Օրշա

Օրշա (բելառուս․՝ О́рша, Во́рша, ռուս.՝ О́рша, լիտ.՝ Orša, լեհ.՝ Orsza), քաղաք Բելառուսի Վիտեբսկի մարզում՝ Դնեպրի և Արշիցա գետերի միախառնման տեղում:

Քաղաք
Օրշա
բելառուս․՝ Орша
Դրոշ Զինանշան
Flag of Vorsza, Belarus.svg Coat of Arms of Vorsza, Belarus.svg

Orša Montage (2017).jpg
ԵրկիրԲելառուս Բելառուս
Հիմնադրված է1067 թ.
Առաջին հիշատակում1067 թվական
Մակերես38․90 կմ²
ԲԾՄ192 մ
Բնակչություն117,225 մարդ
Ժամային գոտիUTC+3
Հեռախոսային կոդ(+375) 216
Փոստային ինդեքսներ211030, 211381 - 211394, 211396 - 211398
Ավտոմոբիլային կոդ2
Պաշտոնական կայքՊաշտոնական կայք
ՄարզՎիտեբսկի մարզ
ՇրջանՕրշայի շրջան
##Օրշա (Բելառուս)
Red pog.png

ՊատմությունԽմբագրել

 
Զինանշան, 1781
 
Զինանշանը 1967 թվականին, որը պատրաստել էր քաղաքի 900-ամյակի առթիվ

Օրշան առաջին անգամ հիշատակվել է 1067 թվականին Ռշա անունով՝ այն դարձնելով Բելառուսի ամենահին քաղաքներից մեկը: Քաղաքը անվանվել է գետի անունով, որի անունը իսկզբանե Ռշա էր և հավանաբար այն ծագում է բալթյան rus ' արմատից, որը նշանակում է «դանդաղ հոսել»։ [1]

1320 թվականին Օրշան դարձավ Լիտվայի մեծ իշխանության մաս: 1398–1407 թվականներին կառուցվեց Օրշայի ամրոցը: 1514 թվականի սեպտեմբերի 8-ին տեղի ունեցավ Օրշայի հայտնի ճակատամարտը դաշնակից Լիտվայի Մեծ Իշխանության ու Լեհաստանի Թագավորության և մոսկովյան բանակի միջև:[2] Մոսկվացիները մեծ պարտություն կրեցին։ Այնուամենայնիվ, հաղթած Լիտվայի մեծ իշխանությունը ամբողջությամբ չօգտագործեց:[2]

1555 թվականին Միկոլայը Ռաձիվիչը Օրշայում հիմնել է կալվինիստական (բողոքական) աթոռ, որը առաջիններից մեկն է բելառուսական տարածքում: 16-17-րդ դարերից Օրշան նշանավոր կրոնական կենտրոն էր, որտեղ կային տասնյակ ուղղափառ, բողոքական և կաթոլիկ եկեղեցիներ և աթոռներ: Քաղաքը նաև հրեական մեծ բնակչության տուն էր:[3]

Օրշային տրվել է մագդեբուրգյան իրավունքներ 1620 թվականին: 1630 թվականին Ս. Սոբալը բացեց առաջին տպարանը Կուչիյնա վանքում, որը դարձավ կյուրեղագիր հրատարակչության հայտնի կենտրոն: Քաղաքը վնասվել է ռուս-լեհական պատերազմի ժամանակ (1654-1667), որը աղետ էր Լիտվայի մեծ իշխանության համար: Առաջին լեհական բաժանման ժամանակ քաղաքը գրավվեց Ռուսական կայսրության կողմից 1772 թվականին և դարձավ Մոգիլյովի նահանգի մաս: Ռուսական տիրապետության տակ այն 1776 թվականին զրկվեց մագդեբուրգյան իր իրավունքներից և անցավ մշակութային և տնտեսական անկման: Բնակչությունը կտրուկ նվազել է մինչև ընդամենը մոտ 2000 բնակչի:1781 թվականին քաղաքի խորհրդանիշը փոխվեց։ Այն ներառում էր Ռուսաստանի կայսրության խորհրդանիշը և հինգ նետերը:

 
Օրշա․ Սուրբ Իլլայի ուղղափառ եկեղեցի (1880)
 
Նապոլեոնի ներխուժման ընթացքում ֆրանսիացի գրող Ստենդալը ծառայել է Օրշայում ինտենդանտի կոչմամբ

