Վիքիպեդիա

Կանայք փիլիսոփայության մեջ

Փիլիսոփայության զարգացման պատմության ողջ ընթացքում կանայք իրենց զգալի ներդրում են ունեցել։ Անտիկ կին-փիլիսոփաներից են՝ Մայտրեին (մ.թ.ա. 1000 թվականին), Գարգի Վաչակնավին (մ.թ.ա. 700 թվականին), Հիպարխիան Մարոնիայից (գործել է մոտ մ.թ.ա. 325 թվականին) և Արետեն Կյուրենացին (գործել է մ.թ.ա. 5-4-րդ դդ.) և այլն։ Որոշ կին-փիլիսոփաներ հայտնի են եղել միջնադարում և նորագույն ժամանակաշրջանում, սակայն նրանցից ոչ մեկը չի դարձել արևմտյան փիլիսոփայական կանոնի մաս մինչև 20-րդ և 21-րդ դարերը, երբ որոշ աղբյուրներ մատնանշում են փիլիսոփայական մտածելակերպի վրա Սիմոն Վեյլի, Սյուզան Լանգերի, Գերտրուդ Անսկոմբի, Հաննա Արենդի և Սիմոնա դե Բովուարի ազդեցության մասին[1][2][3]։

Կանայք փիլիսոփայության մեջ
կանանց թեմա Խմբագրել Wikidata
Թեմայով վերաբերում էկանանց պատմություն Խմբագրել Wikidata
Հիմնական թեմափիլիսոփայություն Խմբագրել Wikidata

Չնայած պատմության ընթացքում կանայք ակտիվորեն մասնակցել են  փիլիսոփայական մտքի զարգացմանը, մինչ այժմ ակադեմիական փիլիսոփայության մեջ դեռևս առկա է գենդերային անհավասարակշռություն։ Սա վերագրվում է  կանանց նկատմամբ բացահայտ կողմնակալությանը։ Կանայք ստիպված են աշխատավայրում  հաղթահարել այնպիսի խոչընդոտներ, ինչպիսիք են սեռական ոտնձգությունները։ Ռասայական և էթնիկ փոքրամասնությունները նույնպես քիչ են ներկայացված փիլիսոփայության ոլորտում։ Փոքրամասնությունները և փիլիսոփայությունը (MAP), Ամերիկյան փիլիսոփայական ասոցիացիան և Փիլիսոփա-կանանց ընկերությունը կազմակերպություններն են, որոնք փորձում են շտկել գենդերային անհավասարակշռությունը ակադեմիական փիլիսոփայության մեջ։

Սկսած 1800-ականների սկզբից Մեծ Բրիտանիայի և ԱՄՆ-ի որոշ քոլեջներ և համալսարաններ սկսեցին ուսման ընդունել կանանց՝ նպաստելով կին-գիտնականների թվի ավելացմանը։ Այնուամենայնիվ, ԱՄՆ կրթության նախարարության 1990-ականների զեկույցները ցույց են տալիս, որ կանայք դեռևս փոքր թիվ են կազմում փիլիսոփայության մեջ և, որ հումանիտար գիտությունների մեջ փիլիսոփայությունը գենդերային հատկանիշով, ամենաանհամաչափն է[4]։ Ըստ որոշ ուսումնասիրությունների, կանայք կազմում են փիլիսոփայություն դասավանդողների 17%-ը[5]։ 2014 թվականին Inside Higher Education-ը նկարագրեց փիլիսոփայությունը որպես «... գիտական բնագավառ, որը կնատյացության և սեռական ոտնձգությունների երկար պատմություն ունի»[6]։ Շեֆիլդի համալսարանի համալսարանի փիլիսոփայության պրոֆեսոր Ջենիֆեր Սաուլը 2015 թվականին հայտարարեց, որ կանայք «...հեռանում են փիլիսոփայությունից, քանի որ ենթարկվում են հետապնդման, ոտնձգությունների կամ վրեժխնդրության»[7]։

1990-ականների սկզբին Կանադայի փիլիսոփայական ասոցիացիան նույնպես արձանագրում է, որ փիլիսոփայության ակադեմիական ոլորտում առկա է գենդերային անհավասարակշռություն և գենդերային կողմնակալություն[8]։ 2013 թվականի հունիսին ԱՄՆ սոցիոլոգիայի պրոֆեսորը հայտարարեց, որ «չորս հեղինակավոր փիլիսոփայական ամսագրերի բոլոր վերջին մեջբերումներից կին հեղինակները կազմում են ընդամենը 3,6 տոկոսը»։ Սթենֆորդի փիլիսոփայության հանրագիտարանի խմբագիրները մտահոգված լինելով կին-փիլիսոփաների թերներկայացվածությամբ՝ պահանջում են խմբագիրներից և գրողներից, որպեսզի նրանք ավելի շատ ներկայացնեն կին-փիլիսոփաների ներդրումները[8]։ Ըստ Յուջին Սան Պարկի․ «Փիլիսոփայությունը հիմնականում սպիտակամորթ է և արական։ Այս միատարրությունը գոյություն ունի գրեթե բոլոր ասպեկտներում և գիտական բնագավառների բոլոր մակարդակներում»[2]։ Սյուզան Փրայսը պնդում է, որ փիլիսոփայական «... մտածելակերպում շարունակում են գերաիշխել սպիտակամորթ տղամարդիկ, գիտական բնագավառ, որը ... դեռևս հիմնված է այն առասպելի վրա, որ հանճարեղությունըը կապված է սեռի հետ»[9]։ Ըստ Սաուլի՝ փիլիսոփայությունը՝ հումանիտար գիտություններից ամենահինը, նաև ամենաարականն է (և ամենասպիտակը)։ Մինչ հումանիտար գիտությունների այլ ոլորտներ գտնվում են գենդերային հավասարության կամ մոտ մակարդակում, փիլիսոփայությունն իրականում ավելի շատ է արական, քան նույնիսկ մաթեմատիկան»[10]։

Պատմություն

խմբագրել

Թեև կին-փիլիսոփաները հայտնի են ամենավաղ ժամանակներից, իսկ ոմանք նույնիսկ իրենց կյանքի ընթացքում ճանաչված են որպես փիլիսոփաներ, սակայն նրանցից գրեթե ոչ ոք չի մտել արեւմտյան մշակույթի «գանձարանի»՝ փիլիսոփայական արևմտյան կանոն մեջ[1]։ Փիլիսոփայության տեսաբանները կանգնած են երկու հիմնական խնդիրների առաջ։ Նախ, կին-փիլիսոփաները բացառված են պատմական և փիլիսոփայական տեքստերից, ինչը հանգեցնում է փիլիսոփայության ուսանողների շրջանում կին-փիլիսոփաների մասին գիտելիքների պակասի։ Երկրորդ խնդիրը կապված է փիլիսոփայության մեջ կանանց դերի մասին հանրահայտ փիլիսոփաների տեսակետների բացակայության հետ։ Միայն անցած քսանհինգ տարում է, որ փիլիսոփայության մաս համարվող ֆեմինիստական ​​գրականության աճ է գրանցվել[11]։

 
Էմիլի դյու Շաթլե(1706–1749)

The Atlantic-ի ամսագրի 2015 թվականի մայիսի 13-ի համարում Սյուզան Փրայսը գրում է, որ չնայած Կանտն իր առաջին աշխատության մեջ 1747 թվականին մեջբերում է փիլիսոփա Էմիլի Դյու Շաթելեին, որը եղել է «...Նյուտոնի, կրոնի, գիտության և մաթեմատիկայի գիտակ», «նրա աշխատանքների տեղ չեն գտել «Նորթոնի փիլիսոփայության ներածության» 1000-ից ավել էջերում»[9]։ Նորթոնի ներածականումը կին-փիլիսոփաները չեն հիշատակվել, քանի դեռ գիրքը չի ընդգրկել 20-րդ դարի կեսերը։ Գիտնականները պնդում են, որ կին-փիլիսոփաները բացակայում են նաև «...համալսարանների լսարաններում օգտագործվող այլ առաջատար անթոլոգիաներում»[9]։ Փրայսը նշում է, որ համալսարանական փիլիսոփայության ժողովածուներում չեն հիշատակվում 17-րդ դարի այնպիսի կին-փիլիսոփաներ, ինչպիսիք են՝ Մարգարեթ Քավենդիշը, Էնն Քոնուեյը և Լեդի Դամարիս Մաշամը[9]։ Փրայսը պնդում է, որ փիլիսոփայական «... կանոնում շարունակում են գերաիշխել սպիտակամորթ տղամարդիկ, գիտական մի բնագավառ, որը, ոմանց կարծիքով, դեռևս հիմնված է այն առասպելի հետ, որ հանճարեղությունը կապված է սեռի հետ»[9]։ Ամերիկյան փիլիսոփայական ասոցիացիայի գործադիր տնօրեն Էմի Ֆերերը նշում է, որ «...կանայք սիստեմատիկորեն դուրս են մնացել կանոնից, դրանով զրկելով ապագա կին-փիլիսոփաներին գիտության այս ճյուղում կանանց ներդրած մեծ ազդեցության մասին գիտելիքներից»[9]։ Փիլիսոփայության հանրագիտարանը, որը հրատարակվել է 1967 թվականին, ներառում է «... ավելի քան 900 փիլիսոփաների մասին հոդվածներ, [բայց այն] չէր ներառում Ուոլսթոունկրաֆտի, Արենտի կամ դը Բովուարի մասին գրառումներ»։ Այդ կին-փիլիսոփաները նույնիսկ «մարգինալ» չէին ժամանակաշրջանի սահմանված կանոնին[12]։

Բացատրելով կին-փիլիսոփաների շատ փոքր թվաքանակը՝ ամերիկացի ակադեմիկոս և սոցիալական քննադատ Կամիլա Պալիան (ծնված 1947 թվականին) պնդում է, որ «...կանայք, ընդհանուր առմամբ, ավելի վատ են հարմարվում խիստ, սառը, վերլուծական բնագավառին, քան տղամարդիկ, կանայք ավելի շատ նախընտրում են գործնական, անձնական հարցեր։ Խնդիրն այն չէ, որ նրանք բնությունից օժտված չեն տաղանդով կամ փիլիսոփայությամբ, բարձրագույն մաթեմատիկայով զբաղվելու հմտություններով, այլ ավելի շատ բացատրվում է այն փաստով, որ կանայք չեն ցանկանում իրենց ամբողջ կյանքը տրամադրել մի բնագավառի, որտեղից վերացել են բնականն ու մարդկայինը»[13]։ 2018 թվականի դեկտեմբերին «Առաջին փիլիսոփա կանայք» Aeon-ի էսսեում, համաշխարհային մշակույթի տեսաբան Դագ Հերբյորնսրուդը գրելով բազմաթիվ կին-փիլիսոփաների մասին, եզրակացնում է, որ «Փիլիսոփայությունը ինչ-որ ժամանակ եղել է կանանց աշխարհ, տարածվելով Ասիայի, Աֆրիկայի ​​և Լատինական Ամերիկայի ամբողջ տարածքով։ Եկել է ժամանակը վերադարձնել այդ կորուսյալ թագավորությունը»[14]։ Հերբյորնսրուդը պնդում է, որ կանայք և «գունավոր» փիլիսոփաները դուրս են մնացել փիլիսոփայական արևմտյան կանոնից՝ Կանտի, Հեգելի և նրանց կողմնակիցների պատճառով։

Անտիկ փիլիսոփայություն

խմբագրել
 
Մարոնիայի Հիպարքիա . Մանրամասն հռոմեական պատի նկարից Հռոմի Ֆարնեսինա վիլլայում:

Անտիկ կին-փիլիսոփաներից են՝ Հիպարխիան Մարոնեացին (գործել՝ մոտ մ.թ.ա. 325 թվականին), Արետեն Կյուրենացին (ակտիվ է եղել 5-4-րդ դարեր մ.թ.ա.) և Ասպասիա Միլետացին (մ.թ.ա. 470–400): Ասպասիան տեղ է գտել Պլատոնի, Քսենոփոնի, Էսխինես Սոկրատիկոսի և Անտիսթենեսի փիլիսոփայական աշխատություններում։ Որոշ գիտնականներ պնդում են, որ Պլատոնն այնքան տպավորված է եղել նրա խելքով ու սրամտությամբ, որ «Խնջույքում» Դիոտիմայի կերպարը կերտել է նրա պատկերով[15][16]։ Սոկրատեսը վերագրում է (հնարավոր է, գեղարվեստական) Էրոսի արվեստի իր իմացությունը (կամ փիլիսոփայական որոնումները) Դիոտիմա Մանտինեացուն։ Կանանց վերաբերյալ Պլատոնի վերջնական տեսակետը խիստ վիճարկելի է, բայց «Հանրապետությունը» թույլ է տալիս ենթադրել, որ Պլատոնը համարում էր․ կանայք հավասարապես ընդունակ են կրթություն ստանալու, ինտելեկտուալ տեսլականի և քաղաքի կառավարման[17][18]։

Անտիկ արևելյան փիլիսոփայություն

խմբագրել

Ասիայի անտիկ փիլիսոփայության մեջ կանայք շատ կարևոր ներդրում են ունեցել։ Ուպանիշադների ամենահին տեքստում մ.թ.ա. 700 թվականին կին փիլիսոփաներ Գարգին և Մայտրեյը իմաստուն Յաջնավալկյայի հետ փիլիսոփայական երկխոսությունների մաս են կազմում։ Ուբհայա Բհարատին (մ.թ. 800 թվականին), Աքկա Մահադևին (1130–1160) հնդկական փիլիսոփայական ավանդույթում[14] հայտնի կին մտածողներ են։ Չինաստանում Կոնֆուցիոսը ողջունեց կին Ջինգ Ցզյան Լուին (մ.թ.ա. 5-րդ դար), որպես իմաստուն և օրինակ իր ուսանողների համար, իսկ Բան Չժաոն (45–116) հեղինակել է մի քանի կարևոր պատմական և փիլիսոփայական տեքստեր։ Կորեայում Իմ Յունջիդանգը (1721–93) ամենանշանավոր կին փիլիսոփաներից էր միջնադարյան Չոսոնի ժամանակաշրջանում։ Նշանավոր կին մուսուլման փիլիսոփաներից են Բասրայի Ռաբիան (714–801), Դամասկոսի Աիշա ալ-Բաունիյեն (մահացել է 1517 թվականին) և Նանա Ասմաուն (1793–1864) ներկայիս Նիգերիայի Սոկոտո խալիֆայությունից։ Վաղ գաղութատիրական Լատինական Ամերիկայում փիլիսոփա Սոր Խուանա Ինես դե լա Կրուզը (1651–95) հայտնի էր «Ամերիկայի փյունիկ» անվամբ։

Անտիկ արևմտյան փիլիսոփայություն

խմբագրել

Անտիկ արևմտյան փիլիսոփայության մեջ, մինչ ակադեմիական փիլիսոփայությունը, սովորաբար գերիշխում են այնպիսի տղամարդ-փիլիսոփաներ, ինչպիսիք են՝ Պլատոնը և Արիստոտելը, իսկ  կին-փիլիսոփաներից հայտնի են՝ Հիպարխիա Մարոնեացին (գործել է մոտ 325 մ.թ.ա.), Արետեն Կիրենացին (ակտիվ է եղել մ.թ.ա. 5-4-րդ դարեր) և Ասպասիան Միլետից (մ.թ.ա. 470–400)։

Այս դարաշրջանի մյուս նշանավոր կին-փիլիսոփաներից են․

Միջնադարյան փիլիսոփայություն

խմբագրել
 
«Փիլիսոփա Հիպատիայի մահը Ալեքսանդրիայում» (նա սպանվել է զայրացած ամբոխի կողմից) – Լուի Ֆիգյեի արվեստի գործը (1866):

Միջնադարյան փիլիսոփայությունը ընդգրկում է Արևմտյան Հռոմեական կայսրության անկումից՝ մ.թ. 5-րդ դարում մինչև Վերածնունդ՝ 16-րդ դար ընկած ժամանակաշրջանը։ Հիպատիան (մ.թ. 350 / 370 - 415) հույն մաթեմատիկոս, աստղագետ և փիլիսոփա էր Եգիպտոսում, որը այդ ժամանակաշրջանում Արևելյան Հռոմեական կայսրության[19] մաս էր կազմում։  Նա Ալեքսանդրիայի նեոպլատոնական դպրոցի ղեկավարն էր, որտեղ դասավանդում էր փիլիսոփայություն և աստղագիտություն[20][21][22][23]։

Այս դարաշրջանի նշանավոր կին-փիլիսոփաներից են.

