հարավ աճում է 15-ից 27 °C, մայիսին ամենուրեք 28-35 °C, երբեմն հասնում է 45-48 °C: Խոնավ շրջանում երկրի մեծ մասում ջերմաստիճանը հավասար է 28 °C: Լեռներում, 1500 մ բարձրության վրա, հունվարին -1 °C, հուլիսին 23 °C, 3500 մ բարձրության վրա, համապատասխանաբար -8 °C և 18 °C:

Պատկերասրահ խմբագրել

Ծանոթագրություն խմբագրել

  1. ↑ 26th Annual Conference of the German Crystallographic Society, March 5-8, 2018, Essen, Germany. Berlin, Boston: De Gruyter. 2018-03-05. էջեր 55–56. ISBN 978-3-11-059599-4.
  2. ↑ Самая северная точка Индии расположена возле ледника Сиачен в спорном регионе Ладакх. Однако правительство Индии претендует на управление этим регионом и поэтому считает, что самая северная точка страны имеет широту 37° 6'.
  3. ↑ (Government of India 2007, էջ 1)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Ali, Jason R.; Jonathan C. Aitchison Greater India(անգլ.) // Earth-Science Reviews[en] : journal. — 2005. — Т. 72. — № 3—4. — С. 170—173. — doi:10.1016/j.earscirev.2005.07.005
  5. ↑ Prakash, B.; Sudhir Kumar, M. Someshwar Rao, S. C. Giri Holocene tectonic movements and stress field in the western Gangetic plains(անգլ.) // Current Science[en] : journal. — 2000. — Т. 79. — № 4. — С. 438—449.
  6. ↑ Dikshit & Schwartzberg 2007, էջ. 7
  7. ↑ Dikshit & Schwartzberg 2007, էջ. 11
  8. ↑ Dikshit & Schwartzberg 2007, էջ. 8
  9. ↑ Dikshit & Schwartzberg 2007, էջեր. 9–10
  10. ↑ «Benton, William, (1 April 1900–17 March 1973), Chairman and Publisher, Encyclopædia Britannica, Inc., since 1943». Oxford University Press. 2007-12-01. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  11. ↑ D P, O’Connell (1982-12-16). «Ch.4 The Extent of the Territorial Sea». The International Law of the Sea: Volume I. doi:10.1093/law/9780198253464.003.0004.
  12. ↑ Zhu, Bin; Kidd, William S. F.; Rowley, David B.; Currie, Brian S.; Shafique, Naseer (2006-09). «Age of Initiation of the India‐Asia Collision in the East‐Central Himalaya: A Reply». The Journal of Geology. 114 (5): 641–643. doi:10.1086/506167. ISSN 0022-1376. {{cite journal}}: no-break space character in |first2= at position 8 (օգնություն); no-break space character in |first3= at position 6 (օգնություն); no-break space character in |first4= at position 6 (օգնություն)
  13. ↑ Dikshit & Schwartzberg 2007, էջ. 15
  14. ↑ Dikshit & Schwartzberg 2007, էջ. 17
  15. ↑ Dikshit & Schwartzberg 2007, էջ. 16
  16. ↑ 16,0 16,1 Կաղապար:Harvard reference
  17. ↑ Dikshit & Schwartzberg 2007, էջ. 12
  18. ↑ Dikshit & Schwartzberg 2007, էջ. 13
  19. ↑ 19,0 19,1 Chang 1967, էջեր. 391–394
  20. ↑ Posey 1994, էջ. 118
  21. ↑ Wolpert 2003, էջ. 4
  22. ↑ Heitzman & Worden 1996, էջ. 97

Գրականություն. խմբագրել

  • Chang, J. H. (1967), «The Indian Summer Monsoon», Geographical Review, vol. 57, no. 3, էջեր 373–396, doi:10.2307/212640
 
Հնդկաստան. թեմատիկ հոդվածներ

Զինանշան • Դրոշ • Օրհներգ • Պետական կառուցվածք • Սահմանադրություն • Խորհրդարան • Վարչական բաժանում • Աշխարհագրություն • Քաղաքներ • Մայրաքաղաք • Բնակչություն • Լեզուներ • Պատմություն • Տնտեսություն • Արժույթ • Մշակույթ • Կրոն • Կինեմատոգրաֆիա • Գրականություն • Երաժշտություն • Տոներ • Սպորտ • Կրթություն • Գիտություն • Տրանսպորտ • Տուրիզմ • Փոստ (պատմություն և նամականիշեր) • Ինտերնետ • Զինված ուժեր • Արտաքին քաղաքականություն • Հեռուստատեսություն
«Հնդկաստան» պորտալ

 
{{{վերնագիր}}}

{{{բովանդակություն}}}

 
{{{վերնագիր}}}

{{{բովանդակություն}}}

 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Barsegyan.M/Հնդկաստանի_աշխարհագրություն&oldid=8858834» էջից