Քաղաքական ճգնաժամ Ուկրաինայում (2013-2014)

Քաղաքական ճգնաժամ Ուկրաինայում (2013-2014), 2013 թվականի նոյեմբերին Ուկրաինայի կառավարության որոշմամբ Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման գործընթացը կասեցնելու հետևանքով առաջացած քաղաքական ճգնաժամ։ Այդ որոշումը հանգեցրել Է Կիևի կենտրոնում, ինչպես նաև Ուկրաինայի այլ քաղաքներում բողոքի զանգվածային ակցիայի, որը սոցիալական ցանցերում և ԶԼՄ-ներում ստացել է «Եվրամայդան» անվանումը՝ 2004 թվականի իրադարձությունների նմանությամբ։

2013 թվականի նոյեմբերի լույս 30-ի գիշերը ընդդիմության վրանային քաղաքի ուժային ցրումից հետո բողոքի ակցիան կտրուկ հակաիրավական և հակակառավարական բնույթ է ընդունել և, ի վերջո, 2014 թվականի փետրվարին հանգեցրել է Ուկրաինայում իշխանափոխության։ Որպես ելակետային պատճառներ, որոնք պայմանավորում են բողոքի ցույցերի թափը, նշում են սոցիալական անարդարության բարձր մակարդակը, Ուկրաինայի բնակչության եկամուտների և կենսամակարդակի հսկայական բևեռացումը։

Հիմնական հոդված՝ Եվրամայդան

2014 թվականի փետրվարի 21-ին Արևմուտքի երկրների ճնշման և իշխանության կուսակցությունից նախկին կողմնակիցների ուժեղացող փախուստի ֆոնին Վիկտոր Յանուկովիչն ընդդիմության հետ համաձայնագիր է ստորագրել ճգնաժամի կարգավորման մասին, որը, մասնավորապես, նախատեսում էր 2004 թվականի Սահմանադրության անհապաղ վերադարձ, «ազգային վստահության կառավարության» ձևավորում, սահմանադրական բարեփոխում և արտահերթ նախագահական ընտրությունների անցկացում 2014 թվականի դեկտեմբերից ոչ ուշ։ Նույն օրը Յանուկովիչը լքել է Կիևը։

Փետրվարի 22-ին Գերագույն ռադան որոշում է ընդունել, որում հայտարարել Է, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրական կերպով ինքնամեկուսացել է սահմանադրական լիազորությունների իրականացումից» և չի կատարում իր պարտականությունները, ինչպես նաև արտահերթ նախագահական ընտրություններ է նշանակել 2014 թվականի մայիսի 25-ին։ Փետրվարի 23-ին Ուկրաինայի նախագահի պարտականությունները հանձնվել են Գերագույն ռադայի նոր նախագահ Ալեքսանդր Տուրչինովին։

Ուկրաինական նոր իշխանությունը ճանաչում է ստացել Եվրամիության և ԱՄՆ-ի կողմից։ Փետրվարի 27-ին Ուկրաինայի վարչապետ է դարձել Արսենի Յացենյուկը, ձևավորվել է ժամանակավոր կառավարություն։

Եթե Ուկրաինայի հյուսիսային, կենտրոնական և արևմտյան շրջաններում երկրի նոր ղեկավարությունը, որը հայտարարել է եվրաինտեգրման ուղղությամբ շարժումը վերսկսելու մասին, վայելում էր բնակչության աջակցությունը և արագ ամրապնդում էր իր դիրքը, ապա հարավ-արևելքում նախկին ընդդիմության իշխանության գալուց հետո առաջին իսկ օրերից սկսել է ընդվզել բողոքի ալիք ծայրահեղ աջ ազգայնական կազմակերպությունների գործողությունների դեմ, ի պաշտպանություն ռուսաց լեզվի կարգավիճակի, հակակառավարական, ֆեդերալ, ռուսամետ կարգախոսների ներքո։ Բողոքի ակցիաները պայմանավորված էին բնակչության զգալի խմբերի կարծիքներն ու շահերը հաշվի առնելու նոր ղեկավարության մերժմամբ, որոնք տրամադրված էին Ռուսաստանի հետ սերտ կապերի պահպանմանը, ինչպես նաև ծայրահեղական ուլտրաաջ խմբավորումների մտադրությամբ, որոնք Եվրամայդանի ընթացքում ուժեղացրել են իրենց քաղաքական ազդեցությունը, հարավ-արևելքի ռուսալեզու տարածաշրջանների վրա տարածել ուժային ճնշման մեթոդներ և մեթոդներ, որոնք փորձարկվել են Կիևում և Ուկրաինայի արևմուտքում զանգվածային անկարգությունների ընթացքում (վարչական շենքերի զավթում, խորհրդային ժամանակների հուշարձանների քանդում)։ Ուկրաինայի դաշնայնացման կարգախոսներն այստեղ փոխարինվել են տարածաշրջանների ինքնուրույնության պահանջներով և հանգեցրել են Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների հռչակմանը։ Հակակառավարական ելույթները ճնշելու համար Ուկրաինայի ղեկավարությունը ապրիլի կեսերին հայտարարել էր ուժային գործողություն սկսելու մասին։ Հակակառավարական ելույթները ճնշելու համար Ուկրաինայի ղեկավարությունը ապրիլի կեսերին հայտարարել էր ուժային գործողություն սկսելու մասին։