Ժամանակակից փիլիսոփայություն

խմբագրել

17-րդ դարը համարվում է ժամանակակից փիլիսոփայության դարաշրջանի սկիզբը և ավարտվում է 20-րդ դարի սկզբին։ 17-րդ դարում կին-փիլիսոփաները կարևորում էին կանանց կրթություն ստանալու հնարավորությունը, երկու կին-փիլիսոփաներ իրենց ազդեցությունն ունեցան Ռենե Դեկարտի վրա, իսկ 18-րդ դարի սկզբին երկու կին-փիլիսոփաներ մեկնաբանեցին Ջոն Լոքի աշխատությունը։ Լաուրա Բասսին (1711–1778) առաջին կինն է, ով ստացել է համալսարանական ամբիոն գիտական ​​ոլորտում։ Օլիմպիա դը Գուժը (1748–1793) պահանջում էր, որ ֆրանսիացի կանայք ստանան նույն իրավունքները, ինչ տղամարդիկ, նման դիրքորոշում ունեին նաև Ջուդիթ Սարջենթ Մյուրեյը (1751–1820) իր «Սեռերի հավասարության մասին» էսսեում և Մերի Ուոլսթոունկրաֆտը (1759-1759 թթ.) իր ″A Vindication of the Rights of Woman″ (1792) էսսեում։ 19-րդ դարում Հարիետ Մարտինոն (1802–1876) քննադատել է կանանց կրթության վիճակը, իսկ Հարիետ Թեյլոր Միլը (1807–1858), Սառա Մարգարեթ Ֆուլերը (1810–1850) ու Անտուանետ Բրաուն Բլեքվելը (1825–1921) կոչ էին արում պաշտպանել կանանց իրավունքները։ Շառլոտ Պերկինս Գիլմանը (1860–1935) պնդում էր, որ կանայք ճնշված են անդրոկենտրոն մշակույթի կողմից։ 20-րդ դարի սկզբին Մերի Ուիտոն Կալկինսը (1863–1930) առաջին կինն էր, ով դարձավ Ամերիկյան փիլիսոփայական ասոցիացիայի նախագահ։ Իրենց քաղաքական հայացքներով հայտնի են այնպիսի կին մտածողներ, ինչպիսիք են Էմմա Գոլդմանը (1869–1940) անարխիստ, և Ռոզա Լյուքսեմբուրգը (1871–1919), մարքսիստ տեսաբան։ Ժամանակակից ազդեցիկ փիլիսոփաների թվում են՝ Էդիթ Սթայնը (1891–1942), Սյուզան Լանգերը (1895–1985), Հաննա Արենդը (1906–1975), Սիմոնա դե Բովուարը (1908–1986), Էլիզաբեթ Անսկոմբը (1919–2001), Մերի Միդգլի (1919 - 2018), Ֆիլիպա Ֆութ (1920–2010), Մերի Ուորնոք (1924–2019), Ջուլիա Քրիստևա (ծնվել է 1941), Պատրիսիա Չերչլենդ (ծնվել է 1943), Մարթա Նուսբաում (ծնվել է 1947) և Սյուզան Հաքը (ծնվել է 1945)։

17-րդ դար

խմբագրել
  • Մարի դե Գուրնեյը (1565–1645) կրոնի քննադատ էր, պրոֆեմինիստ, թարգմանիչ և վիպասան, ով պնդում էր, որ կանայք պետք է կրթվեն։
  • Աննա Մարիա վան Շուրմանը (1607–1678) բազմալեզվաբան էր, որը հայտնի էր կանանց կրթության պաշտպանությամբ։
  • Եղիսաբեթ Բոհեմացին (1618–1680) խոր ազդեցություն է ունեցել շատ կարևոր գործիչների և փիլիսոփաների վրա, հատկապես Ռենե Դեկարտի, ում հետ նամակագրական կապի մեջ էր։ Նա կասկածի տակ դրեց Դեկարտի դուալիզմի մասին գաղափարը, կամ բանականության ու մարմնի իրարից առանձին լինելու,  մտքի և մարմնի միջև հաղորդակցության վերաբերյալ վերջինիս տեսությունները։
  • Մարգարեթ Քավենդիշը (1623–1673) փիլիսոփա և գրող էր, ով անդրադարձել է սեռերին, ուժին, բարքերին, գիտական ​​մեթոդներին և փիլիսոփայությանը վերաբերող այլ հարցերի։
  • Էնն Քոնուեյը (1631–1679) անգլիացի փիլիսոփա էր, ում Քեմբրիջի պլատոնիստների ավանդույթներին համապատասխանող աշխատությունը խոր ազդեցություն թողեց Լայբնիցի վրա։ Քոնուեյը բավականին ինքնատիպ էր, նրա գինոցենտրիկ մտահոգություններին և օրինաչափություններին բնորոշ նշաններով ռացիոնալիստական ​​փիլիսոփայությունը եզակի էր տասնյոթերորդ դարում[26]։
  • Գաբրիել Սուշոն (1632-1703), ֆրանսիացի կրթության փիլիսոփա էր[25]։
  • Դամարիս Քադվորթ Մաշամը (1659–1708) անգլիացի փիլիսոփա էր, պրոֆեմինիստ և կանանց կրթության ջատագով։
  • Մերի Ասթելը (1666–1731) անգլիացի ֆեմինիստ գրող և հռետորուհի էր, ով հայտնի էր կանանց համար հավասար կրթական հնարավորությունների պաշտպանությամբ, ինչը նրան շնորհեց «առաջին անգլիացի ֆեմինիստ» կոչումը[27]։ Նրա ամենահայտնի գրքերը ուրվագծում են կանանց համար նոր տեսակի կրթական հաստատություն հիմնելու նրա ծրագիրը։

18-րդ դար

խմբագրել
 
Մերի Ուոլսթոունկրաֆտ (1759–1797) անգլիացի գրող և փիլիսոփա էր։
  • Քեթրին Թրոթեր Քոքբերնը (1679–1749) հրապարակել է իր առաջին խոշոր փիլիսոփայական աշխատությունը՝ «Ի պաշտպանություն պրն․ Լոքի Փորձ մարդկային ըմբռնողության մասին» էսսե 1702 թվականին, 23 տարեկանում։ Նրա գիտական ​​հետաքրքրությունների մեծ մասը կենտրոնացած էր գենդերային ուսումնասիրությունների վրա։
  • Էմիլի դե Շատալեն (1706–1749) Լուսավորության դարաշրջանի ֆրանսիացի մաթեմատիկոս, ֆիզիկոս էր։ Նա թարգմանել և մեկնաբանել է Իսահակ Նյուտոնի ″Philosophiae Naturalis Principia Mathematica″ աշխատությունը։ Նա քննադատել է Ջոն Լոքի փիլիսոփայությունը՝ ընդգծելով փորձի միջոցով գիտելիքի ստուգման անհրաժեշտությունը։ Նա նաև իր տեսությունն է ներկայացրել ազատ կամքի և մետաֆիզիկայով զբաղվելու վերաբերյալ[28]։
  • Լաուրա Բասսին (1711–1778) իտալացի փիլիսոփա և ֆիզիկոս էր, ով աշխարհում առաջին կինն էր, որ համալսարանական ամբիոն ստացավ գիտության ասպարեզում։ Նա դոկտորի կոչում է ստացել Բոլոնիայի համալսարանում 1732 թվականի մայիսին[29], երրորդ ակադեմիական որակավորումը, որը երբևէ շնորհվել է կնոջը համալսարանի կողմից[30], և առաջին կինն էր, ով ստացել է ֆիզիկայի պրոֆեսորի կոչում Եվրոպայի համալսարանում[31]։ Նա առաջին կինն էր, ում դասախոսական պաշտոն առաջարկվեց Եվրոպայի համալսարանում[30]։
  • Քեթրին Մաքոլեյը (1731–1791) անգլիացի պատմաբան և գրող էր։ Նա քննադատեց Էդմունդ Բյորկի «Ներկա դժգոհությունների պատճառների վերաբերյալ մտքեր» աշխատությունը՝ այն անվանելով «թույն ... »[32]։ Իր 1790 թվականի «Կրթության վերաբերյալ նամակներ»-ում նա վիճարկում էր Մերի Ուոլսթոնքրաֆի 1792 թվականի տեսակետը, պնդելով, որ կանանց ակնհայտ թուլությունը պայմանավորված է նրանց սխալ կրթությամբ[33]։
  • Իմ Յունջիդանգը (1721-1793) կորեացի գրող և նեոկոնֆուցիացի փիլիսոփա էր։
  • Օլիմպիա դը Գուժը (1748–1793) ֆրանսիացի դրամատուրգ և քաղաքական ակտիվիստ էր, ում ֆեմինիստական ​​և աբոլիցիոնիստական ​​աշխատությունները մեծ լսարան ունեին։ Նա վաղ շրջանի ֆեմինիստ էր, ով պահանջում էր, որ ֆրանսուհիներին տրվեն նույն իրավունքները, ինչ ֆրանսիացի տղամարդկանց։ Իր «Կնոջ և կին քաղաքացու իրավունքների հռչակագրում» (1791) նա վիճարկում էր տղամարդու հեղինակության պրակտիկան և կին-տղամարդ անհավասարություն հասկացությունը։
  • Ջուդիթ Սարջենթ Մյուրեյը (1751–1820) ամերիկացի կանանց իրավունքների պաշտպան, էսսեիստ, դրամատուրգ, բանաստեղծ և նամակագի էր։ Նա սեռերի հավասարության գաղափարի առաջին ամերիկացի կողմնակիցներից էր, համոզված էր, որ կանայք, ինչպես և տղամարդիկ, ունեն ինտելեկտուալ նվաճումների կարողություն և պետք է հնավորություն ունենան տնտեսական անկախության հասնելու։ Ի թիվս բազմաթիվ այլ ազդեցիկ ստեղծագործությունների, նրա «Սեռերի հավասարության մասին» էսսեն ճանապարհ հարթեց նոր մտքերի և գաղափարների համար, որոնք զարգացվել էին դարի այլ ֆեմինիստ գրողների կողմից։ Էսսեն նախորդել է Մերի Ուոլսթոնքրաֆթի «Կնոջ իրավունքների արդարացում» աշխատությանը, որը հրատարակվել է 1792 թվականին[34]։
  • Մերի Ուոլսթոունկրաֆտը (1759–1797) անգլիացի գրող, փիլիսոփա և կանանց իրավունքների ջատագով էր։ Նա ֆեմինիստ փիլիսոփայության հիմնադիրներից մեկն է համարվում է։ «Կնոջ իրավունքների արդարացում» (1792) իր ամենահայտնի և ազդեցիկ աշխատության մեջ[35], նա պնդում է, որ իրենց բնությամբ կանայք չեն զիջում տղամարդկանց, դրա պատճառը միայն կրթության բացակայությանն է։ Նա առաջարկում է թե՛ տղամարդկանց, թե՛ կանանց վերաբերվել որպես բանական էակների և նկարագրում է բանականության վրա հիմնված հասարակական կարգ։

