Վիքիպեդիա

Շագանակագեղձի քաղցկեղ

Շագանակագեղձի քաղցկեղը քաղցկեղի զարգացումն է շագանակագեղձում, որը հանդիսանում է տղամարդկանց վերարտադրողական համակարգի օրգան[1]։ Շագանակագեղձի քաղցկեղի մեծ մասը դանդաղ է աճում, սակայն որոշ դեպքերում՝ համեմատաբար արագ[2][3]։ Քաղցկեղային բջիջները կարող են շագանակագեղձից տարածվել այլ օրգաններ, հատկապես ոսկրեր և ավշային հանգույցներ[4]։ Այն կարող է սկզբում որևէ ախտանիշով չդրսևորել[2]։ Ավելի ուշ փուլերում կարող են դիտվել դժվարացած միզարձակում, արյուն մեզում, ցավ կոնքի խոռոչում[5]։ Շագանակագեղձի բարորակ գերաճը ևս կարող է նման ախտանիշներ առաջացնել[2]։ Ավելի ուշ փուլերում կարող է դիտվել հոգնածության զգացողություն՝ սակավարյունության զարգացման պատճառով[2]։

Շագանակագեղձի քաղցկեղ
Տեսակհիվանդության կարգ
Վնասում էՇագանակագեղձ
ԲուժաքննությունԿալիկրեինի հետ կապված պեպտիդազ 3, պոզիտրոն էմիսիոն շերտագրություն, ուլտրաձայնային հետազոտություն և շագանակագեղձի քաղցկեղի զննում
Բժշկական մասնագիտությունուռուցքաբանություն և ուրոլոգիա
ՀՄԴ-9185185
ՀՄԴ-10C6161.
 Prostate cancer Վիքիպահեստում

Շագանակագեղձի քաղցկեղի զարգացման ռիսկի գործոններն են՝ մեծ տարիքը, հիվանդության ընտանեկան պատմությունն ու ռասսան[3]։ Դեպքերի մոտ 99%-ը առաջանում է 50 տարեկանից բարձր տղամարդկանց մոտ[3]։ Այս հիվանդությամբ առաջին աստիճանի հարազատ ունենալը մեծացնում է ռիսկը երկու-երեք անգամ[3]։ ԱՄՆ-ում այն ավելի տարածված է աֆրոամերիկացիների, քան սպիտակամորթների շրջանում[3]։ Ռիսկի գործոններ են հանդիսանում նաև սննդում վերամշակված մսի, կարմիր մսի կամ կաթնամթերքի բարձր քանակը[3]։ Հայտնաբերվել է կապ գոնորեայի հետ, բայց որպես պատճառ հաստատված չէ[6]։ Բարձր է ռիսկը՝ կապված BRCA մուտացիաների հետ[7]։ Շագանակագեղձի քաղցկեղն ախտորոշվում է բիոպսիայով[5]։ Որոշ բժշկական հետազոտություններ իրականացնելով կարելի է պարզել, արդյոք քաղցկեղը տարածվել է այլ օրգաններ, թե ոչ[5]։

Շագանակագեղձի քաղցկեղի սկրինինգը հակասական է[3][8]։ Շագանակագեղձի սպեցիֆիկ անտիգենի (PSA) հայտնաբերումը մեծացնում է քաղցկեղի հայտնաբերման հավանականությունը, սակայն չի ազդում ելքի վրա[8][9][10]։ Խորհուրդ է տրվում սկրինինգ հետազոտություն կատարել 55-69 տարեկանների շրջանում[11][12]։ Ավելի նպատակահարմար է այն իրականացնել կյանքի երկար տևողություն ունեցող մարդկանց շրջանում[13]։ Չնայած 5α-ռեդուկտազը կարծես նվազեցնում է ցածր աստիճանի քաղցկեղի ռիսկը, սակայն չի ազդում բարձր աստիճանի քաղցկեղի ռիսկի վրա և խորհուրդ չի տրվում կիրառել կանխարգելման նպատակով[3] Սննդի հավելումը վիտամիններով կամ հանքանյութերով չի ազդում ռիսկի վրա[3][14]։

Շատ դեպքերում իրականացվում է ակտիվ հսկողություն։ Բուժման նպատակով կիրառվում են վիրահատություն, ճառագայթային թերապիա, հորմոնալ թերապիա կամ քիմիոթերապիա[5]։ Երբ քաղցկեղը միայն շագանակագեղձի սահմաններում է, կարող է բուժելի լինել[2]։ Երբ այն տարածվում է դեպի ոսկրեր՝ ցավազրկող դեղերը, բիսֆոսֆոնատները և թիրախային թերապիան կարող են օգտակար լինել[5]։ Ելքը կախված է տարիքից և առողջական վիճակից, ինչպես նաև քաղցկեղի ագրեսիվության և տարածվածության աստիճանից[5]։ Շատերը չեն մահանում հիվանդությունից[5]։ ԱՄՆ-ում 5 ամյա ապրելիությունը 99% է[15]։ Այն աշխարհում երկրորդ ամենատարածված քաղցկեղն է և տղամարդկանց մոտ մահվան 5-րդ առաջատար պատճառը[16]։ 2012 թվականին շագանակագեղձի քաղցկեղ առաջացել է 1,1 մլն տղամարդու մոտ և այն հանդիսացել է 307,000 մահվան պատճառ[16]։ Այն ամենատարածված քաղցկեղն է տղամարդկանց մոտ 84 երկրներում[3], ավելի հաճախ հանդիպում է զարգացած երկրներում[17]։ Հանդիպման հաճախականությունը բարձրացել է զարգացող երկրներում[17]։ Դեպքերի քանակը զգալիորեն աճել է 1980-ականներին և 1990-ականներին՝ կապված շագանակագեղձի սպեցիֆիկ անտիգենի (PSA) ստուգմամբ[3]։ 60 տարեկանից բարձր տարիքում մահացած տղամարդկանց 30-70%-ի մոտ հայտնաբերվել է շագանակագեղձի քաղցկեղ[2]։

Նշաններ և ախտանիշներ

խմբագրել
 
Շագանակագեղձի քաղցկեղի սխեմա, որը ճնշում է միզուկը և առաջացնում ախտանիշներ:
 
Շագանակագեղձի քաղցկեղ

Շագանակագեղձի քաղցկեղը վաղ փուլերում սովորաբար չունի հստակ ախտանիշներ։ Հաճախ այն առաջացնում է շագանակագեղձի բարորակ գերաճին բնորոշ ախտանիշներ՝ հաճախամիզություն, գիշերամիզություն, դժվարացած միզարձակում, արյունամիզություն և դիզուրիա (ցավ միզարձակման ընթացքում)։ ԱՄՆ-ում 1998 թվականին հիվանդների խնամքի գնահատման հիման վրա պարզվել է, որ շագանակագեղձի քաղցկեղով հիվանդների մոտ մեկ երրորդը ունեցել է մեկ կամ ավելի, իսկ երկուսից երեքը՝ ոչ մի ախտանիշ[18]։

Շագանակագեղձի քաղցկեղն ուղեկցվում է միզարձակման խանգարմամբ, քանի որ այն շրջապատում է միզուկը։ Հետևաբար, գեղձի փոփոխություններն ուղղակիորեն ազդում են միզարձակման ֆունկցիայի վրա։ Քանի որ շագանակագեղձը մասնակցում է սերմնահեղուկի ձևավորմանը, քաղցկեղը կարող է առաջացնել էրեկցիայի հասնելու դժվարություն կամ ցավոտ սերմնաժայթքում[18]։

