Վիքիպեդիա

Յոհան Հայնրիխ Ֆյուսլի

Յոհան Հայնրիխ Ֆյուսլի, նաև Հենրի Ֆուզելի (գերմ.՝ Johann Heinrich Füssli, Johann Heinrich Fusely, փետրվարի 7, 1741(1741-02-07)[1][2], Ցյուրիխ, Շվեյցարիա[3][4] - ապրիլի 16, 1825(1825-04-16)[5][3][6][…] կամ 1825[7][8][9][…], Putney, Միացյալ Թագավորություն[10][11][4]), շվեյցարացի և անգլիացի գծագրող և նկարիչ, պատմաբան և արվեստի տեսաբան։ Ֆյուսլին համարվում է 18-19-րդ դարերի սկզբի նկարչության հիմնական նորարարներից մեկը, և նրա աշխատանքը, Ուիլյամ Բլեյքի աշխատանքի հետ միասին, անգլիական արվեստում ռոմանտիզմի վաղ դրսևորում է։

Յոհան Հայնրիխ Ֆյուսլի
գերմ.՝ Johann Heinrich Füssli
անգլ.՝ Henry Fuseli
Ծնվել էփետրվարի 7, 1741(1741-02-07)[1][2]
ԾննդավայրՑյուրիխ, Շվեյցարիա[3][4]
Վախճանվել էապրիլի 16, 1825(1825-04-16)[5][3][6][…] (84 տարեկան) կամ 1825[7][8][9][…]
Մահվան վայրPutney, Միացյալ Թագավորություն[10][11][4]
ԱզգությունՇվեյցարացիներ
ՔաղաքացիությունՇվեյցարիա և  Միացյալ Թագավորություն
Դավանանքբողոքականություն
Մասնագիտություննկարիչ, բանաստեղծ, գծանկարիչ, նկարազարդող, գծանկարիչ, գծագրող, արվեստագետ և վիզուալ արտիստ
Ոճռոմանտիզմ[1][12], fairy painting?[13][1] և նեոդասականություն[1]
Ժանրդիմանկար[4], կրոնական նկարչություն[4][11], պատմական գեղանկարչություն[4][11] և դիմապատկեր[11]
Ուշագրավ աշխատանքներTitania and Bottom?, Percival Delivering Belisane from the Enchantment of Urma? և Մղձավանջ (Ֆյուզելի)
ԱնդամակցությունԳեղարվեստի թագավորական ակադեմիա
ՀայրJohann Caspar Füssli?
 Johann Heinrich Füssli Վիքիպահեստում

Կենսագրություն

խմբագրել

Ֆյուսլին ծնվել է Շվեյցարիայում՝ Ցյուրիխում։ Նա տասնութ երեխաներից երկրորդ երեխան էր նկարիչ և գրող Յոհան Կասպար Ֆյուսլիի (1706-1782) և նրա կնոջ՝ Էլիզաբեթ Վասերի ընտանիքում։ Նրա քույրերը՝ Էլիզաբեթը և Աննա Ֆյուսլին, նույնպես դարձել են նկարիչներ։ Յոհան Հենրիի հայրը հայտնի է որպես դիմանկարների և լանդշաֆտների վարպետ, ինչպես նաև Շվեյցարիայում նկարչության պատմության վերաբերյալ գրքերի հեղինակ։ Նա Հենրիխին մեծացրել է հոգևոր կարիերայի համար և նրան ուղարկել է Ցյուրիխի Քարոլին քոլեջ, որտեղ որդին ստացել է հիանալի դասական կրթություն։ Նրա դասընկերներից մեկը նրա հասակակիցն էր, ապագա աստվածաբան և բանաստեղծ Յոհան Կասպար Լաֆաթերը, որը դարձել է նրա մտերիմ ընկերը[14]։

Յոհան Հայնրիխ Ֆյուսլին ուսումնասիրել է աստվածաբանություն, հին և նոր լեզուներ; Ի․ Յա․ Բոդմերը տարվել է Հոմերոսի, Դանթե Ալիգիերիի, Ուիլյամ Շեքսպիրի և Ջոն Միլթոնի էպիկական պոեզիայով[15]։ 1761 թվականին Ֆյուսլին ձեռնադրվել է Ավետարանական եկեղեցու քահանա։ Քսան տարեկանում նա դարձել է Ցյուրիխի հոգևոր հովիվ, բայց ստիպված էր լքել երկիրը այն բանից հետո, երբ օգնել է Լաֆաթերին բացահայտել անարդար մագիստրատին, որի հզոր ընտանիքը ցանկանում էր վրեժ լուծել նրանից։

