Կորտիզոլ

Կորտիզոլ
Քիմիական բանաձև	C₂₁H₃₀O₅
Մոլային զանգված	6,0E−25 կիլոգրամ գ/մոլ
Հալման ջերմաստիճան	214 °C, 212,5 °C և 214 °C °C
Դասակարգում
CAS համար	50-23-7
PubChem	5754
EINECS համար	200-020-1
SMILES	CC12CCC(=O)C=C1CCC3C2C(CC4(C3CCC4(C(=O)CO)O)C)O
ЕС	200-020-1
ChEBI	5551
	Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Կորտիզոլ, ստերոիդային բնույթի գլյուկոկորտիկոիդների դասին պատկանող հորմոն, բժշկության մեջ օգտագործվում է հիդրոկորտիզոն անվանումով։ Մարդու օրգանիզմում կորտիզոլը արտադրվում է մակերիկամների կեղևային շերտի կողմից^[3]։ Կորտիզոլը կարգավորում է օրգանիզմի ֆունկցիաները ստրեսային իրավիճակներում և գլյուկոզի ցածր մակարդակների դեպքում։ Նրա ազդեցությամբ արյան մեջ բարձրանում է գլյուկոզի մակարդակը գլիկոգենեզի միջոցով, ճնշում է իմունային համակարգը և ակտիվացնում է ճարպերի, սպիտակուցների ու ածխաջրերի նյութափոխանակությունը^[4]։ Կորտիզոլը ճնշող ազդեցություն ունի նաև ոսկրերի ձևավորման և նորացման վրա^[3]։

Ազդեցությունը նյութափոխանակության վրա խմբագրել

Կորտիզոլը հիմնականում խթանում է գլիկոգենեզը (գլյուկոզայի առաջացում) և ակտիվացնում է հակասթրեսային պաշտպանության մեխանիզմները։ Կորտիզոլը մեծ ազդեցություն ունի լյարդում և մկաններում գլյուկոզի նյութափոխանակության վրա։ Հանդիսանալով ստրեսային իրավիճակների հորմոն՝ այն մոբիլիզացնում է օրգանիզմի հնարավորությունները, սակայն նրա մակարդակի երկարատև բարձրացումը օրգանիզմի վրա ունենում է ճնշող ազդեցություն։

Կորտիզոլի կենսասինթեզը

Կենսասինթեզ խմբագրել

Կորտիզոլի սինթեզի աղբյուրը օրգանիզմում հանդիսանում է խոլեստերոլը։ Կորտիզոլի սինթեզը բարդ բազմաստիճան պրոցես է, որի սկիզբը հանդիսանում է ենթատեսաթմբի կողմից ռիլիզինգ-գործոնի արտադրությունը. վերջինիս ազդեցության տակ մակուղեղում արտադրվում է ադրենոկորտիկոտրոպ հորմոնը (ԱԿՏՀ) և նրա ազդեցությամբ տեղի է ունենում կորտիզոլի սեկրեցիան մակերիկամների կեղևային շերտի բջիջներից դեպի միջբջջային տարածություն^[5]։

Պարունակությունը արյան պլազմայում խմբագրել

Կորտիզոլի արտադրության համար բնորոշ է օրական ռիթմ. ամենամեծ քանակությունը արյան պլազմայում դիտվում է առավոտյան ժամերին, իսկ նվազագույն քանակությունը՝ երեկոյան ժամերին։ Արյան պլազմայի մեջ կորտիզոլի որոշման ժամանակ պետք է հաշվի առնել օրվա ժամը և այլ գործոններ. օրինակ հղիության ժամանակ արյան պլազմայի մեջ կորտիզոլի քանակությունը բարձրանում է՝ կախված հղիության ժամկետից ^[6]։

Արյան պլազմայում ազատ կորտիզոլի քանակությունները
Ժամանակ	Ստորին սահման	Վերին սահման	Չափման միավոր
09: 00	140^[7]	700^[7]	նմոլ/լ
09: 00	5^[8]	25^[8]	μգ/դլ
0: 00	80^[7]	350^[7]	նմոլ/լ
0: 00	2.9^[8]	13^[8]	μգ/դլ

Մոլային զանգվածը ընդունել 362.460 գ/մոլ, փոխակերպման գործակիցը µգ/դլ-ից նմոլ/լ մոտավորապես 27.6 է; օրինակ, 10 µգ/դլ մոտ 276 նմոլ/լ է.

