Վիքիպեդիա

Անաբոլիկ անդրոգենային ստերոիդներ

Անաբոլիկ անդրոգենային ստերոիդներ (ԱԱՍ, հունարեն՝ ἀναβολή՝ նետվող), հայտնի են նաև անաբոլիկ ստերոիդներ անվամբ, կառուցվածքով ցիկլիկ ստերոիդային օղակ պարունակող դեղեր, որոնք օրգանիզմի վրա թողնում են տեստոստերոնի և դեհիդրոտեստոստերոնի նման ազդեցություններ։ Այս նյութերն օժտված են անաբոտիկ (նյութագոյացնող) և անդրոգենային հատկություններով։ Սրանք մեծացնում են սպիտակուցների քանակն օրգանիզմում, հատկապես՝ կմախքային մկաններում։ ԱԱՍ-ն ունեն նաև անդրոգենային և վիրիլիզացնող (վիրիլիզմ, տղամարդուն բնորոշ հատկանիշների առաջացում) ազդեցություն։ Առաջանում են առնականացման (մասկուլինացում) հատկանիշներ՝ սերմնարանների մեծացում (առաջնայինս սեռական հատկանիշ), երկրորդային սեռական հատկանիշների (մազածածկույթի շատացում, ձայնային ժեղքի մեծացում) արտահայտվածություն։ Անաբոլիկ բառը ծագել է հունարեն ἀναβολή՝ անաբոլ բառից, որը նշանակում է նետվող, անդրոգենը՝ հունարեն՝ ἀνδρός՝ անդրոս բառից, որ նշանակում է «տղամարդու» և -γενής -գենեզ՝ «ծնվել» բառերից։

Բնական ստերոիդ տեստոստերոնի քիմիական կառուցվածքը, 17β-հիդրօքսի-4-անդրոստեն-3-մեկ
Սինթետիկ ստերոիդ մեթանդրոստենոլոնի կառուցվածքը (Դիանաբոլ)

Անաբոլիկ ստերոիդներն առաջին անգամ ստացվել են 1930 թվականին, այժմ կիրառվում են բժշկությունում՝ մկանների աճի խթանման, ախորժակի բարձրացման, սեռական հասունացման՝ արբունքի խթանման, տկարության քրոնիկական ընթացքով (քաղցկեղ, ՁԻԱՀ) հիվանդությունների բուժման նպատակներով։ Սպորտային բժշկության ամերիկյան քոլեջը նշում է, որ անաբոլիկ ստերոիդների համապատասխան ընդունման դեպքում սրանք կարող են մեծացնել օրգանիզմի քաշը, և ինչպես նշում են փաստերը, տկար օրգանիզմները հաճախ մկանային զնագված են հավաքում[1]։

Սրանց երկարատև կամ բարձր չափաքանակներով օգտագործումը կարող է վնասել առողջությունը[2][3]։ Կարող է նկատվել խոլեստերոլի մակարդակի փոփոխություն (ցածր խտության լիպոպրոտեինների ավելացում, մեծ խտության լիպոպրոտեինների նվազում), արյան ճնշման մեծացում, կորյակների (պզուկ, ակնե) առաջացում, լյարդի ախտահարում, (հիմնաանում՝ ստերոիդների բերանային ընդունման դեպքում) և սրտի ձախ փորոքում կատարվող վտանգավոր փոփոխություններ[4]։ Կարող են նկատվել նաև հորմոնային փոփոխություններ, կնաստինքություն (գինեկոմաստիա), սերմանրանների փոքրացում։

Անաբոլիկ ստերոիդները, որպես կենսախթանիչներ, օգտագործվում են սպորտում, բոդիբիլդինգում՝ մկանային զանգվածի մեծացման նպատակներով։ Սակայն սրանց օգտագործման նպատակահարմարությունը մինչև հիմա դեռ քննարկվում է, քանի որ կարող են ունենալ նաև կողմնակի, ոչ ցանկալի ազդեցություններ։ Պաշտոնապես, անաբոլիկ ստերոիդների կիրառումը սպորտում, որն առավել հայտնի է «դոպինգ» անունով, արգելվում է շատ միջազգային սպորտային կազմակերպությունների կողմից[5][6]։ Այն երկրներում, որտեղ ԱԱՍ-ների օգտագործումը օրենսդրորեն արգելվում է, սովորաբար կան սև շուկաներ, որտեղ դրանք վաճառովում են։

Անաբոլիկ ստերոիդների ցանկ խմբագրել

Արտածին անաբոլիկ անդրոգենային ստերոիդներ խմբագրել

Ներսածին անաբոլիկ անդրոգենային ստերոիդներ խմբագրել

Նյութափախանակային արդյունքներ և իզոմերներ խմբագրել

Ներսածին անաբոլիկ անդրոգենային ստերոիդների փոխանակության արգասիքներն ու իզոմերները թվարկված են ստորև, սակայն չեն սահմանափակվում թվարկվածներով.

Դեղաբանություն խմբագրել

 
Բոդիբիլդեր Ռոննի Քոլմենը 2009 թվականի Միստր Օլիմպիա մրցաշարի ժամանակ

Ընդունման եղանակներ խմբագրել

 
Տեստոստերոնի ցիպիոնատի ներարկման սրվակ

Անաբոլիկ ստերոիդների ընդունման համար կան չորս հիմնական եղանակներ՝ բերանով՝ հաբերի տեսքով, ներարկում, քսուկ կամ հել և մաշկային patches: Բերանով ընդունումն ամենատարածված ձևն է։ բերանով ընդունված տեստոստերոնն արագորեն ներծծվում է, սակայն հիմնականում օրգանիզմում վերածվում է ոչ ակտիվ արգասիքների և միայն նրա 1/6-րդ մասն է մնում որպես ակտիվ ձև։ Որպեսզի բերանով ընդունման դեպքում այն բավականաչափ ակտիվ լինի, տեստոստերոնի ածանցյալը 17-րդ դիրքում ալկիլացվում է (օրինակ՝ մեթիլտեստոստերոն, ֆլյուօքսիմեստերոն)։ Այս փոփոխությունները նվազեցնում են ընդունված դեղի տրոհման քանակը լյարդում, մինչև կհասնեն թիրախ օրգաններին։

Տեստոստերոնը կարող է ընդունվել հարաղիքային ճանապարհով, որն ունի ավելի երկարատև ներծծման ժամանակ (Testosterone Enanthate, Testosterone undecanoate, Testosterone cypionate)։ Այս ածանցյալները հիդրոլիզվում են, որից և ներարկման տեղում առաջանում է ազատ տեստոստերոն։ Ներծծման արագությունը տատանվում է տեստոստերոնի տարբեր ածանցյալների մոտ։ Բժշկական ներարկումները սովորաբար արվում են սկսած 3-4 օրը մեկ մինչև 12 շաբաթը մեկ անգամ։ Ավելի հաճախակի ներարկումները կատարում են այն ժամանակ, երբ ցանկանում են օրգանիզմում պահպանել հորմոնի բարձր մակարդակը[7]։ Ներարկման ենթական նյութերը սովորաբար ներարկում են ներմկանային եղանակով, ոչ թե ներերակային, որպեսզի խուսափեն հորմոնի կտրուկ քանակական տատանումներից արյան հունում։ Քանի որ էսթերացված տեստոստերոնը լուծվում է ճարպերում, ներերակային ներարկումը կարող է էմբոլիայի առաջացման պատճառ հանդիսանալ։

Անդրմաշկային (տրաննսդերմալ) patchերը նույնպես կարող են օգտագործվել համապատասխան անաբոլիկ ստերոիդների ներմուծման համար արյան հուն։ Տեստոստերոն պարունակող քսուկները և հելերը նույնպես կարող են օգտագործվել, սակայն դրանցով օրգանիզմ անցնող դեղաքանակները սովորաբար այնքան էլ բավարար չեն լինում, բացի այդ, համեմատաբար թանկ են ստացվում։ Անընդհատ ֆիզիկական ակտիվ վիճակում գտնվողների կամ հաճախակի լողացողների համար այս եղանակն այնքան էլ լավը չէ, քանի որ կարող է մաքրվել մարմնի վրայից, իսկ ամբողջական ներծծման համար կարող է մինչև 6 ժամ ծախսվել։ Վտանգ կա, որ երեխաները կամ այլ անձինք կարող են շփվել քսուկն օգտագործողի մաշկի տվյալ հատվածի հետ և անկախ իրենցից ստանալ որոշ դեղաքանակ։ Երեխաներն ու կանայք ավելի զգայուն են տեստոստերոնի նկատմամբ և նրանց մոտ կարող են զարգանալ առնականացման նշաններ և առողջական խնդիրներ, նույնիսկ փոքր չափաքանակների դեպքում։ Ոչ բժշկական նպատակներով անաբոլիկ ստերոիդների ներարկումը համարվում է ամենատարածված եղանակը[8]։

Անաբոլիկ ստերոիդների ներմուծման տարբեր եղանակաները համարյա րեն ազդում դրանց արդյունավետության վրա։ Հետազոտությունները վկայում են, որ անաբոլիկ ստերոիդների անաբոլիկ (նյութագոյացնող) հատկությունները համեմատաբար նման են, չնայած նրանց ֆարմակոկինետիկ տարբերություններին։ Սակայն, բերանով սրանց բարձր չափաքանակների ընդունման դեպքում կարող է առաջանալ լյարդի վնասում[6][9]։

Ազդման մեխանիզմ խմբագրել

Տե՛ս նաև՝ Արական սեռական հորմոններ
 
Մարդու տեստոստերոնը՝ կապված անդրոգենային ընկալչին[10] Կարմիր, կանաչ և կապույտ գույներով ընկալիչն է, իսկ սպիտակով՝ ստերոիդը

Անաբոլիկ ստերոիդների ֆարմակոդինամիկան տարբեր է պեպտիդային հորմոնների ազդման մեխանիզմից։ Պեպտիդային հորմոնները չեն կարող թափանցել թիրախ-բջիջների թաղանթով, քանի որ սովորաբար խոշոր մոլեկուլներ են և ճարպալույծ չեն, այդ պատճառով նրանց ազդեցությունն իրագործվում է բջիջների թաղանթի վրա տեղակայված թաղանթային ընկալիչներով որոնք ակտիվացնում են ներբջջային երկրորդային միջնորդներին (մեսսինջեր)։ Սակայն, ճարպալույծ անաբոլիկ ստերոիդները հեշտությամբ թափանցում են թիրախ-բջիջների թաղանթով և միանալով ներբջջային ընկալիչներին, անմիջապես ազդում են կորիզի վրա և հարուցում գեների էքսպրեսիա (ԴՆԹ-ի տեղեկատվության վերածում ՌՆԹ-ի կամ սպիտակուցների)[11], կամ ակտիվացնում է այն գործընթացները, որոնք ազդակները հաղորդում են բջջի այլ տեղամասեր[12]։ Տարբեր անաբոլիկ ստերոիդներ տարբեր խնամակցություն ունեն ներբջջային ստերոիդային ընկալիչների նկատմամբ, որը պայմանավորված է նրանց քիմիական կառուցվածքով[5] Որոշ անաբոլիկ ստերոիդներ, օրինակ՝ մեթանդրոստենոլոնը in vitro պայմաններում թույլ է կապվում ընկալչին, սակայն in vivo պայմաններում ցուցաբերում է անդրոգենիկ ազդեցություն։ Նման տարբերության պատճառը դեռ հստակ չէ[13]։

Մկանային զանգվածի վրա անաբոլիկ ստերոիդների ազդեցությունն իրականացվում է նվազագույնը երկու ճանապարհներով[14]։ Առաջինը, սրանք մեծացնում են սպիտակուցների կենսասինթեզը, և երկրորդ, մկանների վրա կորտիզոլի և մյուս գլյուկոկորտիկոիդների ազդեցության շրջափակման միջոցով նրանց նվազեցնում են մկաններում կատարվող կատաբոլիզմը[15]։ Արդյունքում, տեղի է ունենում մկանային զնագվածի խիստ գերաճ, մեծացում։ Անաբոլիկ ստերոիդներն ազդում են նաև տարբեր բջիջների վրա, վերածելով դրանց ճարպ կուտակող բջիջների, մկանային բջիջների վերածման փոխարեն[16]։ Անաբոլիկ ստերոիդները կարող են նաև նվազեցնել ճարպի քանակը հիմային (բազալ) նյութափոխանակման արագացման միջոցով, այն ժամանակ, երբ մեծացնում են մկանային զանգվածը։

Այսպիսով, անաբոլիկ անդրոգենային ստերոիդների ազման հիմնական մեխանիզմներն են.

