Բերտա ֆոն Զուտներ
Բերտա ֆոն Զուտներ (գերմ.՝ Bertha Sophie Felicitas Freifrau von Suttner), ի ծնե` Կինսկի կոմսուհի (գերմ.՝ Kinsky,հունիսի 9, 1843[1][2][3][…], Պրահա, Ավստրո-Հունգարիա[4][5][6][…] և Պրահա, Բոհեմիայի թագավորություն, Չեխական թագի հողեր, Ավստրիական կայսրություն[7] - հունիսի 21, 1914[1][2][3][…], Վիեննա, Ավստրո-Հունգարիա[4][6][8]), ավստրիացի գրող, միջազգային պացիֆիզմի շարժման գործիչ։ Խաղաղության Նոբելյան մրցանակ ստացած առաջին կին գործիչն է և երկրորդ կինը Մարի Կյուրիից հետո, որ արժանացել է Նոբելյան մրցանակի։
| Բերտա ֆոն Զուտներ գերմ.՝ Bertha von Suttner | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | հունիսի 9, 1843[1][2][3][…] |
| Ծննդավայր | Պրահա, Ավստրո-Հունգարիա[4][5][6][…] կամ Պրահա, Բոհեմիայի թագավորություն, Չեխական թագի հողեր, Ավստրիական կայսրություն[7] |
| Մահացել է | հունիսի 21, 1914[1][2][3][…] (71 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Վիեննա, Ավստրո-Հունգարիա[4][6][8] |
| Գերեզման | main cemetery Gotha |
| Քաղաքացիություն |  Ավստրիական կայսրություն և Ցիսլեյտանիա |
| Մասնագիտություն | գրող, վիպասան, թարգմանիչ, լրագրող, խաղաղապահ, գիտաֆանտաստիկ գրող և խմբագիր |
| Ամուսին | Arthur Gundaccar von Suttner?[9] |
| Ծնողներ | հայր՝ Franz Joseph Kinsky?, մայր՝ Sophie Wilhelmine Koerner? |
| Պարգևներ և մրցանակներ | Խաղաղության Նոբելյան մրցանակ[10][11] |
| Անդամություն | Verein der Schriftstellerinnen und Künstlerinnen Wien?[12] |
Ստորագրություն | |
| Bertha von Suttner Վիքիպահեստում | |
ԵրիտասարդությունԽմբագրել
Բերտա ֆոն Զուտները ծնվել է 1843 թվականի հունիսի 9-ին Պրահայում (այն ժամանակ` Ավստրո-Հունգարիա), ավստրիացի գեներալ Ֆրանց Յոզեֆ Կինսկի ֆոն Շինիկ ունդ Տետաուի ընտանիքում։ Հայրը մահացել է աղջկա ծննդից քիչ առաջ, այնպես որ աղջկա դաստիարակությամբ զբաղվել է մայրը` Սոֆյա Վիլհելմինան, ինչպես նաև խնամակալը. նրանք երկուսն էլ ավստրիական պալատական շրջանակների ներկայացուցիչներ էին։ Այնպես է ստացվել, որ Բերտա Կինսկին դաստիարակվել է ավստրիական ազնվականական հասարակության ռազմատենչ ավանդույթներով, այն նույն ավանդույթներով, որոնց դեմ նա անողոք պայքար է մղել իր գիտակցական կյանքի երկրորդ կեսին։
Երբ լրացել է Բերտայի 30 տարին, նրա մայրը վատնել էր իրենց բաժին հասած ժառանգական ունեցվածքը։ Բերտան աշխատանքի է անցնում վիեննական ընտանիքներից մեկում` Զուտներների մոտ` որպես չորս դուստրերի դաստրաիարակչուհի, և շուտով սիրահարվում է երեք տղաներից մեկին` բարոն Արթուր Գունդակար ֆոն Զուտներին։ Առանց Արթուրի ծնողների համաձայնության ամուսնանալուց հետո նրանք ստիպված էին մեկնել Ռուսաստան, ապա` Վրաստան` օգտվելով իշխան Դադիանի ընտանիքի հրավերից։ Տասը տարի նրանք ապրում են Թիֆլիսում (այժմ` Թբիլիսի)։