19-րդ դար

խմբագրել
 
Մարգարետ Ֆուլերի միակ հայտնի դագերոտիպը ( Ջոն Փլումբ , 1846):
  • Նանա Ասմաուն (1793-1864) նիգերիացի բանաստեղծ և քաղաքական գրող էր, ով աջակցում էր կանանց կրթությանը։
  • Մարիաննա Ֆլորենցին (1802–1870) իտալացի մարչիոնուհի էր (իտալ․ marchesa)։ Օրիորդ Մարիաննա Բակինետտին գրող, փիլիսոփա և փիլիսոփայական երկերի թարգմանիչ էր։ Նա հայտնի էր նաև Մարիաննա Ֆլորենցի Վադինգթոն ամուսնական անունով։ Ռավեննայի կոմս Պիետրո Բացինետիի և կոմսուհի Լաուրա Ռոսսի դի Լուգոյի դուստրը, նա գրական կրթություն ուներ և իրեն նվիրեց փիլիսոփայական ստեղծագործությունների ընթերցանությանը, դառնալով ժամանակի կրթված կնոջ և մշակութային հավաքույթների ու սրահների սրամիտ տանտիրուհի-կնոջ իդեալ։ Նա առաջին կին ուսանողներից էր, ով բնական գիտություններ էր սովորում Պերուջայի համալսարանում 19-րդ դարի առաջին կեսին։ Նա թարգմանեց Լայբնիցի «Մոնադոլոգիան» իտալերեն, ինչպես նաև նպաստեց Կանտի, Սպինոզայի և Շելինգի (ում «Բրունո» ստեղծագործությունը ևս թարգմանեց) ստեղծագործությունների տարածմանը։ Քաղաքական առումով նա աջակցում էր Իտալիայի ազգային շարժմանը և 1850 թվականին հրատարակեց «Որոշ մտորումներ սոցիալիզմի և կոմունիզմի մասին», որը (ինչպես նրա շատ այլ աշխատություններ) ավարտվեցին եկեղեցու Index Librorum Prohibitorum-ում։ Նա քառասուն տարի եղել է Բավարիայի Լյուդվիգ I-ի թագավորի մտերիմ ընկերը։ Լյուդվիգ I-ը նույնիսկ կառավարման հարցերով խորհուրդներ էր հարցնում նրանից, պահպանվել են նրանց 3000 նամակները (նաև թագավորի 1500 պատասխանները)։
  • Հարիետ Մարտինոն (1802–1876) անգլիացի սոցիալական տեսաբան և քաղաքական գրող էր, որը հաճախ մատնանշվում էր որպես առաջին կին սոցիոլոգ[36]։ Այնուամենայնիվ, նրա աշխատանքները ավելի լայն շրջան են ընդգրկում․ նա գրել է գրքեր և էսսեներ փիլիսոփայության, կրոնի, հասարակության, պատմության, քաղաքականության, գրականության, կենսագրության և շատ այլ ուղղությունների վերաբերյալ։ Նա քննադատել է Ամերիկայի հասարակությունում կանանց կրթության վիճակը՝ նշելով, որ «կանանց ինտելեկտը սահմանափակված է կրթության հասանելիության անհիմն պատճառաբանությամբ»։ Նա կանանց կոչ էր անում դառնալ լավ կրթված և ազատ։ Նա քննադատեց նաև Ամերիկային՝ ազատական ​​սկզբունքների և միաժամանակ ստրկության պրակտիկայի միջև հակասության համար։
  • Հարիեթ Թեյլոր Միլը (1807–1858) փիլիսոփա և կանանց իրավունքների պաշտպան էր։ Իր ինքնակենսագրության մեջ Ջոն Ստյուարտ Միլը պնդում էր, որ նա իր անունով հրատարակված գրքերի և հոդվածների մեծ մասի համատեղ հեղինակն է։ Նա մատնանշում է, որ «երբ երկու հոգու մտքերն ու ենթադրությունները ամբողջովին համընկնում են, մեծ նշանակություն չունի, թե նրանցից ում ձեռքում է գրիչը»։ Նրանք միասին են գրել «Վաղ ակնարկներ ամուսնության և ամուսնալուծության մասին» աշխատությունը, որը հրատարակվեց 1832 թվականին[37]։ Նրաтс համագործակցության բնույթի և ծավալի մասին բանավեճը շարունակվում է[38]։
  • Սառա Մարգարեթ Ֆուլերը (1810–1850) ամերիկացի լրագրող, քննադատ, փիլիսոփա և կանանց իրավունքների պաշտպան էր։ Նրա «Կինը տասնիններորդ դարում» գիրքը համարվում է առաջին խոշոր ֆեմինիստական ​​աշխատանքը Միացյալ Նահանգներում։ Նա եղել է կանանց իրավունքների և, մասնավորապես, կանանց կրթության և աշխատանքի իրավունքի ջատագով։ Կանանց իրավունքների և ֆեմինիզմի շատ այլ ջատագովներ, այդ թվում՝ Սյուզան Բ. Էնթոնին, նշում են Ֆուլերին որպես ոգեշնչման աղբյուր։
  • Ֆրենսիս Փաուեր Քոբբը (1822-1904) վիկտորիանական Բրիտանիայում փիլիսոփայական և կրոնական թեմաներով շատ հայտնի գրող էր, ինչպես նաև ֆեմինիստ և կենդանիների բարեկեցության առաջատար քարոզիչ։ Նա էթիկայի ինտուիցիոնիստ էր, Դարվինի և աթեիզմի քննադատ, իր աշխատանքներում անդրադառնում էր փիլիսոփայական թեմաների ողջ շրջանին, ներառյալ՝ բանականութրյան փիլիսոփայությանը, գեղագիտությանը, պատմությանը, մահվան ու անձի անմահության, բարոյական տեսության հարցերին։ 1863 թվականին նա ներկայացրեց կենդանիների իրավունքների վերաբերյալ իր փիլիսոփայական տեսակետը։
  • Անտուանետ Բրաուն Բլեքվելը (1825–1921) առաջին կինն էր, ով ձեռնադրվեց որպես հիմնական բողոքական սպասավոր Միացյալ Նահանգներում։ Նա լավատեղյակ հրապարակախոս էր այնպիսի վիճելի հարցի շուրջ, ինչպիսին ստրկության վերացումն է, և ձգտում էր ընդլայնել կանանց իրավունքները։ 1873 թվականին Բլեքվելը հիմնել է Կանանց առաջընթացի ասոցիացիան։
  • Ֆրենսիս Ջուլիա Ուեդգվուդը (1833-1913) 1860-1890-ական թվականներին նա Դարվինի էվոլյուցիայի տեսության մետաֆիզիկական, կրոնական և էթիկական հետևանքների մասին, Աստվածաշնչի քննադատության, կանանց իրավունքների և ընտրական իրավունքի մասին, համաշխարհային քաղաքակրթություններում «բարոյական իդեալի» զարգացման լայնածավալ ակնարկ և եվրոպական քաղաքակրթության մեջ հուդայականության ներդրման մասին աշխատանքներ է հրապարակել։ Նրա հիմնական ստեղծագործություններից է 1888 թվականին հրատարակված «Բարոյական իդեալը»։
  • Վիկտորիա, Լեդի Ուելբին (1837–1912) ինքնակրթված անգլիացի լեզվաբան-փիլիսոփա էր։ Նա հոդվածներ է հրապարակել ժամանակի առաջատար անգլալեզու ակադեմիական ամսագրերում՝ Mind և The Monist: Նրա առաջին փիլիսոփայական գիրքը՝ «Ի՞նչ է նշանակում․ Նշանակության զարգացման ուսումնասիրությունները» հրատարակվեց 1903 թվականին, որին հաջորդում է «Նշանակությունն ու լեզուն. մեր արտահայտիչ և բացահայտիչ ռեսուրսների արտիկուլացիոն ձևերը» 1911 թվականին։ Ուելբիի մտահոգությունը իմաստի խնդրի վերաբերյալ ներառում էր (գուցե, կանխամտածված) լեզվի ամենօրյա օգտագործումը, և նա հորինեց «նշանակություն» (անգլ․՝ significs) բառը իր մոտեցման համար։ Նշանակման վերաբերյալ Ուելբիի տեսակետները նախորդում են ժամանակակից իմաստաբանության, սեմիոտիկայի և սեմիոլոգիայի տեսություններին։
  • Վերնոն Լին (1856-1935) առավել հայտնի է գեղագիտության վերաբերյալ իր բազմաթիվ աշխատություններով, ներառյալ «Բելկարոն» (1881), «Արվեստ և կյանք» (1896) և «Գեղեցիկը» (1913)։ Նա կապված էր 1880-ականների գեղագիտական ​​շարժման հետ, բայց քննադատում էր այն՝ փորձելով միավորել գեղեցկությունը բարության հետ։ Նա նաև գրել է էթիկայի, կրոնական և քաղաքական թեմաների շուրջ, ներառյալ վիվիսեկցիայի, էվոլյուցիայի, աթեիզմի և ուտիլիտարիզմի մասին։ Նա փիլիսոփայության և գրականության միջև սահմանը հատող ձևերի հետ փորձարկումներ էր կատարում։
  • Կոնստանս Նադենը ​​(1858–89) գիտական ինդուկցիայի պաշպան էր, վիճարկում էր աթեիզմը և առաջ քաշեց մետաֆիզիկական մի համակարգ, որն անվանեց «հիլո-իդեալիզմ», համաձայն վերջինի, մենք գիտենք միայն մեր սեփական գաղափարների մասին և ոչինչ դրանցից դուրս, սակայն այդ գաղափարները պարզապես մեր ուղեղի ռեակցիայի արդյունքներն են արտաքին ֆիզիկական գրգռիչներին։
  • Բերտա ֆոն Զուտները (1843–1914) չեխ - ավստրիացի պացիֆիստ և արձակագիր էր։ 1905 թվականին նա առաջին կինն էր, ով արժանացավ Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի[39]։ Զուտների պացիֆիզմի ձևավորման վրա իրենց ազդեցությունն են ունեցել Իմանուել Կանտի, Հենրի Թոմաս Բաքլիի, Հերբերտ Սպենսերի, Չարլզ Դարվինի և Լև Տոլստոյի ստեղծագործությունները (Տոլստոյը գովաբանել է նրա Die Waffen nieder-ը )[40]։
  • Հելեն ֆոն Դրուսկովիցը (1856–1918) ավստրիացի փիլիսոփա, գրող և երաժշտական ​​քննադատ էր։ Նա երկրորդ կինն էր, ով ստացավ փիլիսոփայության դոկտորի կոչում, Ցյուրիխում։ Նա սովորաբար հրապարակվում էր արական կեղծանունով՝ ժամանակաշրջանի գերակշռող սեքսիզմի պատճառով։
  • Շառլոտ Պերկինս Գիլմանը (1860–1935) ամերիկացի ֆեմինիստ, սոցիոլոգ, արձակագիր, գրող և սոցիալական բարեփոխիչ էր։ Նրա «Դեղին պաստառը» պատմվածքը դարձավ բեսթսելլեր։ Պատմությունը մի կնոջ մասին է, ով տառապում է հոգեկան հիվանդությամբ՝ երեք ամիս ամուսնու կողմից սենյակում փակվելուց հետո։ Նա պնդում էր, որ կենցաղային միջավայրը ճնշում է գործադրում կնոջը վրա՝ հասարակության կողմից պաշտպանված հայրիշխանական համոզմունքների միջոցով[41]։ Գիլմանը պնդում էր, որ պատմության ընթացքում կանանց ներդրումը քաղաքակրթության մեջ անտեսվում է անդրոկենտրոն մշակույթի պատճառով։ Նա պնդում էր, որ կանայք մարդկության թերզարգացած կեսն են[42]։ Նա կարծում էր, որ տնտեսական անկախությունը կհանգեցնի կանանց ազատությանն ու հավասարությանը։

20-րդ դարի սկիզբ

խմբագրել
  • Մերի Ուիտոն Քալկինս (1863–1930) ամերիկացի փիլիսոփա և հոգեբան էր։ Նա նաև առաջին կինն էր, ով դարձավ Ամերիկյան հոգեբանական ասոցիացիայի և Ամերիկյան փիլիսոփայական ասոցիացիայի նախագահ։ Քալկինսը հոգեբանություն է սովորել Ուիլյամ Ջեյմսի մոտ և սովորել Հարվարդի համալսարանում, որը նրան թույլ էր տվել հաճախել դասընթացներ, սակայն հրաժարվել էր գրանցել որպես ուսանող, քանի որ նա կին էր։ Նա հրապարակեց իր դոկտորական ատենախոսությունը 1896 թվականին, և Հարվարդի փիլիսոփայության և հոգեբանության բաժինը նրան PhD աստիճանի շնորհման ներկայացրեց, սակայն Հարվարդի համալսարանի նախագահն ու խորհուրդը մերժեցին, քանի որ նա կին էր։ Նախագահը կարծում էր, որ կանայք չպետք է սովորեն տղամարդկանց հետ[43][44]։ Ջեյմսը ապշեցրեց համալսարանի որոշումը․ նա Քալկինսի ելույթը համարում էր «Հարվարդում մեր ունեցած դոկտորականի ամենափայլուն քննությունը»[45]։ Քալկինսը հոգեբանության և փիլիսոփայության ոլորտում իր կարիերայի ընթացքում հրատարակեց չորս գիրք և ավելի քան հարյուր աշխատություն[46]։ Նա նաև կանանց իրավունքների մոլի կողմնակիցն էր[47]  և կանանց ընտրելու իրավունքի ջատագովը։
  • Էմմա Գոլդմանը (1869–1940) անարխիստ էր, որը հայտնի էր իր քաղաքական ակտիվությամբ, ելույթներով։ Նա առանցքային դեր է խաղացել 20-րդ դարի առաջին կեսին անարխիստական ​​քաղաքական փիլիսոփայության զարգացման գործում։ Նրան համարում էին ազատ մտածող, «ապստամբ կին», իսկ քննադատները դատապարտում էին որպես բռնի հեղափոխության ջատագով[48]։ Նրա գրավոր և բանավոր դասախոսություններն ընդգրկում էին տարբեր հարցերի, ներառյալ աթեիզմը, խոսքի ազատությունը, ռազմատենչությունը, կապիտալիզմը, ամուսնությունը, ազատ սերը և համասեռամոլությունը։ Թեև նա հեռացավ ֆեմինիզմից առաջին ալիքից, սակայն նրա ջանքերն ուղղված էին կանանց ընտրական իրավունքին․ նա մշակեց գենդերային քաղաքականությունը անարխիզմի մեջ ներառելու ուղիներ։
  • Ռոզա Լյուքսեմբուրգը (1871–1919) եղել է լեհ-հրեական ծագումով մարքսիստ տեսաբան, փիլիսոփա, տնտեսագետ և հեղափոխական սոցիալիստ։ Լյուքսեմբուրգը պաշտպանում էր Մարքսի մատերիալիզմի դիալեկտիկան և պատմության մասին նրա պատկերացումը, կոչ էր անում դասակարգային պայքարի։

Ժամանակակից փիլիսոփայություն

խմբագրել

Ժամանակակից փիլիսոփայությունը արևմտյան փիլիսոփայության պատմության ներկա շրջանն է, որը սկսվում է 19-րդ դարի վերջից և բնութագրվում է գիտական բնագավառի պրոֆեսիոնալիզացիայով, վերլուծական փիլիսոփայության վերելքով։

Այս ժամանակաշրջանի ազդեցիկ կին փիլիսոփաներից են.

