Էնրիկո Ֆերմի
Էնրիկո Ֆերմի (իտալերեն՝ Enrico Fermi, սեպտեմբերի 29, 1901[1][2][3][…], Հռոմ, Իտալիայի թագավորություն[4][5][6][…] - նոյեմբերի 28, 1954[4][1][2][…], Չիկագո, Իլինոյս, ԱՄՆ[4][7][8][…]), նշանավոր իտալացի ֆիզիկոս, ով առավելապես հարաճանաչ է դարձել աշխարհում առաջին ատոմային ռեակտորի ստեղծման շնորհիվ, մեծ ավանդ է ներդրել նաև միջուկային ֆիզիկայի, տարրական մասնիկների ֆիզիկայի, քվանտային մեխանիկայի, վիճակագրական մեխանիկայի զարգացման բնագավառներում[27]:. Նա մի ամբողջ շարք արտոնագրեր է ստացել ատոմային էներգիայի կիրառման հետ կապված գյուտերի համար,1938 թվականին էլ արժանացել է Նոբելյան մրցանակի, քանզի ապացուցել է գոյությունը ռադիոակտիվ նոր տարրերի, որոնք ստացվում են նեյտրոններով ճառագայթահարման ժամանակ, և հայտնագործել է դրա հետ կապված՝ դանդաղ նեյտրոնների առաջացրած միջուկային ռեակցիաները[28]։ Ֆերմին այն եզակի ֆիզիկոսներից էր, ովքեր նվաճումների են հասել ինչպես տեսական, այնպես էլ փորձարարական ֆիզիկայի բնագավառներում։ Նա է ստեղծել բետա-տրոհման, նեյտրոնների դանդաղեցման տեսությունները, 1939 թվականին մտցրել է շղթայական ռեակցիա հասկացությունը, հետագայում էլ՝ մասնակցել ատոմային նախագծերի իրականացմանը:1938 թվականին գաղթել է ԱՄՆ (Իտալիա այլևս չի վերադարձել, քանզի այնտեղ իշխում էին ֆաշիստները, որոնց վերաբերմունքը հրեաների նկատմամբ քաջ հայտնի է), աշխատել է Նյու Յորքի Կոլումբիական և Չիկագոյի համալսարաններում, Լոս Ալամոսի միջուկային հետազոտությունների ինստիտուտում (հրեա կնոջ՝ Լորայի հետ)... Համարվում է ատոմային ռումբի հայրերից մեկը։ Նրան անվանել են «միջուկային դարաշրջանի ճարտարապետ»[29]։ Ի պատիվ նրա են կոչվել ֆիզիկայի մի շարք հասկացություններ, ինչպես, օրինակ, Ֆերմիի էֆեկտը, Դիրակ-Ֆերմիի բաշխումը, Թոմաս-Ֆերմիի մոդելը և այլն։
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
_crowned.svg){kind=small}
Համառոտ կենսագրություն և գիտական նվաճումները Խմբագրել
Պիզայի համալսարանն ավարտելուց հետո (1922 թ.) ուսումը շարունակել է Գերմանիայում և Նիդերլանդներում։ 1926-1938 թվականներին՝ Հռոմի համալսարանի պրոֆեսոր։ 1938 թվականին տարագրվել է ֆաշիստական Իտալիայից։ 1939-1945 թվականներին՝ Կոլումբիայի համալսարանի պրոֆեսոր, ղեկավարել է միջուկային էներգիայի օգտագործման ուղղությամբ ԱՄՆ-ում տարվող հետազոտական աշխատանքները։ 1946 թվականից՝ Չիկագոյի համալսարանի պրոֆեսոր։ Գործուն մասնակցություն է ունեցել քվանտային ֆիզիկայի հիմունքների ստեղծման գործում։ 1925 թվականին մշակել է Պաուլիի սկզբունքին ենթարկվող մասնիկների վիճակագրությունը։