Շագանակագեղձի մետաստատիկ քաղցկեղը, որը տարածվել է այլ օրգաններ, կարող է առաջացնել լրացուցիչ ախտանիշներ ևս։ Ամենատարածված ախտանիշը ոսկրային ցավն է, հաճախ՝ ողնաշարի, կոնքի կամ կողերի։ Շագանակագեղձի քաղցկեղը ողնաշարում կարող է ճնշել ողնուղեղը և առաջացնել ծակծկոցի զգացողություն, ոտքերի թուլություն, ակամա միզարձակում և կղազատում[19]։

Ռիսկի գործոնները

խմբագրել

Շագանակագեղձի քաղցկեղի առաջնային ռիսկի գործոններն են՝ գիրությունը, տարիքը և գենետիկ նախատրամադրվածությունը[20]։ Շագանակագեղձի քաղցկեղը հազվադեպ է հանդիպում 45 տարեկանից ցածր տղամարդկանց մոտ, սակայն դառնում է առավել տարածված՝ տարիքի մեծացմանը զուգահեռ։ Ախտորոշման միջին տարիքը համարվում է 70 տարեկանը[21]։ Շատ տղամարդիկ երբեք չեն իմանում, որ հիվանդ են շագանակագեղձի քաղցկեղով։ Տարբեր պատճառներից մահացած չինացի, գերմանացի, իսրայելցի, ջամայկացի, շվեդ ու ուգանդացի տղամարդկանց 30%-ի մոտ հատնաբերվել է շագանակագեղձի քաղցկեղ՝ մինչև 50 տարեկանների շրջանում, իսկ 80%-ի մոտ՝ 70-ից բարձր տարիքային խմբում[22][23][24]։

Շագանակագեղձի քաղցկեղով առաջին աստիճանի հարազատ ունեցող տղամարդկանց մոտ կրկնապատկում է քաղցկեղի զարգացման ռիսկը[25]։ Քաղցկեղով հիվանդ եղբայր ունեցող տղամարդկանց մոտ ռիսկն ավելի բարձր է, քան այն տղամարդկանց մոտ, ովքեր ունեն քաղցկեղով հիվանդ հայր։ 2005 թվականին ԱՄՆ-ում հայտնաբերվել է շագանակագեղձի քաղցկեղի 230,000 նոր դեպք և դրա հետևանքով զարգացած 30,000 մահվան դեպք[26]։ Արյան բարձր ճնշում ունեցող տղամարդկանց մոտ շագանակագեղձի քաղցկեղի զարգացումն ավելի հավանական է[27]։ Քաղցկեղի զարգացման ռիսկը փոքր-ինչ բարձր է ֆիզիկական ակտիվության բացակայության դեպքում[28]։

Գենետիկա

խմբագրել

Գենետիկ ֆոնը կարող է նպաստել շագանակագեղձի քաղցկեղի զարգացմանը՝ կապված ռասսայից, ընտանիքից և սպեցիֆիկ գեներից։ Առաջին աստիճանի հարազատ (հայր կամ եղբայր) ունեցող տղամարդկանց մոտ քաղցկեղի զարգացման ռիսկը կրկնապատկվում է, իսկ երկրորդ աստիճանի հարազատ ունեցողների մոտ ռիսկը մեծանում է հինգ անգամ[29]։ ԱՄՆ-ում շագանակագեղձի քաղցկեղով առավել հաճախ ախտահարվում են սևամորթները, ի տարբերություն սպիտակամորթների ու իսպանախոսների և ավելի մահացու է սևամորթների մոտ[30][31]։ Դեպքերը և մահացության մակարդակը իսպանախոսների մոտ 1/3-ով քիչ է ոչ իսպանախոս սպիտակամորթների համեմատ։ Ըստ Սկանդինավիայում կատարված երկվորյակների ուսումնասիրությունների շագանակագեղձի քաղցկեղի ռիսկի 40%-ը կարող է բացատրվել ժառանգական գործոններով[32]։

Շագանակագեղձի քաղցկեղի առաջացման համար պատասխանատու են տարբեր գեներ։ BRCA1 և BRCA2 գեների մուտացիաները կարևոր ռիսկի գործոններ են համարվում ձվարանի և կրծքագեղձի քաղցկեղի առաջացման գործում՝ կանանց մոտ և շագանակագեղձի քաղցկեղի՝ տղամարդկանց մոտ[33]։ Շագանակագեղձի քաղցկեղի ժառանգական գեն 1-ը (HPC1), անդրոգենային ընկալիչները և վիտամին D-ի ընկալիչները նույնպես կապված են շագանակագեղձի քաղցկեղի առաջացման հետ[30]։ TMPRSS2 - ETS ընտանեկան գենի համակցումը, մասնավորապես TMPRSS2- ERG կամ TMPRSS2- ETV1 / 4-ը նպաստում են քաղցկեղային բջիջների աճին[34]։

2008-ին հրապարակվել են երկու կարևոր գենոմային լայնածավալ հետազոտություններ՝ կապված շագանակագեղձի քաղցկեղի եզակի նուկլեոտիդային պոլիմորֆիզմի (SNPs) հետ[35][36]։ Այս ուսումնասիրությունները ցույց են տվել մի քանի SNPs, որոնք զգալիորեն ազդում են շագանակագեղձի քաղցկեղի ռիսկի վրա։ Օրինակ, SNP rs10993994-ում TT զույգ ալելներ ունեցող մարդկանց մոտ շագանակագեղձի քաղցկեղի ռիսկը 1,6 անգամ բարձր է, քան CC զույգ ալելներ ունեցողների մոտ։ Այս եզակի նուկլեոտիդային պոլիմորֆիզմով է բացատրվում աֆրիկյան ամերիկացի տղամարդկանց մոտ շագանակագեղձի քաղցկեղի աճող ռիսկի մի մասը՝ համեմատած եվրոպական ծագման ամերիկացի տղամարդկանց հետ, քանի որ C ալելը շատ ավելի տարածված է վերջիններիս մոտ։ Այս SNP- ն տեղակայված է MSMB գենի խթանող հատվածում, որն ազդում է շագանակագեղձի բջիջների կողմից MSMB սպիտակուցի սինթեզի և արտազատման վրա[37]։

Գիրությունը[38] և տեստոստերոնի բարձր մակարդակն արյան մեջ նույնպես[39] կարող են մեծացնել շագանակագեղձի քաղցկեղի ռիսկը։

Սննդակարգ

խմբագրել

Մրգերի ու բանջարեղենի կանխարգելիչ ազդեցությունը շագանակագեղձի քաղցկեղի առաջացման վրա շատ քիչ է[40]։ Այն ապացուցվել է նաև փաստերով[41]։ Կարմիր միսը և վերամշակված միսը նույնպես քիչ ազդեցություն ունեն[42]։ Սակայն ըստ որոշ հետազոտությունների, մեծ քանակությամբ մսի օգտագործումը կապված է բարձր ռիսկի հետ[43]։

Շագանակագեղձի քաղցկեղի զարգացման ռիսկը կարող է մեծանալ կապված արյան մեջ վիտամին D-ի պակասով[44]։

Ֆոլիկաթթվի հավելումները չեն ազդում շագանակագեղձի քաղցկեղի առաջացման վրա[45]։

Դեղորայքի ազդեցությունը

խմբագրել

Որոշակի կապ կա նաև շագանակագեղձի քաղցկեղի և դեղորայքի, բժշկական միջամտությունների միջև[46]։ Խոլեստերինի քանակն իջեցնող դեղերի՝ ստատինների կիրառումը ևս կարող է նվազեցնել շագանակագեղձի քաղցկեղի ռիսկը[47]։

Ինֆեկցիա

խմբագրել

Շագանակագեղձի ինֆեկցիան կամ բորբոքումը (պրոստատիտ) կարող է բարձրացնել քաղցկեղի զարգացման հավանականությունը, մինչդեռ մեկ այլ ուսումնասիրություն ցույց է տվել, որ այն կարող է կանխել քաղցկեղի զարգացումը՝ բարձրացած արյան հոսքով պայմանավորված։ Մասնավորապես, սեռական ճանապարհով փոխանցվող ինֆեկցիաները՝ խլամիդիա, գոնորեա կամ սիֆիլիս՝ բարձրացնում են ռիսկը[6][48]։