Ղրիմում ռուսամետ ուժերը Սևաստոպոլի և Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության իշխանության գործադիր մարմինների փոփոխություն են իրականացրել, իսկ նրանք, իրենց հերթին, հրաժարվել են ճանաչել ուկրաինական նոր կառավարության լեգիտիմությունը և դիմել են Ռուսաստանի ղեկավարությանը աջակցության և օգնության համար։ Հաջորդ մի քանի շաբաթների ընթացքում հռչակվել Է Ղրիմի անկախությունը, անցկացվել է նրա կարգավիճակի վերաբերյալ համաղրիմյան հանրաքվե և իրականացվել Է Ղրիմի միացումը Ռուսաստանի Դաշնությանը։

Մայիսի 25-ին Դոնբասում զինված հակամարտության ֆոնին կայացել են Ուկրաինայի նախագահի արտահերթ ընտրությունները։ Հաղթանակ է տարել Պետրո Պորոշենկոն, որը հավաքել է ձայների 54,7 %-ը։

Ուկրաինայի բարձրագույն ղեկավարության փոփոխությունը չի նպաստել քաղաքական ճգնաժամի կարգավորմանը, այլ ընդհակառակը, հանգեցրել է դրա խորացմանը։ Նախագահ Յանուկովիչին իշխանությունից հեռացնելու լեգիտիմությունը, շրջանցելով սահմանադրական ընթացակարգերը, շարունակել է հարցեր առաջացներ։ Ուկրաինական և արևմտյան լրատվամիջոցներում և իշխանափոխությանը սատարող ուկրաինացի քաղաքական գործիչների հայտարարություններում տվյալ իրադարձությունները, ինչպես և ամբողջ Եվրամայդանը, դիտարկվում են որպես հեղափոխություն («արժանապատվության հեղափոխություն»)։ Ռուսական ԶԼՄ-ներում, ռուս և ուկրաինացի մի շարք քաղաքական գործիչների հայտարարություններում դրանք հաճախ գնահատվում են որպես պետական հեղաշրջում, իսկ 2016 թվականի դեկտեմբերին, համաձայն նախկին գումարումների Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի ժողովրդական պատգամավոր Վլադիմիր Օլեյնիկի հայցով Մոսկվայի Դորոգոմիլովյան դատարանի որոշման ճանաչվել է պետական հեղաշրջում։

Ինչպես 2015 թվականի սկզբին նշել է Ագնեշկա Պիկուլիցկա Վիլչևսկան, քչերը կարող էին կանխատեսել, որ Կիևի կենտրոնում Ուկրաինայի ինտեգրման եվրոպամետ վեկտորի աջակցության խաղաղ ցույցն ի վերջո կհանգեցնի դաժան առճակատման, ընտանիքների, համայնքների և ուկրաինական ազգի բաժանման։ ՄԱԿ-ի փախստականների հարցերով վարչության տվյալներով՝ հակամարտության սկսվելուց ի վեր ավելի քան 500 հազար մարդ լքել է իր հայրենի վայրերը՝ ապաստան փնտրելով հենց Ուկրաինայի տարածքում և ևս հարյուր հազար մարդ փախել է երկրից, հիմնականում՝ Ռուսաստան։ 2015 թվականի փետրվարին Դոնբասում զինված հակամարտության ընթացքում ավելի քան 5 հազար մարդ Է զոհվել և ավելի քան 10 հազար մարդ անհայտ կորել։