Գերարտադրություն և թերարտադրություն խմբագրել

Առողջության որոշ խանգարումներ պայմանավորված են կորտիզոլի անոմալ արտադրության հետ.

Առաջնային հիպերկորտիկոցիզմ (Քուշինգի համախտանիշ)`կորտիզոլի գերբարձր արտադրություն
Երկրորդային հիպերկորտիկոցիզմ (Քուշինգի հիվանդություն, կեղծ-Քուշինգի համախտանիշ)
Առաջնային հիպոկորտիկոցիզմ (Ադդիսոնի հիվանդություն, Նելսոնի համախտանիշ)
Երկրորդային հիպոկորտիկոցիզմ (մակուղեղի հիպերպլազիա,Շիհանի սինդրոմ)

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 50-23-7
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Bradley J., Williams A. J., Andrew S.I.D. Lang Jean-Claude Bradley Open Melting Point Dataset // Figshare — 2014. — doi:10.6084/M9.FIGSHARE.1031637.V2
↑ ^3,0 ^3,1 «Cortisol decreases bone formation by inhibiting periosteal cell proliferation»։ Endocrinology 114 (2): 477–80։ February 1984։ PMID 6690287։ doi:10.1210/endo-114-2-477
↑ ։ San Francisco: Benjamin Cummings։ 2010։ ISBN 978-0-321-60261-9
↑ «You & Your Hormones: Cortisol»։ the Society for Endocrinology (Last updated) :։ հոկտեմբերի 24, 2013։ Արխիվացված օրիգինալից նոյեմբերի 24, 2014-ին։ Վերցված է նոյեմբերի 24, 2014
↑ «Ontogeny of tracheal fluid, pulmonary surfactant, and plasma corticoids in the fetal lamb»։ Journal of Applied Physiology 39 (6): 1017–21։ December 1975։ PMID 2573։ doi:10.1152/jappl.1975.39.6.1017
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 https://web.archive.org/web/20100720014644/http://www.goodhope.org.uk/Departments/pathweb/refranges.htm Biochemistry Reference Ranges at Good Hope Hospital Retrieved 8 November 2009b|date=November 2012
↑ ^8,0 ^8,1 ^8,2 ^8,3 Derived from molar values using molar mass of 362 g/mol

[_2ac9b30f3cd870f3-1] 1,0 ^1,1 50-23-7

[_036821d90881be5e-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Bradley J., Williams A. J., Andrew S.I.D. Lang Jean-Claude Bradley Open Melting Point Dataset // Figshare — 2014. — doi:10.6084/M9.FIGSHARE.1031637.V2

[pmid6690287-3] 3,0 ^3,1 «Cortisol decreases bone formation by inhibiting periosteal cell proliferation»։ Endocrinology 114 (2): 477–80։ February 1984։ PMID 6690287։ doi:10.1210/endo-114-2-477

[Marieb-4] ։ San Francisco: Benjamin Cummings։ 2010։ ISBN 978-0-321-60261-9

[5] «You & Your Hormones: Cortisol»։ the Society for Endocrinology (Last updated) :։ հոկտեմբերի 24, 2013։ Արխիվացված օրիգինալից նոյեմբերի 24, 2014-ին։ Վերցված է նոյեմբերի 24, 2014

[pmid2573-6] «Ontogeny of tracheal fluid, pulmonary surfactant, and plasma corticoids in the fetal lamb»։ Journal of Applied Physiology 39 (6): 1017–21։ December 1975։ PMID 2573։ doi:10.1152/jappl.1975.39.6.1017

[goodhope-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 https://web.archive.org/web/20100720014644/http://www.goodhope.org.uk/Departments/pathweb/refranges.htm Biochemistry Reference Ranges at Good Hope Hospital Retrieved 8 November 2009b|date=November 2012

[cortisol-derived-8] 8,0 ^8,1 ^8,2 ^8,3 Derived from molar values using molar mass of 362 g/mol

[3]

[4]

[1]

[2]

[5]

[6]

[7]

[8]