Անաբոլիկ և անդրոգենային ազդեցություններ խմբագրել

Անդրոգենային-անաբոլիկ
ակտիվության հարաբերությունը կենդանիների մոտ[7]
Պատրաստուկ Հարաբերություն
Տեստոստերոն 1:1
Մեթիլտեստոստերոն 1:1
Ֆլյուօքսիմեստերոն 1:2
Օքսիմեթոլոն 1:3
Օքսանդրոլոն 1:3–1:13
Նանդրոլոն դեկանոատ 1:2.5–1:4

Անաբոլիկ-անգրոգենային ստերոիդներն ունեն երկու հիմնական ազդեցություններ. անաբոլիկ, այսինքն խթանում են սպիտակուցների կենսասինթեզն ու բջիջների աճը և անդրոգենային, այսինքն խթանում են արական սեռին բնորոշ հատկանիշների ձևավորումը (առնականացում, վիրիլիզմ)։

Այս հորմոնները մեծացնում են ամինաթթուներից սպիտակուցների կենսասինթեզը, մեխացնում են ախորժակը, մեծացնում են ոսկրերի ձևավորումն ու աճը, թխանում են էրիթրոցիտների առաջացումը կարմիր ոսկրածուծում։ Վերջին ֆունկցիան իրականացվում է էրիթրոպոետինների միջոցով։ Անաբոլիկ ստերոիդները մեծացնում են մկանային զանգվածը և ուժը[17][18][19]։

Այս ստերոիդների անդրոգենային ազդեցությունները բազմաթիվ են։ Կախված կիրառման տևողությունից, որոշ ազդեցություններ կարող են անդառնալի լինել։ Ազդում են տարբեր գործընթացների վրա. պտղի զարգացում, ճարպագեղձերի գործունեության և սեքսուալության։ Կանանց մոր կարող է նկատվել կլիտորի խոշորացում, արական սեռի երեխաների առնանդամի մեծացում (մեծահասակների առնանդամի մեծության վրա չի ազդում), ձայնային ճեղքի մեծացում, լիբիդոյի մեծացում, բնական, օրգանիզմում առաջացող սեռական հորմոնների առաջացման ճնշում, սպերմատոզոիդների առաջացման թուլացում[20]։ Կանանց մոտ առաջանում է ձայնի ցածրացում և կոպտացում, երեսի վրա մազերի աճ, հնարավոր է նաև՝ կրծքագեղձի փոքրացում։ Տղամարդկանց մոտ կարող է առաջանալ գինեկտոմաստիա՝ կրծքագեղձի մեծացում, ամորձիների հետաճ, սերմնահեղուկի ծավալի փոքրացում[21]։

Անդրոգենային և անաբոլիկ ազդեցությունների հարաբերությունը շատ կարևոր է անաբոլիկ ստերոիդների կիրառման տեսակետից։ Այն դեղամիջոցները, որոնցում անդրոգենային ազդեցությունները գերակշռում են անաբոլիկներին, հիմնականում կիրառվում են արական սեռի անդչոգենային թերզարգացվածության դեպքում (հիպոգոնադիզմ)։ Անաբոլիկ ազդեցությամբ առանձնացող դեղամիջոցնները կիրառվում են սակավարյունությունների, օստեոպորոզների, հիվանդություններից քաշի նվազման, երկարատև անշարժության դեպքերում։ Անդրոգենային-անաբոլիկ փոխհարաբերության որոշման համար սովորաբոր կենդանիների վրա են հետազոտություններ կատարում։ Սակայն մարդկանց մոտ անաբոլիկները հիմնականում ունեն լավ արտահայտված անդրոգենային ազդեցություններ[7]։

Անդրոգենային-անաբոլիկ փոխհարաբերության որոշման համար 1950-ականների կիրառում էին հետևյալ մեթոդը. որոշում են լաբորատոր առնետների փորային (վենտրալ) շագանակագեղձի և levator ani մկանի զանգվածների հարաբերությունը։ Շագանակագեղձի զանգվածը վկայում է անդրոգենային, իսկ մկանի զանգվածը՝ անաբոլիկ ազդեցությունների մասին[13][22]։ 2000-ականներին այդ գործընթացը ստանդարտացվեց և ամբողջականացվեց (Հերշբերգերի փորձ (Hershberger)։

Ներկայումս, ստերոիդների անաբոլիկ կամ անդրոգենային ազդեցության որոշման համար օգտվում են անաբոլիկ ինդեքսից։ Այն ցույց է տալիս անաբոլիկ և անդրոգենայի ազդեցությունների հարաբերությունը։ Օրինակ, տեստոստերոնի մոտ այն 1 է, վինստրոլի մոտ՝ 30, օքսիմեթոլոնի մոտ՝ 9: ներկայումս աշխատում են սինթեզել առավել հզոր անաբոլիկ և թույլ անդրոգենային ազդեցություններով ստերոիդներ։

Այսպիսով, ստերոիդների անաբոլիկ ազդեցություններն են.

  • մկանային զանգվածի մեծացում (5-10 կգ/ամիս)
  • ուժային ցուցանիշների մեծոցում
  • դիմացկունության և արտադրողականության մեծացում
  • էրիթրոցիտների քանակի ավելացում
  • ոսկրային հյուսվածքի ամրացում
  • ճարպի քանակի նվազում։

Ստերոիդների անդրոգենային ազդեցություններն են.

Այլ ազդեցություններ.

  • ախորժակի մեծացում
  • ինքավստահության և ինքնագնահատականի ավելացում
  • հաղրոդակցման ընդունակությունների լավացում
  • սեռացանկության ուժեղացում։

Մարմնի կառուցվածք և ուժ խմբագրել

Տղամարդկանց մոտ մարմնի զանգվածը կարող է մեծանալ 2–5 կգ-ով անաբոլիկ ստերոիդների կարճատև (<10 շաբաթ) կիրառման դեպքում։ Կենդանիների վրա կատարված հետազոտությունները վկայում են, որ ճարպի քանակը նվազում է, սակայն մարդկանց մոտ այն սակավ է հանդիպում։ Այս արդյունքները կախված են նաչ դեղանյութերի չափաքանակից։ Նկանային զանգվածի մեծացումը կատարվում է արդեն գոյություն ունեցող մկանների հիպետրոֆիայով և նոր մկանաթելերի ավեցման հաշվին։ Որոշ դեպքերում չի բացառվում արյան ծավալի մեծացումը[5]։

Մարմնի վերին մասերը (կրծքավանդակ, պարանոց, բազուկներ, ուսեր) ավելի զգայուն են ստերոիդների նկատմամբ, քան մարմնի մյուս մասերը, քանի որ այտես ստերոիդների նկատմամբ ընկալիչներն ավելի շատ են, քան մյուս մասերում։ Երկար ժամանակ ստերոիդներ օգտագործող և չօգտագործողների մոտ մկանների ամենամեծ տարբերությունը նկատվում է I տիպի մկանաթելերում՝ vastus lateralis և trapezius muscle մկանախմբերում։ Դեղերի ընդունման ընդհատումից նրանց ազդեցությունը դանդաղորեն թուլանում է, սակայն կարող է շարունակվել դեղամիջոցների ընդուման ընդհատումից ավելի քան 6-12 շաբաթ անց[5]։

Մկանային ուժը կարող է մեծանալ սկզբնականի համամատ մոտ 5–20%, և սա կախված է կիրառման երկարատևությունից և չափաքանակից[5][23][24]։ Փաստերը վկայում են, որ 600 մգ/շաբաթ տեստոստերոն էնանթանտի 10 շաբաթյա կիրառման դեպքում ատլետների մոտ մկանային ուժն ու զանգվածն ավելի է մեծանում, քան նրանց մոտ, ովքեր չեն կիրառել վերոհիշալ դեղամիջոցից[5][25] Այս չափաքանակը նշանակալիորեն լավացնում է նվազ մկանների զանգվածը պլացեբոյի էֆեկտով նույնիսկ այն մարդկանց մոտ, որոնք ֆիզիկական վարժանքներ չեն անում այլևս[25]։ Տեստոստերոն էնանթանտի ազդեցությունը խիստ կախված է նրա չափաքանակից[5][26]։

Կիրառում խմբագրել

Բժշկության մեջ խմբագրել

 
Տարբեր անաբոլիկ ստերոիդներ

Սկսած 1930 թվականից, երբ հայտնաբերվեց և սինթեզվեց տեստոստերոնը, անաբոլկ ստերոիդները կիրառվում են տարբեր բուժական նպատակներով։

  • Ոսկրածուծի խթանում։ Երկար տասնամյակներ անաբոլիկ ստերոիդներն օգտագործվել են երիկամային անբավարարության, լեյկեմիաների պատճառով առաջացած հիպոպլաստիկ սակավարյունությունների բուժման համար[27]։ Անաբոլիկ ստերոիդները ներկայումս փոխարինվել են սինթետիկ պրոտեիններով (էպոեթին ալֆա), որը ընտրողաբար խթանում է արյան բջիջների նախորդների առաջացումը։
  • Աճի խթանում։ Անաբոլիկ ստերոիդները կարող են օգտագործվել աչի խանգարումներով երեխաների բուժամ նպատակով[28]։ Սակայն, սինթետիկ աճի հորմոնի առկայության պայմաններում անաբոլիկ ստերոիդների կիրառումը աճի խթանման նպատակով ներկայումս մղվել է հետին պլան։
  • Ախորժակի խթանում, մկանային զանգվածի պահպանում և ավելացում։ Անաբոլիկ ստերոիդները կիրառվել են հյուծվածության (կախեքսիա) վերացման նպատակով, որը առաջանում էր տարբեր հիվանդությունների (քաղցկեղ, ՁԻԱՀ) հետևանքով[29][30]։
  • Արական սեռի մոտ սեռահասունության (արբունք) խթանում։: Անաբոլիկ ստերոիդներն օգտագործվում են տղաների սեռական հասունացման ուշացման դեպքում։ Այս նպատակով ներկայումս հիմնականում կիրառվում է տեստոստերոնը, որն էապես մեծացնում է ուշացած արբունքով տղաների հասակը, քաշը՝ առանց ճարպի[31]։
  • Տղամարդկանց համար նախատեսված հակաբեղմնավորիչներ։[32][33]
  • Հասակավոր մարդկան նվազ քաշի և ոսկրերի ամրության խթանում։[34][35][36] Սակայն, 2006 թվականին տեստոստերոնի ցածր մակարդակով հասակավոր մարդկանց մոտ պլացեբոյի մեթոդով տեստոստերոնի ցածր չափաքանակների ներմուծման փորձերի ժամանակ մարմնի քաշի, ինսուլինային զգայնության կամ ընդհանուր վիճակի բարելավում չարձանագրվեց[37]։
  • Անդրոգենային փոխարինման թերապիա։ Հիպոգոնադիզի (տեստոստերոնի ցաածր մակարդակ) դեպքում տղամարդկանց նշանակում են այս հորմոններից, հորմոնային մակարդակի վերականգնման համար։ Միաժամանակ, այն ակտիվացնում է տարե ցմարդկանց լիբիդոն[38][39][40][41]։
  • Գենդերային դիստրոֆիա (անատոմիական սեռային պատկանելիության խանգարում): Այս դեպքում անաբոլիկ ստերոիդների օգտագործման նախատակն է խթանել երկրորդային սեռական հատկանիշները, օրինակ՝ ձայնի կոշտացում, մկանների և ոսկրերի աճ, մազածածկույթի ավելացում, էրիթրոցիտների քանակի ավելացում, տրանս-տղամարդկանց (կին, որը փոխել է սեռը և վերածվել տղամարդու) մոտ կլիտորի աճի խթանում, ինչպես նաև կիրառվում են ինտերսեքսուալության (ախտաբանական հերմոֆրոդիտիզմ) առկայության դեպքում[42][43][44][45][46][47][48][49]։
  • Առավելագույն ներշնչական ճնշման մեծացում։ հետազոտությունները վկայում են, որ սպորտով զբաղվողների մոտ անաբոլիկ ստերոիդների օգտագործման դեպքում էականորեն մեծանում է նրանց առավելագույն ներշնչական ճնշումը, որը վկայում է շնչառական մկանների զարգացվածության մասին[50]։

Էրգոգենային նշանակություն և չարաշահում խմբագրել

 
Ներարկվող անաբոլիկ ստերոիդների տարբեր ֆլակոններ

Ստերոիդներ շատ օգտագործողներ չեն զբաղվում պրոֆեսիոնալ սպորտով[51]։ ԱՄՆ-ում 1-ից մինչև 3 միլին մարդիկ (ազգաբնակչության 1 %ը) կարծում են, որ նրանք չարաշահում են անաբոլիկ ստերոիդների օգտագործումը[52]։ ԱՄՆ-ում կատարված ուսումնասիրությունները վայում են, որ ստերոիդներ օգատգործողների մեծ մասը միջին տարիքի հետերոսեքսուալ տղամարդիկ են, սիրողական մարմնամարզությամբ, ֆիթնեսով և որ պրոֆեսիոնալ բոդիբիլդինգով զբաղվողներ[53]։ 12-17 տարեկան տղաների մոտ ստերոիդների կամ նմանատիպ այլ դեղանյութերի կիրառման տոկոսը 1999 թվականիից մինչև 2000 թվականն աճել է մինչև 25 %։ Մեկ այլ հետազոտություն վկայում է, որ անաբոլիկ ստերոիդների ոչ բժշկական նպատակներով կիրառումը քոլեջի ուսանողների շրջանում մոտավորապես 1 % է[54]։ Ստերոիդներ օգտագործողների մոտ 78.4 %-ը ոչ պրոֆեսիոնալ բոդիբիլդերներն են ու մարմնամարզիկները, միևնույն ժամանակ 13 %-ի մոտ արձանագրվում են ներարկման անվտանգության խախտումներ, օրինակ՝ ներարկիչների կրկնակի օգտագործում, նույն ներարկիչների և ասեղների օգտագործում տարբեր անձանց կողմից և այլն[55],, չնայած 2007 թվականին կատարված հետազոտությունները ցույց տվեցին, որ անաբոլիկ ստերոիդներ օգտագործողների միայն 1 %-ն կիրառում այլ անձանց ներարկիչներն ու ասեղները[8] 2007 թվականին կատարված մեկ այլ հետազոտություն արդյունքում պարզվեց, որ ոչ բժշկական նպատակներով անաբոլիկ ստերոիդներ օգտագործողների 74 %-ը են քոլեջ կամ երկրորդ մակարդակի կրթություն ավարտածներ են, քիչ քանակը՝ չեն ավարտել բարձր դպրոցը[8]։ Նույն ուսումնասիրության արդյունքում պարզվել է, որ ոչ բժշկական նպատակներով անաբոիկ ստերոիդներ օգտագորոծողն աշխատաշուկայում ունեն ավելի բարձր պահանջարկ և ավելի բարձր ընտանեկան եկամուտ[8] Անաբոլիկ ստերոիդներ օգտագործողներն ավելի շատ են դիմում համապատասխան դեղամիջոցը գտնելու փորձերին, քան մյուս վերահսկվող դեղամիջոցներ օգտագործողները։ Անաբոլիկ ստերոիդներ օգտագործողները վերջիններիս մասին տեղեկատվությունը ստանում են ինտերնետից, բլոգներից, ֆիտնես ամսագրերից, ընկերներից և այլ աղբյուրներից[56]։