Նախորդ իրադարձություններ և Ուկրաինայի տնտեսական իրավիճակ

Հիմնական հոդվածներ՝ Եվրամայդանի ժամանակագրություն և Ուկրաինայի և Եվրամիության միջև ասոցացման համաձայնագիր

2012 թվականի վերջին 2013 թվականի սկզբին Ռուսաստանն ակտիվորեն առաջարկում էր Ուկրաինայի ԵվրԱզԷՍ-ի Մաքսային միությանը միանալուն և նրա լիիրավ անդամ դառնալուն՝ դա պատճառաբանելով տնտեսական շահի և նպատակահարմարության նկատառումներով՝ այն շահերով, որոնք Ուկրաինան կստանա, մասնավորապես, ավելի ցածր գներով ռուսական էներգակիրների մատակարարում։ Ընդ որում, սակայն, բոլորովին հաշվի չի առնվել քաղաքական բաղադրիչը՝ ուկրաինական էլիտաների կոնսենսուսը Եվրամիության հետ ինտեգրվելու և ազատ առևտրի գոտի մտնելու անհրաժեշտության մասին, ինչպես նաև ուկրաինացի քաղաքական գործիչների (ներառյալ նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի) պարտավորությունները Եվրամիության առջև։ Արդյունքում Ուկրաինան մերժել է Ռուսաստանի բոլոր առաջարկները ինտեգրման վերաբերյալ, և գործը հանգել է Ուկրաինայի զուտ խորհրդանշական մասնակցությանը՝ որպես «դիտորդ»։ Յանուկովիչը հայտարարել է, որ Ուկրաինայի համար առաջնահերթությունը Եվրամիությանը ինտեգրումն է, իսկ Մաքսային միության հետ նա անհրաժեշտ է համարել «3+1» ձևաչափով համագործակցություն կառուցելը։ Սակայն Ռուսաստանի վարչապետ Դմիտրի Մեդվեդևը հայտարարել է, որ «3+1» համագործակցությունն անթույլատրելի է։ Ուկրաինայի բոլոր խորհրդարանական կուսակցությունները (բացառությամբ կոմունիստների) դեմ են արտահայտվել ՄՄ-ին Ուկրաինայի անդամակցությանը՝ աջակցելով եվրաինտեգրման կուրսին։ Չնայած դրան, 2013 թվականի մայիսի 31-ին Ուկրաինան ստորագրել է Մաքսային միության հետ համագործակցության մասին հուշագիր։

2013 թվականի սեպտեմբերի 18-ին Ուկրաինայի նախարարների կաբինետը միաձայն հավանություն է տվել Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի նախագծին։ Հոկտեմբերին Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հայտարարել էր, որ Եվրամիության հետ ասոցացման դեպքում Ուկրաինան չի կարողանա միանալ Մաքսային միությանը։

Ըստ որոշ տվյալների՝ Վիկտոր Յանուկովիչը Եվրամիության առաջնորդներին բողոքել է Մոսկվայի կողմից կոշտ ճնշումներից, Ռուսաստանի հետ ապրանքաշրջանառության աղետալի անկումից և Ուկրաինան սնանկացնելու Ռուսաստանի ղեկավարության սպառնալիքից։

Ուկրաինայի արտաքին տնտեսական վիճակն այդ շրջանում արդեն չափազանց անկայուն էր։ 2013 թվականի նոյեմբերի վերջի դրությամբ երկրի ոսկու և Արժույթի պահուստները նվազել են մինչև 2006 թվականի ցուցանիշ՝ 19 միլիարդ դոլարից պակաս։ Ընդ որում, գազի մատակարարման դիմաց «Գազպրոմի» պարտքը չի մարվել, որը գերազանցել է 2 միլիարդ դոլարը։ Տնտեսական ցուցանիշները վատացել են արտաքին փոխառությունների, այդ թվում՝ ԱՄՀ-ի վարկերի գծով պիկ վճարումների նոր փուլի մոտենալու ֆոնին։ Ուկրաինական վերլուծական կենտրոնի նախագահ Ալեքսանդր Օխրիմենկոյի խոսքով՝ Եվրամիության հանձնակատար Շտեֆան Ֆյուլեն Ուկրաինայի ղեկավարությանը խոստացել է վերանայել ԱՄՀ-ի վարկի պայմանները (ֆիզիկական անձանց համար գազի գների բարձրացման և բյուջեների աշխատավարձերի սառեցման պահանջների վերացումը), սակայն նոյեմբերի 20-ին Կիևում իմացել են, որ Արևմուտքը չի ընդառաջել Ուկրաինային՝ պայմանները նույնն են մնացել։