1812 թվականին Նապոլեոնի ներխուժման ժամանակ քաղաքը այրվեց: Օրշան ֆրանսիական զորքերի վերահսկողության տակ առնելու ժամանակ իտենդանտի կոչում ուներ ֆրանսիացի գրող Մարի-Անրի Բեյլը (որը նաև հայտնի է Ստենդալ գրչանունով):[4] Ըստ 1897 թվականի մարդահամարի տվյալների՝ ընդհանուր 13,161 բնակչություն ուներ և մոտ 7000 հրեաներ:[3] Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին քաղաքը գրավվեց գերմանական զորքերի կողմից 1918 թվականի փետրվար-հոկտեմբեր ամիսներին: 1919 թվականիի փետրվարի 2-ից Օրշան մտավ Խորհրդային Ռուսաստանի Գոմիելի շրջանի մեջ(Վիտեբսկի շրջան, 1920): Խորհրդային Միության կազմավորումից հետո այն տեղափոխվեց Բելառուսական ԽՍՀ-ի կազմի մեջ 1924 թվականին:

Բնակչությունը մինչ Երկրորդ աշխարհամարտը կազմում էր մոտ 37 000 մարդ: Քաղաքը օկուպացրեց Գերմանիան 1941 թվականի հուլիսի 16-ին: Օկուպանտները քաղաքում ստեղծեցին մի քանի համակենտրոնացման ճամբարներ, որտեղ մոտ 19,000 մարդ սպանվեց: [ <span title="This claim needs references to reliable sources. (October 2007)">մեջբերում է պետք</span> ] 1991 թվականի ապրիլին Օրշան Բելառուսի գլխավոր գործադուլի կենտրոններից մեկն էր: Մարտի 1-ից հարյուր հազարավոր ածխահաններ գործադուլ էին հայտարարել Սովետական Միությունում: Ապրիլի 3-ին Մինսկի մի քանի գործարաններում աշխատողներ դուրս եկան գնաճի բարձրացման դեմ և հանքափորների պահանջարկի բարձրացման համար: Զանգվածային ցույցերը առաջբերեցին նոր լրացուցիչ պահանջներ (ներառյալ՝ Միության և Բելառուսի կառավարությունների կազմալուծումը և Կոմկուսի արտոնությունների ավարտը) և յուրաքանչյուր ձեռնարկությունից պատվիրակներ ընտրեցին քաղաքային գործադուլային հանձնաժողովներում, որոնք էլ իրենց հերթին ներկայացուցիչներին ուղարկեցին Բելառուսի Կենտրոնական գործադուլի հանձնաժողով (SKB): Ապրիլի 23-ին SKB-ն վերսկսել է ընդհանուր գործադուլը այն բանից հետո, երբ լրացել է իր պահանջների բավարարման ժամկետը: Հաջորդ առավոտյան Գորբաչովը, Ելցինը և սովետական մյուս հանրապետությունների ութ այլ առաջնորդներ փաստաթղթերում համատեղ հայտարարագիր հրապարակեցին խորհրդարանի և նախագահության համար ժողովրդավարական ընտրությունները համաձայնեցնելու վերաբերյալ․ նոր միության պայմանագիր, որը «արմատապես կբարձրացնի միության դերը հանրապետություններ» և գների բարձրացման ազդեցությունը մեղմելու միջոցառումներ, բայց նաև «արդյունաբերության հատուկ ռեժիմի» ներդրումը շատ արդյունաբերություններում:[5]

Ի պատասխան՝ Օրշայի գործադուլային հանձնաժողովը առաջարկություն արեց բոլոր տեղական աշխատողներին արգելափակել երկաթուղային հանգույցը, որը ռազմավարական առումով գտնվում է Մոսկվան և Լենինգրադը Արևելյան և Արևմտյան Եվրոպա կապող գծի վրա: Սա արագորեն հաստատվեց երկաթուղային կայարանում կայացած համաժողովրդական հանդիպման ժամանակ «ռելսերի վրա պառկելու» ձևով: : Գորբաչովը մոբիլիզացրեց Պսկովի մերձակա ռազմական ուժերը՝ երկաթուղով կարգուկանոնը վերականգնելու ցուցումներով։ Այնուամենայնիվ, շատ սպաներ հայտարարեցին չհամապատասխանելու մասին, և բրիգադի հրամանատար Գենադի Սիդորովը համարեց սա առաքելության «ըմբռնումի պակաս»: Միևնույն ժամանակ, Բելառուսի բոլոր քաղաքներում աշխատողներ ցույցեր անցկացրին, որոնք սպառնում էին վրեժ լուծել, եթե Օրշայում արյան կաթիլ թափվի: Վախենալով բախումից և օգտվելով կառավարության առաջարկից՝ բանակցելու իր ներկայացուցիչների հետ՝ այդ երեկո SKB-ն դադարեցրել է գլխավոր գործադուլը:[6]