  • Էլիզաբեթ Անսկոմբը (1919–2001), բրիտանացի վերլուծական փիլիսոփա էր։ Անսկոմբի 1958 թվականին հրապարակված «Ժամանակակից բարոյական փիլիսոփայություն» հոդվածը վերլուծական փիլիսոփայության մեջ ներմուծեց «հետևանքայնություն» տերմինը և զգալի ազդեցություն ունեցավ ժամանակակից էթիկայի վրա։ Նրա «Մտադրություն» մենագրությունը համարվում է ամենաազդեցիկ աշխատանքը, և մտադրություն, գործողություն ու գործնական դատողություն հասկացությունների նկատմամբ հետաքրքրություն առաջացրեց։ Մերի Ուորնոքը 2006 թվականին նկարագրում էր նրան որպես «կին-փիլիսոփաների մեջ անկասկած հսկա», մինչդեռ Ջոն Հալդեյնն գրում է, որ նա «անկասկած մեզ հայտնի կին-փիլիսոփաներից ամենամեծ կին փիլիսոփան»[3]։
  • Հաննա Արենդտը (1906–1975) եղել է գերմանական ծագումով ամերիկացի հրեա քաղաքական տեսաբան։ Թեև նրա մասին հաճախ են գրում որպես փիլիսոփայի, սակայն Արենդտը չէր ընդունում այդ պիտակը, պատճառաբանելով, որ փիլիսոփայությունը դիտարկու է «մարդուն եզակի մեջ», և փոխարենը իրեն բնութագրում էր որպես քաղաքական տեսաբան, քանի որ նրա աշխատանքը կենտրոնացած է այն փաստի վրա, որ «տղամարդիկ, ոչ թե մարդն է ապրում աշխարհի վրա, բնակեցնում երկիրը»[49]։ Նրա ստեղծագործությունները քննարկում են իշխանության բնույթի և քաղաքականության, ժողովրդավարության, հեղինակության և տոտալիտարիզմի թեմաները։ Նրա պատվին սահմանվել է Հաննա Արենդտի մրցանակը։
  • Սյուզան Լանգերը (1895–1985) ամերիկացի փիլիսոփա և արվեստի տեսաբան էր, ով կրել է Էռնստ Կասիրերի և Ալֆրեդ Նորթ Ուայթհեդի ազդեցությունը։ Նա փիլիսոփայության ակադեմիական կարիերայով առաջին հանրաճանաչ կանանցից էր։ Լանգերը առավել հայտնի է իր 1942 թվականի հրատարակված «Փիլիսոփայությունը նոր բանալիում» (Philosophy in a New Key: A Study in the Symbolism of Reason, Rite and Art) գրքով։ Լանգերը պնդում էր, որ գոյություն ունի խորհրդանշաններ, իմաստներ հորինելու և իր աշխարհում իմաստներ ներդնելու հիմնական և համատարած մարդկային ցանկություն[50]։
  • Սիմոնա դե Բովուարը (1908–1986) ֆրանսիացի գրող, մտավորական, էկզիստենցիալիստ փիլիսոփա, քաղաքական ակտիվիստ, ֆեմինիստ և սոցիալական տեսաբան էր։ Թեև նա իրեն փիլիսոփա չէր համարում, սակայն զգալի ազդեցություն է ունեցել ինչպես ֆեմինիստական ​​էքզիստենցիալիզմի, այնպես էլ ֆեմինիստական ​​տեսության վրա[51]։ Դե Բովուարը գրել է վեպեր, էսսեներ, կենսագրություններ, ինքնակենսագրական մենագրություններ փիլիսոփայության, քաղաքականության և սոցիալական հարցերի վերաբերյալ։ Նա հայտնի է իր 1949 թվականի «Երկրորդ սեռը» տրակտատով, կանանց ճնշվածության մանրամասն վերլուծությամբ, ժամանակակից ֆեմինիզմի հիմնարար աշխատությամբ։
  • Պատրիսիա Չերչլենդը (ծնված 1943 թ.) կանադացի-ամերիկացի փիլիսոփա է, ով հայտնի է նեյրոփիլիսոփայության և գիտակցության փիլիսոփայության մեջ ունեցած ներդրումով։ Նա UC նախագահի պատվավոր փիլիսոփայության պրոֆեսոր է Կալիֆորնիայի համալսարանում, Սան Դիեգոյում (UCSD), որտեղ դասավանդում է 1984 թվականից։ Կրթություն է ստացել Բրիտանական Կոլումբիայի համալսարանում, Պիտսբուրգի և Օքսֆորդի համալսարաններում, փիլիսոփայություն է դասավանդել Մանիտոբայի համալսարանում 1969-1984թթ․։
  • Դորոթի Էմեթը (1904–2000) Համագործակցության կրթաթոշակառու էր Ռեդքլիֆ քոլեջում, որտեղ նա Ա․ Ն․ Վայթհեդի աշակերտն էր։ 1932-ից 1938 թվականներին նա փիլիսոփայության դասախոս է եղել Քինգս քոլեջում, Նյուքասլ-ապոն-Թայն (այժմ՝ Նյուքասլի համալսարան)՝ հաղթելով Էյ Ջեյ Այերին։ Նա կատակեց, որ պրոֆեսորի պաշտոնն իրեն է բաժին հասավ, մինչդեռ Այերը նշանավոր կարիերա ստեղծեց Լոնդոնի համալսարանական քոլեջում։ Էմեթը Նյուքասլից գնաց Մանչեսթերի համալսարան՝ սկզբում որպես կրոնի փիլիսոփայության դասախոս, այնուհետև որպես սըր Սամուել Հոլլի փիլիսոփայության պրոֆեսոր։ Նա ավելի քան քսան տարի ղեկավարել է Մանչեսթերի համալսարանի փիլիսոփայության բաժինը։ Մարգարետ Մաստերմանի և Ռիչարդ Բրեյթվեյթի հետ նա եղել է Epiphany Philosophers-ի հիմնադիր անդամ և Theoria to Theory- ի խմբագիր։ Էմեթը եղել է նաև Արիստոտելյան ընկերության նախագահ 1953–1954 թթ.։ 1966-1976 թվականներին նա մի շարք այցելություններ է կատարել Աֆրիկա՝ որպես փիլիսոփայության դասընթացների քննող և խորհրդատու Նիգերիայի Իֆա և Իբադան համալսարաններում։ Էմեթը Քեմբրիջի Լյուսի Քավենդիշ քոլեջի անդամ էր, քոլեջ, որը ոչ ավանդական ծագում ունեցող ուսանողների կրթությամբ էր զբաղված։ Նրա գրքերից են «Ուայթհեդի «Օրգանիզմի փիլիսոփայությունը» (1932) և «Մետաֆիզիկական մտածողության բնույթը» (1945)։
  • Ֆիլիպա Ֆութը (1920–2010) բրիտանացի փիլիսոփա էր, որն առավել հայտնի էր էթիկայի բնագավառում իր աշխատություններով։ Նա ժամանակակից առաքինության էթիկայի հիմնադիրներից էր՝ ոգեշնչված Արիստոտելի էթիկայից։ Նրա հետագա կարիերան նշանակալի փոփոխության ենթարկվեց 1950-ական և 1960-ականների նրա աշխատանքների հետ համեմատ, և կարող է դիտարկվել որպես Արիստոտելյան էթիկական տեսությունը արդիականացնելու փորձ՝ ցույց տալու, որ այն համապատսխանում է ժամանակակից աշխարհայացքին, և, հետևաբար, այն կարող էր մրցակցել այնպիսի հանրաճանաչ տեսությունների հետ, ինչպիսիք են ժամանակակից դեոնտոլոգիական և ուտիլիտարիստական ​​էթիկան։ Նրա որոշ աշխատություններ վճռորոշ նշանակություն ունեցան վերլուծական փիլիսոփայության մեջ նորմատիվ էթիկայի ձևավորման, հատկապես հետևողականության և ոչ-կոգնիտիվիզմի քննադատության վրա։ Հանրահայտ օրինակ է համարվում նրա, այսպես կոչված, տրոլեյբուսի խնդիրը։ Ֆուտի մոտեցման վրա ազդել է Վիտգենշտեյնի հետագա աշխատանքը, թեև նա հազվադեպ էր բացահայտորեն առնչվում նրա կողմից մշակված նյութերին։
  • Սյուզան Հաքը (ծնվել է 1945 թ.) Հումանիտար գիտությունների վաստակավոր պրոֆեսոր է, փիլիսոփայության պրոֆեսոր և Մայամիի համալսարանի իրավունքի պրոֆեսոր։ Նա իր PhD աստիճանը ստացել է Քեմբրիջի համալսարանում։ Նա գրել է տրամաբանության, լեզվի փիլիսոփայության, իմացաբանության և մետաֆիզիկայի մասին։ Նրա պրագմատիզմը մոտ է Չարլզ Սանդերս Փիրսի պրագմատիզմին։ Հաքի հիմնական ներդրումը փիլիսոփայության մեջ նրա իմացաբանական տեսությունն է, որը կոչվում է հիմնադիրիզմ (անգլ․ foundherentism)[52][53][54], որը նրա փորձն է խուսափելու և՛ մաքուր ֆունդամենտալիզմից (որը ենթակա է անսահման հետընթացի), և՛ մաքուր համահունչությունից (որը տրամաբանական խնդիրների շրջանաձևություն է)։ Հաքը եղել է Ռիչարդ Ռորտիի քննադատը[55][56]։ Նա քննադատում է այն տեսակետը, որ գոյություն ունի հատուկ իգական տրամաբանություն և ֆեմինիստական ​​իմացաբանությունը։ Նա գտնում է, որ գիտության և փիլիսոփայության շատ ֆեմինիստական ​​քննադատներ չափազանց մտահոգված են «քաղաքական կոռեկտությամբ»[57][58]։
  • Մերի Միդգլին (1919–2018) անգլիացի բարոյական փիլիսոփա էր։ Միդգլին Նյուքասլի համալսարանում փիլիսոփայության ավագ դասախոս էր և այսօր հայտնի է գիտության, էթիկայի և կենդանիների իրավունքների վերաբերյալ իր աշխատություններով։ Միդգլին կտրականապես դեմ էր ռեդուկցիոնիզմին և գիտականությանը, ինչպես նաև գիտությունը հումանիտար գիտություններին փոխարինող դարձնելու ցանկացած փորձի, որի դերը, նրա պնդմամբ, բացարձակապես անբավարար է։ Նա շատ է գրել այն մասին, թե ինչ կարող են սովորել փիլիսոփաները բնությունից, հատկապես կենդանիներից։ The Guardian-ը նրան համարում էր մարտնչող փիլիսոփա և Միացյալ Թագավորության «գիտական ​​հավակնությունների» գլխավոր «պատուհաս»[59]։
  • Մերի Ուորնոքը (1924–2019) բրիտանացի փիլիսոփա էր, ով աշխատել է էթիկայի, կրթության փիլիսոփայության և գիտակցության փիլիսոփայության ոլորտներում։ Նա նաև գրել է էկզիստենցիալիզմի մասին։ 1984-ից 1991 թվականներին Ուորնոքը եղել է Քեմբրիջի Գիրթոն քոլեջի տնօրենը։ Ուորնոքը սովորել է Օքսֆորդի Լեդի Մարգարեթ Հոլլում և 1984 թվականին ստացել է պատվավոր անդամի կոչում։ Նա Գլազգոյի համալսարանում կարդացել է Գիֆորդի դասախոսություններ՝ «Երևակայություն և հասկացողություն» վերնագրով, 1992 թվականին։ Նա շատ է գրել էթիկայի, էքզիստենցիալիզմի և գիտակցության փիլիսոփայության մասին[60]։
  • Մարիա Զամբրանոն (1904–1991) իսպանացի փիլիսոփա էր, որը կապված էր «36-ի սերունդ» շարժման հետ։ Նա գրել է աստվածայինի, քաղաքացիական ներգրավվածության և բանաստեղծականի խաչաձևման մասին։ Արժանացել է Աստուրիայի արքայազնի մրցանակին (1981) և Միգել դե Սերվանտեսի մրցանակին (1988)։
  • Այն Ռանդը (1905–1982) մշակել է փիլիսոփայական համակարգ, որն անվանել է Օբյեկտիվիզմ, որը հաստատում է օբյեկտիվ իրականությունն ու բանականությունը որպես բացարձակ[61][62]։ Էթիկայի մեջ Ռենդը պաշտպանում էր ռացիոնալ էգոիզմը և անհատականությունը[63]։ Քաղաքականության մեջ նա պաշտպանում էր անհատական ​​իրավունքները և կապիտալիզմը[53][54]։ Գեղագիտության մեջ նա պաշտպանում էր ռոմանտիզմը[55]։ Ռանդը իր փիլիսոփայական աշխարհայացքի վրա ազդեցություն ունեցած համարում է Արիստոտելին[56]։
  • Ջիանինա Բրասկին (ծնվել է 1954թվականին) լատինամերիկյան փիլիսոփա է Պուերտո Ռիկոյից, ով գրում է ապագաղութացման, «վախի», էկուլտուրացիայի և ներգաղթի, ինչպես նաև Պուերտո Ռիկոյի քաղաքացիության հակասությունների մասին[57]։
  • Սյուզան Հերլին (ծնվել է 1954 թվականին). գրել է գործնական փիլիսոփայության, ինչպես նաև գիտակցության փիլիսոփայության թեմաներով՝ նպաստելով լով այս գիտակարգերի տարածմանը։ Նրա աշխատանքները հիմնված է սոցիալական գիտությունների, ինչպես նաև նեյրոգիտությունների աղբյուրների վրա և կարող է բնութագրվել ինչպես առանձին բնագիտական, այնպես էլ միջառարկայական։
  • Լինդա Մարտին Ալկոֆը (ծնվել է 1955 թվականին) իսպանախոս փիլիսոփա է Պանամայից, ով համախմբել է «Կանանց փիլիսոփայության մեջ»[58]։ Նրա հետաքրքրությունների շրջանը ներառում է ապագաղութային խնդիրները և ռասայական ինքնության ընդգծվածություն[59]։

Այս դարաշրջանի նշանավոր փիլիսոփաներից են.