2013 թվականի դեկտեմբերին «Կոմերսանտ» թերթը, վկայակոչելով Ուկրաինայի նախագահի վարչակազմին մոտ կանգնած իրազեկ աղբյուրները, հայտնել էր, որ դեռևս նոյեմբերին Ռուսաստանն Ուկրաինային ընդհանուր առմամբ 15 միլիարդ դոլար է առաջարկել ուղղակի օգնության, վարկերի և տարբեր արտոնությունների տեսքով։ Բացի այդ, Ուկրաինային խոստացվել էր գազի գնի իջեցում, ինչը նրա բյուջեին ևս մի քանի միլիարդ դոլար պետք է բերեր։ 600 միլիոն եվրոյի ֆոնին, որոնք խոստացվել էին Ուկրաինային ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման դեպքում, ռուսական պայմաններն անհամեմատ ավելի գրավիչ էին թվում։ Մոսկվան նաև համաձայնել է ֆինանսավորել մի քանի խոշոր ենթակառուցվածքային նախագծեր և հայտարարել է առաջատար ուկրաինացի ձեռնարկատերերին, այդ թվում՝ Վիկտոր Յանուկովիչի մերձավոր շրջապատին չափազանց շահավետ առաջարկին մասնակցությունը, ինչը նրանց մոտ պետք է անձնական շահագրգռվածություն առաջացներ հենց Ռուսաստանի, այլ ոչ թե Եվրամիության հետ մերձեցման հարցում։ Հենց այդ «ֆինանսատնտեսական ասպեկտները» էլ ավելի վճռորոշ փաստարկ են դարձել, որը Յանուկովիչին համոզել է հետաձգել Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումը։ Սակայն Մաքսային միությանն անհապաղ անդամակցելու մասին, «Կոմերսանտ» թերթի տեղեկություններով, խոսք չի եղել։

Նոյեմբերի 21-ին՝ Վիլնյուսում «Արևելյան գործընկերության» գագաթնաժողովից մեկ շաբաթ առաջ, որի հիմնական իրադարձությունը պետք է լիներ Ուկրաինայի կողմից Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումը, Ուկրաինայի կառավարությունը հայտարարել է այդ համաձայնագրի կնքման նախապատրաստական աշխատանքները դադարեցնելու մասին։

Իրավիճակի զարգացման հիմնական փուլեր

Բողոքի ցույցեր՝ ի պաշտպանություն եվրաինտեգրման

Կիևում և Ուկրաինայի այլ խոշոր քաղաքներում բողոքի ակցիաները սկսվել են Ուկրաինայի և ԵՄ-ի միջև ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման նախապատրաստման գործընթացը կասեցնելու կառավարության որոշման հրապարակումից անմիջապես հետո։

Դիտորդների կարծիքով՝ ակցիայի մասնակիցները առաջնորդվել են երկու հիմնական շարժառիթներով․

• անկեղծ համոզմունք, որ Ասոցացման համաձայնագիրը բացում էր Ուկրաինայի դռները ԵՄ-ում, նախորդ տարվա ընթացքում այդ կարծիքին աջակցում էին ոչ միայն խորհրդարանական ընդդիմության ներկայացուցիչները, այլև Տարածաշրջանների կուսակցությունը, որը հայտարարում էր եվրոպական ընտրության և եվրոպական ճանապարհի մասին
• հակառուսական բողոքն իր էությամբ դեմ է Մաքսային միությանը հնարավոր անդամակցությանը։

Մի շարք շրջաններում Եվրամայդանների մասնակիցները ոչ միայն եվրոպամետ կարգախոսներ էին առաջ քաշում, այլև պահանջում էին տեղական իշխանությունների հրաժարականը։