Երբ Ռուսաստանի ու Թուրքիայի միջև 1877 թվականին սկսվում է պատերազմ, Արթուր ֆոն Զուպերը սկսում է պատերազմի թատերաբեմից ակնարկներ գրել վիեննական պարբերական հրատարաչությունների համար։ Ամուսնու հոդվածների հանրաճանաչությունը ներշնչում է Բերտային ևս գրիչ վերցնել։ Նա գրում է պատմվածքներ, էսսեներ` հիմնականում В. Oulot կեղծանունով։ Արթուրի հետ Էմիլ Զոլայի ազդեցությամբ, Չարլզ Դարվինի և Հերբերտ Սփենսերի գաղափարներով գրում է չորս վեպ` «Inventarium einer Seele» (Լայպցիգ, 1883, 2-րդ հրատարակությունը` 1888), «Ein Manuskript» (Լայպցիգ, 1885), «High Life» (Մյունխեն, 1886), «Daniela Dormes» (Մյունխեն, 1886)։
Բերտայի ամուսինը` Արթուր Գունդակար ֆոն Զուտները (1850-1902 թթ.), նույնպես հայտնի է որպես մի շարք վեպերի ու նորավեպերի հեղինակ` «Daredjan» (Մյունխեն, 1884), «Der Battono» (Շտուտգարդ, 1886), «Anderl» (Դրեզդեն, 1889), «Die Adjàren» (Շտուտգարդ, 1889) և այլն։
«Կորչի զենքը»Խմբագրել
1886-1887 թվականներին Զուտներներն ապրում էին Փարիզում։ Նրանք հանդիպել են Ալֆրեդ Նոբելի և Էռնեստ Ռենանի հետ, ծանոթացել Լոնդոնի «Խաղաղության ու միջազգային արբիտրաժի միավորման» և եվրոպական այլ երկրների համանման կազմակերպությունների գործունեությանը։ Տոգորված լինելով արբիտրաժի գաղափարներով` Բերտա ֆոն Զուտները գրել է «Մեքենաների դարաշրջան» գիրքը (1889), որտեղ հանդես է եկել եվրոպական երկրներում նացիոնալիզմի ու միլիտարիզմի քարոզչության քննադատությամբ։ Այս ստեղծագործությունը բուռն քննարկվել է ինչպես լայն հասարակության, այնպես էլ գրաքննադատների նեղ շրջանում։
1889 թվականին լույս է տեսել Զուտների «Կորչի զենքը» («Die Waffen nieder!») գիրքը, որը պատմում էր երիտասարդ կնոջ կյանքի մասին, ում կյանքը տանջվել էր 19-րդ դարի 60-ական թվականների եվրոպական պատերազմներից։ Դա ընդվզող բողոք էր` ընդդեմ պատերազմի, որ գրվել էր հարցի լավ իմացության, դիտարկումների մեծ պաշարի հիման վրա, բողոք` կնոջ, մոր ու ընտանիքի տեսանկյունից, որոնք կրել էին պատերազմի սարսափելի հետևանքները։
Տպավորիչ էր վեպում պատկերված ռազմական բռնությունների ազդեցությունը ընթերցող հասարակության վրա։ «Կորչի զենքը» վեպը, որ գրված է ռազմական գործի իմացության և մարդկային հոգեբանության տեսանկյունից, մեծ ճանաչում է բերել ոչ միայն հեղինակին, այլև ողջ հակառազմական շարժմանը։ Լև Տոլստոյը գրքի ազդեցությունը համեմատել է Հարիեթ Բիչըր Սթոուի «Քեռի Թոմի խրճիթը» նշանավոր գրքի թողած ազդեցության հետ։ Այս գրքին հղումներ են արել ավստրիական կառավարությունում, այն թարգմանվել է բազմաթիվ լեզուներով։ Վեպը Վիլհելմ Լիբկնեխտի կողմից տպագրվել է գերմանական սոցիալ-դեմոկրատների «Ֆորվերտս» թերթում։
Միջազգային հասարակական գործունեությունըԽմբագրել