Դիրակի հետ միաժամանակ Ֆերմին ստեղծել է էլեկտրոնների և այլ մասնիկների քվանտային վիճակագրական տեսությունը (Ֆերմի-Դիրակի վիճակագրությունը, 1934 թվականին ստեղծել է β-տրոհման քանակական տեսությունը՝ հիմնված Վ․ Պաուլիի այն ենթադրության վրա, ըստ որի β-մասնիկներն առաքվում են նեյտրինոյի հետ միաժամանակ։ 1934-1938 թվականներին աշխատակիցների հետ ուսումնասիրել է նեյտրոնների հատկությունները և դրել նեյտրոնային ֆիզիկայի հիմքը, առաջինն է դիտել մի շարք տարրերի (այդ թվում՝ ուրանի) նեյտրոնային ռմբակոծումից առաջ եկող արհեստական ռադիոակտիվությունը, հայտնագործել է նեյտրոնների դանդաղեցման երևույթը և ստեղծել դրա տեսությունը, ինչի համար 1938 թվականին ստացել է Նոբելյան մրցանակ։ 1942 թվականի դեկտեմբերին Ֆերմիին հաջողվել է իրականացնել միջուկային շղթայական ռեակցիա իր կառուցած՝ աշխարհում առաջին միջուկային ռեակտորում, որտեղ որպես նեյտրոնների դանդաղիչ օգտագործվել է գրաֆիտը, իսկ որպես վառելիք՝ ուրանը։
Կյանքի վերջին տարիներին զբաղվել է բարձր էներգիաների ֆիզիկայով։ Առաջինն է սկսել տարբեր էներգիաների լիցքավորված π-մեզոնների և ջրածնի փոխազդեցության փորձարարական հետազոտությունները և ստացել մի շարք հիմնարար արդյունքներ։ Ունի նաև այս բնագավառին վերաբերող տեսական աշխատանքներ։ Աշխարհի մի շարք գիտական ընկերությունների և ակադեմիաների, այդ թվում նաև ԽՍՀՄ ԳԱ արտասահմանյան անդամ էր (1929 թ.)։
Էնրիկո Ֆերմին մահացել է 53 տարեկան հասակում, քաղցկեղից։ Հանգչում է Չիկագոյի գերեզմանատանը, մի համեստ տապանաքարի ներքո։
Ի պատիվ Ֆերմիի Խմբագրել
Ականավոր գիտնականի անունով է կոչվել 100-րդ քիմիական տարրը՝ ֆերմիումը[30][31]։ Այդպիսով՝ նա դարձել է այն 16 գիտնականներից մեկը, ում անունը շնորհվել է քիմիական տարրի[32]։
Ֆերմիի անունն են կրում մի շարք ատոմային էլեկտրակայաններ ԱՄՆ-ում և Իտալիայում[33], գիտահետազոտական նպատակներով կառուցված տարրական մասնիկների արագացուցիչ[34] և ռեակտոր՝ ԱՄՆ-ում և Արգենտինայում[35], գամմա ճառագայթներով տիեզերական հեռադիտակ[36] և այլն։ Ֆերմիի անունն է տրվել ԱՄՆ Ատոմային էներգիայի հանձնաժողովի կողմից սահմանված միջազգային հատուկ՝ բարձրագույն մրցանակին, որը շնորհվում է էներգիայի ուսումնասիրման, կիրառման, արտադրության բնագավառներում խոշորագույն ավանդ ներդրած գիտնականներին։ Այդ մրցանակով պարգևատրվածների թվում են Օտտո Հանը, Ռոբերտ Օպենհայմերը, Էդվարդ Թելլերը և մեծանուն այլ գիտնականներ[37]։
1970 թվականին միջազգային աստղագիտական միությունը Ֆերմիի անունը շնորհել է Լուսնի հակառակ կողմի խառնարաններից մեկին։
Երկեր Խմբագրել
- Introduzione alla Fisica Atomica (Italian)։ Bologna: N. Zanichelli։ 1928։ OCLC 9653646
- Fisica per i Licei (Italian)։ Bologna: N. Zanichelli։ 1929։ OCLC 9653646
- Molecole e cristalli (Italian)։ Bologna: N. Zanichelli։ 1934։ OCLC 19918218
- Thermodynamics։ New York: Prentice Hall։ 1937։ OCLC 2379038
- Fisica per Istituti Tecnici (Italian)։ Bologna: N. Zanichelli։ 1938
- Fisica per Licei Scientifici (Italian)։ Bologna: N. Zanichelli։ 1938 (with Edoardo Amaldi)
- Elementary particles։ New Haven: Yale University Press։ 1951։ OCLC 362513
- Notes on Quantum Mechanics, Chicago, The University of Chicago Press, 1961.