Նոյեմբերի 24-ին Կիևում տեղի են ունեցել խորհրդարանական ընդդիմության («Ազատություն», «Բատկիվշչինա» և «Ուդար») «Հանուն եվրոպական Ուկրաինայի» բազմամարդ երթն ու հանրահավաքը (այդ ժամանակվանից ի վեր անցկացվող նման հանրահավաքները ընդդիմությունն անվանում էր «Ժողովրդական վեչե»)։ Հանրահավաքի ժամանակ հայտարարվել է բողոքի անժամկետ ակցիա սկսելու մասին և ընդհանուր գծերով ներկայացվել է ընդդիմության ծրագիրը՝ եվրաինտեգրման շարունակությունն ու կառավարության հրաժարականը։ Այդ նույն օրը տեղի է ունեցել ցուցարարների և ոստիկանության միջև առաջին բախումը։

Նոյեմբերի 26-ին ուսանողները դասադուլ են հայտարարել։ «Նարնջագույն հեղափոխության» հայտնի գործիչ Յուրի Լուցենկոն ուսանողներին կոչ է արել «ինքնուրույն ուժ դառնալ», բայց չմոռանալ, որ «քաղաքականությունը, այդ թվում՝ եվրոպական ինտեգրումը, չի կարելի անել առանց քաղաքական գործիչների»։ Հետագայում ուսանողության գործողությունները, Լուցենկոյի կարծիքով, պետք է կարևոր դեր խաղային ընդդիմության ակցիաների շրջանակներում, իսկ «ուսանողական գործադուլը պետք է ընդգրկեր Կիևի կես միլիոնանոց ուսանողության և երկրի այլ բուհերի մեծամասնությունը»։

Այն բանից հետո, երբ նոյեմբերի 29-ին «Արևելյան գործընկերության» Վիլնյուսյան գագաթնաժողովում Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչն այնուամենայնիվ չի ստորագրել ԵՄ-ի հետ Ուկրաինայի ասոցացման համաձայնագիրը, խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդները նախագահի իմպիչմենտի և Գերագույն ռադայի և նախագահի արտահերթ ընտրությունների պահանջ են առաջադրել։

Նոյեմբերի 30-ի ուժային ակցիան և դրա հետևանքները

Հիմնական հոդված՝ Եվրամայդանի ժամանակագրություն

Նոյեմբերի 29-ի լույս 30-ի գիշերը «Բերկուտի» ստորաբաժանումները ցրել են Անկախության մայդանի վրանային քաղաքը՝ դաժան ծեծի ենթարկելով այնտեղ գտնվող բողոքի ակցիայի մասնակիցներին։ Ավելի քան երեսուն մարդ է ձերբակալվել։ Բժշկական օգնության համար դիմել է 35 մարդ, նրանցից 7-ը հոսպիտալացվել են։

Վրանային քաղաքի ցրումը հանգեցրել է քաղաքական իրավիճակի անհապաղ սրման։ Կոշտ ուժային ակցիան զանգվածային կարեկցանք առաջացրեց տուժածներին՝ ընդդիմությանը տրամադրելով իշխանության դեմ ուժեղագույն փաստարկ՝ ավելի էմոցիոնալ ուժեղ, քան «եվրաինտեգրումից հրաժարվելը»։ Իրավակարգի մարմինների կողմից ուժի չափազանց կիրառումը հանգեցրեց Արևմուտքի երկրների ղեկավարների կտրուկ բացասական արձագանքին և Յանուկովիչին դրեց արդարացողի վիճակի մեջ։ Այդ կապակցությամբ ենթադրություն էր հնչում, որ ցրումը նախագահ Յանուկովիչի շրջապատի խմբերից մեկի ձեռքի գործն է, որն արդեն «դուրս է գրել» իրեն և ունի նախագահի սեփական թեկնածու։ Արևմտյան Ուկրաինայում ընդդիմության կոչով սկսվել է կամավորների ջոկատների ձևավորումը, ավելի ուշ հաղորդվել Էր մինչև 10 հազար մարդ ավտոտրանսպորտով Կիև ուղարկելու մասին։

