Վիքիպեդիա

Նատալյա Բեխտերևա

Նատալյա Պետրովնա Բեխտերևա (ռուս.՝ Ната́лья Петро́вна Бе́хтерева, հուլիսի 7, 1924(1924-07-07)[1], Լենինգրադ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ[1] - հունիսի 22, 2008(2008-06-22)[2], Համբուրգ, Գերմանիա), խորհրդային և ռուս նեյրոֆիզիոլոգ, խոշոր գիտաշխատող։ Կենսաբանական գիտությունների թեկնածու, բժշկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր։ 1990-2008 թվականներին եղել է Մարդու ուղեղի ինստիտուտ ՌԱՍ գիտական ղեկավար։

Նատալյա Բեխտերևա
Ծնվել էհուլիսի 7, 1924(1924-07-07)[1]
Լենինգրադ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ[1]
Մահացել էհունիսի 22, 2008(2008-06-22)[2] (83 տարեկան)
Համբուրգ, Գերմանիա
ԳերեզմանԿոմարովոյի գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն ԽՍՀՄ և  Ռուսաստան
Մասնագիտություննյարդակենսաբան, հոգեբան, քաղաքական գործիչ, բժիշկ, նյարդաֆիզիոլոգ և համալսարանի դասախոս
Գործունեության ոլորտնյարդաֆիզիոլոգիա
Պաշտոն(ներ)ԽՍՀՄ գերագույն խորհրդի պատգամավոր
ԱնդամակցությունՌուսաստանի գիտությունների ակադեմիա, ԽՍՀՄ գիտությունների ակադեմիա և Ավստրիայի գիտությունների ակադեմիա
Ալմա մատերԻ․ Պավլովի անվան առաջին պետական բժշկական համալսարան
Գիտական աստիճանբժշկական գիտությունների դոկտոր և Կենսաբանական գիտությունների թեկնածու
Տիրապետում է լեզուներինռուսերեն[3]
Հայտնի աշակերտներPavel Bundzen?
Պարգևներ
 Natalia Bekhtereva Վիքիպահեստում

Ակադեմիկոս ԽՍՀՄ ԳԱ (1981, թղթակից անդամ 1970 թվականից)։ ԽՍՀՄ բժշկական գիտությունների ակադեմիայի ակադեմիկոս (1975). ԽՍՀՄ պետական մրցանակի դափնեկիր (1985)։ Խորհրդային Միության կոմունիստական կուսակցություն անդամ 1960 թվականից։

ԽՍՀՄ ԳԱ ՀԽՍՀ ժողովրդական պատգամավոր (1989-1991թվականներին)։

Վլադիմիր Բեխտերևի թոռնուհին է։

Կենսագրություն խմբագրել

Նատալյա Պետրովնա Բեխտերևան ծնվել է 1924 թվականի հուլիսի 7-ին Լենինգրադում՝ ինժեներ-կոնստրուկտոր Պյոտր Վլադիմիրովիչ Բեխտերևի ընտանիքում (1886-1938)։ Որպես «ժողովրդի թշնամի» Պ. Վ. Բեխտերևի դուստր՝ Նատալյա Պետրովնան եղբոր հետ դաստիարակվել է մանկատանը, պատերազմի ժամանակ հայտնվել է Լենինգրադի շրջափակման մեջ։ Ավարտել է Լենինգրադի Ի. Պ. Պավլովի անվան 1-ին բժշկական ինստիտուտը(1947) և ԽՍՀՄ բժշկական գիտությունների ակադեմիայի ֆիզիոլոգիայի ինստիտուտի կենտրոնական նյարդային համակարգի ասպիրանտուրան։ Աշխատել է ԽՍՀՄ ԲԳԱ փորձարարական բժշկության ինստիտուտում որպես կրտսեր գիտաշխատող (1950-1954), այնուհետև՝ 1954-1962 թվականներին աշխատել է ԽՍՀՄ Առողջապահության նախարարությունում՝ ավագ գիտաշխատողից դառնալով լաբորատորիայի ղեկավար և փոխտնօրեն։ 1962 թվականից սկսած աշխատել է ԽՍՀՄ ԲԳԱ փորձարարական բժշկության ինստիտուտում (մարդու Նեյրոֆիզիոլոգիայի բաժնի վարիչ, այնուհետև գիտական աշխատանքի գծով փոխտնօրեն, պաշտոնակատար), 1970-ից 1990 թվականներին ՝ տնօրեն։