Ըստ մի քանի ուսումնասիրությունների պապիլոմա վիրուսն ունի շագանակագեղձի քաղցկեղ առաջացնելու պոտենցիալ, սակայն այն վիճարկելի է[49]։ Ըստ 2018 թվականիի վերանայման նշվում է, որ պապիլոմա վիրուսը կարող է բարձրացնել քաղցկեղի ռիսկը, սակայն այն դեռևս մնում է վիճելի[50]։

Շրջակա միջավայր

խմբագրել

Ըստ 2007 թվականի մայիսին հրապարակված հետազոտութան՝ պարզվել է, որ ԱՄՆ-ի պատերազմի վետերանների մոտ 48% -ով աճել է շագանակագեղձի քաղցկեղի կրկնման ռիսկը վիրահատությունից հետո, ովքեր ենթարկվել էին նարնջագույն ռեագենտի ազդեցությանը։

Սեռական գործոն

խմբագրել

Կան որոշ ապացույցներ՝ ըստ հեռանկարային կոհորտային հետազոտությունների, որ հաճախակի սերմնաժայթքումը կարող է նվազեցնել շագանակագեղձի քաղցկեղի ռիսկը, սակայն ըստ ռանդոմիզացված հսկիչ հետազոտությունների՝ ոչ[51]։ Վազէկտոմիայի և շագանակագեղձի քաղցկեղի միջև գոյություն ունի որոշակի կապ, սակայն անհրաժեշտ են հետազոտություններ այն պարզելու համար[52]։

Ախտաֆիզիոլոգիա

խմբագրել
 

Շագանակագեղձը տղամարդու վերարտադրողական համակարգի օրգան է, որը մասնակցում է սերմնահեղուկի ձևավորմանը։ Այն մոտավորապես 3 սանտիմետր է և կշռում է մոտ 20 գրամ[53]։ Գտնվում է կոնքի խոռոչում, միզապարկի տակ և ուղիղ աղուց առաջ։ Շագանակագեղձը շրջապատում է միզուկի մի մասը, որով անցնում է մեզն ու սերմնահեղուկը[54]։ Տեղակայմամբ պայմանավորված, շագանակագեղձի հիվանդությունները հաճախ ազդում են միզարձակման, սերմնաժայթքման և հազվադեպ կղազատման վրա։ Շագանակագեղձը պարունակում է շատ փոքր գեղձեր, որոնք մասնակցում են սերմնահեղուկի մոտ 20%-ի ձևավորմանը[55]։

Շագանակագեղձի գեղձային բջիջները, ենթարկվելով մուտացիայի, առաջացնում են քաղցկեղային բջիջներ։ Շագանակագեղձի ֆունկցիայի համար անհրաժեշտ են արական հորմոններ՝ անդրոգեններ։ Անդրոգեններն են՝ տեստոստերոնը, որն առաջանում է ամորձիներումում, դեդրիդոէպիանդրոստերոնը, որը ձևավորվում է մակերիկամներում և դիհիդրոտեստոստերոնը, որը փոխակերպվում է տեստոստերոնից շագանակագեղձում։ Անդրոգենները պատասխանատու են նաև երկրորդական սեռական հատկանիշների համար։

 
Շագանակագեղձի քաղցկեղ, որը տարածվել է ավշային հանգույցներ
 
Շագանակագեղձի քաղցկեղ, որը տարածվել է ոսկրեր

Շագանակագեղձի քաղցկեղի մեծ մասը դասակարգում են որպես ադենոկարցինոմա կամ գեղձային քաղցկեղ։ Ադենոկարցինոման հաճախ առաջանում է շագանակագեղձի պերիֆերիկ զոնայում։ Սկզբում քաղցկեղային բջիջները գտնվում են շագանակագեղձի նորմալ գեղձերի սահմաններում, որն անվանում են քաղցկեղ տեղում՝ կարցինոմա կամ շագանակագեղձի ներէպիթելային նեոպլազիա (PIN): Թեև չկա որևէ ապացույց, որ PIN-ը քաղցկեղի նախորդն է, այն սերտորեն կապված է քաղցկեղի հետ։ Ժամանակի ընթացքում այս քաղցկեղային բջիջները բազմանում և տարածվում են շագանակագեղձի հենքում՝ ձևավորելով ուռուցքը։

Ի վերջո, ուռուցքը կարող է չափերով մեծանալ և ներաճել հարակից օրգաններ՝ սերմնաբշտեր կամ ուղիղ աղի, ուռուցքային բջիջները կարող են տարածվել արյան կամ ավշային համակարգի միջոցով։ Այլ օրգաններ տարածված ուռուցքային բջիջները կոչվում են մետաստազներ։ Շագանակագեղձի քաղցկեղը առավել հաճախ մետաստազներ է տալիս ոսկրեր, ավշային հանգույցներ և կարող է ներաճել ուղիղ աղի, միզապարկ և միզուկի ստորին հատված։ Ողնաշարի մետաստազավորման ուղին համարվում է երակային, քանի որ շագանակագեղձը դրենավորող երակային հյուսակը կապված է ողնաշարային երակների հետ[56]։

Շագանակագեղձը ցինկ է կուտակում և ցիտրատ արտադրում։ ZIP1 սպիտակուցը պատասխանատու է ցինկի ակտիվ անցման համար դեպի շագանակագեղձի բջիջներ։ Ցինկի կարևոր դերերից մեկը մասնակցությունն է ցիտրատի փոխանակությանը, որը սերմնահեղուկի կարևոր բաղադրիչն է։ Ցինկի կուտակումը, նյութափոխանակությունը, ցիտրատի արտադրությունը էներգատար գործընթացներ են։ Շագանակագեղձի քաղցկեղային բջիջները ընդհանուր առմամբ զուրկ են ցինկից։ Սա թույլ է տալիս, որ քաղցկեղային բջիջները էներգիա խնայեն ցիտրատ չսինթեզելու հաշվին և այն օգտագործեն իրենց աճի ու տարածման համար։ Ցինկի բացակայությունը պայմանավորված է ZIP1 տրանսպորտային սպիտակուց սինթեզող գենի ճնշման հետ։ ZIP1-ը այժմ կոչվում է ուռուցք ճնշող գեն SLC39A1 գենի համար։ Էպիգենետիկ ճնշման պատճառն անհայտ է։ Ցինկը փոխակերպված շագանակագեղձի բջիջները տեղափոխող ստրատեգիան արդյունավետորեն վերացնում է այդ բջիջները կենդանիների մեջ։ Ցինկը արգելակում է NF-κB ուղիները՝ ցուցաբերելով հակապրոլիֆերատիվ ազդեցություն և խթանելով ոչ նորմալ բջիջների ապոպտոզը։ Ցավոք սննդի միջոցով ցինկի ընդունումն անարդյունավետ է, քանի որ նրա անցումը շագանակագեղձի բջիջներ հնարավոր չէ առանց ակտիվ տրանսպորտի՝ ZIP1[57]։

RUNX2- ը տրանսկրիպցիոն գործոն է, որը կանխում է քաղցկեղային բջիջների ապոպտոզը՝ նպաստելով քաղցկեղի զարգացմանը[58]։

PI3k / Akt ազդանշանային կասկադը տրանսֆորմացնող աճի գործոն բետա / SMAD -ի հետ միասին կանխում է քաղցկեղային բջիջների ապոպտոզը[59]։ Ապոպտոզի X-շղթայակցված արգելակիչները (XIAP) նպաստում են քաղցկեղային բջիջների պահպանմանն ու աճին, սակայն արգելակիչների խափանման դեպքում ապոպտոզը կարող է շարունակել իր գործառույթը և կանխարգելել քաղցկեղային բջիջների տարածումը[60]։ Մակրոֆագ արգելակիչ ցիտոկին-1-ը (MIC-1) խթանում է օջախային ադհեզիոն կինազի (FAK) ազդանշանային ուղին, որը հանգեցնում է քաղցկեղային բջիջների աճին ու գոյատևմանը[61]։