Դեկտեմբերի 1-ին Կիևի կենտրոնում հավաքված բազմահազարանոց ցուցարարները վերականգնել են Անկախության մայդանի նկատմամբ վերահսկողությունը, Մայդանի պարագծով սկսվել է բարիկադների կառուցումը։ Ակցիային մասնակցել են եվրոպացի դիվանագետներ, Եվրախորհրդարանի փոխնախագահ Յացեկ Պրոտասևիչը, Եվրախորհրդարանի նախկին նախագահ Եժի Բուզեկը, լեհական կառավարության նախկին ղեկավար, «Օրենք և արդարություն» կուսակցության առաջնորդ Յարոսլավ Կաչինսկին։ «Ժողովրդական վեչա եվրոպական Ուկրաինայի համար» հրապարակում կայացած ընդդիմության գլխավոր պահանջներն են դարձել նախագահ Յանուկովիչի հրաժարականը և ներքին գործերի նախարար Վիտալի Զախարչենկոյի և «Բերկուտի» մի շարք մարզային հատուկ ստորաբաժանումների ղեկավարների պատասխանատվության ենթարկելը, որոնք ուժ են կիրառել ցուցարարների դեմ։

Դրան հաջորդած զանգվածային անկարգությունների ընթացքում գրավվել են Կիևի քաղաքային պետական վարչակազմի շենքը և Արհմիությունների տունը, որոնք հետագայում ցուցարարներն օգտագործել են սեփական կարիքների համար։ Ընդդիմության ստեղծած Ազգային դիմադրության շտաբը, որը տեղակայված էր Արհմիությունների տանը, կիևցի ուսանողներին կոչ է արել համընդհանուր գործադուլ սկսել։

Նույն օրը ծայրահեղ արմատական ակտիվիստների խումբը նախագահի վարչակազմի գրոհի փորձ էր կազմակերպել բանկային փողոցում։ Խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդները փորձել են հայտարարել իրենց անհասության մասին և պատասխանատվությունը դնել «սադրիչների» վրա։

Կիևում տեղի ունեցած իրադարձությունները տարածաշրջանային իշխանությունների ոչ միանշանակ վերաբերմունքն են առաջացրել։ Եթե Ուկրաինայի արևմուտքում Լվովի, Տերնոպոլի, Իվանո-Ֆրանկովսկի, Անդրկարպատյան մարզի մարզային խորհրդականները լիովին պաշտպանեցին ընդդիմության գործողությունները, հայտարարեցին համազգային գործադուլին միանալու մասին, իսկ հետագայում աջակցեցին Եվրամայդանի հազարավոր կողմնակիցների ուղարկմանը Կիև, ապա հարավ-արևելքում, պաշտպանելով եվրաինտեգրման ձգտումը, իշխանությունները դատապարտեցին ընդդիմության գործողությունների բռնի մեթոդները և նախագահից ու կառավարությունից պահանջեցին միջոցներ ձեռնարկել իրավիճակը կայունացնելու համար։

Եթե մինչև վրանային ավանը ցրելը ցուցարարների հիմնական պահանջը Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումն էր, ապա դեկտեմբերի 1-ից սկսած շեշտը դրվել է կառավարության և նախագահի հրաժարականի պահանջների վրա։

Դեկտեմբերի 3-ին ընդդիմությունը Գերագույն ռադայի միջոցով փորձել է կառավարության հրաժարականի մասին որոշում կայացնել։ Արդյունքում, սակայն, Գերագույն ռադան մերժել է ընդդիմության առաջարկած օրինագիծը։

Հետագայում, բացի եվրոպամետ և հակակառավարական կարգախոսներից, ընդդիմության առաջնորդները մոբիլիզացիայի նոր առիթ ունեցան՝ հակազդեցություն ԵվրԱզԷՍ-ի Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության ենթադրվող մտադրությանը։

Մինչդեռ Արևմուտքի երկրները ճնշում էին գործադրում նախագահ Յանուկովիչի վրա՝ ի պաշտպանություն ցուցարարների պահանջների։ Կիև են այցելել, մասնավորապես, Եվրամիության արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության գերագույն ներկայացուցիչ Քեթրին Էշթոնը և ԱՄՆ-ի պետքարտուղարի օգնական Վիկտորիա Նուլանդը, որոնք բանակցություններ են վարել Վիկտոր Յանուկովիչի հետ, ինչպես նաև եղել են Մայդանում և հանդիպել ընդդիմության առաջնորդների հետ։