- Научные труды, т․ 1—2, Й-, 1971 — 1972․
Գրականություն Խմբագրել
- Сегре Э․, Энрико Ферми-физик, пер․ с англ․, М․, 1973․
- Fermi Laura Atoms in the Family. — Chicago.: University of Chicago Press, 1954. — P. 123.
- Ферми Л. Атомы у нас дома. — 2-е изд. — М.: Иностранная литература, 1959.
- Понтекорво Б. Энрико Ферми (1901—1954) (К годовщине смерти). // УФН. — 1955. — Т. 57. — № 11.
- Лятиль П. Энрико Ферми. — М.: Атомиздат, 1965.
- Понтекорво Б. Энрико Ферми. — М.: Знание, 1971.
- Понтекорво Б., Покровский В. Н. Энрико Ферми в воспоминаниях учеников и друзей. — М.: Наука, 1972.
- Гуревич И. И., Смородинский Я.А. Научные труды Энрико Ферми. // УФН. — 1974. — Т. 114. — № 10.
Ծանոթագրություններ Խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Internet Movie Database — 1990.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 3,8 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 Понтекорво Б. М. Ферми Энрико // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1977. — Т. 27 : Ульяновск — Франкфорт. — С. 306.
- ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 5,13 5,14 5,15 5,16 5,17 5,18 5,19 5,20 5,21 5,22 5,23 5,24 5,25 5,26 5,27 5,28 5,29 5,30 https://www.biography.com/people/enrico-fermi-9293405
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Archivio Storico Ricordi — 1808.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 http://link.springer.com/content/pdf/10.1007%2F978-3-662-07791-7_11.pdf
- ↑ 8,0 8,1 8,2 http://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/00107510500144639
- ↑ http://www.tv.com/shows/the-adventures-of-jimmy-neutron-boy-genius/broadcast-blues-professor-calamitous-i-presume-236760/
- ↑ http://www.nytimes.com/1999/11/16/science/scientist-at-work-richard-l-garwin-physicist-and-rebel-is-bruised-not-beaten.html
- ↑ https://www.nytimes.com/learning/general/onthisday/bday/0929.html
- ↑ http://www.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/7584915.stm
- ↑ http://www.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/7584915.stm
- ↑ 14,0 14,1 Notable Names Database — 2002.
- ↑ www.accademiadellescienze.it (իտալ.)
- ↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
- ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 17,6 Mathematics Genealogy Project — 1997.
- ↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
- ↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
- ↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
- ↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
- ↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
- ↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
- ↑ http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1938/
- ↑ https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts/
- ↑ List of Royal Society Fellows 1660-2007 — Royal Society. — P. 120.
- ↑ «Enrico Fermi Dead at 53; Architect of Atomic Bomb»։ New York Times։ 1954-11-29։ Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 21
- ↑ «The Nobel Prize in Physics 1938» (անգլերեն)։ Нобелевский фонд։ Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 22-ին։ Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 17
- ↑ «Enrico Fermi, architect of the nuclear age, dies»։ Autumn 1954
- ↑ Seaborg, 1978, էջ 2
- ↑ Hoff, 1978, էջեր 39–48
- ↑ Kevin A. Boudreaux։ «Derivations of the Names and Symbols of the Elements»։ Angelo State University
- ↑ «Nuclear Power in Italy»։ World Nuclear Association։ Արխիվացված է օրիգինալից 2020-06-11-ին։ Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 21
- ↑ «About Fermilab – History»։ Fermilab։ Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 21
- ↑ «Report of the National Atomic Energy Commission of Argentina (CNEA)»։ CNEA։ November 2004։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 14-ին։ Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 21
- ↑ «First Light for the Fermi Space Telescope»։ National Aeronautics and Space Administration։ Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 21
- ↑ «The Enrico Fermi Award»։ United States Department of Energy։ Վերցված է օգոստոսի 25, 2010
Արտաքին հղումներ Խմբագրել
- To Fermi with Love 1971 Radio Segment Voices of the Manhattan Project
- "The First Reactor: 40th Anniversary Commemorative Edition", United States Department of Energy, (December 1982).