Անդրոգենային ռեցեպտորները նպաստում են քաղցկեղային բջիջների պահպանմանը և թիրախ են հանդիսանում բազմաթիվ հակաքաղցկեղային հետազոտությունների համար։ Մինչ օրս, անդրոգենային ռեցեպտորների արգելակման էֆեկտիվությունն ապացուցված է մկների վրա կատարած հետազոտություններում[62]։ Շագանակագեղձի սպեցիֆիկ թաղանթային անտիգենները (PSMA) խթանում են քաղցկեղի առաջացումը` բարձրացնելով ֆոլաթթվի մակարդակը քաղցկեղային բջիջների համար, այն նպաստում է ֆոլաթթվիի յուրացմանը՝ հիդրոլիզացնելով գլյուտամինային ֆոլաթթուն[63]։

Ախտորոշումը

խմբագրել
 
Եթե շագանակագեղձի քաղցկեղը չափերով մեծացել է, կարող է հայտնաբերվել ՀՇ-ով :

Ամերիկյան քաղցկեղային կազմակերպության դիրքորոշումը շագանակագեղձի սպեցիֆիկ անտիգենի (PSA) վաղ հայտնաբերման վերաբերյալ․ «Հետազոտությունը դեռ չի ապացուցել PSA թեստավորման պոտենցիալ օգուտը թեստավորման և բուժման վնասի հետ համեմատած։ Ըստ Ամերիկյան քաղցկեղային կազմակերպության՝ տղամարդիկ չպետք է ենթարկվեն թեստավորման՝ առանց իմանալու ռիսկերը և թեստավորման ու բուժման հնարավոր օգուտները։ 50 տարեկանից սկսած (45 տարեկանից, եթե աֆրիկյան ամերիկացի են կամ ունեն մինչև 65 տարեկանը քաղցկեղով հիվանդացած եղբայր կամ հայր), բժշկի հետ քննարկելով թեստավորման վերաբերյալ հարցերը, նրանք կարող են որոշել՝ արդյոք թեստավորումը ճիշտ ընտրություն է իրենց համար»[64]։

Կան այլ թեստեր ևս, որոնք կարող են կիրառվել շագանակագեղձի և միզուղիների վերաբերյալ ավել ինֆորմացիա ստանալու համար։ Շագանակագեղձի անկանոնությունները կարելի է հայտնաբերել ռեկտալ մատնային հետազոտության (DRE) միջոցով։ Ցիստոսկոպիան ցույց է տալիս միզուղիները միզապարկի ներսից, որը բարակ, ճկուն, խցիկով խողովակ է։ Տրանսռեկտալ ուլտրաձայնային հետազոտությունը ցույց է տալիս շագանակագեղձը ձայնային ալիքների միջոցով։ Սակայն միակ քննությունը, որը կարող է լիովին հաստատել շագանակագեղձի քաղցկեղը, հանդիսանում է բիոպսիան։

Գործիքային հետազոտություն

խմբագրել

Ուլտրաձայնային հետազոտությունը (ՈւՁՀ) և մագնիսառեզոնանսային շերտագրությունը (ՄՌՇ) շագանակագեղձի քաղցկեղի հայտնաբերման երկու հիմնական մեթոդներն են։ Ուրոլոգները շագանակագեղձի բիոպսիան իրականացնում են տրանսռեկտալ ուլտրաձայնային հսկողությամբ և երբեմն կարող են տեսնել հիպոէխոգեն հատվածներ։

ՄՌՇ-ն ավելի արդյունավետ է, քան ՈւՁՀ-ն շագանակագեղձի հետազոտության համար[65]։

ՄՌՇ-ն օգնում է ակտիվ վերահսկողություն իրականացնել ցածր ռիսկի խմբում գտնվող մարդկանց շրջանում, հիվանդության փուլը որոշել միջին ռիսկի խմբում գտնվողների շրջանում և ոսկրային ախտահարումները հայտնաբերել բարձր ռիսկի խմբում գտնվողների շրջանում[66]։

Ներկայումս (2011 թվական) շագանակագեղձի բիոպսիան իրականացվում է ՄՌՇ և ՈւՁՀ համատեղ հսկողությամբ կամ միայն ՄՌՇ հսկողությամբ։ ՄՌՇ/ՈւՁՀ ուղեկցված բիոպսիայի դեպքում ակտիվ հսկողության տակ գտնվող տղամարդկանց 33%-ի մոտ հայտնաբերվում է շագանակագեղձի քաղցկեղ, իսկ ստանդարտ ՈւՁՀ ուղեկցված բիոպսիայի դեպքում՝ 7%-ի մոտ[67]։

ՄՌՇ-ն կիրառվում է նաև ռոբոտային պրոստատէկտոմիայի ենթարկվող տղամարդկանց վիրաբուժական պլանավորման համար, ինչպես նաև նյարդանոթային խրձի պահպանման հարցը որոշելիս[68]։

Շագանակագեղձի ՄՌՇ-ի համար գոյություն ունի PI-RADS հաշվետվական համակարգը։ PI-RADS- ը շագանակագեղձերի գործիքային շերտագրում-հաշվետվության և տվյալների համակարգի հապավում է, որը սահմանում է որակյալ կլինիկական ծառայության ստանդարտներ բազմապարամետրային մագնիսառեզոնանսային շերտագրման (mpMRI) համար։

Բիոպսիա

խմբագրել
 
Շագանակագեղձի ասեղային բիոպսիա
 
Մանրադիտակային պատկերը։Շագանակագեղձի քաղցկեղ (սովորական ադրենոկարցինոմա), պերինևրալ ինվազիայով: Ներկված հեմատոքսիլին էոզինով

Եթե կա քաղցկեղի կասկած, խորհուրդ է տրվում կատարել բիոպիա։ Ուրոլոգը կամ ռենտգենոլոգը ձեռք է բերում հյուսվածքի նմուշ շագանակագեղձից՝ սնամեջ ասեղների միջոցով (սովորաբար 3-6 նմուշ յուրաքանչյուր կողմից)։ Շագանակագեղձի բիոպսիաները սովորաբար իրականացվում են ամբուլատոր հիմունքներով և հազվադեպ են պահանջում հոսպիտալացում։ Հակաբիոտիկներն օգտագործվում են բարդությունները կանխելու նպատակով, ինչպիսիք են ջերմությունը, միզուղիների ինֆեկցիան և սեպսիսը[69][70]։ Տղամարդկանց 55%-ը նշում է դիսկոմֆորտի զգացողություն բիոպսիայի ընթացքում[71]։

Գլիսոնի գնահատման սանդղակ

խմբագրել

Հյուսվածքների նմուշներն ուսումնասիրվում են մանրադիտակով՝ հայտնաբերելու քաղցկեղային բջիջները և գնահատելու մանրադիտակային առանձնահատկությունները։ Շագանակագեղձի սպեցիֆիկ թաղանթային անտիգենը տրանսմեմբրանային կարբոքսիպեպտիդազ է և ցուցաբերում է ֆոլաթթու հիդրոլազային ակտիվություն[72]։ Այս սպիտակուցը գերակշռում է շագանակագեղձի քաղցկեղի հյուսվածքներում և գնահատվում է բարձր՝ Գլիսոնի սանդղակով[72]։

Ուռուցքային մարկերներ

խմբագրել

PSA և ուռուցքային մարկերներ հայտնաբերելիս՝ հյուսվածքային նմուշները կարող են ներկվել և ըստ այդմ որոշել չարորակ բջիջների ծագումը մետաստազավորման դեպքում[73]։