Դեկտեմբերի 11-ի գիշերը ոստիկանությունը կրկին փորձել է Մայդանը ազատել բարիկադներից, սակայն, բախվելով դիմադրության, ստիպված է եղել նահանջել։ Արևմտյան երկրների պաշտոնական ներկայացուցիչները կրկին խստորեն դատապարտել են Մայդանը գրոհելու ուժային գերատեսչությունների փորձը։

Դեկտեմբերի 13-ին Կիևում կայացել է «Միավորենք Ուկրաինան» համազգային կլոր սեղանի նիստը, որտեղ Վիկտոր Յանուկովիչը հայտարարել է ցուցարարների դեմ ցանկացած ուժային գործողության մորատորիում սահմանելու մասին։ Նա նաև Գերագույն ռադային առաջարկել է քվեարկել բողոքի ակցիաների ժամանակ ձերբակալվածների նկատմամբ համաներման օգտին և ընդդիմությանը կոչ է արել Գերագույն ռադան օգտագործել որպես բանակցությունների հարթակ՝ ստեղծված քաղաքական ճգնաժամից դուրս գալու ուղիներ գտնելու և Ասոցացման համաձայնագիրը լրամշակելու նպատակով։ Ընդհանուր առմամբ, սակայն Վիկտոր Յանուկովիչի կողմից ընդդիմության առաջնորդների հետ բանակցությունների միջոցով իշխանության վրա ճնշումը նվազեցնելու և նոյեմբերի 30-ի հանրահավաքի ուժային ցրմանը մասնակից մի քանի բարձրաստիճան պաշտոնյաների պաշտոնանկության փորձը ապարդյուն է եղել։

Դեկտեմբերի 14-ից Կիևի կենտրոնում, Եվրոպական հրապարակում և Մարիինյան այգում ուկրաինական ղեկավարության աջակցության համար իր անժամկետ ակցիան է («Հակամայդան») սկսել Տարածաշրջանների կուսակցությունը։ Դեկտեմբերի 14-15-ը ուկրաինական իշխանությունների կողմնակիցների և հակառակորդների դիմակայությունը հասել է գագաթնակետին։ Ընդդիմությունը և իշխող Ռեգիոնների կուսակցությունը փողոց են դուրս բերել հարյուր հազարավոր մարդկանց, Կիևում առաջին անգամ անցկացվել են երկու զուգահեռ հանրահավաքներ՝ Մայդան և Հակամայդան։ Հերթական «ժողովրդական վեչեն», որին, ըստ որոշ տվյալների, մասնակցել է մինչև 200 հազար մարդ, ցույց է տվել, որ ցուցարարների առաջնահերթությունները փոխվել են։ Ընդդիմության նախնական պահանջը՝ պատժել նոյեմբերի 30-ի հանրահավաքը ցրելու մեղավորներին, երկրորդ պլան է մղվել օրվա նոր կարգախոսից առաջ. թույլ չտալ դեկտեմբերի 17-ին նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի Մոսկվա կատարելիք այցի ընթացքում Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության մասին համաձայնագրի ստորագրումը։

Դեկտեմբերի 19-ին Գերագույն ռադան ընդունել է «խաղաղ հավաքների ժամանակ տեղի ունեցած իրադարձությունների հետ կապված բացասական հետևանքների վերացման և անձանց հետապնդումը և պատժումը թույլ չտալու մասին» օրենքը՝ որոշելով 2013 թվականի նոյեմբերի 21-ից մինչև տվյալ օրենքն ուժի մեջ մտնելու օրը բողոքի ակցիաներին մասնակցած անձանց ազատել պատասխանատվությունից։ Դեկտեմբերի 23-ին օրենքը ստորագրվել է նախագահի կողմից։

«Մայդան» ժողովրդական միավորում

Դեկտեմբերի 22-ին հերթական «ժողովրդական վեչեի» ժամանակ հայտարարվել է «Մայդան» ժողովրդական միավորում հասարակական կազմակերպության ստեղծման մասին։ «Մայդան» միավորման խորհրդի համանախագահներ են դարձել Օլեգ Տյագնիբոկը, Կիևո-Մոգիլյանի ակադեմիայի նախագահ Սերգեյ Կվիտը, Վիտալի Կլիչկոն, Յուրի Լուցենկոն, Ռուսլան Լիժիչկոն, Յուլիա Տիմոշենկոն և Արսենի Յացենյուկը։