Անաբոլիկ ստերոիդներ օգտագործողները բացասաբար են վերաբերվում սրանց վտանգավորության մասին լրատվամիջոցներում և այլուր հնչող կարծիքներին[57]։ Մեկ այլ ուսումնասիրության համաձայն, անաբոլիկ անդրոգենային ստերոիդներ օգտագործողները անվստահությամբ են վերաբերվում բժշկներին և նրանց 56 %-ը բժշկներից գաղտնի է պահում, որ իրենգ օգտագործում են վերոհիշյալ դեղամիջոցներից[58]։ 2007 թվականի հետազոտությունները վկայում են, որ անաբոլիկ ստերոիդներ օգտագործողների 66 %-ը երբ ցանկացել են այդ մասին հայտնել իրենց բժշկներին, նրանցից 58 %-ը դադարել է վստահել իրենց բժշկներին, 92 %-ին թվացել է, որ բժշկները չունեն բավարար գիտելիքներ ստերոիդների կիրառման մասին, 99 %-ին էլ թվում է, որ հասարակությունը չափազանցացված կարծիք ունի անաբոլիկ ստերոիդների կողմնակի ազդեցությունների մասին[8] հետազոտույթունները վկայում են, որ անաբոլիկ ստերոիդների երակատև օգտագործման դեպքում առաջանում է մկանների սնուցաֆանգարում (դիստրոֆիա)[59]։ Առողջության ֆիզիոլոգիայի ամսագրում (անգլ.՝ Journal of Health Psychology) հրապատակված տվյալի համաձայն շատ օգտագործողներ կարծում են, որ ստերոիդների չափավոր օգտագործումը վնասակար չէ օրգանիզմի համար[60]։

Անաբոլիկ անդրոգենային ստերոիդները օգտագործվում են թե տղամարդկանց, թե կանանց կողմից տարբեր տեսակի պրոֆեսիոնալ սպորտաձևերում՝ լավ արդյունքների հասնելու կամ վնասվածքների բուժման նպատակներով։ Այս սպորտաձևերն են՝ բոդիբիլդինգ, ծանրամարտ, գնդակի հրում, վազք, հեծանվավազք, բեյսբոլ, ըմբշամարտ, բոքս, ֆուտբոլ, կրիկետ։ Սակայն, շատ սպորտաձևերի պաշտոնական ղեկավարների կողմից սրանց օգտագործումն արգելված է[61]։ Արական սեռի ուսանողներն ավելի շատ են օգտագործում, կամ աղջիկները և ստերոիդ օգտագործոներն ավելի հաճախ են մասնակցում սպորտային մրցումներին, քան նրանք, ովքեր չեն օգտագործում։

Կողմնակի ազդեցություններ խմբագրել

Անաբոլիկ անդրոգենային ստերոիդների օգտագործման դեպքում կարող են առաջանալ ոչ ցանկալի, կողմնակի ազդեցություններ։

Նեյրոհոգեկան (նեյրոպսիխիկ) խմբագրել

2005 թվականին CNS Drugs ամսագրում ներկայացվել է, որ հոգեկան ախտանշանների (ագրեսիա, բռնություն և այլն) մեծ մասի առաջացումը, ավելի քիչ քանակով՝ ինքնասպանություն, պսիխոզներ, կապված են ստերոիդային դեղանյութերի չարաշահման հետ։ Ստերոիդների երկարատև չարաշահումից կարող է առաջանալ կախվածություն, իսկ ընդունման դադարից՝ զրկանքի համախտանիշ[62]։ Անաբոլիկ ստերոիդների բարձր չափաքանակները նեյրոններին կարող են վնասել։ Անաբոլիկ անգրոգենային ստերոիդների ժամանցային (ռեկրեացիոն) օգտագործումը հարուցում է երկարատև հոգեկան շեղումներ՝ կախվածություն, տրամադրության խանգարումներ, ինչպես նաև չարաշահման հետ կապված այլ երևույթներ[63]։ Փաստեր չկան, որ կախվածությունը զարգանում է ստերոիդների բուժիչ չափաքանակներից, որոնք կիրառվում են բուժման նպատակներով, սակայն կախվածության առաջացման բազմաթիվ փաստեր կան բոդիբիլդերների և մարմնամարզիկների մոտ, որոնք մշտական ընդունել են դեղանյութի բարձր չափաքանակներ[64]։ Տրամադրության փոփոխությունները (օրինակ՝ ընկճախտ, հիպոմանիա և այլն) կախված են ընդունված ստերոիդների չափաքանակից և տեսակից[5]։

320 բոդիբիլդերների և ատլետների վրա կատարված 13-ամսյա ուսումնասիրությունները, որոնց արդյունքները հրապարակվել են 2006 թվականին, վկայում են, որ հոգեկանի հետ կապված շեղումները կապված են ստերոիդների չափաքանակի չարաշահման հետ[65]։

Անձնային հատկանիշներ խմբագրել

Կան տվյալներ, որ անաբոլիկ ստերոիդների օգտագործման դեպքում, չօգտագործող մարդկանց համեմատությամբ, մեծանում է հոգեկան այնպիսի շեղումների զարգացման հավանականությունը, ինչպիսիք են՝ անձի սահմանային խանգարումը (4.7 անգամ), հակասոցիալական վարքը (3.8 անգամ), պարանոիդ անձնային խանգարումը (3.4 անգամ), շիզոտիպիկ անձնային խանգարումը (3.1 անգամ), հիստերիան (2.9 անգամ), պասիվ ագրեսիվությունը (2.4 անգամ) և նարգիզային անձնային խանգարումը (1.6 անգամ)[66][67] Bipolar dysfunction[68],։ Մանիակալ-դեպրեսիվ պսիխոզը և վարքի շատ այլ խանգարումներ նույնպես կապվում են անաբոլիկ անդրոգենային ստերոիդների կիրառման հետ[69]։

Տրամադրություն և անհանգստություն խմբագրել

Շատ հուզական ռեակցիաներ փոխվում են անաբոլիկ ստերոիդների երկարատև օգտագործման դեպքում. հիպոմանիա, մանիա, գրգռվածություն, գոռոզություն, անմտություն և այլն[70]։ Անաբոլիկ ստերոիդներ օգտագործող 53 բոդիբիլդերների հետազոտության արդյունքնրեը վկայում են, որ նրանցից 27-ի մոտ նկատվում է տրամադրության չհիմնավորված խանգարում[71]։

Ագրեսիա և հիպոմանիա խմբագրել

Սկսած 1980-ական թվականներից բազմաթիվ փաստեր են արձանագրվել այն մասին, որ անաբոլիկ ստերոիդների օգտագործումից անմիջապես հետո, որպես կողմնակի ազդեցություն, առաջանում է ագրեսիվ և թշնամական վարք (անգլ.՝ roid rage)[72]։

2005 թվականին կատարված տարբեր հետազոտություններ վկայում են, որ անաբոլիկ ստերոիդների օգտագործումից առաջանում է հիպոմանիա և բարձր ագրեսիվություն[73]։ 2008-ին ԱՄՆ-ի երիտասարդ տղաների շրջանում կատարված հետազոտությունները նույնպես վկայում են բռնությունների աճի համեմատաբար ավելացում անաբոլիկ ստերոիդներ օգտագործողների կողմից։ Անաբոլիկ ստերոիդներ չօգտագործողների հետ համեմատած, օգտագործողներն ավելի շատ են ցուցաբերում ագրեսիվ վարք[74]։ 1996 թվականին կատարված հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ ԱՄՆ-ում կապ կա ագրեսիվություն ցուցաբերելու և ստերոիդներ օգտագործելու միջև, սակայն նշում են նաև, որ ԱՄՆ-ում ներկայումս կամ նախկինում մոտավորապես 1 միլիոն ստերոիդներ օգտագործողների շրջանում հոգեկան և վարքագծային շեղումները շատ քիչ դեպքերում են ուժեղ արտահայտվել, որը նրանց դրդել է դիմել մասնագետներին[75]։

1996 թվականին 600 մգ/շաբաթ չափաքանակով տեստոստերոն էնանթատ ստացած 43 տղամարդկանց շրջանում կատարված հետազոտությունները չհայտնաբերեցին ագրեսիվ պահվածքի մեծացում նույնիսկ 10 շաբաթ տևողությամբ օգտագործման դեպքում[25][76][77]։

2006 թվականին 2 զույգ երկվորյակների վրա կատարված փորձերը, որտեղ երկվորյակներից մեկն օգտագործել է ստերոիդ, ցույց տվեցին, որ երկու դեպքում էլ ստերոիդ օգտագործակ երկվորյակները ցուցաբերեցին բարձր ագրեսիվություն, անհանգստություն, քան չօգտագործածները[78][79]։

Ընկճախտ և ինքնասպանություն խմբագրել

Անաբոլիկ անդրոգենային ստերոիդների օգտագործման և ընկճախտ առաջացման ու ինքնասպանությունների հավանականության միջև կապի առկայությունըը անհամոզիչ է, քանի որ չկան հավաստի տվյալներ[80]։ 1992 թվականին կատարվար որոշ հետազոտություններ վոկալում են, որ անաբոլիկ անդգրոգենային ստերոիդների օգտագործումը կամ դրանց ընդհատումը կարող է առաջացնել ընկճախտ, սակայն այս տվյլաները ճշտգրտման կարիք ունեն արդյունքների խիստ տարբերությունների պատճառով[81]։ Ինքնասպանությունների հարցում ստերոիդներ օգտագործողների 3.9 %-ը հայտնել են ինքնասպանության փորքի կատարելու մասին[82]։

Ֆիզիոլոգիական ազդեցություն խմբագրել

Կախված դեղամիջոցների չարաշահման երկարատևությունից, վտանգ կա, որ կվնասվի իմունային համակարգը։ Նման շատ կողմնակի ազդեցություններ անմիջականորեն կախված են դեղամիջոցի չափաքանակից։ Հատկապես արձանագրվում է արյան ճնշման մեծացում[83]։

Անաբոլիկ ստերոիդներն ազդում են նաև արյան գլյուկոզի և սրտի պսակաձև անոթների հիվանդությունների առաջացման վրա, մեծացնում են սիրտ-անոթային հիվանդությունների առաջացման տոկոսը[2][84][85][86]։ Կորյակների (պզուկ, ակնե)առաջացումը բավականին տարածված երևույթ է ստերոիդներ օգտագործողների մոտ, որի պատճառը հիմնականում ճարպագեղձերի խթանումն է տեստոստերոնի բարձր քանակներով[5][87]։ Տեստոստերոնի վերածումը դիհիդրոտեստոստերոնի արագացնում է ճաղատացման հակում ունեցող տղամարդկանց մոտ մազերի կուրստը, սակայն տեստոստերոնը կարող է նույնիսկ կանանց մոտ առաջացնել ճաղատացում[88]։

Ստերոիդների օգտագործման դեպքում որոշ կողմնակի ազդեցություններ կարող են առաջանել նաև անչափահասների մոտ։

Օրինակ, ստերոիդները դադարեցնում են ոսկրերի աճը՝ էստրոգենային արգասիքներով վերջիններիս աճառային հատվածների վաղաժամ ոսկրացման պատճառով։ Նկատվում է նաև էրեկցիայի տևողության և հաճախականության մեծացում, վաղաժամ սեռական հասունացում[89]։

Չարորակ ուռուցք խմբագրել

Համաշխարհային առողջապահական կազմակերպության Չարորակ ուռուցքների ուսումնասիրման միջազգային գործակալությունը անաբոլիկ անդրոգենային ստերոիդները դասակարգում է խումբ 2A-ում[90]։

Սիրտ-անոթային խմբագրել

Անաբոլիկ անդրոգենային ստերոիդների կողմնակի ազդեցություննը կարող են արտահայտվել սրտի վրա թողած ազդեցությամբ, օրինակ՝ ձախ փորոքի գերաճ (հիպերտրոֆիա), որն վառացնումէ սրտի կծկումն ու թուլացումը[4] Այս ամենի արդյունքում կարող է առաջանալ սրտի առիթմիա, սրտային անբավարարություն, սրտամկանի ինֆարկտ[91]։ Նմանատիպ երևություներ կարող են նկատվել նաև ստերոիդներ չօգտագործող մարմնամարզիկների մոտ, սակայն ստերոիդների օգտագործումը կարող է զգալիորեն արագացնել այս գործընթացները[92][93]։ Սակայն, սրտի ձախ փորոքի գերաճի, սրտի անբավարար աշխատանքի և ստերոիդների օգտագործման միջև եղած կապը մինչև հիմա դեռ վիճարկվում է[94][95]։

Անաբոլիկ անդրոգենային ստերոիդներն էականորեն ազդում են խոլեսթերինի մակարդակի վրա։ Որոշ ստերոիդներ բարձրացնում են ցածր խտության լիպոպրոտեինների քանակը և նվազեցնում բարձր խտության լիպոպրոտեինների քանակը[96]։ Ստերոիդները կտրուկ մեծացնում են մարմնի զանգվածը, դրանց զուգահեռ՝ արյան ճնշումը, իսկ դրանք, իրենց հերթին, ազդում են սրտի վրա[97]։

