Մարի Գել-Ման (անգլ.՝ Murray Gell-Mann [ˈmʌri ˈɡɛl ˈmæn,], սեպտեմբերի 15, 1929(1929-09-15)[1][2][3][…], Ստորին Մանհեթեն, Նյու Յորք շրջան, Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ - մայիսի 24, 2019(2019-05-24)[4][5][2][…], Սանտա Ֆե, ԱՄՆ[6]), ամերիկացի ֆիզիկոս-տեսաբան, ԱՄՆ-ի գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամ։ Ավարտել է Յեյլի համալսարանը (1948)։ Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտի պրոֆեսոր (1956)։ Դաշտի քվանտային տեսության, տարրական մասնիկների և միջուկային ֆիզիկայի բնագավառում աշխատանքները էական նշանակություն են ունեցել ժամանակակից տեսական ֆիզիկայի զարգացման համար։ Գել-Մանը բացատրել է (ճապոնացի ֆիզիկոս Նիշիջիմայի հետ միաժամանակ) տարօրինակ մասնիկների հատկությունները։ Առաջարկել է տարրական մասնիկների ունիտար սիմետրիան, որը նույն նշանակությունն ունեցավ տարրական մասնիկների ֆիգիկայում, ինչ Մենդելեևի պարբերական օրենքը՝ քիմիայում։ Գել-Մանը առաջիններից մեկն էր, որ արտահայտեց տարրական մասնիկների քվարկային կառուցվածքի գաղափարը։ Արժանացել է ֆիզիկայի նոբելյան մրցանակի (1969)։

Մարի Գել-Ման
անգլ.՝ Murray Gell-Mann
Ծնվել էսեպտեմբերի 15, 1929(1929-09-15)[1][2][3][…]
Ստորին Մանհեթեն, Նյու Յորք շրջան, Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ
Մահացել էմայիսի 24, 2019(2019-05-24)[4][5][2][…] (89 տարեկան)
Սանտա Ֆե, ԱՄՆ[6]
ԳերեզմանRed Butte Cemetery
Բնակության վայր(եր)ԱՄՆ
Քաղաքացիություն ԱՄՆ
Մասնագիտությունոչ գեղարվեստական գրող, ֆիզիկոս-տեսաբան, հետազոտող և ֆիզիկոս
Հաստատություն(ներ)Չիկագոյի համալսարան և Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտ
Գործունեության ոլորտտարրական մասնիկների ֆիզիկա[7] և ֆիզիկա[7]
Պաշտոն(ներ)խորհրդի անդամ
ԱնդամակցությունԼոնդոնի թագավորական ընկերություն, ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա, Ամերիկյան ֆիզիկական ընկերություն, Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիա, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա, Հնդկաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիա, Ամերիկական փիլիսոփայական ընկերություն[8], Գիտության զարգացման աջակցության ամերիկյան ասոցացիա[8] և JASON[9]
Ալմա մատերԵյլի քոլեջ, Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտ, Եյլի համալսարան, Columbia Grammar & Preparatory School? և Jonathan Edwards College?
Տիրապետում է լեզուներինանգլերեն[10][7][11]
Գիտական ղեկավարՎիկտոր Վայսկոպֆ
Եղել է գիտական ղեկավարՍիդնի Կոուլման, Քենետ Վիլսոն, James Hartle?[12], Jon Mathews?[12], Todd Brun?[12], Cosmas Zachos?[12], Philip Moss Platzman?[12], Sam M. Berman?[12], Carl Iddings?[12], Henry Hoyt Hilton?[12], Donald F. DuBois?[12], Kenneth Young?[12], Rod Crewther?, Christopher T. Hill?, William C. Davidon?[12] և Norman Dombey?[13]
Հայտնի աշակերտներՔենետ Վիլսոն և Սիդնի Կոուլման
Պարգևներ

Գուգենհայմի կրթաթոշակ

[14]
ֆիզիկայի Նոբելյան մրցանակ[15][16]

Տարվա հումանիստ

Գիտական ձեռքբերման համար Ուիլյամ Պրոկտերի մրցանակ

Հելմհոլցի մեդալ

Ջոն Քարթիի մրցանակ

Ֆրանկլինի մեդալ

Ռիխտմայերի հիշատակի մրցանակ

[17]

Ամերիկայի ֆիզիկայի ակադեմիայի անդամ

Մաթեմատիկական ֆիզիկայի Դենի Հայնեմանի մրցանակ

[18]

Ալբերտ Այնշտայնի մեդալ

Պակիստանի գիտությունների ակադեմիայի անդամ

Սկեպտիկական հարցախույզի կոմիտեի անդամ

Ամերիկայի արվեստների և գիտությունների ակադեմիայի անդամ

Լոնդոնի թագավորական միության արտասահմանյան անդամ

[19]

Էռնեստ Օռլանդո Լոուրենսի մրցանակ

[20]

Honorary doctorate from the University of Florida?

Քեմբրիջի համալսարանի պատվավոր դոկտոր

Կոլումբիայի համալսարանի պատվավոր դոկտոր

Օքսֆորդի համալսարանի պատվավոր դոկտոր

Չիկագոյի համալսարանի պատվավոր բժշկի կոչում

և

Յեյլի համալսարանի պատվավոր դոկտոր

Ամուսին(ներ)J. Margaret Dow? և Marcia Southwick?
Կայքtuvalu.santafe.edu/~mgm
Ստորագրություն
Изображение автографа
 Murray Gell-Mann Վիքիպահեստում

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,0 1,1 Гелл-Ман Марри // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Սոլոմոն Գուգենհայմի թանգարան — 1937.
  3. 3,0 3,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.) / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
  4. 4,0 4,1 4,2 https://twitter.com/seanmcarroll/status/1131941028829679617
  5. 5,0 5,1 5,2 Murray Gell-Mann, Who Peered at Particles and Saw the Universe, Dies at 89 — 2019.
  6. 6,0 6,1 6,2 https://www.nytimes.com/2019/05/24/obituaries/murray-gell-mann-died-.html
  7. 7,0 7,1 7,2 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
  8. 8,0 8,1 Notable Names Database — 2002.
  9. Finkbeiner A. K. Unwelcome advice? // Science / H. ThorpAAAS, 2019. — Vol. 364, Iss. 6447. — P. 1222—1225. — ISSN 0036-8075; 1095-9203doi:10.1126/SCIENCE.364.6447.1222PMID:31249041
  10. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  11. CONOR.Sl
  12. 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 12,10 Mathematics Genealogy Project — 1997.
  13. https://thesis.library.caltech.edu/981/
  14. Guggenheim Fellows-ի տվյալների բազա
  15. The Nobel Prize in Physics 1969Nobel Foundation.
  16. Table showing prize amountsNobel Foundation, 2019.
  17. https://aapt.org/Programs/awards/richtmyer.cfm
  18. Dannie Heineman Prize for Mathematical PhysicsAPS.
  19. List of Royal Society Fellows 1660-2007Royal Society. — P. 135.
  20. https://science.osti.gov/lawrence/Award-Laureates
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 705