Ժամանակակից ներկայացուցիչները և աշխատանքային միջավայրը

խմբագրել
 
Ամերիկացի փիլիսոփա Մարթա Նուսբաումը , ով 1975 թվականին Հարվարդի համալսարանում ավարտել է փիլիսոփայության ասպիրանտուրան , պնդում է, որ Հարվարդում բախվել է հսկայական խտրականության, այդ թվում՝ սեռական ոտնձգությունների և երեխաների խնամքի հետ կապված խնդիրների հետ[60]:

1990-ականների սկզբին Կանադայի փիլիսոփայական ասոցիացիան պնդում էր, որ «...կան համոզիչ ապացույցներ» «...փիլիսոփայության գենդերային անհավասարակշռության» և «կողմնակալության մասին իր տեսական շատ արտադրանքներում»։ 1992 թվականին ասոցիացիան խորհուրդ տվեց, որ «[փիլիսոփայության] ... պաշտոնների հիսուն տոկոսը զբաղեցնեն կանայք»[8]։ 2008 թվականին «Փոխելով փիլիսոփայության գաղափարախոսությունը և մշակույթը. ոչ թե պատճառաբանությամբ (միայն)» հոդվածում MIT փիլիսոփայության պրոֆեսոր Սալի Հասլանգերը հայտարարեց, որ ԱՄՆ-ում փիլիսոփայության ասպիրանտուրայի լավագույն քսան ծրագրերն ունեն 4 տոկոսից մինչև 36 տոկոս կին դասախոս[8]։ 2013 թվականի հունիսին Դյուկի համալսարանի սոցիոլոգիայի պրոֆեսոր Կիրան Հիլին հայտարարեց, որ «չորս հեղինակավոր փիլիսոփայական ամսագրերի բոլոր վերջին մեջբերումներից կին հեղինակները կազմում են ընդհանուրի ընդամենը 3,6 տոկոսը»։ Սթենֆորդի փիլիսոփայության հանրագիտարանի խմբագիրները մտահոգություն են հայտնել կին փիլիսոփաների անբավարար ներկայացվածության վերաբերյալ. Որպես այդպիսին, հանրագիտարանը «խրախուսում է [նրանց] հեղինակներին, առարկայական խմբագիրներին և մրցավարներին օգնել ապահովելու, որ SEP-ի գրառումները չանտեսեն կանանց կամ ընդհանրապես թերներկայացված խմբերի անդամների աշխատանքը»[8]։

Ամերիկացի փիլիսոփա Սալի Հասլենգերը 2008 թվականին հայտարարել է, որ «...շատ դժվար է փիլիսոփայության մեջ գտնել այնպիսի տեղ, որը ակտիվորեն թշնամական չլինի կանանց և փոքրամասնությունների նկատմամբ, կամ գոնե ենթադրի, որ հաջողակ փիլիսոփան պետք է նմանվի (ավանդական) Սպիտակ մարդու»[61]։ Հասլանգերը նշում է, որ նա ունեցել է «դեպքեր, երբ կնոջ կարգավիճակը մագիստրատուրայում կասկածի տակ է դրվել, քանի որ նա ամուսնացած էր կամ երեխա ուներ (կամ արձակուրդ էր վերցրել երեխա ունենալու համար, ուստի վերադառնում է որպես «հասուն» ուսանող), կամ եղել է հեռահար կրթություն ստացող»։ Ամերիկացի փիլիսոփա Մարթա Նուսբաումը, ով 1975 թվականին Հարվարդի համալսարանում ավարտել է փիլիսոփայության ասպիրանտուրան, պնդում է, որ Հարվարդում ուսանելու ընթացքում բախվել է հսկայական խտրականության, այդ թվում՝ սեռական ոտնձգությունների և դստեր՝ երեխայի խնամքի հետ կապված խնդիրների հետ[60]։

2015 թվականի հուլիսին բրիտանացի փիլիսոփա Մերի Ուորնոքն անդրադարձել է բրիտանական համալսարանների փիլիսոփայության բաժիններում կանանց ներկայացվածության խնդրին, որտեղ դասախոսների 25%-ը կանայք են։ Ուորնոքը հայտարարեց, որ ինքը «... դեմ է միջամտությանը, քվոտաներով կամ այլ կերպ, կանանց աշխատանքի տեղավորման հնարավորությունները մեծացնելուն» փիլիսոփայության մեջ[61]։ Նա նաև պնդում է, որ «... այս անհավասարակշռության մեջ էապես վնասակար բան չկա» և նա նշում է, որ ինքը չի «...հավատացած է, որ դա ցույց է տալիս գիտակցված կողմնակալություն կանանց նկատմամբ»[61]։ Փիլիսոփա Ջուլիան Բագինին նշում է, որ «...փիլիսոփայության մեջ կանանց նկատմամբ քիչ կամ չգիտակցված խտրականություն կա»։ Միևնույն ժամանակ, Բագինին նշում է, որ փիլիսոփայության մեջ կարող է լինել «...մեծ անգիտակցական կողմնակալություն» կանանց նկատմամբ, քանի որ փիլիսոփայությունը հիմնականում չի անդրադառնում գենդերային կամ էթնիկական խնդիրներին[61]։

Սեռական ոտնձգությունների մեղադրանքներ

խմբագրել

2014-ին Inside Higher Education-ը նկարագրեց փիլիսոփայությունը «...գիտական գնագավառ կնատացության և սեռական ոտնձգությունների սեփական երկարատև պատմությամբ»[6]։ 2011 թվականի մարտի 28-ին New APPS բլոգը հրապարակեց մի գրառում, որում ուսումնասիրվում էր փիլիսոփայության կին դասախոսների կողմից մշտական ​​սեռական ոտնձգությունների մասին պնդումները, որոնք հիմնականում պայմանավորված էին «սերիական ոտնձգությունների» պատճառով, որոնք շարունակում էին աշխատել ոլորտում՝ չնայած իրենց լայն գիտելիքներին։ Գրառման մեջ առաջարկվում էր, որ քանի որ ինստիտուցիոնալ ընթացակարգերը թվում էր, թե անարդյունավետ են ոտնձգություններին հեռացնելու կամ պատժելու հարցում, փիլիսոփաները պետք է սոցիալապես խուսափեն հայտնի հանցագործներից[62]։ Պատմությունը հետագայում ցուցադրվեց Inside Higher Ed- ում[63] և մի քանի բլոգներում, այդ թվում՝ Gawker[64] և Jezebel[65]։ 2013 թվականին մի շարք գրառումներ բլոգում «Ի՞նչ է փիլիսոփայության մեջ կին լինելը» հրահրեց փիլիսոփայության մեջ տղամարդկանց շարունակական գերակայության մասին հիմնական լրատվամիջոցների հոդվածների մի ալիք[66][67][68][69]։ Գենտի համալսարանի փիլիսոփայության պրոֆեսոր Էրիկ Շլիսերն ասում է, որ կարծում է, թե «...փիլիսոփայության մեջ կանանց բացառման համակարգված օրինաչափությունը մասամբ պայմանավորված է նրանով, որ իմ մասնագիտությունը թույլ է տվել, որ սեռական ոտնձգությունների և ահաբեկման մշակույթը վերարտադրվի մի սերունդից մյուսը»[6]։ Համաձայն Հարավային Կոնեկտիկուտի պետական ​​համալսարանի փիլիսոփայության դոցենտ Հայդի Լոքվուդի, կա «...ուժային «անհամաչափություն» դասախոսների և ուսանողների, նույնիսկ ասպիրանտների միջև»։ Ինչպես նաև նա նշեց, որ «...նույնիսկ երբ քոլեջներն ու համալսարաններն ունեն ընդհանուր արգելքներ պրոֆեսոր-ուսանող սեռական հարաբերությունների նկատմամբ, ինչպես և Յեյլը,... հաստատության հատուկ քաղաքականությունը ուսանողներին խոցելի է դարձնում դասախոսական կազմի կողմից սեռական ոտնձգումների նկատմամբ կոնֆերանսների ժամանակ»[6]։

Համաձայն 2013 թվականի օգոստոսի Salon- ում հրապարակված հոդվածի, Մայամիի համալսարանի մի պաշտոնյա փիլիսոփա հրաժարական է տվել այն բանից հետո, երբ իբր «...էլ-նամակներ է ուղարկել [կին] ուսանողին, որտեղ նա առաջարկել է նրանց երեք անգամ սեքսով զբաղվել»[10]։ Շեֆիլդի համալսարանի փիլիսոփայության պրոֆեսոր Ջենիֆեր Սաուլը 2010 թվականին կին փիլիսոփաների համար բլոգ է բացել։ Նա սեռական ոտնձգությունների վերաբերյալ բազմաթիվ մեղադրանքներ է ստացել տղամարդկանց փիլիսոփայության ֆակուլտետի կողմից, այդ թվում՝ «աշխատանքի թեկնածու, ով ասել է, որ իր նկատմամբ սեռական ոտնձգության է կատարվել։ APA-ի տարեկան ժողովը, որտեղ տեղի են ունենում աշխատանքի հարցազրույցներ», «բակալավրիատ, որի պրոֆեսորը հրապարակավ կատակում էր իր պտուկների վրա տաք մոմ կաթեցնելու մասին» և «... լեսբուհին, ով հանկարծակի հրավիրվեց, երբ դուրս եկավ, միանալու սեքսուալացմանը նրա կին գործընկերները»։ Սաուլը նշում է, որ փիլիսոփայության բաժինները չեն կարողացել զբաղվել այդ մեղադրանքներով[10]։ 2013 թվականին Ամերիկյան փիլիսոփայական ասոցիացիան ստեղծեց հանձնաժողով՝ ուսումնասիրելու տղամարդկանց փիլիսոփայության ֆակուլտետի կողմից կին ուսանողների և դասախոսների նկատմամբ սեռական ոտնձգությունների մասին պնդումները[6]։ Սաուլը նշում է, որ մեղադրանքներից մեկը վերաբերում էր «...հարգելի այցելու բանախոսին, որի առաջին խոսքերն են․ «Ցույց տվեք ինձ ավարտող ուսանողի,ում հետ կարիելի է սեռական հարաբերությունների մեջ մտնել»[7]։ Սաուլը նշում է, որ կանայք «...հեռանում են փիլիսոփայությունից այն բանից հետո, երբ ենթարկվել են ոտնձգությունների, հարձակման կամ վրեժխնդրության»[7]։ 2014 թվականին Inside Higher Education-ը հաղորդում էր պնդումներ, որ Յեյլի համալսարանի փիլիսոփայության պրոֆեսորը սեռական ոտնձգությունների է ենթարկել կնոջը. «Ենթադրյալ զոհն ասում է, որ պրոֆեսորին զեկուցել է Յեյլին, առանց իրական արդյունքի»[6]։ Inside Higher Ed- ին տված հարցազրույցում ենթադրյալ տուժողը հայտարարել է, որ ինքը «...տառապում է հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարումով, որը խանգարում է առօրյա կյանքին, ոչ միայն ենթադրյալ հարձակումից, այլև իր կրած «ունքերի ծեծից», փորձելով պատասխանատվության ենթարկել պրոֆեսորին, նորից ու նորից զեկուցելով Յեյլի պաշտոնյաներին»[6]։

1993 թվականին Ամերիկյան փիլիսոփայական ասոցիացիայի սեռական ոտնձգությունների կոմիտեն սահմանեց ուղեցույցներ փիլիսոփայության բաժիններում այս խնդրի լուծման համար։ APA-ի ուղեցույցները, որոնք վերանայվել են 2013 թվականին, ասվում է, որ[70]

  • «Սեռական բնույթի առաջարկները, սեռական բարեհաճության խնդրանքները կամ սեռական ուղղվածությամբ դիտողությունները հանդիսանում են սեռական ոտնձգություն, երբ նման վարքագծին ենթարկվելը պայման է դառնում ակադեմիական կամ աշխատանքային որոշումների համար, կամ երբ նման վարքագիծը պահպանվում է, չնայած մերժմանը»։
  • «Սեռական ոտնձգությունը մասնագիտական ​​էթիկայի լուրջ խախտում է, և այն պետք է դիտարկվի և վերաբերվի որպես այդպիսին մասնագիտության անդամների կողմից։ Սեռական ոտնձգությունը արգելված խտրականության ձև է, երբ հաստատությունը կամ անհատ աշխատողը տեղյակ է սեռական թշնամական միջավայրի մասին և թողնում, հանդուրժում է կամ թույլ է տալիս գոյություն ունենալ այդ միջավայրը։ Քոլեջները և համալսարանները պետք է ապահովեն հստակ, արդար ինստիտուցիոնալ ընթացակարգեր, որոնց համաձայն կարող են հարուցվել, գնահատվել և գործ հարուցվել համալսարանում սեռական ոտնձգությունների համար»։
  • «APA-ի կողմից հովանավորվող գործունեության ընթացքում սեռական ոտնձգությունների վերաբերյալ բողոքները պետք է ներկայացվեն փիլիսոփաների մասնագիտական ​​իրավունքների պաշտպանության կոմիտեի նախագահին կամ, եթե դրանք ծագում են տեղաբաշխման գործունեության համատեքստում, APA օմբուդսմենին։ Սեռական ոտնձգությունների վերաբերյալ բողոքները կամ ԱՊԱ-ի աշխատակիցների դեմ պետք է բերվեն խորհրդի նախագահ»։

Սևամորթ կանայք

խմբագրել
 
Անջելա Դևիս (ծնված 1944 թ.) ամերիկացի քաղաքական ակտիվիստ , փիլիսոփա և հեղինակ է։ Նրա հետազոտական ​​հետաքրքրությունները ներառում են աֆրոամերիկյան ուսումնասիրությունները և պատժի և բանտերի փիլիսոփայությունը:

Նանա Ասմաուն (1793–1864), ներկայիս Նիգերիայի Սոկոտոյի խալիֆայությունից, շատ նշանավոր սևամորթ կին փիլիսոփաներից մեկն է։ Նա եղել է Yan Taru («The Associates») կրթական ցանցի հիմնադիրը, որը մինչ օրս ակտիվ է։ Նա գրել է ֆուլֆուլդե, հաուսա և արաբերեն լեզուներով, և նրա առաջին տեքստը վերնագրված էր ″Warning for the Negligent and Reminder for the Intelligent Regarding the Ways of the Pious″ («Զգուշացում անփույթների համար և հիշեցում խելացիների համար բարեպաշտների ճանապարհների վերաբերյալ»)։ Նա պնդում էր մարդկանց միջև խոնարհության և «հարազատների, ծառաների և ընկերների հետ լավ հարաբերությունների համար»։ Դա ցույց է տալիս նրանց հետ կենսուրախ լինելը, նրանց համար լավ բաներ անելը, նրանց ծառայելը, երբեք չվարվել որպես նրանցից բարձր, նրանց հետ խորհրդակցելը, օգնել նրանց ֆինանսապես և ֆիզիկապես «...»[14]։

Ֆիլիս Ուիթլին և Իդա Բ. Ուելսը 19-րդ դարում աֆրիկյան և աֆրոամերիկյան ծագմամբ այլ նշանավոր կին մտածողներ են։

Կան քիչ սևամորթ կին փիլիսոփաներ, որոնք ներառում են աֆրիկյան և կարիբյան ծագում ունեցող կանայք, աֆրոամերիկացիներ և այլ անհատներ աֆրիկյան սփյուռքից։ Ըստ փիլիսոփա Սալի Հասլանգերի՝ «գունավոր փիլիսոփաների, հատկապես գունավոր կանանց թիվը, ավելի սարսափելի է». 2003 թվականի ուսումնասիրության մեջ «...բավարար տվյալներ չկան, որ բացի սպիտակամորթ կանանցից, կանանց որևէ ռասայական խմբի համար զեկուցեն[71]։ Միացյալ Նահանգներում «...գունավոր գիտնականների ներկայացվածությունը ավելի վատն է, քան ակադեմիայի ցանկացած այլ բնագավառում, ներառյալ ոչ միայն ֆիզիկան, այլև ճարտարագիտությունը»[72]։ Ըստ պրոֆեսոր Լ.Ք.  Մաքֆերսոնը նշում է, որ փիլիսոփայության մասնագիտության շատ անդամների մոտ կա «կամավոր, ոչ պարտադիր գիտակցված նախապատվություն՝ հիմնականում պահպանել ստատուս քվոն՝ անդամների սոցիալական խմբերի պրոֆիլների, հեղինակության դինամիկայի և. ազդեցությունը և այն ոլորտներն ու հարցերը, որոնք պատշաճ կամ խորապես «փիլիսոփայական» են համարվում։ Սրանցից ոչ մեկը լավ չէ սևամորթների համար»[72]։