Ֆեմինիզացիա խմբագրել

 
Գինեկոմաստիա տղամարդու մոտ
Տե՛ս նաև՝ ֆեմինիզացիա

Անաբոլիկ անդրոգենային ստերոիդնրեը կարող են ազդել նաև սեռական հատկանիշների վրա։ Տղամարդկանց մոտ կրծքագեղձի աճը (գինեկոմաստիա, կնաստինքություն), որը հինականում պայմանավորված է արյան մեջ շրջանառվող էստրոգենների բարձր քանակով, իսկ դա պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ հատուկ ֆերմենտի՝ արոմատազի միջոցով տեստոստերոնը բարձր քանակներով վերածվում է էստրոգենների[98]։ Տղամարդկանց մոտ կարող է նկատվել սեքսուալ ակտիվության նվազում և անպտղություն[32][99][100]։ Տղամարդկանց մոտ նկատվորղ կողմնակի ազդեցություններցի է նաև ամորձիների հետաճը, որի պատճառը բնական տեստոստերոնի մակարդակի ճնշվածությունն է, ինչը հարուցում է սպերմատոզոիդների արտադրության թուլացում։ Այս կողմնակի ազդեցությունը ժամանակավոր է. ստերոիդների օգտագործման դադարից մի քանի շաբաթ անց ամորձիների չափը վերկանգնվում է[101]։

Առնականացում, վիրիլիզմ խմբագրել

Տե՛ս նաև՝ վիրիլիզմ

Կանանց մոտ կարող է նկատվել մազածածկի ավելացում, ձայնի պորացում և կոպտացում, կլիտորի գերաճ, դաշտանի խանգարում։ Հղիության ժամանակ ստերոիդների օգտագործումը կարող է ազդել պտղի զարգացման վրա, ընդ որում, իգական սեռի պտղի մոտ առաջացնելով արականին բնորոշ հատկություններ և հակառակը[102]։

Երիկամների ախտահարում խմբագրել

Ստերոիդների օգտագործողների 90 %-ի մոտ նկատվում է երիկամների ախտահարում՝ օջախային գլոմերուլոսկլերոզի առաջացում։ Բոդիբիլդերների մոտ երիկամների ախտահարումը նման է ճարպակալմամբ տառապողների մոտ նկատվող ախտահարմանը, սակայն ավելի բարդացված է[103]։

Լյարդի ախտահարում խմբագրել

բերանով անաբոլիկ ստերոիդների բարձր չափաքանակների ընդունման դեպքւոմ լլյարդի ախտահարման վտանգը շատ բարձր է, քանի որ դրանք նյութափոխանակվում են հենց մարսողական ուղում՝ իրենց ակտիվության բարձրացման նպատակով[3]։ Peliosis hepatis has been increasingly recognised with the use of anabolic steroids.

Անաբոլիկ անդրոգենային ստերոիդների չարաշահում խմբագրել

Հետազոտությունները վկայում են, որ ստերոիդներն ազդում են ուղեղի սերոտոնինային և դոֆամինային համակարգերի վրա[104]։ Տեստոստերոնը որոշ դեպքերում նմանվում է այլ խթանիչներին, ինչպիսիք են կոֆեինը, բենզոդիազեպինը։ Տեստոստերոնի նկատմամբ կախվածության առաջացումը դեռ հստակեցված չէ[105]։

Չարաշահման վտանգավորություն խմբագրել

Սրա մասին տարբեր կարծիքներ կան։ Ախտորոշման վիճակագրական ձեռնարկ IV-ում և ըստ Հիվանդությունների միջազգային դասակարգման (ICD-10), հատոր 10, անաբոլիկ անդրոգենային ստերոիդների կախվածության վերաբերյալ տարբեր կարծիքներ կան։

Ըստ Ախտորոշման վիճակագրական ձեռնարկ IV-ի անաբոլիկ անդրոգենային ստերոինդները կարողեն առաջացնել կախվածություն։ Իսկ ըստ Հիվանդությունների միջազգային դասակարգման, սրանք պատկանում են կախվածություն չառաջացնողների խմբին[106]։ Անաբոլիկ ստերոիդները կարող են առաջացնել հոգեբանական կախվածություն[107]։

Հիվանդությունների միջազգային դասակարգում խմբագրել

Կախվածության առկայությունը հաստատվում է, եթե վերջին մեկ տարվա ընթացքում ստորև բերված հատկություններից գոնե 3-ը առկա են[67]։

  • ստերոիդներ ընդունելու անհագ ցանկություն
  • օգտագործման կառավարման անընդունակություն
  • զրկանքի համախտանիշի առաջացում օգտագործման դադարեցման դեպքում
  • տոլերանտության առկայություն
  • արհամարհանք այլ հետաքրքրությունների նկատմամբ և չնայած վնասակարությանը՝ համառորեն օգտագործում

Հետևյալ ինդեքսները հղվում են ICD-10-CM F55.3-ին[108]։

  • ճարաշահում
    • հորմոններ F55.5
    • ստերոիդներ F55.5
    • ոչ կախված դեղեր F19.10
      • հորմոններ F55.5
      • ստերոիդներ F55.5
    • ոչ հոգեմետ միջոցներ NEC F55.8
      • հորմոններ F55.5
      • ստերոիդներ F55.5

ICD-10 goes on to state that “չնայած սովորաբար պարզ է, որ պացիենտն ունի հզոր մոտիվացիա դեղանյութ ընդունելու տեսակետից, բացակայում է կախվածության կամ զրկանքի համախտանիշի առաջացումը, ինչպես լինում է հոգեմետ դեղանյութերի դեպքում”:

ICD-9-CM-ը կփոխարինվի ICD-10-CM-ով 2014 թվականի հոկտեմբորի 1-ին, beginning October 1, 2014, չնայած որ F55.3 և մնացած ICD-10-CM ախտորոշման կոդերը կօգտագործվեն միայն should only be used for training or planning purposes until then.

Թմրադեղերի չարաշահման ազգային ինստիտուտ խմբագրել

Թմրադեղերի չարաշահման ազգային ինստիտուտն (NIDA) ասում է, որ "անգամ եթե անաբոլիկ ստերոիդները չան առաջացնում այնքան հզոր ազդեցություն, ինչպես մյուսները, ստերոիդները կարող են հակում առաջացնել։ Հետազոտությունները վկայում են, որ հնարավորության դեպքում կենդանիները անընդհատ կօգտագործեն ստերոիդներ, միայն նրանք դա անում են այլ դեղանյութերի նկատմամբ։ Մարդիկ կարող են շարունակել ստերոիդների օգտագործումը, չնայելով դրանց վնասակարությանը և հասարակության բացասական վերաբերմունքին։ Նաև, ստերոիդների չարաշահումը ֆինանսական լրացուցիչ ծախսեր են դառնում օգտագործողների համար։ Ստերոիդներ չարաշահողների մոտ օգտագործումը դադարեցնեուց հետո կարող է առաջանալ զրկանքի համախտանիշ, զուգակցված տրամադրության փոփոխմամբ, վազաժամ հոգնածությամբ, ախորժակի անկմամբ, անքնությամբ, սեռացանկության թուլացմամբ, ընկճախտի (դեպրեսիա) առաջացմամբ։ Զրկանքի համախտանիշի ամենաբարդ երևույթւներից մեկը ընկճախտի առաջացումն է։ Ընկճախտը երբեմն կարող է հասցնել ինքնասպանության։"[109]

Պատճառներ և բուժում խմբագրել

Անաբոլիկ անդրոգենային ստերոիդների չարաշահումը կարող է ունենալ խսրը սոցիալական հիմքեր[110]։

Մանկահասակների տրավմա (վնասում) խմբագրել

Ծանրորդների 25 %-ն արձանագրում է սեքսուալ կամ ֆիզիկական խանգարումներ մանկահասակ տարիքում։ Անաբոլիկ ստերոիդները երբեմն օգտագործվում են մկանների դիստրոֆիայով հիվանդների (մարմնի դիստրոֆիկ համախտանիշի յուրահատուկ ձև է) կողմից՝ որպես պաշտպանիչ միջոց[111]։ Հետաքրքիր է,, yohimbine, while it was originally considered a flop of a supplement, քանի որ դա չէր բարձրացնում տեստոստերոնի մակարդակը ինչպես սկզբում ենթադրվում էր, levels as first suspected, հայտնաբերվել էր որ բարձր չափաքանակներով օգտակար է հետվնասվածքային սթրեսային խանգարման հետևանքով առաջացած հիշողությունը խթանմանը[112]։ Also, Tabernanthe iboga and ibogaine have been used to treat PTSD and/or addiction to anabolic steroids.

Խմբային անօրինական օգտագործում խմբագրել

Հանցագործներ խմբագրել

Անաբոլիկ ստերոիդները օգտագործվում են հակասոցիալական տարբեր խմբերի, տարբեր տեսակի հանցագործների կողմից[113]։

Պետական մարմիններ խմբագրել

Հսկում օրենքով խմբագրել

Ստերոիդների չարաշահումը շատերի կողմից համարվում է կարևոր հիմնահարց։ "Սա մեծ հիմնահարց է, որ մենք չենք կարող անտեսել..." ասում է ԱՄՆ-ի Թմրանյութերի դեմ պայքարի գործակալության (Drug Enforcement Administration) խոսնակ Լոուրենս Փայնը[114]։ Հետաքննությունների դաշնային գործակալության տեղեկագրում նշվում է, որ “Անաբոլիկ ստերոիդների չարաշահումը ոստիկանների կողմից մեծ հիմնահարց է, որը պետք է ավելի խորը գիտակցվի բոլոր գործակալությունների կողմից"[115]։ Հայտնի է, որ Միացյալ թագավորությունում ոստիկանները հանցագործներից գնում են ստերոիդներ՝ սեքսուալ հաճույքների բավարարման համար..."[116]։

Սպորտ խմբագրել

Ըմբշամարտ խմբագրել

Քրիս Բենուայի կրկնակի սպանության և ինքնասպանության դեպքից հետո Միացյալ նահագների հսկողության և պետական բարեփոխումների հանձնաժողովը (անգլ.՝ United States House Committee on Oversight and Government Reform) հետազոտեց ստերոիդների օգտագործումը ըմբշամարտի (գոտեմարտի) ոլոլտում[117]։ Հանձնաժողովն ուսումնասիրեց WWE-ի և TNA-ի (TNA) փաստաթղթերը՝ թմրանյութերի նկատմամբ նրանց քաղաքականության վերաբերյալ։ Գոտեմարտեղների մոտ 40 %-ը դրական արդյունք տվեցին թմրանյութերի թեստի ժամանակ[118][119]։

Անաբոլիկ անդրոգենային ստերոիդների չարաշահումը դժբախտ դեպքերի պատճառ խմբագրել

Քրիս Բենուայի կրկնակի սպանություն և ինքնասպանություն խմբագրել

Տե՛ս նաև՝ Քրիս Բենուայի կրկնակի սպանություն և ինքնասպանություն

Քրիս Բենուան իր կնոջն ու 7 ամյա երեխային սպանելուց հետո ինքնասպան եղավ։ Սա առաջին պատճառներից մեկն էր, որը ստիպեց համապատասխան մարմիններն ավելի խստությամբ վերաբերվեն ստերոիդների օգտագործմանը։

Դեվիդ Ջեկոբս (ստերոիդ վաճառող) խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Դեվիդ Ջեկոբս (ստերոիդ վաճառող)

2008 թվականի հունիսի 5-ին ոստիկանությունը հրաձգության հետևանքով մահացած վիճակում հայտնաբերեց Դեվիդին և ընկերուհուն[120], հայտնի ֆիթնես մոդել Ամանդա Իըհարթ Սավելլին[121][122]։ Ջեկոբսի տանը հայտնաբերեցին ստերոիդների 146 ֆլակոններ, 10 ներարկիչներ, կշեռքներ, ստերոիդներով և մարիխուանայով պարկիկներ։"[123]

Սահմանափակումներ խմբագրել

Օրինական կարգավիճակ խմբագրել

Շատ երկրներում (ԱՄՆ, Կանադա) անաբոլիկ ստերոիդները հիմնականում համարվում են վերահսկվող, և նրանց օգտագործումը առանց համապատասխան ցուցումների, հակաօրինական է[124][125]։ Import and export also carry similar penalties. Կանադայում կատարված հետազոտությունները վկայում են, որ անաբոլիկ ստերոիդների օգտագործումը խիստ տարածված է երիտասարդ մարզիկների շրջանում[126]։ Առանց դեղատոմսի անաբոլիկ ստերոիդների օգտագործումն անօրինական է Ավստրալիայում[127], Արգենտինայում, Բրազիլիայում, Պորտուգալիայում[128]։ Որոշ երկրներում (Մեքսիկա, Թայլանդ) անաբոլիկ ստերոիդների օգտագործումը չի հետապնդվում օրենքով։

Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ խմբագրել

 
Առգրավված ստերոիդային հաբեր, 2007, ԱՄՆ

Անաբոլիկ ստերոիդների կառավարման օրենսդրական առաջին քայլերն արվել են 1980-ականների վերջում, երբ ԱՄՆ կոնգրեսը անաբոլիկ ստերոիդները դասակարգեց վերահսկվող նյութերի (Controlled Substances) շարքում։ Սա կատարվեց Սեուլում 1988 թվականի ամառային օլիմպիական խաղերում հաղթած Բեն Ջոնսոնի (Ben Johnson (sprinter) հաղթանակի վիճարկման պատճառով։ Քննարկումներին մասնակցեցին Ամերիկյան բժշկական ասոցիացիան (անգլ.՝ American Medical Association), անգլ.՝ Drug Enforcement Administration-ն, Սննդի և դեղանյութերի ադմինիստրացիան (անգլ.՝ Food and Drug Administration), ինչպես նաև Թմրանյութերի չարաշահման ազգային ինստիտուտը (անգլ.՝ National Institute on Drug Abuse)։ վերոհիշյալ ընկերությունները դեմ էին ստերոիդներին վերահսկվող դեղամիջոցների շարքին դասելուն, հիմք ընդունելով այն, որ սրանց օգտագործումը չի առաջացնում այնքան բարձր ֆիզիկական կամ հոգեբանական կախվածություն, որի հիման վրա կդասակարգվեին այդ խմբում։ Սակայն, 1990 թվականին նաբոլիկ ստերոիդները դասվեցին վերահսկվող դեղամիջոցների ցանկին։

Միաժամանակ, խստացվեց նաև սրանց և մարդու աճի հորմոնի ապօրինի տարածման վերահսկողությունը։ Վաղ 1990-ականներին որոշ դեղագործական ընկերություններ դադարեցրեցին անաբոլիկ ստերոիդների արտադրությունն ԱՄՆ-ում։ Համաձայն Վերահսկվող նյութերի ակտի, անաբոլիկ ստերոիդներ են համարվում այն նյութերն ու հորմոնները, որոնք քիմիապես կամ ֆիզիոլոգիական առումներով մոտ են տեստոստերոնին (բացառությամբ էստոգենների), պրոգեստինին և կորտիկոստերոիդներին։ Այս ակտը փոփոխվեց 2004 թվականին. ցուցակում ավելացվեցին նաև նախահորմոններին (պրոհորմոն)[129]։

Մեծ Բրիտանիա խմբագրել

Մեծ Բրիտանիայում անաբոլիկ ստերոիդները դասակարգվում են C դասում, նույն դասում, ինչ բենզոդիազեպինեսը։ Անաբոլիկ ստերոիդները 4-րդ ցուցակում են, որը բաժանվում է 2 մասի. 1-ին մասում հիմնականում բենզոդիազեպիններն են, իսկ 2-րս մասում՝ անաբոլիկ և անդրոգենային ստերոիդները[130]։

Կարգավիճակը սպորտում խմբագրել

Անաբոլիկ ստերոիդների օգտագործումն արգելված է բազմաթիվ սպորտաձևերում (Պրոֆեսիոնալ թենիսիստների ասոցիացիա՝ անգլ.՝ Association of Tennis Professionals, Բեյսբոլի բարձրագույն լիգա (MLB), ՖԻՖԱ, Օլիմպիական խաղեր, Բասկետբոլի ազգային ասոցիացիա (NBA), Հոկեյի ազգային լիգա (NHL), Ֆուտբոլի ազգային լիգա (NFL))[131]։

Համաշխարհային հակադոպինգային գործակալությունը ( The World Anti-Doping Agency, WADA) կարգավորում է տարբեր կենսախթանիչների, ներառյալ անաբոլիկ և անաբոլիկ ստերոիդնային գործոնների, հորմոնների օգտագործումը տարբեր սպորտաձևերում[132][133]։

Տարբեր երկրներ՝ Իտալիա, Իսպանիա, Ռուսաստան, Նիդերլանդներ, Ֆրանսիա, Դանիա և այլ երկրներ ունեն համապատասխան օրենքներ՝ անաբոլիկ դեղամիջոցների շրջանառության և օգտագործման հետ կապված[134][135][136][137]։

Օգտագործման հայտնաբերում խմբագրել

Անաբոլիկ ստերոիդների հայտնաբերման համար ստուգում են մեզը, արյունը, մազը։ Արտածին և ներսածին ստերոիդները տարբեր ֆերմենտներով լյարդում ենթարկվում են կենսաձևափոխումների։ մեզում առաջնային արգասիքները կարող են հայտնաբերվեծ վերջին օգտագործումից նույնիսկ 30 օր անց, կախված օգտագործված նյութից, երկարատևությունից, չափաքանակից։ Շատ դեղամիջոցներ ունեն նույն նյութափոխանական ուղիները, և նրանց արտազատման պատկերը կարող է մասամբ համընկնել ներսածին ստերոիդների հետ։ հետազոտման հիմնական մեթոդներն են գազային և հեղուկ քրոմատոգրաֆիաները[138][139][140][141]։

Անօրինական տարածում և առևտուր խմբագրել

 
Տասնյակ հազարավոր անաբոլիկ ստերոիդներ պարունակող անօրինական պարկեր, 2007

Անաբոլիկ ստերոիդներն արտադրվում են համապատասխան լաբորատորիաներում, սակայն այն երկրներում, որտեղ համապատասխան օրենքներով բերահսկվում է նարնց առևտուրն ու օգտագործումը, ստերոիդներն արտադրվում են բազմաթիվ փոքր անօրինական ընդհատակյա լաբորատորիաներում[142]։ Նմանատիպ պայմաններում ստերոիդների առևտուրն իրականացվում է այսպես կոչված «սև շուկաներում»[143][144]։ Դրանք ունեն ոչ միայն տեղային նշանակություն, այլև կարող են արտահանվել այլ երկրներ ևս[145]։

2006 թվականին ֆիննական իրավապահ մարմինները առգրավեցին ռեկորդային քանակի՝ 11.8 մլիոն ստերոիդային հաբեր[146]։

Անօրիանկան ճանապարհով անաբոլիկ ստերոիդները հաճախ վաճառվում են ֆիթնես սրահներում, սպորտային հարպարակներում, ինչպե սնաև տարբեր տեսակի ինտերնետ կայքերում[147][148]։

Պատմություն խմբագրել

Ամորձիներից անաբոլիկ ստերոիդների առանձնացում խմբագրել

19-րդ դարում ամորձիներից ստացված մզվածքը (էքստրակտ) կիրառում էին բժշկական նպատակներով, մինչ դեռ սրանց հատկությունները դեռ ուսումնասիրման ընթացքում էին[20]։ 1931 թվականին Մարբուրգում քիմիկոս Ադոլֆ Բուտենանդտը մաքուր վիճակում ստացավ 15 միլիգրամ արական սեռական հորմոն՝ անդրոստերոն մի քանի տասնյակ հազար լիտր մեզից։ Այս ստերոիդը հետագայում սինթեզվեց 1934 թվականին քիմիկոս Լեոպոլդ Ռուզիկայի (Leopold Ruzicka) կողմից (Ցյուրիխ)[149]։

1930 թվականին արդեն հայտնի էր, որ ամորձիները պարունակում են ավելի հզոր անդրոգեն, քան անդրոստերոնն է, և Նիդերլանդներում, Գերմանիայում և Շվեյցարիայում գտնվող երեք մրցակցող դեղագիտական ընկերությունների գիտնականների երեք խումբ մրցակցում էին այդ ուղղությամբ[149][150]։ Այս հորմանն առաջին անգամ հայտնաբերվեց 1935 թվականին և հրապարակվեց "Ամորձիներից արական հորմոնի բյուրեղ (Տեստոստերոն)" (անգլ.՝ On Crystalline Male Hormone from Testicles (Testosterone)) անվամբ[151]։ Հայտնաբերողներն անվանեցին տեստոստերոն testicle և sterol, ketone բառերի հապավումից։ Նույն տարվա օգոստոսին սինթեզեցին տեստոստերոն, որը հրապարակվեց "Տեստոստերոինի պատրաստման մեթոդը խոլեստերինից" անգլ.՝ A Method for Preparing Testosterone from Cholesterol[152]։ Միայն մեկ շաբաթ անց երրորդ խումբը (Ruzicka և A. Wettstein) հայտարարեց հայտարարագրման մասինհետևյալ վերնագրով հոդվածում. "Ամորձիների հորմոն տեստոստերոինի արհեստական պատրաստումը" (On the Artificial Preparation of the Testicular Hormone Testosterone (Androsten-3-one-17-ol)[153]։ Ռուզիկան (Ruzicka) և Բութենանդտը (Butenandt) 1939 թվականին առաջադրվեցին Նոբելյան մրցանակի քիմիայի բնագավառում, սակայն նացիստական Գերմանիան ստիպեց Բութենանդտին հրաժարվել մրցանակից, սակայն նա ստացավ մրացնակը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո[149][150]։

Մարդկանց վրա կլինիկական փորձարկումները բերանով և ներարկման միջոցով ընդունման միջոցով սկսվեցին 1937 թվականին[149] Տեստոստերոնի պրոպիոնատի մասին առաջին անգամ հրապարակվեց 1938 թվականին Strength and Health ամսագրում[149]։ Կան տվյալներ, որ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ գերմանացի զինվորները օգտագործել են ստերոիդներ՝ ագրեսիվության և դիմացկունության բարձրացման համար, սակայն դա դեռ ապացուցված չէ[154]։ Ադոլֆ Հիտլերը, համաձայն բժիշկների, բուժման նպատակով ներարկվել է տեստոստերոնով[155]։ Անաբոլիկ ստերոիդները նացիստների կողմից օգտագործվել են համակենտրոնացման ճամբարներում մարդկանց վրա կատարվող փորձարկումների ժամանակ[154][155] President John F. Kennedy was administered steroids both before and during his presidency.[156]։

Սինթետիկ անաբոլիկ անդրոգենային ստերոիդների պատմություն խմբագրել

Առաջինը 1940-ական թվականներին նախկին ԽՍՀՄ-ում և արևելյան եվրոպական երկրներում տեստոստերոնն օգտագործվեց մկանների մեծացման նպատակով, որտեղ ստերոիդներն օգտագործվում էին տարբեր սպորտային մրցումներում, ներառյալ՝ Օլիմպիական խաղերում, մարզիկների բարձր պատրաստվածությունն ապահովելու նպատակով։ Ի պատասխան խորհրդային ծանրամարտիկների հաջողությունների, ԱՄՆ-ի Օլիմպիական թիմի բժիշկ Ջոն Զիեգլերն (անգլ.՝ John Ziegler) աշխատեց անաբոլիկ ստերոիդների կատարելագործման ուղղությամբ՝ նրանց կողմնակի ազդեցությունների նվազման նպատակով[157]։ Զիելգերի աշխատանքի արդյունքում ստեղծվեց մեթանդրոստենոլոնը։ 1958 թվականին նոր ստերոիդը օգտագործման նպատակով թույլատրվեց ԱՄՆ Սննդի և դեղամիջոցների գործակալության (Food and Drug Administration) կողմից։ Չնայած Զիեգլերի կողմից սինթտիկ ստերոիդի շատ փոքր չափաքանակ էր նախատեսվում կիրառման համար, սակայն հետագայում հայտնաբերվեցին դրա կողմնակի ազդեցությունները, մասնավորապես՝ շագանակագեղձի մեծացում և ամորձիների հետաճ[158]։ 1976 թվականին անաբոլիկ անդրոգենային ստերոիդները դասակարգվեցին որպես արգելված նյութեր, և 10 տարի անց հանձնաժողովն ընդունեց մրցությունից դուրս դոպինգ թեստի կարգըմ քանի որ շատ մարզիկներ ստերոիդներն օգտագործում էին մրցությունից դեւրս, մարզումների ժամանակ[5]։

Տարբեր անաբոլիկ ստերոիդներում կատարվում են տարբեր փոփոխություններ, նրանց ազդեցցության կատարելագործման նպատակով.