Ֆյուսլին ճանապարհորդել է Գերմանիայում, նկարել է սովորել Բեռլինում։ Այնուհետև, 1765 թվականին, նա այցելել է Անգլիա։ Այնտեղ նա հանդիպել է սըր Ջոշուա Ռեյնոլդսին, որին ցույց է տվել իր կտավները։ Հետևելով Ռեյնոլդսի խորհրդին՝ Ֆյուսլին որոշել է ամբողջությամբ նվիրվել արվեստին։ 1770 թվականին նա գեղարվեստական ուխտագնացություն կատարել է Իտալիա, որտեղ մնացել է մինչև 1778 թվականը՝ փոխելով իր անունը Ֆուսլիից ավելի իտալական Ֆուզելի (Fuseli), որը նույնպես սովորական է դարձել Անգլիայի համար։ Իտալիայում Ֆուզելին ծանոթացել է Անտոն Ռաֆայել Մենգսի հետ։ Հռոմում, բացի հնություններից, նա հիացմունքով ուսումնասիրել է մեծ Միքելանջելոյի գործերը։

1779 թվականի սկզբին Յոհան Ֆուզելին վերադարձել է Մեծ Բրիտանիա՝ ճանապարհին կանգ առնելով Ցյուրիխում։ Լոնդոնում նա արդեն հայտնի նկարիչ էր և գտել է այն պատվերը, որը նրան սպասում էր տպագրությունների Հրատարակիչ Ջոն Բոյդելից, որն այն ժամանակ ստեղծում էր իր «Շեքսպիրյան պատկերասրահը»։ Ֆուզելին մի քանի նկար է նկարել Բոյդելի համար, հրատարակել է լաֆաթերի ֆիզիոգնոմիայի աշխատության անգլերեն թարգմանությունը։ Նա նաև արժեքավոր օգնություն է ցուցաբերել բանաստեղծ Վիլյամ Կուպերին Հոմերոսի ստեղծագործությունների անգլերեն թարգմանությունը պատրաստելու գործում։ 1788 թվականին Ֆուզելին ամուսնացել է Սոֆիա Ռոուլինսի (նրա մոդելներից մեկը) հետ։ Նույն թվականին ընդունվել Է Լոնդոնի արվեստի թագավորական ակադեմիա, իսկ 1799 թվականին նշանակվել է ակադեմիայի գեղանկարչության պրոֆեսոր։ Դասավանդել է ընդհատումներով մինչև 1805 թվականը, այնուհետև կրկին 1810-1825 թվականներին։ 1804-1825 թվականներին Յոհան Ֆուզելին կատարել է Ակադեմիայի պատկերասրահի պահապանի պարտականությունները, ինչպես նաև զբաղվել է նկարչական արվեստի վերաբերյալ տեսական շարադրություններ գրելով։

Բրիտանացի գրող, ֆեմինիստ Մերի Ուոլստոնկրաֆտը (Ֆուզելին նկարում էր իր դիմանկարը) հետապնդում էր նրան և պլանավորում նրա հետ ուղևորություն Փարիզ, բայց Սոֆիայի միջամտությունից հետո Ֆուզելիի դուռը ընդմիշտ փակվել է նրա համար։ Ավելի ուշ Ֆուզելին ասել է․ «Ես ատում եմ խելացի կանանց։ Նրանք միայն խնդիրներ են առաջացնում»[16]։ Կիրակի օրը՝ 1825 թվականի ապրիլի 10-ին, Ֆուզելին իրեն վատ է զգացել, բժիշկները չեն կարողացել որոշել նրա հիվանդությունը։ Չորեքշաբթի օրը նա խոսել է պարոն Ջոն Նոուլզի հետ, որը նույնպես դարձել է նրա հոգին, և մահացել է հաջորդ օրը։ Նրա մարմինը տեղափոխվել է Սոմերսեթ Հաուս։ Ապրիլի 25-ին նա թաղվել է Սուրբ Պողոսի տաճարի հարավային դամբարանում՝ իր ընկերների՝ սըր Ջոշուա Ռեյնոլդսի և Ջոն Օփիի կողքին[17]։