ԱՄՆ-ում առաջին սևամորթ կինը, ով ստացել է փիլիսոփայության դոկտորական կոչում, Ջոյս Միտչել Կուկն է, ով իր կոչումը ստացել է 1965 թվականին Յեյլի համալսարանից։ ԼաՎերն Շելթոնը նաև ամենավաղ սևամորթ կանանցից էր, ով ստացել է փիլիսոփայության դոկտորի աստիճան։ Այլ նշանավոր կանայք ներառում են Անժելա Դևիսը, քաղաքական ակտիվիստ, ով մասնագիտացած է ֆեմինիզմի, քննադատական ​​տեսության, մարքսիզմի, հանրաճանաչ երաժշտության, սոցիալական գիտակցության և պատժի և բանտերի փիլիսոփայության մասին գրելու մեջ. Քեթրին Ջինս, սևամորթ կանանց փիլիսոփաների կոլեգիայի հիմնադիր տնօրեն, ով մասնագիտացած է եվրոպական փիլիսոփայության, Աֆրիկայի փիլիսոփայության, ռասայի փիլիսոփայության և սևամորթ ֆեմինիստական ​​փիլիսոփայության մեջ. Անիտա Լ. Ալենը, առաջին աֆրոամերիկացի կինը, ով ավարտել է և՛ փիլիսոփայության գիտական ​​աստիճանը, և՛ դոկտորի աստիճանը, որը կենտրոնացած է քաղաքական և իրավական փիլիսոփայության վրա, և ով 2010-ին նախագահ Օբամայի կողմից նշանակվել է կենսաէթիկայի ուսումնասիրության նախագահական հանձնաժողովի կազմում։ Ադրիան Փայփերը ՝ վերլուծական փիլիսոփա, ով Հարվարդից ստացել է փիլիսոփայության դոկտորի կոչում; Ժակլին Սքոթը, ով ստացել է փիլիսոփայության դոկտորի աստիճան Սթենֆորդի համալսարանից և մասնագիտացած է Նիցշեի, տասնիններորդ դարի փիլիսոփայության, ռասայական տեսության և աֆրոամերիկյան փիլիսոփայության մեջ։ 2018 թվականին Մֆո Տշիվհասեն դարձավ Հարավային Աֆրիկայում առաջին սևամորթ կինը, ով ավարտեց փիլիսոփայության ասպիրանտուրան[73]։

Ասիացի կանայք

խմբագրել

Արևմտյան ժամանակակից փիլիսոփայության մեջ քիչ են ճանաչված ասիացի կանայք։ New York Times-ի հարցազրույցում[74] Ջորջ Յանսիի հետ, կորեա-ամերիկացի փիլիսոփա Էմիլի Ս. Լին, Կալիֆորնիայի պետական ​​համալսարանի փիլիսոփայության ասիստենտ, Ֆուլերտոնում, ասում է. «Այնպես, ինչպես մարդիկ կարծրատիպորեն ենթադրում են, որ ես պետք է մասնագիտանամ փիլիսոփայության որոշակի ոլորտներում կամ վարվեմ հատուկ ձևերով, օրինակ՝ լուռ և զսպված լինելը»։ Նա ենթադրում է, որ սոցիալական ուժերը, որոնք կարծրատիպում և խրախուսում են ասիացի-ամերիկացիներին մտնել ավելի շահութաբեր և ապահով ոլորտներ (օրինակ՝ ճարտարագիտություն կամ բժշկություն)՝ զուգորդված փիլիսոփայության ոլորտում ազդեցությունների հետ, որոնք խանգարում են ասիացի-ամերիկացի երիտասարդներին շարունակել իրենց ուսումը ոլորտում, հանգեցրել է նրան, որ ասիական-ամերիկյան կին-փիլիսոփաների չափազանց քիչ են։ Վաշինգտոնի համալսարանի փիլիսոփայության պրոֆեսոր Քերոլ Լիի զեկույցը Ամերիկյան փիլիսոփայական ասոցիացիայի ասիական և ասիական-ամերիկյան փիլիսոփաների և փիլիսոփայությունների մասին տեղեկագրում[75] ենթադրում է, որ ասիացի կանայք բախվում են հակասական կարծրատիպերի, ինչը նրանց համար դժվարացնում է փիլիսոփայության ոլորտում տեղավորվելը։ «Կանայք կարծրատիպային են որպես հնազանդ, այլ ոչ թե ագրեսիվ և որպես վատ մաթեմատիկայի մեջ. նրանք չունեն փիլիսոփայության հետ կապված երկու հատկանիշները»։ Մյուս կողմից՝ «ասիացի ամերիկացիներին կարծրատիպ են համարում որպես մաթեմատիկական, սակայն նրանք բնութագրվում են ոչ թե ագրեսիվ, այլ պասիվ տերմիններով»։ Փիլիսոփա Դեյվիդ Քիմն առաջարկում է բացատրություն, որ փիլիսոփայության մեջ ասիացի ամերիկացի մենթորների բացակայությունը և «փիլիսոփայական մտքի շեղումը, որն արձագանքում է նրանց ինքնությանը», կարող են նաև նպաստել լայն անհավասարությանը։

Իսպանախոսները փիլիսոփայության մեջ

խմբագրել

Իսպանախոս փիլիսոփայության զարգացող ոլորտը ընդունում է Չիկանա ֆեմինիզմի և Գլորիա Է. Անզալդուայի (1947–2004) մշակութային տեսությունների դերը որպես ոլորտի նախադրյալներ[76]։ Իսպանախոս փիլիսոփաները, ովքեր զբաղվում են Միացյալ Նահանգներում և լայնորեն հրատարակում են իսպաներեն և անգլերեն, ներառում են Օֆելյա Շուտտեն (1944) Կուբայից[77], Լինդա Մարտին Ալկոֆ (1955) Պանամայից («Կանանց պատմություններ փիլիսոփայության մեջ» գրքի խմբագիր), Ջանինա Բրասկին (1953), Պուերտո Ռիկոյից[78]։ : Նրանց աշխատանքի ակադեմիական հարթակներն են՝ Letras Femininas, Chasqui, Latinx Cultural Center at Utah State University, APA Newsletter on Hispanic/Latino Issues on Philosophy, Society for Mexican-American Philosophy, և Latinx Փիլիսոփայության ամենամյա համաժողովը։ Այս ֆորումները ընդգրկում են լատին-ամերիկյան սոցիալական արդարության և մշակութային հարցերի լայն շրջանակ (օրինակ՝ իմպերիալիզմ, գենդերային գաղութատիրություն, ռասայական տեսություններ, գենդերային խտրականություն, սեռը քերականության մեջ, ներգաղթ, բանտարկություն, ապագաղութացում, քաղաքացիություն, տարօրինակ ցանկություն և հաշմանդամություն Լատինական Ամերիկայում և ԱՄՆ-ում Լատինական Ամերիկայում ֆեմինիզմներ)։ Պուերտո Ռիկոյի անկախության և կապիտալիզմի մասին Ջիանինա Բրասկիի մենագրությունները կենտրոնացած են ֆինանսական ահաբեկչության, գենդերային ինքնության, պարտքի կառուցվածքի և «վախի» վրա[79]։ Մինչդեռ Սուսանա Նուչետելին լայնորեն կասկածի տակ է դնում արդարադատության և կանանց իրավունքների բնույթը և լատին-ամերիկյան մշակութային ինքնությունը[80]։ Իսպանախոս փիլիսոփայության ոլորտում այլ կանանց նախորդներն են իսպանացի և լատին-ամերիկյան կին փիլիսոփաները, ովքեր գրել են իսպաներեն՝ Թերեզա դե Ավիլա (1515–1582), Օլիվա Սաբուկո (1562–1622), Սոր Խուանա Ինես դե լա Կրուզ (1648–1695), Մարիա Զամբրանոն (1904–1991) և Վիկտորիա Կամպս (1941)։ Լատինական Ամերիկայի ամենավաղ ֆեմինիստ փիլիսոփաներից մեկը Գրասիելա Հիերոն էր (1928–2003), ով 1970-ականներին ֆեմինիստական ​​փիլիսոփայությունը ներմուծեց Մեքսիկայի համալսարանների ակադեմիական ծրագրում և կազմակերպեց ֆեմինիզմի մասին առաջին պանելը Մեքսիկայի փիլիսոփայության ազգային կոնֆերանսում 1799[81]։ Նրանց աշխատանքի ակադեմիական հարթակներն են՝ Letras Femininas, Chasqui, Latinx Cultural Center at Utah State University, APA Newsletter on Hispanic/Latino Issues on Philosophy, Society for Mexican-American Philosophy, և Latinx Փիլիսոփայության ամենամյա համաժողովը։ Այս ֆորումները ընդգրկում են լատին-ամերիկյան սոցիալական արդարության և մշակութային հարցերի լայն շրջանակ (օրինակ՝ իմպերիալիզմ, գենդերային գաղութատիրություն, ռասայական տեսություններ, գենդերային խտրականություն, սեռը քերականության մեջ, ներգաղթ, բանտարկություն, ապագաղութացում, քաղաքացիություն, տարօրինակ ցանկություն և հաշմանդամություն Լատինական Ամերիկայում և ԱՄՆ-ում Լատինական Ամերիկայում ֆեմինիզմներ)[82]։

Թերի ներկայացվածության պատճառները

խմբագրել

Կան բազմաթիվ հնարավոր պատճառներ, թե ինչու են կանայք քիչ ներկայացված փիլիսոփայության մեջ։ Ինչպես նշվեց վերևում, կին փիլիսոփաներն աշխատավայրում բախվել են խտրականության և սեռական ոտնձգությունների։ Այլ վարկածներ են առաջացել, քանի որ թերներկայացվածության խնդիրն ավելի ակնհայտ է դառնում։ AE Kings-ը մատնանշում է որոշակի «հանճարի առասպել», որը կարող է ազդել այն տեմպերի վրա, որով կանայք հետբուհական կրթություն են ստանում փիլիսոփայության ոլորտում։ Այս առասպելը ընկալման մասին է. Քինգսը կարծում է, որ կանայք ավելի քիչ հավանական է, որ ընկալվեն որպես «հանճարներ»[83]։ Այս ընկալումները կարող են ինտերնիզացվել, ինչը «կարող է հանգեցնել թերակատարման, և նույնիսկ գիտական բնագավառից ընդհանրապես հեռանալու»[83]։ Թերի ներկայացվածությունը կարելի է դիտարկել որպես ցիկլային խնդիր։ Քանի որ ակադեմիական ոլորտում կան քիչ թվով կանայք, կանայք բախվում են մարտահրավերների՝ մտնելով արական սեռի գերակշռող տարածք, որն իր հերթին կարող է խանգարել նրանց փիլիսոփայական բարձրագույն կրթությունը շարունակելուց։ Սալի Հասլանջերը (վերևում նշված) հիշում է․ «Իմ տարում Բերկլիում և ինձնից երկու տարի առաջ և երկու տարի հետո, ամեն տարի միայն մեկ կին կար ութից տասը աշակերտներից բաղկացած դասարաններում։ Ի վերջո, մնացած չորս կանայք թողեցին ուսումը։ Ուրեմն ես միակ կինն էի, որ մնացել է հինգ անընդմեջ դասարաններում»[84]։

Դերի գերբեռնվածություն

խմբագրել

Դերի գերբեռնվածությունը հասկացություն է, որը կարող է կիրառվել կանանց համար բազմաթիվ ձևերով։ Դերերի գերբեռնվածությունը այն գաղափարն է, որ կան բազմաթիվ դերեր, որոնք պետք է ստանձնի անձը, և այդ դերերը պահպանելիս կարող են առաջանալ հոգեբանական ճնշումներ[85]։ Այս դերերը կարող են լինել աշխատավայրում, բարձրագույն կրթության հաստատությունում կամ տանը։ Ակադեմիական և աշխատավայրից դուրս այս դերերի օրինակները ներառում են մոր կամ խնամողի դերը։ Դերերի գերծանրաբեռնվածություն կարող է առաջանալ նաև, եթե աշխատավայրում մարդուց պահանջվում է միանգամից բազմաթիվ դերեր կատարել։ Բարձրագույն կրթության մեջ դերերի գերբեռնվածությունը կարող է դիտվել որպես ուսանողի և դասախոսի օգնականի դերը միաժամանակ կատարող անձ։ Այն կարող է նաև բարդ լինել. կինը կարող է լինել մայր, աշխատել, ինչպես նաև լինել ուսանող[85]։

Զեկույցներ ԱՄՆ-ից

խմբագրել

ԱՄՆ-ի կրթության նախարարության զեկույցները ցույց են տալիս, որ փիլիսոփայությունը հումանիտար գիտությունների մեջ գենդերային առումով ամենաանհամաչափ ոլորտներից մեկն է[4]։ Թեև զեկույցները ցույց են տալիս, որ փիլիսոփայությունը որպես մասնագիտական ​​ոլորտ անհամաչափ արական է, սակայն հստակ, միանշանակ տվյալներ չկան ներկայումս փիլիսոփայության մեջ գտնվող կանանց թվի կամ իսկապես փիլիսոփայության մեջ տղամարդկանց թվի վերաբերյալ, և վիճելի է, թե ինչպես կարելի է սահմանել, թե ինչ է նշանակում է «փիլիսոփայության մեջ» լինել։ Սա կարող է համարվել որպես Ph.D.-ի աստիճան ունեցողների թիվ։ Փիլիսոփայությամբ զբաղվողների, երկամյա և չորսամյա բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում փիլիսոփայություն դասավանդող կանանց ներկա թիվը, կամ/և լրիվ դրույքով և/կամ կես դրույքով (դրանց մասին տվյալներ չկան), կամ ներկայումս փիլիսոփայության հրապարակումներով ապրող կանանց մասին տվյալներ չկան։ Հստակ տվյալների բացակայությունը դժվարացնում է գենդերային համամասնությունները սահմանելը, սակայն նրանք, ովքեր փորձել են գնահատել, եկել են համոզման, որ կանայք կազմում են ակադեմիական ոլորտում աշխատող փիլիսոփաների 17%-ից մինչև 30%-ը[5]։ Ընթացիկ ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ կանայք կազմում են փիլիսոփայության դասախոսների 23,68%-ը. սա վերաբերում է ինչպես պաշտոնավարողներին, այնպես էլ դոցենտներին և ասիստենտներին[83]։ Մեկ այլ ուսումնասիրություն ցույց է տվել, որ փիլիսոփայության մեջ կանանց մակարդակը էականորեն չի աճել։ 1994-ից 2013 թվականներին փիլիսոփայության գծով կին թեկնածուները նվազել են 0,5%-ով[83]։

Կրթության վիճակագրության ազգային կենտրոնի 2000 թվականի «ԱՄՆ-ի քոլեջներում և համալսարաններում փոքրամասնության և կին-դասախոսների աշխատավարձը, առաջխաղացումը և պաշտոնավարման կարգավիճակը» զեկույցը գնահատում է «Պատմություն և փիլիսոփայություն» բաժնում ԱՄՆ քաղաքացիների և լրիվ դրույքով աշխատողների ընդհանուր թիվը հետևյալ կերպ (Աղյուսակ 23)․ 1992 թվականին հիմնականում դասավանդող պրոֆեսորադասախոսական կազմը կազմում էր 19000 մարդ, որոնցից 79%-ը տղամարդիկ էին (այսինքն՝ 15010 տղամարդ), 21%-ը՝ կանայք (3990)։ Նրանք ավելացնում են. «Իրականում, տղամարդիկ առնվազն երկու անգամ ավելի շատ էի դասավանդում պատմություն և փիլիսոփայություն, քան կանայք»[86]։