1975 թվականին դարձել է ԽՍՀՄ ԲԳԱ-ի ակադեմիկոս (հետագայում՝ Ռամա), իսկ 1981 թվականին՝ ԽՍՀՄ ԳԱ-ի ակադեմիկոս։ 1990 թվականից դարձել է ԽՍՀՄ ԳԱ-ի «Мозг» (ուղեղ) կենտրոնի գիտական ղեկավար[1] 1992 թվականից՝ Ն. Պ. Բեխտերևայի անվան մարդու ուղեղի ինստիտուտ / ՌԳԱ մարդու ուղեղի ինստիտուտ, մտածողության, ստեղծագործության և գիտակցության Նեյրոֆիզիոլոգիայի գիտական խմբի ղեկավար։

Ընտրվել է Ֆիզիոլոգիական գիտությունների միջազգային միության փոխնախագահ (1974-1980 թվականներին), Հոգեֆիզիոլոգիայի միջազգային կազմակերպության փոխնախագահ (1982-1994 թվականներին)։

Աշխատել է «Մարդու ֆիզիոլոգիա» (1975-1987) և «International Journal of Psychophysiology» (1984-1994) ակադեմիական ամսագրերի գլխավոր խմբագիր։

1980-ականների վերջին Ն.Պ. Բեխտերևան հայտարարեց, որ իր պապի՝ Վ.Մ. Բեխտերևի կողմից տրված ախտորոշման համաձայն, Ի. Վ. Ստալինը տառապում էր պարանոյա հիվանդությամբ։ Այնուամենայնիվ, 1995-ին տված հարցազրույցում նա ասաց, որ այս հայտարարությունը ճիշտ չէ[4]։

Նա ապրում էր Սանկտ Պետերբուրգի հայտնի «Բենուայի տանը»։

Նատալյա Պետրովնա Բեխտերևան մահացել է 2008-ի հունիսի 22-ի առավոտյան Համբուրգի Սուրբ Գեորգի հիվանդանոցում 84 տարեկանում երկարատև հիվանդությունից հետո։ Նրան թաղել են Կոմարովոյի[5] գերեզմանատանը (Սանկտ Պետերբուրգի արվարձան)։

Ընտանիք խմբագրել

Պապը եղել է հոգեբույժ Վ. Մ.Բեխտերև, հայրը՝ ինժեներ և գյուտարար Պյոտոր Բեխտերև (1938-ի փետրվարի 23-ին մեղավոր է ճանաչվել ՌԽՖՍՀ Քրեական օրենսգրքի 58-6, -7, -9, -11 հոդվածներով և գնդակահարվել, հետագայում արդարացվել է)։ Մայրը` բժիշկ Զինաիդա Վասիլևնա Բեխտերևան, բռնադատվել և աքսորվել է ճամբար։ Երեք երեխաները՝ Նատալյան, եղբայրը՝ Անդրեյը և կրտսեր քույրը՝ Եվրիդիկան, որբ են մնացել։

Առաջին ամուսինը եղել է ֆիզիոլոգ Վ. Ի. Մեդվեդև (1924-2008), Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի և Ռուսաստանի բժշկական գիտությունների ակադեմիայի թղթակից անդամ։ Առաջին ամուսնությունից ծնված որդին՝ Սվյատոսլավ Մեդվեդևը (ծնված 1949 թվականին), եղել է Մարդու ուղեղի ինստիտուտի տնօրեն (1990 թվականից), կենսաբանական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի թղթակից անդամ։