- Nobel prize page for the 1938 physics' prize
- The Story of the First Pile
- Enrico Fermi's Case File at The Franklin Institute with information about his contributions to theoretical and experimental physics.
- "Remembering Enrico Fermi". Session J1. APS April Meeting 2010, American Physical Society.
- Time 100: Enrico Fermi Archived 2009-05-14 at the Wayback Machine. by Richard Rhodes 29 March 1999
- The Woodrow Wilson Center's Nuclear Proliferation International History Project or NPIHP is a global network of individuals and institutions engaged in the study of international nuclear history through archival documents, oral history interviews and other empirical sources.
- Fermi's stay with Ehrenfest in Leiden.
Աղբյուրներ Խմբագրել
- Գ. Յա. Մյակիշև, Բ. Բ. Բուխովցև «Ֆիզիկա», 1992 թ., «Լույս» հրատարակչություն
- Alison Samuel King (1957)։ «Enrico Fermi, 1901–1954»։ Biographical Memoirs of the National Academy of Sciences 30: 125–155։ OCLC 11772127
- Amaldi Edoardo (2001)։ «Commemoration of the Academy Fellow Enrico Fermi»։ in Bernardini C., Bonolis Luisa։ Enrico Fermi: His Work and Legacy։ Bologna: Società Italiana di Fisica: Springer։ էջեր 23–35։ ISBN 978-88-7438-015-2։ OCLC 56686431
- Amaldi Ugo (2001)։ «Nuclear Physics from the Nineteen Thirties to the Present Day»։ in Bernardini C., Bonolis Luisa։ Enrico Fermi: His Work and Legacy։ Bologna: Società Italiana di Fisica: Springer։ էջեր 151–176։ ISBN 978-88-7438-015-2։ OCLC 56686431
- Bertotti Bruno (2001)։ «Fermi's Coordinates and the Principle of Equivalence»։ in Bernardini C., Bonolis Luisa։ Enrico Fermi: His Work and Legacy։ Bologna: Società Italiana di Fisica: Springer։ էջեր 115–125։ ISBN 978-88-7438-015-2։ OCLC 56686431
- Bonolis Luisa (2001)։ «Enrico Fermi's Scientific Work»։ in Bernardini C., Bonolis Luisa։ Enrico Fermi: His Work and Legacy։ Bologna: Società Italiana di Fisica: Springer։ էջեր 314–394։ ISBN 978-88-7438-015-2։ OCLC 56686431
- Compton Arthur (1956)։ Atomic Quest։ New York: Oxford University Press։ OCLC 173307
- Cooper Dan (1999)։ Enrico Fermi: And the Revolutions in Modern physics։ New York: Oxford University Press։ ISBN 978-0-19-511762-2։ OCLC 39508200
- Fermi Enrico (2004)։ «The Future of Nuclear Physics»։ in Cronin J.W։ Fermi Remembered։ Chicago: University of Chicago Press։ ISBN 978-0-226-12111-6
- Fermi Laura (1954)։ Atoms in the Family: My Life with Enrico Fermi։ Chicago: University of Chicago Press։ OCLC 537507
- Hawkins David (1961)։ Manhattan District History: Project Y – The Los Alamos Project. Volume I: Inception until August 1945։ Los Alamos: Los Alamos National Laboratory։ LAMS 2532
- Hoff Richard (հունվարի 23, 1978)։ «Production of Eisteinium and Fermium in Nuclear Explosions»։ in Seaborg Glenn T։ Proceedings of the Symposium Commemorating the 25th Anniversary of Elements 99 and 100։ Los Alamos: Los Alamos National Laboratory։ էջեր 39–49։ Report LBL-7701
- Hewlett Richard G., Anderson Oscar E. (1962)։ The New World, 1939–1946։ University Park: Pennsylvania State University Press։ ISBN 978-0-520-07186-5։ OCLC 637004643