 
Անիտա Լ. Ալենը (ծնված 1953թ.) իրավունքի պրոֆեսոր է և Փենսիլվանիայի համալսարանի իրավաբանական դպրոցի փիլիսոփայության պրոֆեսոր:

Իրենց 1997 թվականի զեկույցում «Ուսուցիչ դասախոսների և անձնակազմի բնութագրերը և վերաբերմունքը հումանիտար գիտությունների մեջ», NCES-ը նշում է, որ «4-ամյա ուսումնական հաստատությունների լրիվ դրույքով դասախոսների և անձնակազմի կեսը անգլերենի և գրականության ոլորտում (47 տոկոս) և Օտար լեզուները (50 տոկոս) իգական սեռի ներկայացուցիչներն էին 1992 թվականի աշնանը՝ համեմատած պատմության (24 տոկոս) և փիլիսոփայության և կրոնի (13 տոկոս) դասախոսների և անձնակազմի կեսից պակասի հետ (աղյուսակ 4)։ Այս զեկույցում նրանք չափում են փիլիսոփայությունը և կրոնը նույն տվյալների և գնահատում են 4-ամյա հաստատություններում լրիվ դրույքով ուսուցանող փիլիսոփայության և կրոնի դասախոսների և անձնակազմի ընդհանուր թիվը 7646։ Նրանցից 87,3%-ը արական սեռի են (6675 տղամարդ), 12,7-ը՝ իգական (971 կին)[87]։ 1997թ. զեկույցը չափում է պատմություն 4-ամյա հաստատությունների լրիվ դրույքով դասախոսական կազմը և անձնակազմը՝ 11,383; տղամարդ՝ 76,3% (8686 տղամարդ); կին՝ 23,7% (2697 կին)։ Երկու ուսումնասիրություններից փիլիսոփայության մեջ կանանց թիվը հեշտությամբ համեմատելի չէ, բայց մի կոպիտ մեթոդ կարող է լինել 1997 թվականի զեկույցում ներկայացված կանանց թվից հանելը «պատմության և փիլիսոփայության» կանանց թվից 2000 թ. հաշվետվություն։ Դա ենթադրում է, որ մոտավոր հաշվարկով 1293 կին աշխատում է որպես փիլիսոփայության դասավանդող։

1997թ. զեկույցը ցույց է տալիս, որ հումանիտար գիտությունների դասախոսների մեծ մասը մասնակի դրույքով է[88]։ Կես դրույքով աշխատողները անհամաչափորեն կին են[89]։ Հետևաբար, լրիվ դրույքով աշխատողների նկատառումները միայն պարտադիր կերպով բաց են թողնում տվյալները կես դրույքով աշխատող շատ կանանց մասին՝ իրենց ոլորտում ակտիվ մնալու համար։ 2004 թվականին ԱՄՆ-ում փիլիսոփայության ասպիրանտների տոկոսը, ովքեր դիմել են կանանց, հասել է ռեկորդային բարձր տոկոսի՝ 33.3%, կամ շնորհված 363 դոկտորականներից 121-ը[90]։

Կազմակերպություններ և արշավներ

խմբագրել

Փոքրամասնությունները և փիլիսոփայությունը (MAP)

խմբագրել

Փոքրամասնությունները և փիլիսոփայությունը[91] (MAP) փիլիսոփայության ասպիրանտների և պրոֆեսորադասախոսական կազմի միջազգային շարժում է, որն աշխատում է «փիլիսոփայության մեջ կանանց և փոքրամասնությունների թերներկայացվածության» հետ կապված խնդիրների հետ[92]։ MAP-ը ներկայացված է ողջ աշխարհի համալսարաններում և դպրոցից դպրոց տարբերվում է իր ձևաչափով։ Այնուամենայնիվ, բոլոր խմբերը կենտրոնանում են մասնագիտության մեջ փոքրամասնությունների առջև ծառացած խնդիրների, էթնիկական ու ռասայական փոքրամասնությունների վերաբերյալ փիլիսոփայական խնդիրների, փոքրամասնությունների մաս կազմող փիլիսոփաների կատարած աշխատանքի վրա, ինչպես նաև այդ դպրոցի փիլիսոփայության բաժնին հատուկ հարցերի վրա։ MAP-ի կարճաժամկետ նպատակները ներառում են ուսանողներին այս հարցերի շուրջ քննարկումներ անցկացնելու և այդ ուղղությամբ աշխատելու համար տարածք տրամադրելը, իսկ երկարաժամկետ նպատակները ներառում են ակադեմիական փիլիսոփայության մշակույթին մասնակցությունն ու ճանաչումը փոքրամասնությունների շրջանում բարձրացնելը։ Վերջին տարիներին MAP-ը խթանել է տարբեր խմբերի միջև համագործակցությունը՝ հաստատելով, որ «կապերը երկարաժամկետ օգուտ են բերում և՛ անդամներին, և՛ բաժանմունքներին»[93], մեծացրնում են մանկավարժական աշխատանքի արդյունավետությունը և նպաստում են փիլիսոփայությունը համալսարանական կամպուսներից դուրս գտնվող այնպիսի համայնքներ բերելու ջանքերին, ինչպիսիք են բանտերը և տարրական դպրոցները։

Կանանց կարգավիճակի կոմիտե (Ամերիկյան փիլիսոփայական ասոցիացիա)

խմբագրել

Կանանց կարգավիճակի կոմիտեն Ամերիկյան փիլիսոփայական ասոցիացիայի հանձնաժողով է, որը զբաղված է փիլիսոփայության մեջ կանանց կարգավիճակի գնահատմանը և ներկայացմանը[94]։ 2007 թվականի ապրիլին Կանանց կարգավիճակի կոմիտեն համահովանավորեց «Ի՞նչու են կանայք փիլիսոփաների միայն 21%-ը կազմում» կենտրոնական հարցի շուրջ[95] նիստ հրավիրեց։

Այս նիստում Շերոն Քրասնոուն ենթադրեց, որ փիլիսոփայության մեջ կանանց ցածր թիվը հնարավոր է, որ պայմանավորված է

  • Տարբեր վերաբերմունքով. համալսարաններում արական և իգական սեռի ուսանողներին տարբեր վերաբերմունք է ցուցաբերեվում լսարաններւմ։
  • Արատավոր շրջան. կին-ուսանողները փիլիսոփայություն սովորելու ցանկություն չեն հայտնումմ փիլիսոփայության կին-դասախոսների հետ շփման բացակայության պատճառով։
  • Սխալ վիճակագրություն. համալսարանների ադմինիստրատորները կենտրոնանում են գենդերային ներկայացվածության վրա ընդհանուր հումանիտար գիտություններում, ինչը քողարկում է փիլիսոփայության բնագավառում անհավասարությունը[95]։

Փիլիսոփա կանանց միություն

խմբագրել

Փիլիսոփա կանանց միությունը 1972 թվականին ստեղծված խումբ է, որը ձգտում է աջակցել և խթանել կանանց փիլիսոփայությամբ զբաղվելու։ Այն իր մասնաճյուղերն ունի ամբողջ աշխարհում, այդ թվում՝ Նյու Յորքում, Ամերիկյան Խաղաղ օվկիանոսում, Միացյալ Թագավորությունում և Կանադայում[96]։ Ամեն տարի միությունը ընտրում է մեկ փիլիսոփայի որպես տարվա վաստակավոր կին-փիլիսոփա[97]։

Պարգևատրվածների ցանկում են.

  • 2016 - Մարիա Լուգոնես ( Բինգհեմթոնի համալսարան )
  • 2014 - Պեգգի Դե Օտլես
  • 2013 - Էլիսոն Ուայլի ( Վաշինգտոնի համալսարան, Սիեթլ)
  • 2012 - Դիանա Տիետյենս Մեյերս
  • 2011 - Ջենիֆեր Սաուլ
  • 2010 - Սալի Հասլանջեր ( MIT )
  • 2009 - Լորենի ծածկագիր
  • 2008 - Նենսի Թուանա
  • 2007 - Ջոան Քալահան
  • 2006 - Ռութ Միլիկան
  • 2005 - Լինդա Մարտին Ալկոֆ
  • 2004 - Սյուզան Շերվին
  • 2003 - Եվա Ֆեդեր Քիթայ
  • 2002 - Սառա Ռադիկ
  • 2001 - Ամելի Ռորտի

Գենդերային կոնֆերանս քարոզարշավ

խմբագրել

Ֆեմինիստ փիլիսոփաներ բլոգն անցկացնում է Գենդերային կոնֆերանս արշավը, որը փորձում է մեծացնել կանանց ներկայացվածությունը տարբեր փիլիսոփայական գիտաժողովներում և հրատարակվող ժողովածուներում։ Բլոգում հայտարարում է, որ «բոլոր [միայն] արական սեռի [մասնակցությամբ] իրադարձությունները և ժողովածուները նպաստում են փիլիսոփայության՝ որպես տղամարդուն հարիր կարծրատիպի ամրացմանը։ Սա էլ իր հերթին հանգեցնում է փիլիսոփայության մեջ կանանց նկատմամբ անուղղակի կողմնակալությանը ... »։

Լրացուցիչ ընթերցում

խմբագրել
  • Alanen, Lilli, and Witt, Charlotte, eds., 2004. Feminist Reflections on the History of Philosophy, Dordrecht/Boston: Kluwer Academic Publishers.
  • Alcoff, Linda Martin. Singing in the Fire: Stories of Women in Philosophy by Lanham, Md.: Rowman & Littlefield Publishers, 2003.
  • Antony, Louise. "Different Voices or Perfect Storm: Why Are There So Few Women in Philosophy?" in the Journal of Social Philosophy.
  • Arisaka, Yoki. "Asian Women: Invisibility, Locations, and Claims to Philosophy" in Women of Color in Philosophy.
  • Deutscher, Penelope, 1997. Yielding Gender: Feminism, Deconstruction and the History of Philosophy, London and New York: Routledge.
  • Haslanger, Sally. "Changing the Ideology and Culture of Philosophy: Not by Reason (Alone)" in Hypatia (Spring 2008)
  • Haslanger, Sally (2011). «Are We Breaking the Ivory Ceiling?».
  • Herbjørnsrud, Dag (2018). "First Women of Philosophy".
  • Hollinger, David. The Humanities and the Dynamics of Inclusion since World War II
  • Kourany, Janet A. "How Do Women Fare in Philosophy Journals? An Introduction," APA Newsletter on Feminism and Philosophy 10, no. 1 (Fall 2010): 5.
  • Lloyd, Genevieve (ed.), 2002. Feminism and History of Philosophy (Oxford Readings in Feminism), Oxford: Oxford University Press.
  • Narayan, Uma & Harding, Sandra (eds.) (2000). Decentering the Center: Philosophy for a Multicultural, Postcolonial, and Feminist World. Indiana University Press. Okin, Susan Moller, 1979. Women in Western Political Thought, Princeton: Princeton University Press.
  • O'Neill, Eileen, 1998. "Disappearing Ink: Early Modern Women Philosophers and Their Fate in History," in Janet Kourany (ed.), Philosophy in a Feminist Voice: Critiques and Reconstructions, Princeton: Princeton University Press.
  • Paxton, Molly; Figdor, Carrie Figdor, and Valerie Tiberius. "Quantifying the Gender Gap: An Empirical Study of the Underrepresentation of Women in Philosophy", part of the Society for Philosophy and Psychology's Diversity initiatives.
  • Tarver, Erin C. "The Dismissal of Feminist Philosophy and Hostility to Women in the Profession," APA Newsletter on Feminism and Philosophy 12, no. 2 (Spring 2013): 8.
  • Tuana, Nancy, 1992. Woman and the History of Philosophy, New York: Paragon Press.
  • Waithe, Mary Ellen (ed.), 1987–1991. A History of Women Philosophers (Volumes 1–3), Dordrecht: Kluwer Academic Publishing.
  • Warnock, Mary (ed.), 1996. Women Philosophers, London: J.M. Dent.
  • Witt, Charlotte (2006). «Feminist Interpretations of the Philosophical Canon». Signs: Journal of Women in Culture and Society. 31 (2): 537–552. doi:10.1086/491677. S2CID 143102585.