Վեպի մեծ ճանաչումը նրա հեղինակին թույլ տվեց կապեր հաստատել խաղաղության համար պայքարող եվրոպական խմբավորումների հետ։ 1891 թվականին Զուտներն իր կյանքում առաջին անգամ ներկա է եղել խաղաղասիրական ուժերի համաժողովին, որ կազմակերպվել էր Հռոմում «Միջխորհրդարանային միավորման» կողմից։ Նույն թվականին նա հիմնել է «Խաղաղության ավստրիական ընկերությունը», որը դարձել է երկրում առաջին պացիֆիստական կազմակերպությունը։ 1892 թվականին Զուտները դարձել է Բեռնի խաղաղության բյուրոյի հիմնադիր անդամը, որի գործունեությունն ուղղված էր եվրոպական շատ երկրներում ստեղծվող պացիֆիստական խմբերի գործունեությունը կոորդինացնելուն։ Քսան տարիների ընթացքում նա կատարել է այդ ընկերության փոխնախագահի պաշտոնը։
Նույն 1892 թվականին Բերտա ֆոն Զուտները ավստրիացի լրագրող, Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր Ալֆրեդ Ֆրիդի հետ հիմնել է պացիֆիստական «Կորչի զենքը» ամսագիրը, որում վարում էր «Մեկնաբանություններ ժամանակակից պատմության դաշտերում» շարքը։
19-րդ դարի 90-ական թվականները դարձան միլիտարիզմի կտրուկ աճման շրջանը։ Զուտները մասնակցել է խաղաղասիրական ուժերի բազմաթիվ համաժողովների, ընդ որում հաճախ եղել է այդ ժողովների միակ կին ներկայացուցիչը։ Բերտան և նրա ամուսինը` Արթուր ֆոն Զուտները, քիչ ջանք չեն ներդրել 1899 թվականի Հաագայի կոնվենցիայի ու հռչակագրի կազմակերպչական, տեղեկատվական ու ֆինանսական հարցերի նախապատրաստման վրա։ Ամուսնու մահից հետո` 1902 թվականին, Զուտները խաղաղասիրական ակտիվ գործունեություն է ծավալել` ուղևորություններ կատարելով ԱՄՆ և Գերմանիա, հանդես գալով դասախոսություններով (1904-1905 թթ.): Նա հանդիպել է ԱՄՆ-ի նախագահ Թեոդոր Ռուզվելտի հետ։
Խաղաղության Նոբելյան մրցանակԽմբագրել
Ալֆրեդ Նոբելի հետ նամակագրությունը և Բերտայի կոչերը` միջոցներ նվիրաբերել խաղաղասիրական ծրագրերի ֆինանսավորման համար` դրանով կանխելով պոտենցիալ պատերազմները, հանգեցրին այն բանին, որ 1893 թվականին նրան ուղղված անձնական նամակում Նոբելը խոստացավ նրան շնորհել Խաղաղության մրցանակը։
Մրցանակը նրան շնորհվել է 1906 թվականի ապրիլի 18-ին Քրիստիանայում (Օսլո)։ Զուտները դարձել է առաջին կինը, որ արժանացել է Նոբելյան մրցանակի (Մարի Կյուրիից հետո)։ Նոբելյան մրցանակ ստանալուց հետո Զուտների` որպես գրողի և հռետորի հեղինակությունն ավելի է աճել։ 1905 թվականին, նրա աջակցության շնորհիվ, ստեղծվում է «Անգլո-գերմանական բարեկամության ընկերությունը»։ 1908 թվականին Լոնդոնի խաղաղության համաժողովի ամբիոնից հնչում է եվրոպական երկրներին ուղղված նրա կոչը` որպես պատերազմից խուսափելու միակ միջոց։ Նա հրապարակել է բազմաթիվ հոդվածներ, գրել է վեպ` «Մարդկության մտորումներ» (1911)` նվիրված խաղաղության ու կանանց շարժման խնդիրներին։
1912 թվականին Զուտները երկրորդ անգամ է ուղևորվել ԱՄՆ։ Իր դասախոսություններում Զուտներն զգուշացնում էր Չինաստանի միլիտարիստական վտանգի մասին` վճռականորեն արտահայտվելով ռազմական ինքնաթիռների կառուցման դեմ։
