Գրիգոր Արծրունի

Գրիգոր Արծրունի;
Ծնվել է	փետրվարի 27 (մարտի 11), 1845
Ծննդավայր	Մոսկվա, Ռուսական կայսրություն
Մահացել է	դեկտեմբերի 19 (31), 1892 (47 տարեկան)
Մահվան վայր	Թիֆլիս, Ռուսական կայսրություն
Գերեզման	Խոջիվանք
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն
Ազգություն	հայ
Կրթություն	Թիֆլիսի գիմնազիա (1863) և Հայդելբերգի համալսարան (1869)
Գիտական աստիճան	փիլիսոփայության դոկտոր և doctorate in Political Science and Economics?
Մասնագիտություն	հրապարակախոս, գրական քննադատ, հասարակական գործիչ և տնտեսագետ
Աշխատավայր	Գայանյան օրիորդաց դպրոց և Մշակ
Ծնողներ	հայր՝ Երեմիա Արծրունի, մայր՝ Ագրիպինա Նազարյանց-Արծրունի
Զբաղեցրած պաշտոններ	խմբագիր
	Grigor Artsruni Վիքիպահեստում

Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Արծրունի ազգանունով այլ մարդկանց մասին:

Գրիգոր Երեմիայի Արծրունի (փետրվարի 27 (մարտի 11), 1845^[1]^[2], Մոսկվա, Ռուսական կայսրություն^[1]^[2] - դեկտեմբերի 19 (31), 1892^[2], Թիֆլիս, Ռուսական կայսրություն^[1]^[3], Թիֆլիս), հայ հրապարակախոս, պոզիտիվիստական սոցիոլոգիական մտքի ներկայացուցիչ, հասարակագետ, քննադատ, գրական-հասարակական գործիչ։

Կենսագրություն խմբագրել

Գրիգոր Արծրունին ծնվել է Թիֆլիսում՝ քաղաքագլուխ ու հասարական ու քաղաքական գործիչ Երեմիա Արծրունու ընտանիքում։ Մայրը՝ Ագրեպիանա Նազարյանցը ազնվական Դավիթ Նազարյանցի դուստրն է։ Երեմիան ու Ագրիպինան ամուսնացել են 1841 թվականին ունեցել են 8 զավակ՝ 5 որդի ու 3 դուստր։ Երեխաները ծնվել են Մոսկվայում այն ժամանակ, երբ Երեմիան տեղափոխվել էր այնտեղ, սակայն 1857 թվականին կրկին վերադառնում են Թիֆլիս։ Երեմիայի հայրը՝ մեծահարուստ ազնվական Գևորգ Արծրունին Թիֆլիս է տեղափոխվել իր ծննդավայր Վանից, տեղում ստացել է Կովկասի փոխարքայի կողմից ազնվականի կոչումը, որը կարող էր փոխանցել ժառանգաբար։ Գևորգը իր հերթին որդին էր Երեմիա Արծրունու ավագի՝ ծնված 1727 թվականին, ով եղել է Սենեքերիմ արքայի ու մեծանուն Արծրունիների տոհմի ուղիղ ժառանգը^[4]։

Գրիգորի պապի՝ Գևորգի մյուս զավակի՝ Մարիամի որդին է եղել Սանասարյան վարժարանի հիմնադիր Մկրտիչ Սանասարյանը^[4]։

