Կորտիզոլ
Կորտիզոլ, ստերոիդային բնույթի գլյուկոկորտիկոիդների դասին պատկանող հորմոն, բժշկության մեջ օգտագործվում է հիդրոկորտիզոն անվանումով։ Մարդու օրգանիզմում կորտիզոլը արտադրվում է մակերիկամների կեղևային շերտի կողմից[3]։ Կորտիզոլը կարգավորում է օրգանիզմի ֆունկցիաները ստրեսային իրավիճակներում և գլյուկոզի ցածր մակարդակների դեպքում։ Նրա ազդեցությամբ արյան մեջ բարձրանում է գլյուկոզի մակարդակը գլիկոգենեզի միջոցով, ճնշում է իմունային համակարգը և ակտիվացնում է ճարպերի, սպիտակուցների ու ածխաջրերի նյութափոխանակությունը[4]։ Կորտիզոլը ճնշող ազդեցություն ունի նաև ոսկրերի ձևավորման և նորացման վրա[3]։
Կորտիզոլ | |
---|---|
![]() | |
Քիմիական բանաձև | C₂₁H₃₀O₅ |
Մոլային զանգված | 6,0E−25 կիլոգրամ[1] գ/մոլ |
Հալման ջերմաստիճան | 214 °C[2], 212,5 °C[2] և 214 °C[2] °C |
Դասակարգում | |
CAS համար | 50-23-7 |
PubChem | 5754 |
EINECS համար | 200-020-1 |
SMILES | CC12CCC(=O)C=C1CCC3C2C(CC4(C3CCC4(C(=O)CO)O)C)O |
ЕС | 200-020-1 |
ChEBI | 5551 |
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա) |
Ազդեցությունը նյութափոխանակության վրա խմբագրել
Կորտիզոլը հիմնականում խթանում է գլիկոգենեզը (գլյուկոզայի առաջացում) և ակտիվացնում է հակասթրեսային պաշտպանության մեխանիզմները։ Կորտիզոլը մեծ ազդեցություն ունի լյարդում և մկաններում գլյուկոզի նյութափոխանակության վրա։ Հանդիսանալով ստրեսային իրավիճակների հորմոն՝ այն մոբիլիզացնում է օրգանիզմի հնարավորությունները, սակայն նրա մակարդակի երկարատև բարձրացումը օրգանիզմի վրա ունենում է ճնշող ազդեցություն։
Կենսասինթեզ խմբագրել
Կորտիզոլի սինթեզի աղբյուրը օրգանիզմում հանդիսանում է խոլեստերոլը։ Կորտիզոլի սինթեզը բարդ բազմաստիճան պրոցես է, որի սկիզբը հանդիսանում է ենթատեսաթմբի կողմից ռիլիզինգ-գործոնի արտադրությունը. վերջինիս ազդեցության տակ մակուղեղում արտադրվում է ադրենոկորտիկոտրոպ հորմոնը (ԱԿՏՀ) և նրա ազդեցությամբ տեղի է ունենում կորտիզոլի սեկրեցիան մակերիկամների կեղևային շերտի բջիջներից դեպի միջբջջային տարածություն[5]։
Պարունակությունը արյան պլազմայում խմբագրել
Կորտիզոլի արտադրության համար բնորոշ է օրական ռիթմ. ամենամեծ քանակությունը արյան պլազմայում դիտվում է առավոտյան ժամերին, իսկ նվազագույն քանակությունը՝ երեկոյան ժամերին։ Արյան պլազմայի մեջ կորտիզոլի որոշման ժամանակ պետք է հաշվի առնել օրվա ժամը և այլ գործոններ. օրինակ հղիության ժամանակ արյան պլազմայի մեջ կորտիզոլի քանակությունը բարձրանում է՝ կախված հղիության ժամկետից [6]։
Ժամանակ | Ստորին սահման | Վերին սահման | Չափման միավոր |
---|---|---|---|
09: 00 | 140[7] | 700[7] | նմոլ/լ |
5[8] | 25[8] | μգ/դլ | |
0: 00 | 80[7] | 350[7] | նմոլ/լ |
2.9[8] | 13[8] | μգ/դլ |
Մոլային զանգվածը ընդունել 362.460 գ/մոլ, փոխակերպման գործակիցը µգ/դլ-ից նմոլ/լ մոտավորապես 27.6 է; օրինակ, 10 µգ/դլ մոտ 276 նմոլ/լ է.
Գերարտադրություն և թերարտադրություն խմբագրել
Առողջության որոշ խանգարումներ պայմանավորված են կորտիզոլի անոմալ արտադրության հետ.
- Առաջնային հիպերկորտիկոցիզմ (Քուշինգի համախտանիշ)`կորտիզոլի գերբարձր արտադրություն
- Երկրորդային հիպերկորտիկոցիզմ (Քուշինգի հիվանդություն, կեղծ-Քուշինգի համախտանիշ)
- Առաջնային հիպոկորտիկոցիզմ (Ադդիսոնի հիվանդություն, Նելսոնի համախտանիշ)
- Երկրորդային հիպոկորտիկոցիզմ (մակուղեղի հիպերպլազիա,Շիհանի սինդրոմ)
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 50-23-7
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Bradley J., Williams A. J., Andrew S.I.D. Lang Jean-Claude Bradley Open Melting Point Dataset // Figshare — 2014. — doi:10.6084/M9.FIGSHARE.1031637.V2
- ↑ 3,0 3,1 «Cortisol decreases bone formation by inhibiting periosteal cell proliferation»։ Endocrinology 114 (2): 477–80։ February 1984։ PMID 6690287։ doi:10.1210/endo-114-2-477
- ↑ ։ San Francisco: Benjamin Cummings։ 2010։ ISBN 978-0-321-60261-9
- ↑ «You & Your Hormones: Cortisol»։ the Society for Endocrinology (Last updated) :։ հոկտեմբերի 24, 2013։ Արխիվացված օրիգինալից նոյեմբերի 24, 2014-ին։ Վերցված է նոյեմբերի 24, 2014
- ↑ «Ontogeny of tracheal fluid, pulmonary surfactant, and plasma corticoids in the fetal lamb»։ Journal of Applied Physiology 39 (6): 1017–21։ December 1975։ PMID 2573։ doi:10.1152/jappl.1975.39.6.1017
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 https://web.archive.org/web/20100720014644/http://www.goodhope.org.uk/Departments/pathweb/refranges.htm Biochemistry Reference Ranges at Good Hope Hospital Retrieved 8 November 2009b|date=November 2012
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Derived from molar values using molar mass of 362 g/mol