Ստեղծագործություն

խմբագրել
 
Ի. Գ. Ֆյուսլի։ Յոհան Հայնրիխ Ֆյուսլին զրուցում է Ի․ Յա․ Բոդմերի հետ։ 1778-1781։ Կունստհաուս, Ցյուրիխ

Ֆյուսլին դաստիարակվել է նեոկլասիցիզմի արվեստի իդեալների, Յ․ Յ. Վինկելմանի գրքերի և Ա. Ռ. Մենգսի նկարչության վրա։ Նա անգլերեն է թարգմանել Վինկելմանի «Մտքեր նկարչության և քանդակագործության մեջ հունական գործերի նմանակման մասին» հոդվածը, անանուն հրատարակել է «Նշումներ Ժան-Ժակ Ռուսոյի ստեղծագործությունների և գործերի մասին» գիրքը (1767)։ Դասական հնության նկատմամբ անկասկած հետաքրքրությամբ և իտալական դասականների հանդեպ փափագով նա նկարազարդել է Շեքսպիրի գրվածքները և Բլեյքի պոեզիան։ Նրա նկարներում («Մղձավանջ», 1781, «Քնած և կատաղած», 1821), նկատելի կախվածություն գրականությունից, բանահյուսությունից և դիցաբանությունից փոխառված մռայլ ֆանտաստիկ սյուժեներից, վախի և խելագարության վիճակների գրոտեսկային պատկերումից, գերբնական էակներից (դևեր, կախարդներ, ուրվականներ։

1791 թվականին ստեղծել է «Պենելոպա Բուտբիի Ապոթեոզը» նկարը, որտեղ մահացած վեցամյա աղջկա հոր խնդրանքով այլաբանական ձևով պատկերել է նրա մահը և հանդիպել հրեշտակի հետ, որը նրան կտանի երկնային թագավորություն։ 1799 թվականին Ֆուզելին ցուցադրել է քառասունյոթ ռոմանտիկ թեմաներով նկարների շարք՝ հիմնված Ջոն Միլթոնի ստեղծագործությունների վրա՝ նպատակ ունենալով ստեղծել Միլթոնի պատկերասրահ, որը համեմատելի է Շեքսպիր Բոյդելի պատկերասրահի հետ։ Ցուցահանդեսը անհաջող էր և փակվել է 1800 թվականին։ Այնուամենայնիվ, Անտոնիո Կանովան Անգլիա կատարած այցի ժամանակ տպավորված էր Ֆուզելիի աշխատանքներով և 1817 թվականին Հռոմ վերադառնալուն պես պնդել է ընտրվել որպես Սուրբ Ղուկասի ակադեմիայի պատվավոր անդամ[18]։

Ֆուզելիի գեղանկարչական գործերից շատերը ներծծված են մռայլ գեղարվեստական գրականությամբ, օրինակ՝ գիշերային մղձավանջների թեմայով նկարների հայտնի շարքը։ Հետևաբար, արվեստի պատմաբաններն արդարացիորեն համարում են այս «տարօրինակ նկարչին» որպես եվրոպական ռոմանտիզմի և նույնիսկ 19-րդ դարի երկրորդ կեսի վիկտորիանական հեքիաթային նկարչության նախորդ։ Կարծիք կա նաև, որ ամենից շատ «Ֆյուսլիի անհատական ոճը դրսևորվել է նկարում, որտեղ գերմանական արտահայտչականությունը, հիվանդագին ֆանտազիան, գրոտեսկը, խորհրդավոր ռոմանտիկ ցանկությունը և, երբեմն, զուտ անգլիական հումորը յուրովի համակցված են։ Ֆյուսլիի անհատական ոճը ցույց է տալիս, թե ինչպես է նա խաղում, և ինչպես է նա խաղում, և ինչպես է նա խաղում»։ Տարօրինակությունը, ընկալման ինտենսիվությունը, սողացող, վախեցնող սյուժեների մոլուցքը․ նկարչի տաղանդի այս բոլոր կողմերն ուժեղանում էին ակադեմիական դպրոցի բացակայությամբ։ Ֆյուսլիի «Մղձավանջային» փորագրությունները նպաստել են Գոյայի «Կապրիչոսի» և այլ նկարիչների բազմաթիվ նմանատիպ փորձերի առաջացմանը։ Ոճի տարօրինակությունները ֆյուսլիի ստեղծագործությանը բերել են անհանգստություն, որը սահմանակից էր մռայլ սիմվոլիզմին»[19]։