Երկրորդ ամուսինը՝ տնտեսագետ Իվան Իլյիչի Քաշթելյան (?—1990)[6], ՌՍՖՍՀ Առևտրի վաստակավոր գործիչ, ով երկար տարիներ աշխատել է Լենինգրադի քաղաքային գործկոմի առևտրի գլխավոր վարչության պետի տեղակալ։

Ունեցել է խորթ որդի՝ Ալեքսանդր (մահացել է 1990 թվականին)։

Բեխտերևայի թոռնուհին է բժիշկ-հոգեբույժ Նատալյա Մեդվեդևան[7]։

Գիտական նվաճումներ խմբագրել

Նորմալ և ախտաբանական վիճակում գտնվող մարդու ուղեղի գործունեության սկզբունքների, մտավոր գործունեության ֆիզիոլոգիական հիմքերի առանձնահատկությունների ուսումնասիրության նյութեր։ Առաջին անգամ ԽՍՀՄ-ում Բեխտերևան ախտորոշիչ և բուժական նպատակներով կիրառեց մարդու ուղեղում էլեկտրոդների երկարատև իմպլանտացիայի մեթոդը։ Բեխտերևայի տեսությունը մարդու մտավոր գործունեության ուղեղի կազմակերպման մասին կոշտ և ճկուն կապերի համակարգով ստացել է համոզիչ հաստատում[8]։

Ն. Պ. Բեխտերևայի հայտնագործությունը, այն է՝ մարդու ուղեղի ենթակեղևային կազմավորումների՝ նեյրոնների հատկությունը՝ արձագանքելու խոսքի իմաստային բովանդակությանը և որպես օղակներ մասնակցելու մտավոր գործունեության ապահովման համակարգերին, ճանաչվել է որպես գյուտ[9]։

Նրա ղեկավարությամբ ստեղծվել է նյարդաբանություն և նյարդավիրաբուժություն նոր ճյուղ՝ ստերեոտաքսիկ նյարդաբանություն՝ նորագույն համակարգչային ստերեոտաքսիս տեխնոլոգիաների մշակմամբ։ 1968 թվականին նա առաջինն էր, որ նկարագրեց ուղեղի արձագանքի ֆենոմենը սխալին առաջադրանք կատարելիս։ Այս երևույթին տրվել է «սխալի դետեկտոր» անվանումը[10], և շատ ավելի ուշ այն հայտնի դարձավ որպես սխալի հետ կապված բացասականություն՝ նեգատիվ (error-related negativity)[11]

Քննադատություն խմբագրել

Միևնույն ժամանակ Ն. Պ. Բեխտերևան քննադատության է ենթարկվել միստիցիզմի նկատմամբ իր լոյալ վերաբերմունքի պատճառով։ Բացի այդ` նրա հակառակորդները պնդում էին (այդ թվում՝ Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի կեղծ գիտության դեմ պայքարի հանձնաժողովը), որ Նատալյա Բեխտերևան մարդու էքստրասենսորիկ ունակությունները ստուգելու նպատակով սխալ փորձարկումներ է իրականացրել[12][13]։ Այս քննադատության դեմ հանդես եկավ Ն. Պ. Բեխտերևան[14].