Վաղ տարիները խմբագրել

Ուսումը Գրիգորը սկսել է տանը՝ ընտանիքում։ 1857 թվականին կրթսեր եղբոր՝ Անդրեասի հետ մեկնում է Բադ-Քրոյցնախ առողջարան-քաղաք՝ ոսկրային հիվանդույթունը բուժելու նպատակով։ Այստեղ նա սովորում է լատիներեն ու գերմաներեն լեզուները։ 1858 թվականին վերադառնում է Թիֆլիս, որտեղ սովորում է հայերեն Գրիգոր Տեր-Բարսեղյանի ու Մեղու Հայաստանի թերթի խմբագիր Պետրոս Սիմոնյանցի մոտ։ Նույն թվականին սկսել է ուսումը Թիֆլիսի ռուսական գիմնազիայում, որը ավարտում է 1863 թվականին։ Ավարտելուց հետո Գրիգոր Արծրունին մեկնում է Մոսկվայի պետական համալսարանի բնագիտության ֆակուլտետում սովորելու։ Հաջորդ տարի սակայն տեղափոխվում է Սանկտ-Պետերբուրգի հալասարան, որտեղ սովորում է մինչև 1866 թվականը^[5]։ Հիվանդությունը բուժելու նպատակով կրկին մեկնում է Եվրոպա՝ այս անգամ Ֆրանսիայի Նիս քաղաք։ Այնուհետև մեկնում է Շվեյցարիա ու դասախոսություններ է լսում Ցյուրիխի ու Ժնևի համալսարաններում։ 1867 թվականին մեկնում է Գերմանիա ու ուսումը շարունակում Հայդելբերգի համալսարանում։ Երեք տարի անց ավարտում է համալսարանը՝ ստանալով քաղաքագիտության ու փիլիսոփայությանդոկտորի աստիճան։ 1870 թվականին մեկնում է Վիեննա, իսկ այնուհետև Վենետիկ, որտեղ հաճախում է քաղաքագիտական դասախոսություններ Վիեննայի համալսարանում ու մայրենի լեզվի գիտելիքներն է զարգացնում Մխիթարյան միաբանությունում^[4]։

Աշխատանքային գործունեությունը խմբագրել

1865 թվականից թղթակցել է Մեղու Հայաստանի, Հայկական աշխարհ ու Պոլսի Մասիս պարբերականներին։ 1870 թվականի սեպտեմբերին վերադարձել է Թիֆլիս, որտեղ եղել է ուսուցչի օգնական Գայանյան ու Մարիամյան օրիորդական դպրոցներում։

1872 թվականի հունվարի 1-ին Գրիգոր Արծրունին հիմնադրում է «Մշակ» թերթը, որի խմբագիրն էր մինչև մահը^[6]^[7]։

Իր հայացքներով հարում էր ազատականության (լիբերալիզմ), կողմնակից էր Հայաստանում կապիտալիստական հարաբերությունների զարգացմանը, բուրժուա-դեմոկրատական կարգերի հաստատմանը։ Ռուսաստանի օգնությունը համարում էր վճռական արևմտահայերի ազատագրման գործում։

Ստեղծագործական կյանք խմբագրել

Գրիգոր Արծրունին ու դերասան Պետրոս Ադամյանը

Հրապարակախոսական գործունեությանը զուգընթաց Գրիգոր Արծրունին զբաղվել է գրական ստեղծագործությամբ։ Գրել է հուշագրական բնույթի գործեր, «Էվելինա» (1891 թ.) վեպը, պատմվածքներ, ակնարկներ, ֆելիետոններ և այլն։ Հարուստ է մանավանդ նրա գրական-քննադատական ժառանգությունը։ Դեռ հայդելբերգյան շրջանում դրել է իդեալներ առաջարկող և հասարակության ախտերն անխնա մերկացնող գրականության զարգացման պահանջը, շեշտել ռոմանտիկական և ռեալիստական արվեստը հասարակության կենսական շահերին ծառայեցնելու միտքը։ 1880-ական թվականներին Գրիգոր Արծրունին հրաժարվել է ռոմանտիկական գրական ուղղությունը պաշտպանելու նախկին դիրքավորումից։ Գրական-ռեալիստական շարժման վերելքի պայմաններում նպաստել է գեղագիտական նոր ըմբռնումների հաստատմանն ու հասարակական ճանաչմանը։ Տվել է ռեալիզմի նոր սահմանում՝ ելնելով տիպականության, տիպ-կերպարի այն ժամանակ քաղաքացիություն ստացած ըմբռնումներից։ Տիպը բազմազան ու բազմաթիվ անհատականությունների ընդհանրացման արդյունք է, «մի գեղարվեստական անձնավորություն», որն իր մեջ առնում է հոգեբանությունների ու բնավորությունների տիպական միջինը։ Ստորագրել է Նիոբե, Ասիացի, Է․ Շատիրավացի կեղծանուններով։

«Հայը նայում է իր մայրենի լեզուի վրայ
Ինչպէս մի կոտրած ամանի վրայ
Ինչպէս իր մաշուած շորի վրայ»:

Գրիգոր Արծրունի, 1876 ^[4]

Գրիգոր Արծրունին մահացել է 1892 թվականի Դեկտեմբերի 19-ին։ Հուղարկավորությունը տեղի է ունեցել դեկտեմբերի 27-ին Թիֆլիսի հայ գրողների և հասարակական գործիչների Խոջիվանք պանթեոնում^[4]

Նոր գերեզմանաքարը Խոջիվանքի հայկական գերեզմանատանը

Գրականություն խմբագրել

Калашьян В. А., «Общественные взгляды Григора Арцруни»,
«Учёные записки Ереванского государственного русского педагогического института имени А. А. Жданова», 1949, том I.