Ի. Վ. Գյոթեն, ֆյուսլիին անվանելով «իմ սիրելի ընկեր», նկատել է՝ «Ֆյուսլիի պոեզիան և նկարչությունը մշտական հակասության մեջ է... նրան գնահատում են որպես բանաստեղծ, իսկ որպես նկարիչ՝ նա դիտողին թողնում է չբավարարված ... բարքեր ամեն ինչում»[20]։ Բանաստեղծը Ֆյուսլիին ընկալում էր միայն որպես «ինքն իրեն ծաղրող տաղանդավոր մաներիստ», թեև հավաքում էր նրա նկարները[21]։

Ֆյուսլիի աշխատանքը զգալի ազդեցություն է ունեցել բրիտանացի շատ երիտասարդ նկարիչների, այդ թվում՝ Ուիլյամ Բլեյքի վրա։ 1825 թվականին նրա մահը համարվում է անգլիական արվեստում ռոմանտիզմի դարաշրջանի ավարտը։ Սակայն արդեն 19-րդ դարի կեսերին այս տարօրինակ նկարիչը մոռացվել է։ Նրա նկատմամբ հետաքրքրությունը վերսկսվեցժլ է միայն 20-րդ դարի սկզբին՝ նկարչության և գրաֆիկայի մեջ էքսպրեսիոնիզմի և սյուրռեալիզմի զարգացման հետ կապված[22]։

Ֆյուսլիի աշակերտներն էին Թեոդոր ֆոն Հոլստը և Դեյվիդ Ուիլկին։

Պատկերասրահ

խմբագրել
  •  
    Ճակատագրի թագուհին արքայազն Արթուրն է։ 1769։ Տուշ, ջրաներկ։ Մասնավոր ժողով
  •  
    Հովվի երազը։ 1786։ Կավիճ, թանաք, սանգինա։ Ալբերտինա, Վիեննա
  •  
    Աքիլլեսը փնտրում է Պատրոկլեսի ստվերը։ 1803։ Կտավ, յուղաներկ։ Կունստհաուս, Ցյուրիխ
  •  
    Սատանան և մահը մեղքի միջամտությամբ։ 1800։ Կտավ, յուղաներկ։ Արվեստի թանգարան, Լոս Անջելես
  •  
    Թեոդորը անտառում հանդիպում է իր նախնու՝ Գվիդո Կավալկանտիի ուրվականին։ Մոտ 1783։ Կտավ, յուղաներկ: Արևմտյան արվեստի ազգային թանգարան, Տոկիո
  •  
    Դիդո։ 1781։ Կտավ, յուղաներկ։ա Յեյլի բրիտանական արվեստի կենտրոն
  •  
    Գիշերային մղձավանջ։ 1781։ Կտավ, յուղաներկ։ Դեթրոյթի Արվեստի ինստիտուտ
  •  
    Գիշերային մղձավանջ։ 1790-1791։ Կտավ, յուղաներկ: Գյոթեխաուս, Մայնի Ֆրանկֆուրտ
  •  
    Գիշերային մղձավանջ։ Փորագրություն՝ հիմնված Ի․ Գ․ Ֆյուսլիի նկարի վրա
  •  
    Ինկուբացիա ըստ Ֆյուսլիի նկարի։ Փորագրության հեղինակն անհայտ է
  •  
    Մակբեթ գործողություն 1, տեսարան 3։ Տարօրինակ քույրեր։ Մոտ 1783։ Կտավ, յուղաներկ: Թագավորական Շեքսպիրյան թատրոն, Լոնդոն
  •  
    Գիշերային կախարդը այցելում է Լապլանդիայի կախարդներին։ 1796։ Կտավ, յուղաներկ։ Մետրոպոլիտեն թանգարան, Նյու Յորք