Ն.Պ. Բեխտերևան դրականորեն էր վերաբերում մարդու ծագման այն վարկածին, ըստ որի մարդը ծագում է ակրոդելֆիդներից[15](Ակվատիկական տեսություն) կամ «այլընտրանքային տեսողության» վարկածին[16]։

Մեծ գիտնականը կողմ է արտահայտվել Վանգայի և Կաշպիրովսկու ֆենոմենի գիտական ուսումնասիրությանը[17]։

Պարգևներ և կոչումներ խմբագրել

  • Լենինի շքանշան (հուլիսի 6, 1984) - բժշկագիտության զարգացման, գիտական կադրերի պատրաստման գործում ունեցած մեծ ավանդի համար[18]
  • Աշխատանքային Կարմիր Դրոշի Շքանշան (1975)
  • «Պատվո նշան» շքանշան(1967)
  • «Աշխատանքային արիության համար մեդալ»(փետրվարի 11, 1961) - խորհրդային ժողովրդի առողջության պահպանման և բժշկագիտության զարգացման բնագավառում ունեցած մեծ վաստակի համար[19]
  • ԽՍՀՄ ՎԴՆԽ ոսկե մեդալ (1967, 1974)
  • ԽՍՀՄ ՎԴՆԽ արծաթե մեդալ (1976)
  • Վ. Մ․ Բեխտերևի անվան ոսկե մեդալ- մարդու ուղեղի բարձրագույն հոգեկան ֆունկցիաների նեյրոֆիզիոլոգիական հիմքերի ուսումնասիրության աշխատանքների ցիկլի համար
  • ԽՍՀՄ պետական մրցանակ 1985 թվական գիտության և տեխնիկայի բնագավառում (հոկտեմբերի 31 1985 թվական) — մարդու ուղեղի ֆիզիոլոգիայի հիմնարար հետազոտությունների համար[20]
  • «Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 3-րդ աստիճանի շքանշան (2004 թվական, հուլիսի 14) — գիտաբժշկական գործունեության մեջ ունեցած վաստակի և երկարամյա բարեխիղճ աշխատանքի համար[21]
  • «Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 4-րդ աստիճանի շքանշան (հունիս 4, 1999) - հայրենական գիտության զարգացման գործում ունեցած մեծ ավանդի, բարձր որակավորում ունեցող կադրերի պատրաստման և Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի 275-ամյակի կապակցությամբ[22]
  • Ժողովուրդների բարեկամության շքանշան (ապրիլի 11, 1994) - բժշկագիտության զարգացման գործում ունեցած անձնական մեծ ավանդի և հայրենական առողջապահության համար բարձր որակավորում ունեցող մասնագետների պատրաստման համար[23]
  • Միջազգային մրցանակի դափնեկիր Սուրբ Ամենայն Առաքյալ Անդրեաս Առաջավորաց հիմնադրամ՝ մրցանակի նշանների հանձնմամբ՝ «Ինքնիշխան արծիվ» և «Շքանշանակիր աստղ» (2003)
  • Վիների և Մաք-Կալոքի անվան մրցանակ՝ շնորհված 1972 թվականին (ԱՄՆ)
  • Հունգարիայի էլեկտրոֆիզիոլոգների ընկերության պատվավոր անդամ 1968 թվականից
  • Չեխոսլովակիայի նեյրոֆիզիոլոգիական և Պուրկինյեի անվան նյարդավիրաբուժական ընկերության պատվավոր անդամ 1989 թվականից
  • Ավստրիայի գիտությունների ակադեմիաի օտարերկրյա անդամ 1974 թվականից
  • Ֆինլանդիայի գիտությունների ակադեմիայի օտարերկրյա անդամ 1990 թվականից
  • Բժշկության և հոգեբուժության ամերիկյան ակադեմիայի օտարերկրյա անդամ 1993 թվականից
  • Էկոլոգիայի, մարդու անվտանգության և բնության գիտությունների միջազգային ակադեմիայի իսկական անդամ 1997 թվականից
  • Հոգեֆիզիոլոգիայի միջազգային կազմակերպության տնօրենների խորհրդի անդամ 1998 թվականից
  • Պատվավոր դոկտոր Սանկտ Պետերբուրգի արհմիությունների հումանիտար համալսարանի (2006)
  • «Տարվա մարդ» պատվավոր կոչում (2004 թվական՝ «Հանուն Ռուսաստանի» շքանշանի շնորհմամբ և անվան գրանցմամբ «Ռուսաստանի հարգ ու պատվի գրքում» «Փառավոր անունների և գործողությունների տարեգրություն՝ հանուն Ռուսաստանի»)
  • Սանկտ Պետերբուրգի պատվավոր քաղաքացի ( մայիսի 21, 2008)[24]