Բնակչության փոփոխությունԽմբագրել

  • 16-17-րդ դար՝ մոտ 5000
  • 1776` 2000-ից պակաս   [ <span title="This claim needs references to reliable sources. (September 2009)">մեջբերում է պետք</span> ][ <span title="This claim needs references to reliable sources. (September 2009)">մեջբերում է պետք</span> ]
  • 1939՝ 37,000
  • 1970` 100 000
  • 2004՝ 125,000

ՏրանսպորտԽմբագրել

 
Երկաթգծի կայարան

Օրշան կարևոր տրանսպորտային կենտրոն դարձավ Դնեպր գետի նավահանգստի կառուցումից հետո: XIX դարի երկրորդ կեսին երկաթուղային գծերի կառուցումը մեծապես նպաստեց քաղաքի աճին.

Այսօր, Օրշան խոշոր երկաթուղային հանգույց է։ Բոոր Մոսկվայից և Սանկտ Պետերգուրգից Արևմտյան Եվրոպա գնացքները անցնում են Օրշայով։

Քաղաքը նաև կարևոր մայրուղիների հանգույց է. M1 (E30) Մոսկվա-Բրեստ և M8/M20 (E95) Սանկտ Պետերբուրգ-Օդեսա մայրուղիների խաչմերուկում է:

Առողջապահական խնդիրներԽմբագրել

Վերջերս ուռուցքային հիվանդությունների բարձր մակարդակը ուշադրություն գրավեց այս քաղաքի վրա: Մինչև 1987 թվականը գրանցվում էր ավելի քան 100 նոր քաղցկեղով հիվանդ: Այդ ժամանակից ի վեր այդ թիվն աճել է հինգ անգամ, 2004 թվականի դրությամբ տարեկան գրանցվել է ավելի քան 500 նոր հիվանդ: Ամենամեծ աճը գրանցվել է 2003-04 թվականներին (178%): Այս մասին լայնորեն հաղորդվում էր անկախ լրատվամիջոցներում, բայց բելառուսական պաշտոնյաները լռում են առողջության տագնապալի իրավիճակի և քաղցկեղի այս բարձր մակարդակի հավանական պատճառների մասին: Անկախ լրատվամիջոցներում նշված երկու հնարավոր գործոններն են Օրշայում հին սովետական ռազմական կայանքները և Չեռնոբիլի վթարը:

Օրշայի հայտնի բնակիչներԽմբագրել

 
Իգոր Ժելեզովսկի

Քույր քաղաքներԽմբագրել

Օրշայի քույր քաղաքներն են.[7]

ԾանոթագրություններԽմբագրել

  1. ↑ E. M. Pospelov, Geograficheskie nazvaniya mira (Moscow, 1998), p. 314.
  2. ↑ 2,0 2,1 Կաղապար:In lang Tomas Baranauskas. Oršos mūšis – didžiausia Lietuvos karinė pergalė prieš Rusiją (Battle of Orsha - biggest military victory of Grand Duchy of Lithuania against Russia). Retrieved on 2008-01-18
  3. ↑ 3,0 3,1 «ORSHA - JewishEncyclopedia.com»։ www.jewishencyclopedia.com։ Վերցված է հունվարի 13, 2018 
  4. ↑ Viktar Korbut. «Галоўная краса горада — манастыры», або Па слядах Стэндаля і Напалеона
  5. ↑ David Mandel, Perestroika and the Soviet People: Rebirth of the Labour Movement (1991).
  6. ↑ «Basta! » С ДНЁМ ВСЕБЕЛАРУСКОЙ СОЛИДАРНОСТИ!»։ basta-news.net։ Վերցված է հունվարի 13, 2018 
  7. ↑ «Города-побратимы»։ orsha.vitebsk-region.gov.by (ռուսերեն)։ Orsha։ Վերցված է 2020-01-13 

Արտաքին հղումներԽմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Օրշա&oldid=7219930» էջից