Մանր բջջային կարցինոման հազվադեպ է հանդիպում (1%[74]), այն չի կարող ախտորոշվել PSA- ի միջոցով[74][75]։ 2009 թվականին հետազոտողներն ուսումնասիրում էին քաղցկեղի այս տեսակը, քանի որ այն արագ է տարածվում այլ օրգաններ[75]։

Օնկոպրոտեին BCL-2-ը կապված է շագանակագեղձի անդրոգեն-անկախ քաղցկեղի զարգացման հետ։ Հետագայում ուսումնասիրությունները հաստատեցին կապը BCL-2-ի էքսպրեսիայի և շագանակագեղձի քաղցկեղի զարգացման միջև՝ անդրոգենային աբլացիայի և կաստրացիայի ենթարկված տղամարդկանց մոտ[76]։

Ki-67- ի էքսպրեսիան իմունոհիստոքիմիայի միջոցով կարող է զգալիորեն կանխատեսել շագանակագեղձի քաղցկեղի ելքը[77]։

Փուլեր

խմբագրել
 
Սխեմա, որը ցույց է տալիս շագանակագեղձի քաղցկեղի T1-3 փուլերը:

Շագանակագեղձի քաղցկեղի գնահատման կարևոր մասն է փուլայնության կամ տարածվածության որոշումը։ Այն կարևոր էկանխատեսման և բուժման համար։ Ամենատարածվածը TNM համակարգն է՝ 4 փուլով։ Այն ներառում է ուռուցքի չափը, ներգրավված ավշային հանգույցների թիվը և մետաստազների առկայությունը ցանկացած օրգանում[78]։

Ցանկացած համակարգով տարբերակման համար կարևորվում է այն, թե արդյոք քաղցկեղը շագանակագեղձի սահմաններում է։ TNM համակարգով դասակարգելիս կլինիկական T1 և T2-ի դեպքում քաղցկեղ հայտնաբերվում է միայն շագանակագեղձում, իսկ T3 և T4-ի դեպքում՝ գեղձի սահմաններից դուրս։ Բժշկական ուղղվածությամբ մասնագիտացված կազմակերպությունները խորհուրդ են տալիս կանխարգելման նպատակով կիրառել պոզիտրոն էմիսիոն շերտագրություն (PET), ՀՇ կամ սցինտիգրաֆիա՝ քաղցկեղի վաղ փուլում[79]։ Այդ թեստերը հարմար կլինեն այնպիսի դեպքերում, երբ CT սկանավորումը գնահատվում է տարածված, ոսկորների սկանավորում, ոսկրերի տարածման համար և էնդորեկտալ կոլինուսային մագնիսա-ռեզոնանսային պատկերացում, մոտենալով պրոստատիկ պարկուճին և սերմնարանային պարկուճին։ Ոսկրածուծի սկանները պետք է բացահայտեն օստեոբլաստիկ տեսքը ոսկրային մետաստազիայի տարածքներում ոսկրային խտության ավելացման շնորհիվ, որը տարբերվում է բազմաթիվ այլ քաղցկեղներում, որոնք մետաստազներ են։

Շագանակագեղձի բիոպսիայից հետո քաղցկեղն ախտորոշվում է հյուսվածաբանական հետազոտությամբ։ Պաթոլոգը նշում է նաև ուռուցքի աստիճանը, որը ցույց է տալիս, թե որքանով է ուռուցքային հյուսվածքը տարբերվում է շագանակագեղձի նորմալ հյուսվածքից և ուռուցքի աճի հավանական արագությունը։ Գլիսոնի համակարգը օգտագործվում է շագանակագեղձի քաղցկեղի աստիճանը գնահատելու համար՝ 2-10 միավոր, առավելագույնը համարվում է 10։ Առաջինը 1-5 միավորով գնահատվում է առավել տարածված կառույցները և երկրորդը՝ երկրորդային առավել տարածված կառույցները։ Այս երկու թվերի գումարը Գլիսոնի հաշիվն է։ Երբեմն օգտագործվում է Վիտմոր-Ջեվետի դասակարգումը։

  •  
    Սկլերոզ կրծքային ողերում շագանակագեղձի քաղցկեղի մետաստազների պատճառով (ՀՇ պատկեր)
  •  
    Սկլերոզ կրծքային ողերում շագանակագեղձի քաղցկեղի մետաստազների պատճառով (ՀՇ պատկեր)
  •  
    Սկլերոզ կոնքի ոսկրերում շագանակագեղձի քաղցկեղի մետաստազների պատճառով (ՀՇ պատկեր)

Կանխարգելում

խմբագրել

Սննդակարգ և կենսաակերպ

խմբագրել

Սննդակարգի և շագանակագեղձի քաղցկեղի միջև կապի վերաբերյալ տվյալներն աղքատ են[80]։ Այդ տեսանկյունից շագանակագեղձի քաղցկեղի մակարդակը կապված է արևմտյան սննդի սպառման հետ[80]։ Ըստ որոշ փաստերի որոշակի կապ կա տրանս ճարպերի, հագեցած ճարպերի, ածխաջրերի ընդունման և շագանակագեղձի քաղցկեղի առաջացման միջև[80][81]։ Շագանակագեղձի քաղցկեղի կանխարգելման հարցում օմեգա-3 ճարպաթթուների դերի մասին փաստարկները չեն ենթադրում, որ դրանք կրճատում են շագանակագեղձի քաղցկեղի առաջացման ռիսկը, թեև անհրաժեշտ են լրացուցիչ հետազոտություններ[80][82]։ Վիտամինային հավելումները կարծես թե որևէ ազդեցություն չունեն և որոշները նույնիսկ կարող են մեծացնել ռիսկը[14][80]։ Բարձր քանակությամբ կալցիումի ընդունումը կապված է շագանակագեղձի զարգացած քաղցկեղի հետ[83]։

Ձուկ օգտագործելը կարող է նվազեցնել շագանակագեղձի քաղցկեղից մահվան դեպքերը, սակայն չի ազդում քաղցկեղի առաջացման վրա[84]։ Ըստ որոշ վկայությունների շագանակագեղձի քաղցկեղի մակարդակը ցածր է բուսակերների մոտ[85]։ Կան որոշակի ապացույցներ նաև լիկոպեն և սելեն պարունակող սննդամթերքի վերաբերյալ[86]։ Բանջարեղեն, սոյա, լոբի և հատիկաընդեղեն բույսեր պարունակող սնունդը կարող է նվազեցնել շագանակագեղձի քաղցկեղի ռիսկը[87]։

Պարբերաբար ֆիզիկական ակտիվությամբ զբաղվող տղամարդկանց մոտ նվազում է քաղցկեղի զարգացման ռիսկը[87]։

Դեղորայք

խմբագրել

Սկրինինգը, 5-ալֆա-ռեֆտեդազի արգելակիչները (ֆինաստերիդ և դուտաստերիդ) նվազեցնում են շագանակագեղձի քաղցկեղի զարգացման ռիսկը, սակայն չկան բավարար տվյալներ նրանց ազդեցության վերաբերյալ մահվան կամ այլ լուրջ խնդիրների առաջացման վրա[88]։