Հիշատակի հավերժացում խմբագրել

 
Նատալյա Բեխտերևայի գերեզմանը
  • Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի մարդու ուղեղի ինստիտուտն անվանակոչվել է Նատալյա Պետրովնա Բեխտերևայի անունով (2009)։ Գլխավոր մասնաշենքում տեղադրված է հուշատախտակ։
  • Նրա անունով է կոչվել փոքր մոլորակ (6074)՝ Բեխտերևա։

Աշխատություններ խմբագրել

Հեղինակ և համահեղինակ է ավելի քան 380 գիտական աշխատանքների[25].

  • Биопотенциалы больших полушарий головного мозга при супратенториальных опухолях. Медгиз, 1960. 188 с.; 2-е издание — New York, 1962.
  • Болезнь Рейно (клиника, нейропатофизиологические механизмы). Медгиз, 1965. 189 с. (совместно с Зонтовым В. В., Бондарчук А. В.)
  • Физиология и патофизиология глубоких структур мозга человека. М.-Л., Медицина, 1967. 259 с.; 2-е издание — Der Verlag «Volk und Gesundheit», Berlin, DDR, 1969. (совместно с Бондарчук А. Н., Смирновым В. М., Трохачевым А. И.)
  • Нейрофизиологические аспекты психической деятельности человека. М.-Л., Медицина, 1971. 120 с.
  • Нейрофизиологические аспекты психической деятельности человека. 2-е издание, переработанное и дополненное, Л., Медицина, 1974. 151 с. Переведено на англ.язык и издано Oxford Univ. Press (USA), 1978.
  • Мозговые коды психической деятельности. Л., Наука, 1977. 166 с. (совместно с Бундзеном П. В., Гоголицыным Ю. Л.)
  • Устойчивое патологическое состояние при болезнях мозга. Л., Медицина, 1978. 240 с. (совместно с Камбаровой Д. К., Поздеевым В. К.)
  • Здоровый и больной мозг человека. Л., Наука, 1980. 208 с.; переведена на исп.язык: El cerebro humano sano y enfermo. Buenos Aires-Barcelona-Mexico, Editorial Paidos, 1984. 235 p.
  • Нейрофизиологические механизмы мышления. Л., Наука, 1985. 272 с. (совместно с Гоголицыным Ю. Л., Кропотовым Ю. Д., Медведевым С. В.)
  • Здоровый и больной мозг человека. 2-е издание, переработанное и дополненное. Л., Наука, 1988. 262 с.
  • Per aspera… Л., Наука, 1990. 145 с.
  • Электрическая стимуляция мозга и нервов у человека (отв. редактор Н. П. Бехтерева). Л., Наука, 1990. 263 с.
  • О мозге человека. СПб, изд. НотаБене, 1994, 248 с.
  • О мозге человека. XX век и его последняя декада в науке о мозге человека. (On the Human Brain. XX century and its last decade in Human Brain Science). СПб, 1997, изд. Нотабене. 67 с.
  • [www.libfox.ru/102734-natalya-behtereva-magiya-mozga-i-labirinty-zhizni.html Магия мозга и лабиринты жизни] Արխիվացված է Հունիս 4, 2020 Wayback Machine-ի միջոցով:. — СПб: Нотабене, 1999. — 299 с.
  • «Мозг человека — сверхвозможности и запреты». Журнал «Наука и жизнь» № 7, 2001 год.
  • Магия Творчества и психофизиология. Факты, соображения, гипотезы, (The Magic of Creativity and Psychophysiology. Considerations, thoughts, hypotheses), СПб, 2006. 79 c.
  • Магия мозга и лабиринты жизни. 2-е изд., переработанное и дополненное. Act ; Сова, М.- СПб.: 2007. 349 с.
  • Лечебная электрическая стимуляция мозга и нервов человека. Под общей редакцией академика Н. П. Бехтеревой. Act; Сова, М.- СПб.: 2008. — 464 c.
  • The Usefulness of Psychophysiology in Intellectual Life. Honorary Lecture. 14th World Congress of Psychophysiology. The Olympics the Brain. September 8-13, 2008, St.Petersburg, Russia. 24 p. (последняя лекция).
  • The usefulness of psychophysiology in the maintenance of cognitive life // International Journal of Psychophysiology, 73(2), 2009, 83-87 (abstractԱրխիվացված 2016-06-05 Wayback Machine)
  • Живой Мозг Человека, и как его исследуют (лекция)
  • Лабиринты мозга // Аргументы и Факты от 9Արխիվացված 2016-09-16 Wayback Machine, 15Արխիվացված 2016-09-16 Wayback Machine, 22 января 2003 годаԱրխիվացված 2016-09-16 Wayback Machine (№№ 1-2, 3, 4)