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 Duran, Jane. Eight women philosophers: theory, politics, and feminism. University of Illinois Press, 2005.
  2. ↑ 2,0 2,1 «Why I Left Academia: Philosophy's Homogeneity Needs Rethinking – Hippo Reads». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հունիսի 9-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 Haldane, John (2000 թ․ հունիս). «In Memoriam: G. E. M. Anscombe (1919–2001)». The Review of Metaphysics. 53 (4): 1019–1021. JSTOR 20131480.
  4. ↑ 4,0 4,1 "Salary, Promotion, and Tenure Status of Minority and Women Faculty in U.S. Colleges and Universities."National Center for Education Statistics, Statistical Analysis Report, March 2000; U.S. Department of Education, Office of Education Research and Improvement, Report # NCES 2000–173; 1993 National Study of Postsecondary Faculty (NSOPF:93). See also "Characteristics and Attitudes of Instructional Faculty and Staff in the Humanities." National Center For Education Statistics, E.D. Tabs, July 1997. U.S. Department of Education, Office of Education Research and Improvement, Report # NCES 97-973;1993 National Study of Postsecondary Faculty (NSOPF-93).
  5. ↑ 5,0 5,1 U.S. Department of Education statistics in above-cited reports seem to put the number closer to 17%, but these numbers are based on data from the mid-1990s. Margaret Urban Walker's more recent article (2005) discusses the data problem and describes more recent estimates as an "(optimistically projected) 25–30 percent."
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 «Unofficial Internet campaign outs professor for alleged sexual harassment, attempted assault». insidehighered.com.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Ratcliffe, Rebecca; Shaw, Claire (2015 թ․ հունվարի 5). «Philosophy is for posh, white boys with trust funds' – why are there so few women?». The Guardian.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 «Women in Philosophy: Problems with the Discrimination Hypothesis – National Association of Scholars». www.nas.org.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 Price, Susan (2015 թ․ մայիսի 13). «Reviving the Female Canon». theatlantic.com.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 «Philosophy has a sexual harassment problem». salon.com. 2013 թ․ օգոստոսի 15.
  11. ↑ Witt, Charlotte and Shapiro, Lisa, "Feminist History of Philosophy", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2015 Edition), Edward N. Zalta (ed.), http://plato.stanford.edu/entries/feminism-femhist/
  12. ↑ Witt, Charlotte; Shapiro, Lisa (2018 թ․ հուլիսի 11). Zalta, Edward N. (ed.). The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University – via Stanford Encyclopedia of Philosophy.
  13. ↑ «Ten great female philosophers: The thinking woman's women». independent.co.uk. 2005 թ․ հուլիսի 13.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 «Before the canon: the non-European women who founded philosophy – Dag Herbjørnsrud | Aeon Essays». Aeon (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 19-ին.
  15. ↑ K. Wider, "Women philosophers in the Ancient Greek World", 21–62
  16. ↑ I. Sykoutris, Symposium (Introduction and Comments), 152–153
  17. ↑ Garside, Christine (1975). «Plato on Women». Feminist Studies. 2 (2/3): 131–138. doi:10.2307/3177773. JSTOR 3177773.
  18. ↑ Jacobs, William (1978 թ․ հունիս). «Plato on Female Emancipation and the Traditional Family». Apeiron. 12 (1): 29–31. doi:10.1515/apeiron.1978.12.1.29. JSTOR 40913404. S2CID 170188124.
  19. ↑ Krebs, Groundbreaking Scientific Experiments, Inventions, and Discoveries; The Cambridge Dictionary of Philosophy, 2nd edition, Cambridge University Press, 1999: "Greek Neoplatonist philosopher who lived and taught in Alexandria."'
  20. ↑ Mueller, I.; L.S. Grinstein & P.J. Campbell (1987). Women of Mathematics: A Biobibliographic Sourcebook. New York: Greenwood Press.
  21. ↑ Columbia Encyclopedia, Hypatia citation:Alexandrian Neoplatonic philosopher and mathematician
  22. ↑ Hypatia, Encyclopædia Britannica: "Egyptian Neoplatonist philosopher who was the first notable woman in mathematics."
  23. ↑ Hagengruber (2011: 8-12,24,53,54)
  24. ↑ «Laura Bassi». MacTutor Biography. University of St Andrews. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 30-ին.
  25. ↑ 25,0 25,1 Findlen, Paula. Science As A Career In Enlightenment Italy : The Strategies Of Laura Bassi. Isis 84.(1993): 440-469. History of Science, Technology & Medicine. Web. 3 June 2013."
  26. ↑ Hill, Michael R. (2002) Harriet Martineau: Theoretical and Methodological Perspectives. Routledge. 0-415-94528-3
  27. ↑ Tong, Rosemarie (2009). Feminist Thought: A More Comprehensive Introduction. Westview Press (Perseus Books). էջ 17. ISBN 978-0-8133-4375-4.
  28. ↑ «Search (Stanford Encyclopedia of Philosophy)». plato.stanford.edu.
  29. ↑ «Nobel Prize Awarded Women». www.nobelprize.org.
  30. ↑ 30,0 30,1 Bertha von Suttner by Irwin Adams. The World Encyclopedia of Peace. Edited by Ervin László, Linus Pauling and Jong Youl Yoo. Oxford : Pergamon, 1986. 0-08-032685-4, (vol. 3, pp. 201–4).
  31. ↑ Ann J. Lane, To Herland and Beyond, 230.
  32. ↑ Davis and Knight, Charlotte Perkins Gilman and Her Contemporaries, 206.
  33. ↑ Furumoto, L (1980). «Mary Whiton Calkins (1863–1930)». Psychology of Women Quarterly. 5: 55–68. doi:10.1111/j.1471-6402.1981.tb01033.x. S2CID 220985631.
  34. ↑ Furumoto, L (1979). «Mary Whiton Calkins (1863–1930) fourteenth president of the American Psychological Association». Journal of the History of the Behavioral Sciences. 15 (4): 346–356. doi:10.1002/1520-6696(197910)15:4<346::aid-jhbs2300150408>3.0.co;2-z. PMID 11608236.
  35. ↑ Hilgard, E. R. (1987). Psychology in America: A historical survey. San Diego, CA: Harcourt Brace Jovanovich.
  36. ↑ Christopher Green (Producer). (n.d.). Katharine Milar on the first woman president of the APA, Mary Whiton Calkins. [Audio podcast]. This week in the history of psychology. Retrieved from http://www.yorku.ca/christo/podcasts/
  37. ↑ Bergoffen, Debra, "Simone de Beauvoir", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2010 Edition), Edward N. Zalta (ed.), http://plato.stanford.edu/archives/fall2010/entries/beauvoir/ .
  38. ↑ Streitmatter, Rodger (2001). Voices of Revolution: The Dissident Press in America. New York: Columbia University Press. էջեր 122–134. ISBN 0-231-12249-7.
  39. ↑ Arendt, Hannah. The Human Condition. 2nd ed. Chicago: University of Chicago, 1998.
  40. ↑ Gardner, Howard, «Philosophy in a New Key Revisited: An Appreciation of Susanne Langer», Art, Mind, and Brain: A Cognitive Approach to Creativity, New York: Basic Books, էջեր 48–54
  41. ↑ Aune, B. (1996). «Haack's Evidence and Inquiry». Philosophy and Phenomenological Research. 56 (3): 627–632. doi:10.2307/2108389. JSTOR 2108389.
  42. ↑ Flage, D. E. (1995). «Evidence and Inquiry: Towards Reconstruction in Epistemology». The Review of Metaphysics. 49 (1): 136–138. JSTOR 20129822.
  43. ↑ Fumerton, R. (1998). «Evidence and Enquiry». The Philosophical Quarterly. 48 (192): 409–412. JSTOR 2660334.
  44. ↑ Haack, Susan (1993). «Ch. 9: Vulgar Pragmatism: an Unedifying Prospect». Evidence and Inquiry. Oxford UK: Blackwell. ISBN 0-631-11851-9. OL 1398949M.
  45. ↑ Կաղապար:Cite SEP
  46. ↑ Haack, Susan (2000) [1998]. Manifesto of a Passionate Moderate: Unfashionable Essays. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-31137-1.
  47. ↑ Lynn Hankinson Nelson (1995). «The Very Idea of Feminist Epistemology». Hypatia. 10 (3): 31–49. doi:10.1111/j.1527-2001.1995.tb00736.x. JSTOR 3810236. S2CID 144075886.
  48. ↑ Brown, Andrew (2001 թ․ հունվարի 13). «Mary, Mary, quite contrary». The Guardian.
  49. ↑ Honderich, Ted (1995). The Oxford Companion to Philosophy (1. publ. ed.). Oxford: Oxford University Press. էջ 907. ISBN 0-19-866132-0.
  50. ↑ «—Ayn Rand Lexicon - Objectivity». Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 27-ին.
  51. ↑ «—Ayn Rand Lexicon - Reason». Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 27-ին.
  52. ↑ «-Ayn Rand Lexicon - Self-Interest». Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 27-ին.
  53. ↑ 53,0 53,1 «—Ayn Rand Lexicon - Individual Rights».
  54. ↑ 54,0 54,1 «—Ayn Rand Lexicon - Capitalism».
  55. ↑ 55,0 55,1 «—Ayn Rand Lexicon».
  56. ↑ 56,0 56,1 «—Ayn Rand Lexicon».
  57. ↑ 57,0 57,1 POETS, PHILOSOPHERS, LOVERS : on the writings of giannina braschi. [Place of publication not identified]: UNIV OF PITTSBURGH Press. 2020. ISBN 978-0-8229-4618-2. OCLC 1143649021.
  58. ↑ 58,0 58,1 Alcoff, Linda; Bartky, Sandra Lee; Brennan, Teresa; Card, Claudia (2003). Singing in the fire : stories of women in philosophy. Held, Virginia,, Jaggar, Alison M. Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 978-1-4616-6625-7. OCLC 862820862.
  59. ↑ 59,0 59,1 Alcoff, Linda Martin (1996). «Linda Martin Alcoff: Philosophy and racial identity / Radical Philosophy». Radical Philosophy (ամերիկյան անգլերեն) (75). Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 4-ին.
  60. ↑ 60,0 60,1 60,2 «Conversation with Martha C. Nussbaum, p. 1 of 6». berkeley.edu.
  61. ↑ 61,0 61,1 61,2 61,3 61,4 Warnock, Mary; Baggini, Julian (2015 թ․ հուլիսի 25). «Does philosophy have a problem with women?». The Guardian.
  62. ↑ 62,0 62,1 What is to be done about sexual harassment in the philosophy profession? – New APPS: Art, Politics, Philosophy, Science. Newappsblog.com (2011-03-28). Retrieved on 2011-06-02.
  63. ↑ 63,0 63,1 News: A Call to Shun. Inside Higher Ed (2011-05-27). Retrieved on 2011-06-02.
  64. ↑ Philosophy Departments Are Full of Sexual Harassment. Ca.gawker.com (2011-03-30). Retrieved on 2011-06-02.
  65. ↑ «Philosophy Profs Propose "Shunning" Sexual Harassers». Jezebel (անգլերեն). 2011 թ․ մարտի 30. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 9-ին.
  66. ↑ Wolff, Jonathan (2013 թ․ նոյեմբերի 26). «How can we end the male domination of philosophy?». The Guardian (բրիտանական անգլերեն). ISSN 0261-3077. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 9-ին.
  67. ↑ Waldman, Katy (2013 թ․ սեպտեմբերի 9). «What Is Philosophy's Problem With Women?». Slate (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 1091-2339. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 9-ին.
  68. ↑ "In the Humanities, Men Dominate the Fields of Philosophy and History": http://chronicle.com/article/Men-Dominate-Philosophy-and/135306/
  69. ↑ «Name Five Women In Philosophy. Bet You Can't». Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 9-ին.
  70. ↑ «Statement on Sexual Harassment – The American Philosophical Association». www.apaonline.org.
  71. ↑ Haslanger, Sally (2013 թ․ սեպտեմբերի 2). «Women in Philosophy? Do the Math». The New York Times.
  72. ↑ 72,0 72,1 L.K. McPherson. On Black Underrepresentation and Progress in the Profession. December 12, 2011. http://www.newappsblog.com/2011/12/new-apps-on-black-underrepresentation-and-progress-in-the-profession.html
  73. ↑ «Dr Mpho Tshivhase is SA's first black woman to earn PhD in philosophy». ewn.co.za (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 2-ին.
  74. ↑ Yancy, George; Lee, Emily S. (2015 թ․ ապրիլի 6). «Asian, American, Woman, Philosopher». Opinionator (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 2-ին.
  75. ↑ «Asian Americans, Positive Stereotyping, and Philosophy» (PDF).
  76. ↑ «Latin American and Latinx Philosophy: A Collaborative Introduction». Routledge & CRC Press (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 4-ին.
  77. ↑ Lugones, Maria (2016), Harcourt, Wendy (ed.), «The Coloniality of Gender», The Palgrave Handbook of Gender and Development: Critical Engagements in Feminist Theory and Practice (անգլերեն), London: Palgrave Macmillan UK, էջեր 13–33, doi:10.1007/978-1-137-38273-3_2, ISBN 978-1-137-38273-3, Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 4-ին
  78. ↑ Riofrio, John (2020 թ․ մարտի 1). «Falling for debt: Giannina Braschi, the Latinx avant-garde, and financial terrorism in the United States of Banana». Latino Studies (անգլերեն). 18 (1): 66–81. doi:10.1057/s41276-019-00239-2. ISSN 1476-3443. S2CID 212759434.
  79. ↑ Aldama, Frederick Luis (2020). POETS, PHILOSOPHERS, LOVERS : On the Writings of Giannina Braschi. [Place of publication not identified]: UNIV OF PITTSBURGH. ISBN 978-0-8229-4618-2. OCLC 1143649021.
  80. ↑ Nuccetelli, Susana; Schutte, Ofelia; Bueno, Otávio (2013 թ․ ապրիլի 29). A Companion to Latin American Philosophy (անգլերեն). John Wiley & Sons. ISBN 978-1-118-59261-8.
  81. ↑ «Latin American Philosophy | Internet Encyclopedia of Philosophy» (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 4-ին.
  82. ↑ Pitts, Andrea J.; Ortega, Mariana; Medina, José (2020 թ․ հունվարի 23). Theories of the Flesh: Latinx and Latin American Feminisms, Transformation, and Resistance (անգլերեն). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-006299-6.
  83. ↑ 83,0 83,1 83,2 83,3 Kings, A. E. (2019 թ․ ապրիլ). «Philosophy's Diversity Problem». Metaphilosophy. 50 (3): 212–230. doi:10.1111/meta.12358. ISSN 0026-1068. S2CID 171861545.
  84. ↑ Haslanger, Sally (2008 թ․ հունիս). «Changing the Ideology and Culture of Philosophy: Not by Reason (Alone)». Hypatia. 23 (2): 210–223. doi:10.1111/j.1527-2001.2008.tb01195.x. ISSN 0887-5367. S2CID 145385369.
  85. ↑ 85,0 85,1 West, Lindsey M. (2014 թ․ հունվարի 1). «'Something's Gotta Give:' Advanced-Degree Seeking Women's Experiences of Sexism, Role Overload, and Psychological Distress». NASPA Journal About Women in Higher Education. 7 (2). doi:10.1515/njawhe-2014-0015. ISSN 1940-7882. S2CID 144141643.
  86. ↑ NCES (2000), previously cited.
  87. ↑ NCES (1997), previously cited.
  88. ↑ NCES (1997): "Forty-two percent of all instructional faculty and staff were employed part time by their institution in the fall of 1992. Forty-five percent of [all U.S.] humanities faculty were employed part time."
  89. ↑ NCES (1997): "Part-time faculty members were more likely to be female (45 percent) than full-time faculty (33 percent), although the majority of both part- and full-time faculty were male (55 percent and 67 percent, respectively)."
  90. ↑ Hoffer, T.B., V. Welch, Jr., K. Williams, M. Hess, K. Webber, B. Lisek, D. Loew, and I. Guzman-Barron. 2005. Doctorate Recipients from United States Universities: Summary Report 2004. Chicago: National Opinion Research Center. (The report gives the results of data collected in the Survey of Earned Doctorates, conducted for six federal agencies, NSF, NIH, USED, NEH, USDA, and NASA by NORC.)
  91. ↑ «Home». Minorities and Philosophy (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 1-ին.
  92. ↑ «Minorities and Philosophy | Marc Sanders Foundation». Marc Sanders Foundation (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 1-ին.
  93. ↑ «Minorities and Philosophy End of Year Report» (PDF).
  94. ↑ «Committee Members – APA Committee on the Status of Women». www.apaonlinecsw.org.
  95. ↑ 95,0 95,1 «APA Report: the Status of Women in Philosophy». lemmingsblog.blogspot.com.
  96. ↑ SWIP Website http://www.uh.edu/~cfreelan/SWIP/hist.html
  97. ↑ «Call for Nominations: Distinguished Woman Philosopher 2013 (Kukla)». Leiter Reports: A Philosophy Blog.

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կանայք փիլիսոփայության մեջ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կանայք_փիլիսոփայության_մեջ&oldid=10000848» էջից