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — 1974. — հատոր 2. — էջ 74.
↑ ^2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 Հայկական համառոտ հանրագիտարան (հայ.) — 1990. — հատոր 1.
↑ АРЦРУНИ
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 «ԳԵՐՄԱՆԻՈՅ ՀԱՅ ՈՒՍԱՆՈՂՆԵՐԸ.- ՎԱՍՊՈՒՐԱԿԱՆԻ ԱՐԾՐՈՒՆԵԱՑ ՊԱՅԾԱՌԱՆՈՒՆ ՏՈՀՄԻ ՇԱՌԱՒԻՂԸ՝ ՀՐԱՊԱՐԱԿԱԳԻՐ ԳՐԻԳՈՐ ԱՐԾՐՈՒՆԻ (1845 – 1892) | Hairenik Weekly Newspaper»։ hairenikweekly.com։ Արխիվացված է օրիգինալից 2020-04-21-ին։ Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 30
↑ Арцруни Григорий
↑ «Վիեննայի մենաստանի մամուլի շտեմարան- ՄՇԱԿ»։ Վերցված է 2023-01-13
↑ «Համահայկական թվանշային գրադարան»

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Շիրվանզադեի հուշերը Գրիգոր Արծրունու վերաբերյալ
kamavor- Գրիգոր Արծրունին և նրա «Մշակը»
«Խոստովանություն. Գրիգոր Արծրունի». ֆիլմ՝ Նարինե Թուխիկյանի հեղինակային ֆիլմաշարից

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 2, էջ 74)։

[_097e2451e901457c-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — 1974. — հատոր 2. — էջ 74.

[_cb23a74b0c6b0e70-2] 2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 Հայկական համառոտ հանրագիտարան (հայ.) — 1990. — հատոր 1.

[3] АРЦРУНИ

[:0-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 «ԳԵՐՄԱՆԻՈՅ ՀԱՅ ՈՒՍԱՆՈՂՆԵՐԸ.- ՎԱՍՊՈՒՐԱԿԱՆԻ ԱՐԾՐՈՒՆԵԱՑ ՊԱՅԾԱՌԱՆՈՒՆ ՏՈՀՄԻ ՇԱՌԱՒԻՂԸ՝ ՀՐԱՊԱՐԱԿԱԳԻՐ ԳՐԻԳՈՐ ԱՐԾՐՈՒՆԻ (1845 – 1892) | Hairenik Weekly Newspaper»։ hairenikweekly.com։ Արխիվացված է օրիգինալից 2020-04-21-ին։ Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 30

[5] Арцруни Григорий

[6] «Վիեննայի մենաստանի մամուլի շտեմարան- ՄՇԱԿ»։ Վերցված է 2023-01-13

[7] «Համահայկական թվանշային գրադարան»

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

Գրիգոր Արծրունի

Ծնվել է	փետրվարի 27 (մարտի 11), 1845^[1]^[2]
Ծննդավայր	Մոսկվա, Ռուսական կայսրություն^[1]^[2]
Մահացել է	դեկտեմբերի 19 (31), 1892^[2] (47 տարեկան)
Մահվան վայր	Թիֆլիս, Ռուսական կայսրություն^[1]
Գերեզման	Խոջիվանք
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն
Ազգություն	հայ
Կրթություն	Թիֆլիսի գիմնազիա (1863)^[1] և Հայդելբերգի համալսարան (1869)^[1]
Գիտական աստիճան	փիլիսոփայության դոկտոր^[1]^[2] և doctorate in Political Science and Economics?^[2]
Մասնագիտություն	հրապարակախոս, գրական քննադատ, հասարակական գործիչ և տնտեսագետ
Աշխատավայր	Գայանյան օրիորդաց դպրոց^[1] և Մշակ^[1]^[2]
Ծնողներ	հայր՝ Երեմիա Արծրունի, մայր՝ Ագրիպինա Նազարյանց-Արծրունի
Զբաղեցրած պաշտոններ	խմբագիր
Grigor Artsruni Վիքիպահեստում