Ծանոթագրություն խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Бехтерева Наталья Петровна // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 http://www.russia-ic.com/news/show/6579/
  3. ↑ Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
  4. ↑ Аргументы и факты. Сентябрь 1995, № 39 (780)
  5. ↑ «N. P. Bekhtereva-ի գերեզմանը։ գերեզմանատունը Կոմարովոյում». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 16-ին. Վերցված է 2012 թ․ ապրիլի 23-ին.
  6. ↑ «Иван Ильич Каштелян». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
  7. ↑ Наталья Бехтерева Արխիվացված 2014-05-25 Wayback Machine // Научный портал «Эврика». Медицина
  8. ↑ Бехтерева Н. П. Нейрофизиологические аспекты психической деятельности человека. 2-е изд., перераб. и дополн. Л., Медицина, 1974. 151 с.
  9. ↑ Գրանցված է ԽՍՀՄ հայտնագործությունների պետական ռեգիստրում 1988 թվականի մարտի 10, թիվ 347
  10. ↑ N.P. Bechtereva, V.B. Gretchin Physiological Foundations of Mental Activity. — С. 329–352. — doi:10.1016/s0074-7742(08)60392-x Архивировано из первоисточника 19 Հունիսի 2018.
  11. ↑ M. Falkenstein, J. Hohnsbein, J. Hoormann, L. Blanke Effects of crossmodal divided attention on late ERP components. II. Error processing in choice reaction tasks // Electroencephalography and Clinical Neurophysiology. — June 1991. — В. 6. — Т. 78. — С. 447–455. — ISSN 0013-4694. Архивировано из первоисточника 4 Դեկտեմբերի 2017.</ref։ Հեղինակ է շուրջ 400 գիտական աշխատությունների (այդ թվում՝ 18 մենագրության), բազմաթիվ գլուխների ֆիզիոլոգիայի վերաբերյալ հայրենական և արտասահմանյան ձեռնարկներում։ Ստեղծել է գիտական դպրոց՝ մեծաթիվ գիտնական և բժիշկ հետևորդներով<ref>Президиум Российской академии наук с глубоким прискорбием извещает, что 22 июня 2008 года на 84-м году ушла из жизни академик Наталья Петровна Бехтерева Արխիվացված 2014-08-29 Wayback Machine. — 23.06.2008.
  12. ↑ Էդուարդ Կրուգլյակով, Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի ակադեմիկոս. Բիզնես անտեղյակության մասին Արխիվացված 2022-03-04 Wayback Machine // Ռոսիյսկայա գազետա, 06/04/2003
  13. ↑ .phtml ?num=000139 Կեղծ գիտություն. Ինչպե՞ս է դա սպառնում գիտությանը և հասարակությանը: Արխիվացված 2007-11-10 Wayback Machine (զեկուցում Ռուսաստանի Դաշնության Նախագահության Գիտությունների ակադեմիայի մայիսի 27, 03)
  14. ↑ Академик Наталья Бехтерева. На все науки цензор? Արխիվացված 2009-04-21 Wayback Machine // Российская газета, 26.06.2003
  15. ↑ 45524 Մեր նախնիները ակրոդելֆիդներ են] «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մայիսի 10-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 31-ին. // Neva time
  16. ↑ Bekhtereva N. P. et al. [http: //bronnikov.org/submain801.html Այսպես կոչված այլընտրանքային տեսողության կամ ուղղակի տեսողության ֆենոմենի մասին] «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ փետրվարի 20-ին. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 27-ին. // Մարդու ֆիզիոլոգիա, 2002 թ., հատոր 28, թիվ 1, էջ. 23-24։ «Առանց պնդելու աշխատանքային կոնստրուկցիաների ճշմարտացիությունը, հայտնիներից ամենափոքր շեղումներով, ըստ երևույթին, կարելի է նաև զուտ նախնական ենթադրել, որ այլընտրանքային տեսողությունն իրականացվում է մաշկի օգնությամբ։ Դրա ուղղակի ապացույցները դեռ չկան, բայց կան մի շարք անուղղակիներ»։