  • Ալկալիացում 17-ալֆա դիրքում մեթիլ կամ էթիլ խմբերով, նախատեսված բերանով ընդունման համար, քանի որ այդ դեպքում փոքրանում է ընդունված ստերոիդի քայքայման հավանականությունը լյարդում։
  • Տեստոստերոնի և նորտեստոստերոնի էսթերացում 17-բետտա դիրքում հնարավորություն է տալիս նյութին ներծուծել հարաղիքային (պարէնտերալ) ուղով և մեծացնում է նրա արդյունավետությունը։
  • Ստերոիդի օղակային կառուցվածքի փոփոխություն բերանային և հարաղիքային եղանակներով ընդունման համար, պարզելու համար անաբոլիկ և անդրոգենային ազդեցությունների հարաբերությունը[5]։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Michael Powers, "Performance-Enhancing Drugs" in Joel Houglum, in Gary L. Harrelson, Deidre Leaver-Dunn, "Principles of Pharmacology for Athletic Trainers", SLACK Incorporated, 2005, ISBN 1-55642-594-5, p. 330
  2. ↑ 2,0 2,1 Barrett-Connor EL (1995). «Testosterone and risk factors for cardiovascular disease in men». Diabete Metab. 21 (3): 156–61. PMID 7556805.
  3. ↑ 3,0 3,1 Yamamoto Y, Moore R, Hess HA, Guo GL, Gonzalez FJ, Korach KS, Maronpot RR, Negishi M (2006). «Estrogen receptor alpha mediates 17alpha-ethynylestradiol causing hepatotoxicity». J Biol Chem. 281 (24): 16625–31. doi:10.1074/jbc.M602723200. PMID 16606610.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  4. ↑ 4,0 4,1 De Piccoli B, Giada F, Benettin A, Sartori F, Piccolo E (1991). «Anabolic steroid use in body builders: an echocardiographic study of left ventricle morphology and function». Int J Sports Med. 12 (4): 408–12. doi:10.1055/s-2007-1024703. PMID 1917226.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  5. ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 Hartgens F, Kuipers H (2004). «Effects of androgenic-anabolic steroids in athletes». Sports Med. 34 (8): 513–54. doi:10.2165/00007256-200434080-00003. PMID 15248788.
  6. ↑ 6,0 6,1 Kicman AT, Gower DB (2003 թ․ հուլիս). «Anabolic steroids in sport: biochemical, clinical and analytical perspectives». Ann. Clin. Biochem. 40 (Pt 4): 321–56. doi:10.1258/000456303766476977. PMID 12880534.Կաղապար:Closed access
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 George P. Chrousos, The gonadal hormones and inhibitors, in Bertram G. Katzung (Ed.), Basic and Clinical Pharmacology, McGraw-Hill Professional, 2006, ISBN 0-07-145153-6, p. 674–676
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Cohen J, Collins R, Darkes J, Gwartney D (2007). «A league of their own: demographics, motivations and patterns of use of 1, 955 male adult non-medical anabolic steroid users in the United States». J Int Soc Sports Nutr. 4: 12. doi:10.1186/1550-2783-4-12. PMC 2131752. PMID 17931410.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  9. ↑ Mutzebaugh C (1998). «Does the choice of alpha-AAS really make a difference?». HIV Hotline. 8 (5–6): 10–1. PMID 11366379.
  10. ↑ Pereira de Jésus-Tran K, Côté PL, Cantin L, Blanchet J, Labrie F, Breton R (2006). «Comparison of crystal structures of human androgen receptor ligand-binding domain complexed with various agonists reveals molecular determinants responsible for binding affinity». Protein Sci. 15 (5): 987–99. doi:10.1110/ps.051905906. PMC 2242507. PMID 16641486.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  11. ↑ Lavery DN, McEwan IJ (2005). «Structure and function of steroid receptor AF1 transactivation domains: induction of active conformations». Biochem. J. 391 (Pt 3): 449–64. doi:10.1042/BJ20050872. PMC 1276946. PMID 16238547.
  12. ↑ Cheskis BJ (2004). «Regulation of cell signalling cascades by steroid hormones». J. Cell. Biochem. 93 (1): 20–7. doi:10.1002/jcb.20180. PMID 15352158.
  13. ↑ 13,0 13,1 Roselli CE (1998). «The effect of anabolic-androgenic steroids on aromatase activity and androgen receptor binding in the rat preoptic area». Brain Res. 792 (2): 271–6. doi:10.1016/S0006-8993(98)00148-6. PMID 9593936.
  14. ↑ Brodsky IG, Balagopal P, Nair KS (1996). «Effects of testosterone replacement on muscle mass and muscle protein synthesis in hypogonadal men—a clinical research center study». J. Clin. Endocrinol. Metab. 81 (10): 3469–75. doi:10.1210/jc.81.10.3469. PMID 8855787.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  15. ↑ Hickson RC, Czerwinski SM, Falduto MT, Young AP (1990). «Glucocorticoid antagonism by exercise and androgenic-anabolic steroids». Med Sci Sports Exerc. 22 (3): 331–40. doi:10.1249/00005768-199006000-00010. PMID 2199753.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  16. ↑ Singh R, Artaza JN, Taylor WE, Gonzalez-Cadavid NF, Bhasin S (2003). «Androgens stimulate myogenic differentiation and inhibit adipogenesis in C3H 10T1/2 pluripotent cells through an androgen receptor-mediated pathway». Endocrinology. 144 (11): 5081–8. doi:10.1210/en.2003-0741. PMID 12960001.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  17. ↑ Schroeder ET, Vallejo AF, Zheng L, Stewart Y, Flores C, Nakao S, Martinez C, Sattler FR (2005). «Six-week improvements in muscle mass and strength during androgen therapy in older men». J Gerontol a Biol Sci Med Sci. 60 (12): 1586–92. doi:10.1093/gerona/60.12.1586. PMID 16424293.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  18. ↑ Grunfeld C, Kotler DP, Dobs A, Glesby M, Bhasin S (2006). «Oxandrolone in the treatment of HIV-associated weight loss in men: a randomized, double-blind, placebo-controlled study». J Acquir Immune Defic Syndr. 41 (3): 304–14. doi:10.1097/01.qai.0000197546.56131.40. PMID 16540931.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  19. ↑ Giorgi A, Weatherby RP, Murphy PW (1999). «Muscular strength, body composition and health responses to the use of testosterone enanthate: a double blind study». Journal of science and medicine in sport / Sports Medicine Australia. 2 (4): 341–55. doi:10.1016/S1440-2440(99)80007-3. PMID 10710012.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  20. ↑ 20,0 20,1 Kuhn CM (2002). «Anabolic steroids». Recent Prog. Horm. Res. 57: 411–34. doi:10.1210/rp.57.1.411. PMID 12017555.
  21. ↑ «How Anabolic Steroids Alter Both Men And Women». Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 2-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  22. ↑ L.G. Hershberger, E.G. Shipley, R.K. Meyer, Myotropic activity of 19-nortestosterone and other steroids determined by modified levator ani muscle method, Proc. Soc. Exp. Biol. Med. 83 (1953), 175–180
  23. ↑ Hervey GR, Hutchinson I, Knibbs AV, Burkinshaw L, Jones PR, Norgan NG, Levell MJ (1976 թ․ հոկտեմբեր). «"Anabolic" effects of methandienone in men undergoing athletic training». Lancet. 2 (7988): 699–702. doi:10.1016/S0140-6736(76)90001-5. PMID 61389.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)Կաղապար:Closed access
  24. ↑ Hervey GR, Knibbs AV, Burkinshaw L, Morgan DB, Jones PR, Chettle DR, Vartsky D (1981 թ․ ապրիլ). «Effects of methandienone on the performance and body composition of men undergoing athletic training». Clin. Sci. 60 (4): 457–61. PMID 7018798.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 Bhasin S, Storer TW, Berman N, Callegari C, Clevenger B, Phillips J, Bunnell TJ, Tricker R, Shirazi A, Casaburi R (1996 թ․ հուլիս). «The effects of supraphysiologic doses of testosterone on muscle size and strength in normal men». N. Engl. J. Med. 335 (1): 1–7. doi:10.1056/NEJM199607043350101. PMID 8637535.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  26. ↑ Bhasin S, Woodhouse L, Casaburi R, Singh AB, Bhasin D, Berman N, Chen X, Yarasheski KE, Magliano L, Dzekov C, Dzekov J, Bross R, Phillips J, Sinha-Hikim I, Shen R, Storer TW (2001 թ․ դեկտեմբեր). «Testosterone dose-response relationships in healthy young men». Am. J. Physiol. Endocrinol. Metab. 281 (6): E1172–81. PMID 11701431.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  27. ↑ Basaria S, Wahlstrom JT, Dobs AS (2001 թ․ նոյեմբեր). «Clinical review 138: Anabolic-androgenic steroid therapy in the treatment of chronic diseases». J. Clin. Endocrinol. Metab. 86 (11): 5108–17. doi:10.1210/jcem.86.11.7983. PMID 11701661.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  28. ↑ Ranke MB, Bierich JR (1986). «Treatment of growth hormone deficiency». Clinics in endocrinology and metabolism. 15 (3): 495–510. doi:10.1016/S0300-595X(86)80008-1. PMID 2429792.
  29. ↑ Grunfeld C, Kotler DP, Dobs A, Glesby M, Bhasin S (2006). «Oxandrolone in the treatment of HIV-associated weight loss in men: a randomized, double-blind, placebo-controlled study». J. Acquir. Immune Defic. Syndr. 41 (3): 304–14. doi:10.1097/01.qai.0000197546.56131.40. PMID 16540931.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  30. ↑ Berger JR, Pall L, Hall CD, Simpson DM, Berry PS, Dudley R (1996). «Oxandrolone in AIDS-wasting myopathy». AIDS. 10 (14): 1657–62. doi:10.1097/00002030-199612000-00010. PMID 8970686.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  31. ↑ Arslanian S, Suprasongsin C (1997). «Testosterone treatment in adolescents with delayed puberty: changes in body composition, protein, fat, and glucose metabolism». J. Clin. Endocrinol. Metab. 82 (10): 3213–20. doi:10.1210/jc.82.10.3213. PMID 9329341.
  32. ↑ 32,0 32,1 Matsumoto AM (1990). «Effects of chronic testosterone administration in normal men: safety and efficacy of high dosage testosterone and parallel dose-dependent suppression of luteinizing hormone, follicle-stimulating hormone, and sperm production». J. Clin. Endocrinol. Metab. 70 (1): 282–7. doi:10.1210/jcem-70-1-282. PMID 2104626.
  33. ↑ Aribarg A, Sukcharoen N, Chanprasit Y, Ngeamvijawat J, Kriangsinyos R (1996). «Suppression of spermatogenesis by testosterone enanthate in Thai men». Journal of the Medical Association of Thailand = Chotmaihet thangphaet. 79 (10): 624–9. PMID 8996996.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  34. ↑ Kenny AM, Prestwood KM, Gruman CA, Marcello KM, Raisz LG (2001). «Effects of transdermal testosterone on bone and muscle in older men with low bioavailable testosterone levels». J. Gerontol. A Biol. Sci. Med. Sci. 56 (5): M266–72. doi:10.1093/gerona/56.5.M266. PMID 11320105.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  35. ↑ Baum NH, Crespi CA (2007). «Testosterone replacement in elderly men». Geriatrics. 62 (9): 14–8. PMID 17824721.
  36. ↑ Francis RM (2001). «Androgen replacement in aging men». Calcif. Tissue Int. 69 (4): 235–8. doi:10.1007/s00223-001-1051-9. PMID 11730258.
  37. ↑ Nair KS, Rizza RA, O'Brien P, Dhatariya K, Short KR, Nehra A, Vittone JL, Klee GG, Basu A, Basu R, Cobelli C, Toffolo G, Dalla Man C, Tindall DJ, Melton LJ, Smith GE, Khosla S, Jensen MD (2006 թ․ հոկտեմբեր). «DHEA in elderly women and DHEA or testosterone in elderly men». N. Engl. J. Med. 355 (16): 1647–59. doi:10.1056/NEJMoa054629. PMID 17050889.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  38. ↑ Shah K, Montoya C, Persons RK (2007 թ․ ապրիլ). «Clinical inquiries. Do testosterone injections increase libido for elderly hypogonadal patients?». J Fam Pract. 56 (4): 301–3. PMID 17403329.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  39. ↑ Yassin AA, Saad F (2007 թ․ մարտ). «Improvement of sexual function in men with late-onset hypogonadism treated with testosterone only». J Sex Med. 4 (2): 497–501. doi:10.1111/j.1743-6109.2007.00442.x. PMID 17367445.
  40. ↑ Arver S, Dobs AS, Meikle AW, Caramelli KE, Rajaram L, Sanders SW, Mazer NA (1997 թ․ դեկտեմբեր). «Long-term efficacy and safety of a permeation-enhanced testosterone transdermal system in hypogonadal men». Clin. Endocrinol. (Oxf). 47 (6): 727–37. doi:10.1046/j.1365-2265.1997.3071113.x. PMID 9497881.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  41. ↑ Nieschlag E, Büchter D, Von Eckardstein S, Abshagen K, Simoni M, Behre HM (1999 թ․ դեկտեմբեր). «Repeated intramuscular injections of testosterone undecanoate for substitution therapy in hypogonadal men». Clin. Endocrinol. (Oxf). 51 (6): 757–63. doi:10.1046/j.1365-2265.1999.00881.x. PMID 10619981.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  42. ↑ Moore E, Wisniewski A, Dobs A (2003 թ․ օգոստոս). «Endocrine treatment of transsexual people: a review of treatment regimens, outcomes, and adverse effects». J. Clin. Endocrinol. Metab. 88 (8): 3467–73. doi:10.1210/jc.2002-021967. PMID 12915619.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  43. ↑ Ask a Gender Therapist: Can I Transition if I’m Non-Binary or Genderfluid? – Dara Hoffman-Fox. May 7, 2014. Retrieved November 17, 2014.
  44. ↑ Genderqueer, Pansexual, LGBTQ: Will Gender Exist 100 Years From Now? - Rebooted Արխիվացված 2014-12-09 Wayback Machine. October 24, 2013. Retrieved November 17, 2014.
  45. ↑ Low Dose Testosterone – Neutrois Nonsense. August 12, 2012. Retrieved November 17, 2014.
  46. ↑ Young people exploring nonbinary gender roles – SF Gate. February 12, 2014. Retrieved November 17, 2014.
  47. ↑ Ask Matt: My Genderqueer Child Wants to Use Testosterone – Tranifesto Արխիվացված 2014-12-08 Wayback Machine. January 9, 2014. Retrieved November 17, 2014.
  48. ↑ Hormonal therapies for individuals with intersex conditions: protocol for use – PubMed – NCBI. Medical source: Warne GL; Grover S; Zajac JD; Treatments In Endocrinology, 2005, vol. 4, issue 1, p 19, ISSN 1175-6349. Retrieved December 5, 2014.
  49. ↑ What is Intersex – An Intersex FAQ by Inter/Act – Inter/Act Youth Արխիվացված 2014-12-07 Wayback Machine. September 12, 2014. Retrieved December 5, 2014.
  50. ↑ Gething AD, Grace FM, Davies B, Baker JS (Oct–Dec 2011). «Effects of Long-Term Anabolic Androgenic Steroid Administration on Respiratory Function». Research in Sports Medicine. 19 (4): 231–244. doi:10.1080/15438627.2011.608034 (inactive 2015 թ․ փետրվարի 2). PMID 21988266.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ DOI inactive as of 2015 (link) CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  51. ↑ «Most steroid users are not athletes: study». Reuters. 2007 թ․ նոյեմբերի 21. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 3-ին.
  52. ↑ Sjöqvist F, Garle M, Rane A (2008 թ․ մայիս). «Use of doping agents, in particular anabolic steroids, in sports and society». Lancet. 371 (9627): 1872–82. doi:10.1016/S0140-6736(08)60801-6. PMID 18514731.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  53. ↑ Yesalis CE, Kennedy NJ, Kopstein AN, Bahrke MS (1993). «Anabolic-androgenic steroid use in the United States». JAMA. 270 (10): 1217–21. doi:10.1001/jama.270.10.1217. PMID 8355384.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  54. ↑ McCabe SE, Brower KJ, West BT, Nelson TF, Wechsler H (2007). «Trends in non-medical use of anabolic steroids by U.S. college students: Results from four national surveys». Drug and alcohol dependence. 90 (2–3): 243–51. doi:10.1016/j.drugalcdep.2007.04.004. PMC 2383927. PMID 17512138.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  55. ↑ Parkinson AB, Evans NA (2006 թ․ ապրիլ). «Anabolic androgenic steroids: a survey of 500 users». Med Sci Sports Exerc. 38 (4): 644–51. doi:10.1249/01.mss.0000210194.56834.5d. PMID 16679978.
  56. ↑ Copeland J, Peters R, Dillon P (1998 թ․ մարտ). «A study of 100 anabolic-androgenic steroid users». Med. J. Aust. 168 (6): 311–2. PMID 9549549.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  57. ↑ Eastley, Tony (2006 թ․ հունվարի 18). «Steroid study debunks user stereotypes». ABC. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 3-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  58. ↑ Pope HG, Kanayama G, Ionescu-Pioggia M, Hudson JI (2004 թ․ սեպտեմբեր). «Anabolic steroid users' attitudes towards physicians». Addiction. 99 (9): 1189–94. doi:10.1111/j.1360-0443.2004.00781.x. PMID 15317640.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  59. ↑ Kanayama G, Barry S, Hudson JI, Pope HG (2006 թ․ ապրիլ). «Body image and attitudes toward male roles in anabolic-androgenic steroid users». Am J Psychiatry. 163 (4): 697–703. doi:10.1176/appi.ajp.163.4.697. PMID 16585446.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  60. ↑ Grogan S, Shepherd S, Evans R, Wright S, Hunter G (2006 թ․ նոյեմբեր). «Experiences of Anabolic Steroid Use». Journal of Health Psychology. 11 (6): 845–856. doi:10.1177/1359105306069080. PMID 17035257.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)(չաշխատող հղում)
  61. ↑ Hickson RC, Czerwinski SM, Falduto MT, Young AP (1990). «Glucocorticoid antagonism by exercise and androgenic-anabolic steroids». Medicine and science in sports and exercise. 22 (3): 331–40. doi:10.1249/00005768-199006000-00010. PMID 2199753.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  62. ↑ Trenton AJ, Currier GW (2005). «Behavioural manifestations of anabolic steroid use». CNS Drugs. 19 (7): 571–95. doi:10.2165/00023210-200519070-00002. PMID 15984895.
  63. ↑ Kanayama G, Hudson JI, Pope HG (2008 թ․ նոյեմբեր). «Long-Term Psychiatric and Medical Consequences of Anabolic-Androgenic Steroid Abuse: A Looming Public Health Concern?». Drug Alcohol Depend. 98 (1–2): 1–12. doi:10.1016/j.drugalcdep.2008.05.004. PMC 2646607. PMID 18599224.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  64. ↑ Brower KJ (2002 թ․ հոկտեմբեր). «Anabolic steroid abuse and dependence». Curr Psychiatry Rep. 4 (5): 377–87. doi:10.1007/s11920-002-0086-6. PMID 12230967.
  65. ↑ Pagonis TA, Angelopoulos NV, Koukoulis GN, Hadjichristodoulou CS (2006). «Psychiatric side effects induced by supraphysiological doses of combinations of anabolic steroids correlate to the severity of abuse». Eur. Psychiatry. 21 (8): 551–62. doi:10.1016/j.eurpsy.2005.09.001. PMID 16356691.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  66. ↑ Cooper CJ, Noakes TD, Dunne T, Lambert MI, Rochford K (1996 թ․ սեպտեմբեր). «A high prevalence of abnormal personality traits in chronic users of anabolic-androgenic steroids». Br J Sports Med. 30 (3): 246–50. doi:10.1136/bjsm.30.3.246. PMC 1332342. PMID 8889121.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  67. ↑ 67,0 67,1 Rashid H, Ormerod S, Day E (2007). «Anabolic androgenic steroids: What the psychiatrist needs to know». Advances in Psychiatric Treatment. 13 (3): 203. doi:10.1192/apt.bp.105.000935.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  68. ↑ «Dr. Ritchi Morris». Vitalquests.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
  69. ↑ Kanayama G, Brower KJ, Wood RI, Hudson JI, Pope HG (2009 թ․ դեկտեմբեր). «Anabolic-androgenic steroid dependence: an emerging disorder». Addiction. 104 (12): 1966–78. doi:10.1111/j.1360-0443.2009.02734.x. PMC 2780436. PMID 19922565.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  70. ↑ Eisenberg ER, Galloway GP. «Anabolic androgenic steroids». In Lowinson JH, Ruiz P, Millman RB (ed.). Substance Abuse: A Comprehensive Textbook. Lippincott Williams & Wilkins. ASIN B0049VACMW.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: editors list (link)
  71. ↑ Lindström M, Nilsson AL, Katzman PL, Janzon L, Dymling JF (1990). «Use of anabolic-androgenic steroids among body builders—frequency and attitudes». J. Intern. Med. 227 (6): 407–11. doi:10.1111/j.1365-2796.1990.tb00179.x. PMID 2351927.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  72. ↑ Pat Lenehan, "Anabolic Steroids: And Other Performance-enhancing Drugs", CRC Press, 2003, ISBN 0-415-28030-3, page 23