Վերջին տարիներԽմբագրել
Զուտների կյանքի վերջին տարիներին տեղի են ունեցել երջանիկ և ողբերգական շատ իրադաձություններ։ Գերմանական նացիոնալիստական մամուլում նրան անվանել են «պացիֆիզմի ֆուրիա» կամ «խաղաղարար Բերտա», Ավստրիայի միլիտարիստական շրջանակներում` «դավաճան»։ 1913 թվականին Հաագայում կայացած Խաղաղության միջազգային համաժողովում նրան տրվել է պացիֆիստական շարժման «գենեալիսիմուս» ոչ պաշտոնական տիտղոսը։ Նա Բեռնում արժանացել է «Խաղաղության միջազգային բյուրոյի» պատվավոր նախագահի կոչման, Կարնեգիի «Խաղաղության ֆոնդի» խորհրդակից անդամ։
Հրաժարվելով չարորակ ուռուցքի վիրահատությունից` Զուտները մահացել է 1914 թվականի հունիսի 21-ին, Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկսվելուց մեկուկես ամիս առաջ։
ՀիշատակԽմբագրել
2006 թվականին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն նշել է Բերտա ֆոն Զուտներին Խաղաղության Նոբելյան մրցանակ շնորհելու հարյուրամյակը։
2014 թվականին գերմանացի կինեմատոգրաֆիստները նկարահանել են «Սեր հանուն խաղաղության. Բերտա ֆոն Զուտներ և Ալֆրեդ Նոբել» (գերմ.՝ Eine Liebe für den Frieden - Bertha von Suttner und Alfred Nobel) ֆիլմը (ռեժիսոր` Ուրս Էգեր)։
ԾանոթագրություններԽմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Internet Speculative Fiction Database — 1995.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Encyclopædia Britannica
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Зутнер Берта фон // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1905/suttner-bio.html
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Blumesberger S. Handbuch der österreichischen Kinder- und Jugendbuchautorinnen (գերմ.) — 2014. — Vol. 2. — S. 1124—1129. — ISBN 978-3-205-78552-1
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Schmid-Bortenschlager S., Schnedl-Bubeniček H. Österreichische Schriftstellerinnen 1880–1938 (գերմ.): Eine Bio-Bibliographie — Stuttgart: Akademischer Verlag Hans-Dieter Heinz, 1982. — S. 177—179. — ISBN 978-3-88099-123-1
- ↑ https://data.matricula-online.eu/de/oesterreich/wien/06-gumpendorf/02-45/?pg=76
- ↑ http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1905/suttner-facts.html
- ↑ https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts/
- ↑ Baumgartner M. 133 // Der Verein der Schriftstellerinnen und Künstlerinnen in Wien (գերմ.) — Böhlau Verlag, 2015. — ISBN 978-3-205-20168-7, 978-3-205-79702-9 — doi:10.7767/9783205201687
ԳրականությունԽմբագրել
- «Зуттнер»։ Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ)։ Սանկտ Պետերբուրգ։ 1890–1907
Արտաքին հղումներԽմբագրել
|
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Բերտա ֆոն Զուտներ կատեգորիայում։ |