  17. ↑ «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 10-ին.
  18. ↑ «Указ Президиума Верховного Совета СССР от 6 июля 1984 года «О награждении действительного члена Академии наук СССР, Академии медицинских наук СССР Бехтеревой Н. П. орденом Ленина»». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մայիսի 27-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 26-ին.
  19. ↑ «Указ Президиума Верховного Совета СССР от 11 февраля 1961 года «О награждении орденами и медалями СССР медицинских работников»». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ փետրվարի 26-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 26-ին.
  20. ↑ Постановление ЦК КПСС, Совмина СССР от 31 октября 1985 года № 1029 «О присуждении Государственных премий СССР 1985 года в области науки и техники»
  21. ↑ «Указ Президента Российской Федерации от 14 июля 2004 года № 899 «О награждении орденом „За заслуги перед Отечеством" III степени Бехтеревой Н. П.»». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մայիսի 27-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 26-ին.
  22. ↑ «Указ Президента Российской Федерации от 4 июня 1999 года № 701 «О награждении государственными наградами Российской Федерации работников Российской академии наук»». // Официальный сайт Президента России. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 14-ին.
  23. ↑ «Указ Президента Российской Федерации от 11 апреля 1994 года № 687 «О награждении орденом Дружбы народов Бехтеревой Н. П.»». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մայիսի 27-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 26-ին.
  24. ↑ «Постановление Законодательного Собрания Санкт-Петербурга от 21 мая 2008 года № 302 «О присвоении звания „Почетный гражданин Санкт-Петербурга" в 2008 году»». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մայիսի 27-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 26-ին.
  25. ↑ «Наталья Бехтерева: «Страшна не смерть, а умирание… Я — не боюсь» | Здоровая жизнь | Здоровье | Аргументы и Факты». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հունիսի 19-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 6-ին.

Գրականություն խմբագրել

  • Наталья Бехтерева — какой мы её знали: [сборник эссе, очерков] / под общ. ред. С. В. Медведева. — М.: АСТ; СПб.: Сова, 2009. — 256 с.: ил.; 16 с. ил. ISBN 978-5-17-060803-4;
  • Санкт-Петербург. 300 + 300 биографий. Биографический словарь / St. Petersburg. 300 + 300 biographies. Biographic Glossary // Сост. Г. Гопиенко. — На рус. и англ. яз. — М.: Маркграф, 2004. — 320 с. — Тир. 5000 экз. — ISBN 5-85952-032-8. — С. 32.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նատալյա Բեխտերևա» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Նատալյա_Բեխտերևա&oldid=9730022» էջից