  73. ↑ Thiblin I, Petersson A (2005 թ․ փետրվար). «Pharmacoepidemiology of anabolic androgenic steroids: a review». Fundam Clin Pharmacol. 19 (1): 27–44. doi:10.1111/j.1472-8206.2004.00298.x. PMID 15660958.
  74. ↑ Beaver KM, Vaughn MG, Delisi M, Wright JP (2008 թ․ դեկտեմբեր). «Anabolic-Androgenic Steroid Use and Involvement in Violent Behavior in a Nationally Representative Sample of Young Adult Males in the United States». Am J Public Health. 98 (12): 2185–7. doi:10.2105/AJPH.2008.137018. PMC 2636528. PMID 18923108.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  75. ↑ Bahrke MS, Yesalis CE, Wright JE (1996). «Psychological and behavioural effects of endogenous testosterone and anabolic-androgenic steroids. An update». Sports medicine (Auckland, N.Z.). 22 (6): 367–90. doi:10.2165/00007256-199622060-00005. PMID 8969015.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  76. ↑ Tricker R, Casaburi R, Storer TW, Clevenger B, Berman N, Shirazi A, Bhasin S (1996 թ․ հոկտեմբեր). «The effects of supraphysiological doses of testosterone on angry behavior in healthy eugonadal men—a clinical research center study». J. Clin. Endocrinol. Metab. 81 (10): 3754–8. doi:10.1210/jcem.81.10.8855834. PMID 8855834.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  77. ↑ Pope HG, Kouri EM, Hudson JI (2000 թ․ փետրվար). «Effects of supraphysiologic doses of testosterone on mood and aggression in normal men: a randomized controlled trial». Arch. Gen. Psychiatry. 57 (2): 133–40, discussion 155–6. doi:10.1001/archpsyc.57.2.133. PMID 10665615.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) 
  78. ↑ Pagonis TA, Angelopoulos NV, Koukoulis GN, Hadjichristodoulou CS, Toli PN (2006). «Psychiatric and hostility factors related to use of anabolic steroids in monozygotic twins». Eur. Psychiatry. 21 (8): 563–9. doi:10.1016/j.eurpsy.2005.11.002. PMID 16529916.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  79. ↑ Perry PJ, Kutscher EC, Lund BC, Yates WR, Holman TL, Demers L (2003 թ․ մայիս). «Measures of aggression and mood changes in male weightlifters with and without androgenic anabolic steroid use». J. Forensic Sci. 48 (3): 646–51. PMID 12762541.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  80. ↑ «Teens & Steroids: A Dangerous Mix». CBS. CBS Broadcasting Inc. 2004 թ․ հունիսի 3. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ հուլիսի 10-ին. Վերցված է 2007 թ․ հունիսի 27-ին.
  81. ↑ Uzych L (1992 թ․ փետրվար). «Anabolic-androgenic steroids and psychiatric-related effects: a review». Can J Psychiatry. 37 (1): 23–8. PMID 1551042.
  82. ↑ «Anabolic Steroids and Suicide – A Brief Review of the Evidence». Thinksteroids.com. 2005 թ․ հուլիսի 12. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
  83. ↑ Grace F, Sculthorpe N, Baker J, Davies B (2003). «Blood pressure and rate pressure product response in males using high-dose anabolic-androgenic steroids (AAS)». J Sci Med Sport. 6 (3): 307–12. doi:10.1016/S1440-2440(03)80024-5. PMID 14609147.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  84. ↑ «DailyMed: About DailyMed». Dailymed.nlm.nih.gov. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
  85. ↑ Bagatell CJ, Knopp RH, Vale WW, Rivier JE, Bremner WJ (1992). «Physiologic testosterone levels in normal men suppress high-density lipoprotein cholesterol levels». Annals of Internal Medicine. 116 (12 Pt 1): 967–73. doi:10.7326/0003-4819-116-12-967. PMID 1586105.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  86. ↑ Mewis C, Spyridopoulos I, Kühlkamp V, Seipel L (1996). «Manifestation of severe coronary heart disease after anabolic drug abuse». Clinical Cardiology. 19 (2): 153–5. doi:10.1002/clc.4960190216. PMID 8821428.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  87. ↑ Melnik B, Jansen T, Grabbe S (2007). «Abuse of anabolic-androgenic steroids and bodybuilding acne: an underestimated health problem». Journal der Deutschen Dermatologischen Gesellschaft = Journal of the German Society of Dermatology : JDDG. 5 (2): 110–7. doi:10.1111/j.1610-0387.2007.06176.x. PMID 17274777.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  88. ↑ Vierhapper H, Maier H, Nowotny P, Waldhäusl W (2003 թ․ հուլիս). «Production rates of testosterone and of dihydrotestosterone in female pattern hair loss». Metab. Clin. Exp. 52 (7): 927–9. doi:10.1016/S0026-0495(03)00060-X. PMID 12870172.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  89. ↑ Irving LM, Wall M, Neumark-Sztainer D, Story M (2002). «Steroid use among adolescents: findings from Project EAT». The Journal of Adolescent Health. 30 (4): 243–52. doi:10.1016/S1054-139X(01)00414-1. PMID 11927236.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  90. ↑ «Known and Probable Human Carcinogens». American Cancer Society. 2011 թ․ հունիսի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 17-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 10-ին.
  91. ↑ Sullivan ML, Martinez CM, Gallagher EJ (1999). «Atrial fibrillation and anabolic steroids». The Journal of emergency medicine. 17 (5): 851–7. doi:10.1016/S0736-4679(99)00095-5. PMID 10499702.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  92. ↑ Dickerman RD, Schaller F, McConathy WJ (1998). «Left ventricular wall thickening does occur in elite power athletes with or without anabolic steroid Use». Cardiology. 90 (2): 145–8. doi:10.1159/000006834. PMID 9778553.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  93. ↑ George KP, Wolfe LA, Burggraf GW (1991). «The 'athletic heart syndrome'. A critical review». Sports medicine (Auckland, N.Z.). 11 (5): 300–30. doi:10.2165/00007256-199111050-00003. PMID 1829849.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  94. ↑ Dickerman RD, Schaller F, Zachariah NY, McConathy WJ (1997). «Left ventricular size and function in elite bodybuilders using anabolic steroids». Clin J Sport Med. 7 (2): 90–3. doi:10.1097/00042752-199704000-00003. PMID 9113423.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  95. ↑ Salke RC, Rowland TW, Burke EJ (1985). «Left ventricular size and function in body builders using anabolic steroids». Medicine and science in sports and exercise. 17 (6): 701–4. doi:10.1249/00005768-198512000-00014. PMID 4079743.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  96. ↑ Tokar, Steve (2006 թ․ փետրվար). «Liver Damage And Increased Heart Attack Risk Caused By Anabolic Steroid Use». University of California – San Francisco. Վերցված է 2007 թ․ ապրիլի 24-ին.
  97. ↑ «Fact Sheet: Side Effects of Steroid Use – ABC News». Abcnews.go.com. 2005 թ․ մարտի 17. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
  98. ↑ Marcus R, Korenman SG (1976). «Estrogens and the human male». Annu Rev Med. 27: 357–70. doi:10.1146/annurev.me.27.020176.002041. PMID 779604.
  99. ↑ Hoffman JR, Ratamess NA (2006 թ․ հունիսի 1). «Medical Issues Associated with Anabolic Steroid Use: Are they Exaggerated?» (PDF). Journal of Sports Science and Medicine. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2007 թ․ հունիսի 20-ին. Վերցված է 2007 թ․ մայիսի 8-ին.
  100. ↑ Meriggiola MC, Costantino A, Bremner WJ, Morselli-Labate AM (2002). «Higher testosterone dose impairs sperm suppression induced by a combined androgen-progestin regimen». J. Androl. 23 (5): 684–90. PMID 12185103.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  101. ↑ Alén M, Reinilä M, Vihko R (1985). «Response of serum hormones to androgen administration in power athletes». Medicine and science in sports and exercise. 17 (3): 354–9. doi:10.1249/00005768-198506000-00009. PMID 2991700.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  102. ↑ Manikkam M, Crespi EJ, Doop DD, Herkimer C, Lee JS, Yu S, Brown MB, Foster DL, Padmanabhan V (2004 թ․ փետրվար). «Fetal programming: prenatal testosterone excess leads to fetal growth retardation and postnatal catch-up growth in sheep». Endocrinology. 145 (2): 790–8. doi:10.1210/en.2003-0478. PMID 14576190.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  103. ↑ Herlitz, Leal C.; Markowitz, Glen S.; Farris, Alton B.; Schwimmer, Joshua A.; Stokes, Michael B.; Kunis, Cheryl; Colvin, Robert B.; D'Agati, Vivette D. (2009 թ․ հոկտեմբերի 29). Development of FSGS Following Anabolic Steroid Use in Bodybuilders (PDF). 42nd Annual Meeting and Scientific Exposition of the American Society of Nephrology. {{cite conference}}: Unknown parameter |laysource= ignored (օգնություն)
  104. ↑ «Dopinglinkki > Anabolic steroids induce long-term changes in the brain». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 10-ին.
  105. ↑ Wood RI (2004 թ․ նոյեմբեր). «Reinforcing aspects of androgens». Physiol. Behav. 83 (2): 279–89. doi:10.1016/j.physbeh.2004.08.012. PMID 15488545.
  106. ↑ Midgley SJ, Heather N, Davies JB (1999). «Dependence-Producing Potential of Anabolic-Androgenic Steroids». Addiction Research & Theory. 7 (6): 539. doi:10.3109/16066359909004404.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  107. ↑ «The price of steroids | Men's Fitness UK». Mensfitness.co.uk. 2008 թ․ սեպտեմբերի 3. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
  108. ↑ «2014 ICD-10-CM Diagnosis Code F55.3 : Abuse of steroids or hormones». Icd10data.com. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
  109. ↑ «DrugFacts: Anabolic Steroids | National Institute on Drug Abuse». Drugabuse.gov. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
  110. ↑ Skarberg K, Engstrom I (2007). «Troubled social background of male anabolic-androgenic steroid abusers in treatment». Subst Abuse Treat Prev Policy. 2: 20. doi:10.1186/1747-597X-2-20. PMC 1995193. PMID 17615062.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  111. ↑ «Why do people abuse anabolic steroids? | National Institute on Drug Abuse». Drugabuse.gov. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
  112. ↑ van der Kolk, Bessel A. (1995). «The Treatment of Post Traumatic Stress Disorder». In Hobfoll, Stevan E.; De Vries, Marten W. (eds.). Extreme stress and communities: impact and intervention. Boston: Kluwer Academic Publishers. էջեր 421–44. ISBN 978-0-7923-3468-2.
  113. ↑ Klötz F, Garle M, Granath F, Thiblin I (2006 թ․ նոյեմբեր). «Criminality among individuals testing positive for the presence of anabolic androgenic steroids». Arch. Gen. Psychiatry. 63 (11): 1274–9. doi:10.1001/archpsyc.63.11.1274. PMID 17088508.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  114. ↑ Keeping, Juliana (2010 թ․ դեկտեմբերի 27). «Steroid abuse among law enforcement a problem nationwide». The Ann Arbor News. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
  115. ↑ «Anabolic Steroid Use and Abuse by Police Officers: Policy & Prevention». The Police Chief. 2008 թ․ հունիս. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
  116. ↑ «Chief constable admits police officers across UK 'are using criminals to buy steroids and abuse their power for sexual gratification'». Daily Mail. 2013 թ․ հունվարի 22. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
  117. ↑ Brian Lockhart (2010 թ․ մարտի 1). «WWE steroid investigation: A controversy McMahon 'doesn't need'». Greenwich Time. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 31-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 1-ին.
  118. ↑ «documents» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2010 թ․ դեկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 10-ին.
  119. ↑ «Deposition details McMahon steroid testimony | News from southeastern Connecticut». The Day. 2007 թ․ դեկտեմբերի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 14-ին.
  120. ↑ Assael, Shaun. "Former steroid dealer wanted to make a difference", ESPN, the Magazine, June 5, 2008. Accessed June 23, 2008.
  121. ↑ Ball, Linda Stewart. "Police say steroid dealer killed himself", Associated Press, Jun 6, 2008. Accessed June 23, 2008. Արխիվացված Հունիս 10, 2008 Wayback Machine
  122. ↑ "Steroid Dealer Is Found Shot To Death", The Washington Post, Friday, June 6, 2008; Page E02
  123. ↑ "Earhart-Savell death ruled murder Արխիվացված 2008-06-11 Wayback Machine", WFAA, June 9, 2008.
  124. ↑ «Title 21 United States Code (USC) Controlled Substances Act». US Department of Justice. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ օգոստոսի 1-ին. Վերցված է 2009 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
  125. ↑ Կաղապար:Cite canlaw
  126. ↑ Deacon, James (1994 թ․ մայիսի 2). «Biceps in a bottle». Maclean's: 52.
  127. ↑ «Steroids». Australian Institute of Criminology. 2006. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ ապրիլի 5-ին. Վերցված է 2007 թ․ մայիսի 6-ին.
  128. ↑ «Library of congress search». Library of Congress. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 22-ին. Վերցված է 2007 թ․ մայիսի 6-ին.
  129. ↑ «News from DEA, Congressional Testimony, 03/16/04». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ փետրվարի 6-ին. Վերցված է 2007 թ․ ապրիլի 24-ին.
  130. ↑ «Patient.co.uk Controlled Drugs». Egton Medical Information Systems Limited. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 11-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  131. ↑ «FIFA Anit-Doping Regulations» (PDF). Es.fifa.com. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ հունվարի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
  132. ↑ "World anti-doping code" (PDF). WADA. 2003. Archived from the original on 7 August 2007. Retrieved 2007-07-10.
  133. ↑ "Spain's senate passes anti-doping law". Herald Tribune. Associated Press. October 5, 2006. Retrieved 2007-05-06
  134. ↑ Johnson, Kevin (2006-02-20). "Italian anti-doping laws could mean 3 years in jail". USA Today. Retrieved 2007-05-06.
  135. ↑ "Act on promotion of doping-free sport" (PDF). kum.dk. 2004. Retrieved 2007-05-06
  136. ↑ "Protection of health of athletes and the fight against doping" (PDF). WADA. 2006. Retrieved 2007-05-06
  137. ↑ "Anti-doping legislation in the netherlands" (PDF). WADA. 2006. Retrieved 2007-05-06.
  138. ↑ Mareck U, Geyer H, Opfermann G, Thevis M, Schänzer W (2008 թ․ հուլիս). «Factors influencing the steroid proՊատկեր in doping control analysis». J Mass Spectrom. 43 (7): 877–91. doi:10.1002/jms.1457. PMID 18570179.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  139. ↑ Fragkaki AG, Angelis YS, Tsantili-Kakoulidou A, Koupparis M, Georgakopoulos C (2009 թ․ մայիս). «Schemes of metabolic patterns of anabolic androgenic steroids for the estimation of metabolites of designer steroids in human urine». J. Steroid Biochem. Mol. Biol. 115 (1–2): 44–61. doi:10.1016/j.jsbmb.2009.02.016. PMID 19429460.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  140. ↑ Blackledge RD (2009 թ․ օգոստոս). «Bad science: the instrumental data in the Floyd Landis case». Clin. Chim. Acta. 406 (1–2): 8–13. doi:10.1016/j.cca.2009.05.016. PMID 19465014.
  141. ↑ Baselt, Randall Clint (2008). Disposition of Toxic Drugs and Chemicals in Man (8th ed.). Foster City, CA: Biomedical Publications. էջեր 95, 393, 403, 649, 6 952, 962, 1078, 1156, 1170, 1442, 1501, 1581. ISBN 978-0-9626523-7-0.
  142. ↑ Assael, Shaun (2007 թ․ սեպտեմբերի 24). «'Raw Deal' busts labs across U.S., many supplied by China». ESPN The Magazine. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2007 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  143. ↑ Yesalis, C (2000). «Source of Anabolic Steroids». Anabolic Steroids in Sport and Exercise. Champaign, Ill.: Human Kinetics. ISBN 978-0-88011-786-9.
  144. ↑ Black, Terry (1996). «Does the Ban on Drugs in Sport Improve Societal Welfare?». Faculty of Business, Queensland University of Technology. Վերցված է 2007 թ․ ապրիլի 24-ին.
  145. ↑ Richard W. Pound. (2006). «Organized Crime». Inside dope : how drugs are the biggest threat to sports, why you should care, and what can be done about them. Mississaug, Ontario: Wiley. էջ 175. ISBN 978-0-470-83733-7.
  146. ↑ Kanayama G, Hudson JI, Pope HG (2008 թ․ նոյեմբեր). «Long-term psychiatric and medical consequences of anabolic-androgenic steroid abuse: a looming public health concern?». Drug Alcohol Depend. 98 (1–2): 1–12. doi:10.1016/j.drugalcdep.2008.05.004. PMC 2646607. PMID 18599224.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  147. ↑ «Steroids». National Institute on Drug Abuse. GDCADA. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2007 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  148. ↑ «The Drug Enforcement Administration's International Operations (Redacted)». Office of the Inspector General. USDOJ. 2007 թ․ փետրվար. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 2-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  149. ↑ 149,0 149,1 149,2 149,3 149,4 Hoberman JM, Yesalis CE (1995). «The history of synthetic testosterone». Scientific American. 272 (2): 76–81. doi:10.1038/scientificamerican0295-76. PMID 7817189.
  150. ↑ 150,0 150,1 Freeman ER, Bloom DA, McGuire EJ (2001). «A brief history of testosterone». Journal of Urology. 165 (2): 371–373. doi:10.1097/00005392-200102000-00004. PMID 11176375.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  151. ↑ David K, Dingemanse E, Freud J, Laqueur L (1935). «Uber krystallinisches mannliches Hormon aus Hoden (Testosteron) wirksamer als aus harn oder aus Cholesterin bereitetes Androsteron». Hoppe Seylers Z Physiol Chem. 233 (5–6): 281. doi:10.1515/bchm2.1935.233.5-6.281.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  152. ↑ Butenandt A, Hanisch G (1935). «Über die Umwandlung des Dehydro-androsterons in Δ4-Androsten-ol-(17)-0n-(3) (Testosteron); ein Weg zur Darstellung des Testosterons aus Cholesterin (Vorläuf. Mitteil.)» [On the conversion of dehydro-Δ4-androstene androsterons in-ol (17) 0n (3) (testosterone), a way to represent the testosterone from cholesterol (Vorläuf. msgs.)]. Berichte der deutschen chemischen Gesellschaft (A and B Series) (գերմաներեն). 68 (9): 1859–62. doi:10.1002/cber.19350680937.
  153. ↑ Ruzicka L, Wettstein A (1935). «Sexualhormone VII. Uber die kunstliche Herstellung des Testikelhormons. Testosteron (Androsten-3-one-17-ol.)» [Sex hormones VII About the artificial production of testosterone Testikelhormons (androstene-3-one-17-ol)]. Helvetica Chimica Acta (գերմաներեն). 18: 1264–75. doi:10.1002/hlca.193501801176.
  154. ↑ 154,0 154,1 Pat Lenehan, "Anabolic Steroids: And Other Performance-enhancing Drugs", CRC Press, 2003, ISBN 0-415-28030-3, page 6
  155. ↑ 155,0 155,1 Taylor WN (2009 թ․ հունվարի 1). Anabolic Steroids and the Athlete. McFarland & Company. էջ 181. ISBN 0-7864-1128-7.
  156. ↑ Senior Correspondent Ray Suarez and physician Jeffrey Kelman (2002 թ․ նոյեմբերի 18). «President Kennedy's Health Secrets». PBS NewsHour. Public Broadcasting System.
  157. ↑ Calfee R, Fadale P (2006). «Popular ergogenic drugs and supplements in young athletes». Pediatrics. 117 (3): e577–89. doi:10.1542/peds.2005-1429. PMID 16510635.
  158. ↑ Justin Peters The Man Behind the Juice, Slate Friday, Feb. 18, 2005, Accessed 29 April 2008