Հետաքրքիր փաստեր

խմբագրել
  • Զիգմունդ Ֆրեյդի ընդունարանում կախված էր Ֆյուզելիի «մղձավանջ» նկարի վերարտադրությունը։
  • Հորաս Ուոլպոլի խոսքով՝ Ֆյուզելին «ապշեցուցիչ խելագար էր, խելագար, ինչպես երբևէ, խելագար էր ամբողջությամբ և լրիվությամբ»։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 https://www.theartstory.org/artist/fuseli-henry/
  2. ↑ 2,0 2,1 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 RKDartists (նիդերլ.)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 RKDartists (նիդերլ.)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Johann Heinrich [Fusely, Henry; Füessli, Johann Heinrich; Füssli, Hans Heinrich; Fuessli, Heinrich; Fusseli, Henry; Fuseli, Hen — 2006.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Web umenia (словацк.)
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Artnet — 1998.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Hart M. S. Գուտենբերգ նախագիծ — Project Gutenberg Literary Archive Foundation, 1971.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 https://rkd.nl/en/explore/artists/29715
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 https://rkd.nl/explore/artists/29715
  12. ↑ https://www.nytimes.com/1979/09/16/archives/art-view-henry-fuseli-a-leader-in-romanticism.html
  13. ↑ https://www.tate.org.uk/art/art-terms/f/fairy-painting
  14. ↑ Fuseli, Henry. — Encyclopædia Britannica (11th ed.). — Cambridge University Press [1] Արխիվացված է Հոկտեմբեր 17, 2021 Wayback Machine-ի միջոցով:
  15. ↑ Spiele Е. Der Geist der Romantik in der Deutschen Kunst 1770—1990. — Stuttgart, 1995. — S. 649
  16. ↑ Martin М. Henry Fuseli. — London: Tate Gallery Publishing, 2001. — Р. 53. — ISBN 1854373579
  17. ↑ Timbs J. Anecdote lives of William Hogarth, Sir Joshua Reynolds, Thomas Gainsborough, Henry Fuseli, Sir Thomas Lawrence, and J.M.W. Turner. — London: Richard Bentley & Sons, 1887
  18. ↑ Encyclopædia Britannica, 1911 [2] Արխիվացված է Հոկտեմբեր 17, 2021 Wayback Machine-ի միջոցով:
  19. ↑ Власов В. Г. Фюссли, Йоханн Хайнрих // Стили в искусстве. В 3-х т. — СПб.: Кольна. Т. 3. — Словарь имён, 1997. — С. 458
  20. ↑ Гёте об искусстве. — Л.-М.: Искусство, 1936. — С. 195—196
  21. ↑ Antal F. Füssli Studien. —Dresden: Verlag der Kunst, 1973. — S. 16, 18, 49, 65
  22. ↑ Власов В. Г. Фюссли, Йоханн Хайнрих. — С. 458

Գրականություն

խմբագրել
  • Власов В. Г. Фюссли Йоханн Хайнрих, Фьюзели Хенри // Стили в искусстве : Архитектура, графика. Декоративно-прикладное искусство. Живопись, скульптура : словарь : в 3 т. / В. Г. Власов. — СПб. : Кольна, 1997. — Т. 3 : Словарь имён: М—Я. — С. 458. — 655 с., [8] л. ил. : ил. — ISBN 5-88737-010-6. — OCLC 605179863.
  • Камчатова А. В., Котломанов А. О., Кроллау Н. Е. Германия. Англия. XV–XIX века : биографический словарь / А. В. Камчатова, А. О. Котломанов, Н. Е. Кроллау. — СПб. : Азбука-Классика, 2008. — С. 244, 278, 387, 423–428. — 480 с. : ил., цв. ил. — (Художники Западной Европы). — ISBN 978-5-91181-907-1. — OCLC 701476987.
  • Шестаков В. П. Генри Фюзели: дневные мечты и ночные кошмары. М.: Прогресс-Традиция, 2002.
  • Рыков, А. В. Буря, натиск и лёгкое доминирование. Генри Фюзели // Studia Culturae: Вып. 1 (43). С. 68-77

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Յոհան Հայնրիխ Ֆյուսլի» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Յոհան_Հայնրիխ_Ֆյուսլի&oldid=10045317» էջից