Սկրինինգ

խմբագրել

Շագանակագեղձի քաղցկեղի սկրինինգն ուղղված է չկասկածվող դեպքերի հայտնաբերմանը։ Կիրառվում են ռեկտալ մատնային զննումը և շագանակագեղձի սպեցիֆիկ անտիգենի (PSA) որոշումն արյան մեջ[89]։ Նման սկրինինգը համարվում է հակասական[90] և կարող է հանգեցնել հնարավոր վնասակար հետևանքների[91]։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ «Prostate Cancer». National Cancer Institute. 1980 թ․ հունվար. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 12-ին.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 «Prostate Cancer Treatment (PDQ) – Health Professional Version». National Cancer Institute. 2014 թ․ ապրիլի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 1-ին.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 «Chapter 5.11». World Cancer Report. World Health Organization. 2014. ISBN 978-9283204299.
  4. ↑ Ruddon, Raymond W. (2007). Cancer biology (4th ed.). Oxford: Oxford University Press. էջ 223. ISBN 978-0195175431. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 15-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 «Prostate Cancer Treatment (PDQ) – Patient Version». National Cancer Institute. 2014 թ․ ապրիլի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 1-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 «Sexually transmitted infections and prostate cancer risk: a systematic review and meta-analysis». Cancer Epidemiology. 38 (4): 329–38. 2014 թ․ օգոստոս. doi:10.1016/j.canep.2014.06.002. PMID 24986642.
  7. ↑ «BRCA-associated Cancers: Role of Imaging in Screening, Diagnosis, and Management». Radiographics. 37 (4): 1005–23. 2016. doi:10.1148/rg.2017160144. PMID 28548905. {{cite journal}}: Invalid |display-authors=6 (օգնություն)
  8. ↑ 8,0 8,1 «Prostate Cancer Treatment». National Cancer Institute (անգլերեն). 2018 թ․ փետրվարի 6. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 1-ին. «Controversy exists regarding the value of screening... reported no clear evidence that screening for prostate cancer decreases the risk of death from prostate cancer»
  9. ↑ «Prostate Cancer Screening». The Medical Clinics of North America. 102 (2): 199–214. 2018 թ․ մարտ. doi:10.1016/j.mcna.2017.11.001. PMC 5935113. PMID 29406053.
  10. ↑ «PSA testing». nhs.uk. 2015 թ․ հունվարի 3. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 5-ին.
  11. ↑ «Final Recommendation Statement: Prostate Cancer: Screening – US Preventive Services Task Force». www.uspreventiveservicestaskforce.org (անգլերեն). USPSTF. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 30-ին.
  12. ↑ «Screening for Prostate Cancer: US Preventive Services Task Force Recommendation Statement». JAMA. 319 (18): 1901–13. 2018 թ․ մայիս. doi:10.1001/jama.2018.3710. PMID 29801017. {{cite journal}}: Invalid |display-authors=6 (օգնություն)
  13. ↑ «Prostate cancer screening with prostate-specific antigen: A guide to the guidelines». Prostate International. 4 (4): 125–29. 2016 թ․ դեկտեմբեր. doi:10.1016/j.prnil.2016.09.002. PMC 5153437. PMID 27995110.
  14. ↑ 14,0 14,1 «The effect of supplemental vitamins and minerals on the development of prostate cancer: a systematic review and meta-analysis». Family Practice. 28 (3): 243–52. 2011 թ․ հունիս. doi:10.1093/fampra/cmq115. PMID 21273283.
  15. ↑ «SEER Stat Fact Sheets: Prostate Cancer». NCI. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 6-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 18-ին.
  16. ↑ 16,0 16,1 «Chapter 1.1». World Cancer Report. World Health Organization. 2014. ISBN 978-9283204299.
  17. ↑ 17,0 17,1 «International epidemiology of prostate cancer: geographical distribution and secular trends». Molecular Nutrition & Food Research. 53 (2): 171–84. 2009 թ․ փետրվար. doi:10.1002/mnfr.200700511. PMID 19101947.
  18. ↑ 18,0 18,1 «Prostate carcinoma presentation, diagnosis, and staging: an update form the National Cancer Data Base». Cancer. 98 (6): 1169–78. 2003 թ․ սեպտեմբեր. doi:10.1002/cncr.11635. PMID 12973840.
  19. ↑ «Comparison of screen detected and clinically diagnosed prostate cancer in the European randomized study of screening for prostate cancer, section rotterdam». Urol. 174 (1): 121–25. 2005 թ․ հուլիս. doi:10.1097/01.ju.0000162061.40533.0f. PMID 15947595. {{cite journal}}: Invalid |display-authors=6 (օգնություն)
  20. ↑ Hsing AW, Chokkalingam AP (2006). «Prostate cancer epidemiology». Frontiers in Bioscience. 11: 1388–413. doi:10.2741/1891. PMID 16368524.
  21. ↑ Hankey BF, Feuer EJ, Clegg LX, Hayes RB, Legler JM, Prorok PC, և այլք: (1999 թ․ հունիսի 16). «Cancer surveillance series: interpreting trends in prostate cancer—part I: Evidence of the effects of screening in recent prostate cancer incidence, mortality, and survival rates». J Natl Cancer Inst. 91 (12): 1017–24. doi:10.1093/jnci/91.12.1017. PMID 10379964.
  22. ↑ Breslow N, Chan CW, Dhom G, Drury RA, Franks LM, Gellei B, և այլք: (1977 թ․ նոյեմբերի 15). «Latent carcinoma of prostate at autopsy in seven areas. The International Agency for Research on Cancer, Lyons, France». Int J Cancer. 20 (5): 680–8. doi:10.1002/ijc.2910200506. PMID 924691.
  23. ↑ Bell KJ, Del Mar C, Wright G, Dickinson J, Glasziou P (2015 թ․ հոկտեմբեր). «Prevalence of incidental prostate cancer: A systematic review of autopsy studies». International Journal of Cancer. 137 (7): 1749–57. doi:10.1002/ijc.29538. PMC 4682465. PMID 25821151.
  24. ↑ Jahn JL, Giovannucci EL, Stampfer MJ (2015 թ․ դեկտեմբեր). «The high prevalence of undiagnosed prostate cancer at autopsy: implications for epidemiology and treatment of prostate cancer in the Prostate-specific Antigen-era». International Journal of Cancer. 137 (12): 2795–802. doi:10.1002/ijc.29408. PMC 4485977. PMID 25557753.
  25. ↑ «Empiric risk of prostate carcinoma for relatives of patients with prostate carcinoma: a meta-analysis». Cancer. 97 (8): 1894–903. 2003. doi:10.1002/cncr.11262. PMID 12673715.
  26. ↑ «Blood pressure and risk of prostate cancer: cohort Norway (CONOR)». Cancer Causes Control. 21 (3): 463–72. 2010 թ․ մարտ. doi:10.1007/s10552-009-9477-x. PMID 19949849.
  27. ↑ Martin RM, Vatten L, Gunnell D, Romundstad P (2010 թ․ մարտ). «Blood pressure and risk of prostate cancer: cohort Norway (CONOR)». Cancer Causes Control. 21 (3): 463–72. doi:10.1007/s10552-009-9477-x. PMID 19949849.
  28. ↑ Friedenreich CM, Neilson HK, Lynch BM (2010 թ․ սեպտեմբեր). «State of the epidemiological evidence on physical activity and cancer prevention». European Journal of Cancer. 46 (14): 2593–604. doi:10.1016/j.ejca.2010.07.028. PMID 20843488.
  29. ↑ «Family history and the risk of prostate cancer». Prostate. 17 (4): 337–47. 1990. doi:10.1002/pros.2990170409. PMID 2251225.
  30. ↑ 30,0 30,1 «Prostate cancer: 3. Individual risk factors» (PDF). CMAJ. 159 (7): 807–13. 1998 թ․ հոկտեմբեր. PMC 1232741. PMID 9805030. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2009 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.