Գրականություն խմբագրել

  • Yesalis CE (2000). Anabolic Steroids in Sport and Exercise. Human Kinetics. ISBN 0-88011-786-9.
  • Daniels RC (2003 թ․ փետրվարի 1). The Anabolic Steroid Handbook. RCD Books. էջ 80. ISBN 0-9548227-0-6.
  • Gallaway S (1997 թ․ հունվարի 15). The Steroid Bible (3rd Sprl ed.). Belle Intl. էջ 125. ISBN 1-890342-00-9.
  • Llewellyn W (2007 թ․ հունվարի 28). ANABOLICS 2007 : Anabolic Steroid Reference Manual (6th ed.). Body of Science. էջ 988. ISBN 978-0-9679304-6-6.
  • Roberts A, Clapp B (2006 թ․ հունվար). Anabolic Steroids: Ultimate Research Guide. Anabolic Books, LLC. էջ 394. ISBN 1-59975-100-3.
  • Tygart TT (2009 թ․ դեկտեմբեր). «Steroids, the Media, and Youth». Prevention Researcher Integrated Research Services, Inc.,. SIRS Researcher. 16 (7–9). Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 29-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 10-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)
  • Eisenhauer L (2005 թ․ նոյեմբերի 7). «Do I Look OK?». St. Louis Post-Dispatch (St. Louis, MO). Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Անաբոլիկ_անդրոգենային_ստերոիդներ&oldid=9809099» էջից