- Hewlett Richard G., Duncan Francis (1969)։ Atomic Shield, 1947–1952։ A History of the United States Atomic Energy Commission։ University Park: Pennsylvania State University Press։ ISBN 978-0-520-07187-2։ OCLC 3717478
- Hey Anthony J. G., Walters Patrick (2003)։ The new quantum universe։ Cambridge, U.K.: Cambridge University Press։ ISBN 978-0-521-56418-2։ OCLC 50252084
- Holl Jack M., Hewlett Richard G., Harris Ruth R. (1997)։ Argonne National Laboratory, 1946–96։ Urbana: University of Illinois Press։ ISBN 978-0-252-02341-5
- Hucke Matt, Bielski Ursula (1999)։ Graveyards of Chicago: The People, History, Art, and Lore of Cook County Cemeteries։ Chicago: Lake Claremont Press։ ISBN 978-0-9642426-4-7։ OCLC 42849992
- Jacob Maurice, Maiani Luciano (2001)։ «The Scientific Legacy of Fermi in Particle Physics»։ in Bernardini C., Bonolis Luisa։ Enrico Fermi: His Work and Legacy։ Bologna: Società Italiana di Fisica: Springer։ էջեր 241–270։ ISBN 978-88-7438-015-2։ OCLC 56686431
- Jones Eric M. (March 1985)։ "Where is Everybody?", An Account of Fermi's Question։ Los Alamos: Los Alamos National Laboratory։ OCLC 4434691994։ LA-10311-MS
- Jones Vincent (1985)։ Manhattan: The Army and the Atomic Bomb։ Washington, D.C.: United States Army Center of Military History։ OCLC 10913875
- Persico Enrico (2001)։ «Commemoration of Enrico Fermi»։ in Bernardini C., Bonolis Luisa։ Enrico Fermi: His Work and Legacy։ Bologna: Società Italiana di Fisica: Springer։ էջեր 36–44։ ISBN 978-88-7438-015-2։ OCLC 56686431
- Rhodes Richard (1986)։ The Making of the Atomic Bomb։ New York: Simon & Schuster։ ISBN 978-0-684-81378-3։ OCLC 13793436
- Ricci Renato Angelo (2001)։ «Fermi's Last Lessons»։ in Bernardini C., Bonolis Luisa։ Enrico Fermi: His Work and Legacy։ Bologna: Società Italiana di Fisica: Springer։ էջեր 286–313։ ISBN 978-88-7438-015-2։ OCLC 56686431
- Salvini Giorgio (2001)։ «Enrico Fermi: His Life and Comment on his Work»։ in Bernardini C., Bonolis Luisa։ Enrico Fermi: His Work and Legacy։ Bologna: Società Italiana di Fisica: Springer։ էջեր 1–20։ ISBN 978-88-7438-015-2։ OCLC 56686431
- Salvetti Carlo (2001)։ «The Birth of Nuclear Energy: Fermi's Pile»։ in Bernardini C., Bonolis Luisa։ Enrico Fermi: His Work and Legacy։ Bologna: Società Italiana di Fisica: Springer։ էջեր 177–203։ ISBN 978-88-7438-015-2։ OCLC 56686431
- Seaborg Glenn T. (հունվարի 23, 1978)։ «Introductory Remarks»։ in Seaborg Glenn T։ Proceedings of the Symposium Commemorating the 25th Anniversary of Elements 99 and 100։ Los Alamos: Los Alamos National Laboratory։ էջեր 1–3։ Report LBL-7701
- Segrè Emilio (1970)։ Enrico Fermi, Physicist։ Chicago: University of Chicago Press։ ISBN 978-0-226-74473-5։ OCLC 118467
- Snow C. P. (1981)։ The Physicists: A Generation that Changed the World։ Boston: Little Brown։ ISBN 978-1-84232-436-3։ OCLC 7722354
- Von Baeyer H. C. (1993)։ The Fermi Solution: Essays on Science։ New York: Random House։ ISBN 978-0-679-40031-8։ OCLC 27266040