  31. ↑ «Racial and ethnic differences in advanced-stage prostate cancer: the Prostate Cancer Outcomes Study». J. Natl. Cancer Inst. 93 (5): 388–95. 2001 թ․ մարտ. doi:10.1093/jnci/93.5.388. PMID 11238701.
  32. ↑ Lichtenstein P, Holm NV, Verkasalo PK, Iliadou A, Kaprio J, Koskenvuo M, Pukkala E, Skytthe A, Hemminki K (2000 թ․ հուլիս). «Environmental and heritable factors in the causation of cancer--analyses of cohorts of twins from Sweden, Denmark, and Finland». N. Engl. J. Med. 343 (2): 78–85. doi:10.1056/NEJM200007133430201. PMID 10891514.
  33. ↑ «The risk of cancer associated with specific mutations of BRCA1 and BRCA2 among Ashkenazi Jews». The New England Journal of Medicine. 336 (20): 1401–8. 1997 թ․ մայիս. doi:10.1056/NEJM199705153362001. PMID 9145676. {{cite journal}}: Invalid |display-authors=6 (օգնություն)
  34. ↑ «[Fusion genes and prostate cancer. From discovery to prognosis and therapeutic perspectives]». Progres en Urologie (French). 19 (11): 819–24. 2009 թ․ դեկտեմբեր. doi:10.1016/j.purol.2009.06.002. PMID 19945666. {{cite journal}}: Invalid |display-authors=6 (օգնություն)CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  35. ↑ «Multiple newly identified loci associated with prostate cancer susceptibility». Nature Genetics. 40 (3): 316–21. 2008 թ․ մարտ. doi:10.1038/ng.90. PMID 18264097. {{cite journal}}: Invalid |display-authors=6 (օգնություն)
  36. ↑ «Multiple loci identified in a genome-wide association study of prostate cancer». Nature Genetics. 40 (3): 310–5. 2008 թ․ մարտ. doi:10.1038/ng.91. PMID 18264096. {{cite journal}}: Invalid |display-authors=6 (օգնություն)
  37. ↑ Vickers, Andrew, ed. (2010 թ․ հոկտեմբերի 13). «The rs10993994 risk allele for prostate cancer results in clinically relevant changes in microseminoprotein-beta expression in tissue and urine». PLOS One. 5 (10): e13363. Bibcode:2010PLoSO...513363W. doi:10.1371/journal.pone.0013363. PMC 2954177. PMID 20967219. {{cite journal}}: Invalid |display-authors=6 (օգնություն)CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)  
  38. ↑ «Overweight, obesity, and mortality from cancer in a prospectively studied cohort of U.S. adults». N. Engl. J. Med. 348 (17): 1625–38. 2003 թ․ ապրիլ. doi:10.1056/NEJMoa021423. PMID 12711737.
  39. ↑ «Prospective study of sex hormone levels and risk of prostate cancer». J. Natl. Cancer Inst. 88 (16): 1118–26. 1996 թ․ օգոստոս. doi:10.1093/jnci/88.16.1118. PMID 8757191.
  40. ↑ «Diet and prostate cancer: mechanisms of action and implications for chemoprevention». Nature Reviews Urology. 7 (8): 442–53. 2010 թ․ օգոստոս. doi:10.1038/nrurol.2010.102. PMID 20647991.
  41. ↑ Key TJ (2011). «Fruit and vegetables and cancer risk». British Journal of Cancer. 104 (1): 6–11. doi:10.1038/sj.bjc.6606032. PMC 3039795. PMID 21119663. «For other common cancers, including colorectal, breast and prostate cancer, epidemiological studies suggest little or no association between total fruit and vegetable consumption and risk.»
  42. ↑ «A review and meta-analysis of prospective studies of red and processed meat intake and prostate cancer». Nutrition Journal. 9: 50. 2010. doi:10.1186/1475-2891-9-50. PMC 2987772. PMID 21044319.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  43. ↑ «Chemicals in Meat Cooked at High Temperatures and Cancer Risk». National Cancer Institute. 2018 թ․ ապրիլի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  44. ↑ «Role of hormonal and other factors in human prostate cancer». Journal of Toxicology and Environmental Health. Part B, Critical Reviews. 11 (3–4): 242–59. 2008 թ․ մարտ. doi:10.1080/10937400701873548. PMID 18368555.
  45. ↑ «Folic acid supplementation and cancer risk: A meta-analysis of randomized controlled trials». International Journal of Cancer. 133 (5): 1033–41. 2013 թ․ հունվարի 22. doi:10.1002/ijc.28038. PMID 23338728. {{cite journal}}: Invalid |display-authors=6 (օգնություն)
  46. ↑ «A large cohort study of aspirin and other nonsteroidal anti-inflammatory drugs and prostate cancer incidence». J. Natl. Cancer Inst. 97 (13): 975–80. 2005 թ․ հուլիս. doi:10.1093/jnci/dji173. PMID 15998950.
  47. ↑ «Statins and prostate cancer risk: a case-control study». Am. J. Epidemiol. 162 (4): 318–25. 2005 թ․ օգոստոս. doi:10.1093/aje/kwi203. PMID 16014776.
  48. ↑ «Epidemiologic association between prostatitis and prostate cancer». Urology. 60 (1): 78–83. 2002 թ․ հուլիս. doi:10.1016/S0090-4295(02)01637-0. PMID 12100928.
  49. ↑ «The role of human papilloma virus in urological malignancies». Anticancer Research. 35 (5): 2513–9. 2015 թ․ մայիս. PMID 25964524.
  50. ↑ «Human Papilloma Virus (HPV) and genitourinary cancers: a narrative review». Minerva Urologica e Nefrologica = the Italian Journal of Urology and Nephrology. 70 (6): 579–587. 2018 թ․ օգոստոս. doi:10.23736/S0393-2249.18.03141-7. PMID 30160386.
  51. ↑ «Evidence for Masturbation and Prostate Cancer Risk: Do We Have a Verdict?». Sexual Medicine Reviews. 4 (3): 229–234. 2016 թ․ հուլիս. doi:10.1016/j.sxmr.2016.02.006. PMID 27871956.
  52. ↑ «?». Արխիվացված օրիգինալից 2006 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 9-ին.
  53. ↑ Aumüller G (1979). Prostate Gland and Seminal Vesicles. Berlin-Heidelberg: Springer-Verlag.
  54. ↑ Moore KL, Chubb D (1999). Clinically Oriented Anatomy. Baltimore, Maryland: Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 978-0-683-06132-1.
  55. ↑ Steive H (1930). «Männliche Genitalorgane». Handbuch der mikroskopischen Anatomie des Menschen. Vol. VII Part 2. Berlin: Springer. էջեր 1–399.
  56. ↑ «Male Genitals - Prostate Neoplasms». Pathology study images. University of Virginia School of Medicine. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 28-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 28-ին. «There are many connections between the prostatic venous plexus and the vertebral veins. The veins forming the prostatic plexus do not contain valves and it is thought that straining to urinate causes prostatic venous blood to flow in a reverse direction and enter the vertebral veins carrying malignant cells to the vertebral column.»
  57. ↑ Journal-molecular cancer, review, 2006 5:17, doi:10.1186/1476-4598-5-17
  58. ↑ «Cytoprotective Mitochondrial Chaperone TRAP-1 As a Novel Molecular Target in Localized and Metastatic Prostate Cancer». Am. J. Pathol. 176 (1): 393–401. 2010 թ․ հունվար. doi:10.2353/ajpath.2010.090521. PMC 2797899. PMID 19948822.
  59. ↑ «[TGF-beta/Smad in prostate cancer: an update]». Zhonghua Nan Ke Xue (Chinese). 15 (9): 840–3. 2009 թ․ սեպտեմբեր. PMID 19947572.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  60. ↑ «Expression of X-linked inhibitor of apoptosis protein in human prostate cancer specimens with and without neo-adjuvant hormonal therapy». J Cancer Res Clin Oncol. 136 (5): 787–93. 2009 թ․ նոյեմբեր. doi:10.1007/s00432-009-0718-x. PMID 19946707.
  61. ↑ «Overexpression of macrophage inhibitory cytokine-1 induces metastasis of human prostate cancer cells through the FAK–RhoA signaling pathway». Oncogene. 29 (9): 1293–302. 2010 թ․ մարտ. doi:10.1038/onc.2009.420. PMC 2896817. PMID 19946339.
  62. ↑ «Small molecule screening reveals a transcription-independent pro-survival function of androgen receptor in castration-resistant prostate cancer». Cell Cycle. 8 (24): 4155–67. 2009 թ․ դեկտեմբեր. doi:10.4161/cc.8.24.10316. PMC 2896895. PMID 19946220. {{cite journal}}: Invalid |display-authors=6 (օգնություն)
  63. ↑ «Expression of prostate-specific membrane antigen (PSMA), increases cell folate uptake and proliferation and suggests a novel role for PSMA in the uptake of the non-polyglutamated folate, folic acid». Prostate. 70 (3): 305–16. 2010 թ․ փետրվար. doi:10.1002/pros.21065. PMID 19830782.
  64. ↑ «Cancer Screening Guidelines | Detecting Cancer Early». Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 16-ին. American Cancer Society American Cancer Society Guidelines for the early detection of cancer Cited: September 2011
  65. ↑ «Advancements in MR Imaging of the Prostate: From Diagnosis to Interventions». Radiographics. 31 (3 Suppl): 677–703. May–June 2011. doi:10.1148/rg.313105139. PMC 3093638. PMID 21571651.
  66. ↑ «ESUR prostate MR guidelines 2012». European Radiology. 22 (4): 746–57. 2012. doi:10.1007/s00330-011-2377-y. PMC 3297750. PMID 22322308.
  67. ↑ «Clinical application of a 3D ultrasound-guided prostate biopsy system». Urol Oncol. 29 (3 Suppl): 334–42. 2011 թ․ մայիս. doi:10.1016/j.urolonc.2011.02.014. PMC 3432280. PMID 21555104.
  68. ↑ «Radical prostatectomy: value of prostate MRI in surgical planning». Abdominal Imaging. 37 (4): 664–74. 2011 թ․ հոկտեմբեր. doi:10.1007/s00261-011-9805-y. PMID 21993567.
  69. ↑ «Oral antibiotics in trans-rectal prostate biopsy and its efficacy to reduce infectious complications: Systematic review». Urology Annals. 7 (4): 417–27. 2015. doi:10.4103/0974-7796.164860. PMC 4660689. PMID 26538868.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  70. ↑ «Antibiotic prophylaxis for transrectal prostate biopsy». The Cochrane Database of Systematic Reviews (5): CD006576. 2011 թ․ մայիս. doi:10.1002/14651858.CD006576.pub2. PMID 21563156.
  71. ↑ «Short-term effects of population-based screening for prostate cancer on health-related quality of life». Journal of the National Cancer Institute. 90 (12): 925–31. 1998 թ․ հունիս. doi:10.1093/jnci/90.12.925. PMID 9637143.
  72. ↑ 72,0 72,1 «Folic Acid and Risk of Prostate Cancer: Results From a Randomized Clinical Trial». J. Natl. Cancer Inst. 101 (6): 432–5. 2009 թ․ մարտ. doi:10.1093/jnci/djp019. PMC 2657096. PMID 19276452.
  73. ↑ «Immunohistochemical differentiation of high-grade prostate carcinoma from urothelial carcinoma». Am. J. Surg. Pathol. 31 (8): 1246–55. 2007 թ․ օգոստոս. doi:10.1097/PAS.0b013e31802f5d33. PMID 17667550.
  74. ↑ 74,0 74,1 «Small-cell carcinoma of the prostate». Journal of the Royal Society of Medicine. 90 (6): 340–1. 1997 թ․ հունիս. doi:10.1177/014107689709000615. PMC 1296316. PMID 9227387.
  75. ↑ 75,0 75,1 «[Clinicopathological characterization of prostatic small cell carcinoma: a case report and review of the literature]». Zhonghua Nan Ke Xue (Chinese). 15 (9): 829–32. 2009 թ․ սեպտեմբեր. PMID 19947569.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  76. ↑ «BCL-2 in prostate cancer: a minireview». Apoptosis. 8 (1): 29–37. 2003 թ․ հունվար. doi:10.1023/A:1021692801278. PMID 12510149.
  77. ↑ «Assessment of proliferative index and its association with Ki-67 antigen molecule expression in nodular hyperplasia of prostate». Indian Journal of Science & Technology. 2 (8): 1–4. 2009.
  78. ↑ BMJ Group (2009 թ․ դեկտեմբերի 8). «Prostate cancer: How far has your cancer spread? The TNM system». London. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ ապրիլի 4-ին. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 9-ին.
  79. ↑ American Society of Clinical Oncology (2013). «Five things physicians and patients should question» (PDF). The Journal of the Oklahoma State Medical Association. 106 (4): 150–1. PMID 23795527. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ հուլիսի 31-ին.
  80. ↑ 80,0 80,1 80,2 80,3 80,4 «The relationship between nutrition and prostate cancer: is more always better?». European Urology. 63 (5): 810–20. 2013 թ․ մայիս. doi:10.1016/j.eururo.2012.11.012. PMC 3597758. PMID 23219353.
  81. ↑ «Trans-fatty acids and cancer: the evidence reviewed». Nutrition Research Reviews. 21 (2): 174–88. 2008 թ․ դեկտեմբեր. doi:10.1017/S0954422408110964. PMID 19087370.
  82. ↑ «Dietary conjugated linoleic acid and long-chain n-3 fatty acids in mammary and prostate cancer protection: a review». International Journal of Food Sciences and Nutrition. 63 (1): 66–78. 2012 թ․ փետրվար. doi:10.3109/09637486.2011.598849. PMID 21762028.
  83. ↑ «Calcium and vitamin D supplementation during androgen deprivation therapy for prostate cancer: a critical review». The Oncologist. 17 (9): 1171–9. 2012. doi:10.1634/theoncologist.2012-0051. PMC 3448410. PMID 22836449.
  84. ↑ «Fish consumption and prostate cancer risk: a review and meta-analysis». The American Journal of Clinical Nutrition. 92 (5): 1223–33. 2010 թ․ նոյեմբեր. doi:10.3945/ajcn.2010.29530. PMID 20844069.
  85. ↑ American Dietetic Association and Dieticians of Canada (2003 թ․ հունիս). «Position of the American Dietetic Association and Dietitians of Canada: Vegetarian diets». Journal of the American Dietetic Association. 103 (6): 748–65. doi:10.1053/jada.2003.50142. PMID 12778049.
  86. ↑ World Cancer Research Fund; American Institute for Cancer (2007). Food, nutrition, physical activity, and the prevention of cancer a global perspective (PDF). Washington, D.C.: American Institute for Cancer Research. էջ 76. ISBN 978-0-9722522-2-5. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ մայիսի 23-ին.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  87. ↑ 87,0 87,1 «American Cancer Society Guidelines on Nutrition and Physical Activity for Cancer Prevention» (PDF). Last Revised: 1/11/2012. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 25-ին.
  88. ↑ Wilt, Timothy J, ed. (2008). «Five-alpha-reductase Inhibitors for prostate cancer prevention». Cochrane Database Syst Rev (2): CD007091. doi:10.1002/14651858.CD007091. PMID 18425978.
  89. ↑ «Prostate-specific antigen-based prostate cancer screening: Past and future». International Journal of Urology. 22 (6): 524–32. 2015 թ․ հունիս. doi:10.1111/iju.12750. PMID 25847604.
  90. ↑ «Canadian Urological Association recommendations on prostate cancer screening and early diagnosis». Canadian Urological Association Journal. 11 (10): 298–309. 2017 թ․ հոկտեմբեր. doi:10.5489/cuaj.4888. PMC 5659858. PMID 29381452.
  91. ↑ «Home Page – USPSTF Draft Prostate Screening Recommendations». USPSTF Draft Prostate Screening Recommendations. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 2-ին.

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Շագանակագեղձի քաղցկեղ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Շագանակագեղձի_քաղցկեղ&oldid=10029271» էջից