Ըստ «ուկրաինական Մերիդիան» հասարակական հետազոտությունների կենտրոնի տնօրեն Դմիտրի Լևուսի, բողոքի մեկ ամսվա ընթացքում խորհրդարանական ընդդիմությունը փաստացի չկարողացավ նշանակալի արդյունքների հասնել, «նույնիսկ այն դեպքում, երբ ընդդիմությունը նոյեմբերի վերջին ժողովրդին հրապարակ դուրս բերեց։ Նրան պարզապես հնարավորություն է ընձեռվել «հեծնել» ժողովրդական բողոքը... արդեն հիմա կարելի է զգալի հավանականությամբ ասել, որ նախագահի հեռացումը ընդդիմության համար անհաղթահարելի խնդիր է»։ Քաղաքագետի կարծիքով՝ «Մայդան» ժողովրդական միավորման ստեղծումը «Եվրամայդանի ֆենոմենի իրավաբանական ձևակերպման» փորձ էր։ Քաղաքագետն այդ նախաձեռնությունը բացատրել Է Կիևի կենտրոնում բողոքի տրամադրությունների նվազմամբ և 2015 թվականի նախագահական ընտրարշավի սկզբին բողոքական ընտրազանգվածը վերահսկելու ընդդիմության ցանկությամբ՝ Եվրամայդանը «սառեցնելով» որպես «հեռանկարային մոբիլիզացիոն ռեսուրս», որը հնարավոր կլինի ծավալել ամբողջ Ուկրաինայում»։

Խորհրդարանական ընդդիմությունն ու արմատականները

Ինչպես նշել են 2014 թվականի հունվարի կեսին Կիևի քաղաքական հետազոտությունների և կոնֆլիկտաբանության կենտրոնի վերլուծաբանները, բողոքների առաջին իսկ օրերից նրանց մասնակիցների շրջանում հայտնվել է հիմնական զանգվածի բաժանում, որը ենթադրում էր, որ «նոր» Մայդանը պետք է կրկնօրինակի 2004 թվականի խաղաղ Մայդանը, և այսպես կոչված «Աջ սեկտորը» (ֆուտբոլային ուլտրաս, «Տրիզուբ», «ՈՒՆԱ-ՈՒՆՍՕ», «Պատրիոտ Ուկրաինի» (Սոցիալ-ազգային ասամբլեա), որը Մայդանը դիտարկում էր որպես հարմար առիթ «ազգային հեղափոխություն» սկսելու համար։ Չնայած ընդդիմության առաջնորդները փորձում էին տարանջատվել արմատականներից և սկզբում նրանց սադրիչներ էին անվանում, նրանց ծառայություններից հրաժարվել նրանք չէին կարող։ «Աջ սեկտորը» «Ինքնապաշտպանության Մայդանի» հետ միասին կատարում էր անվտանգության (ինչպես արտաքին, այնպես էլ ներքին կարգի պահպանության) գործառույթներ, ակտիվորեն մասնակցում էր Մայդանի սահմաններից դուրս ակցիաների կազմակերպմանը։ «Աջ սեկտորի» առաջնորդները համեմատաբար երկար էին մնում ստվերում, հեռու հրապարակային քաղաքականությունից. մասնագետների կարծիքով՝ դա բացատրվում է նրանով, որ ի սկզբանե «Աջ սեկտորը» բավականին արհեստականորեն միավորում էր քիչ համատեղելի ուժերի, որոնց միջև պարբերաբար հակամարտություններ էին ծագել։ Մայդանում նրանց միավորել է հայացքների արմատականությունը, իսկ նոր տարվանից հետո՝ նաև ֆինանսավորման ընդհանուր աղբյուրը (այդ կապակցությամբ հիշատակվել է Պետրո Պորոշենկոն, որն այն ժամանակ ուկրաինական օլիգարխներից մեկն էր)։

Թեև «Աջ սեկտորը» ոչ մի տեղ չի հայտնվել, շատ լիբերալներ և լրատվամիջոցներ նախընտրում էին չնկատել նրա գոյությունը։ «Աջ սեկտորը» քննադատության է ենթարկվել ինչպես Ուկրաինայի ներսում, այնպես էլ նրա սահմաններից դուրս. խորհրդարանական ընդդիմության բոլոր առաջնորդները (Վ. Կլիչկոն, Օ. Տյագնիբոկը, Ա. Յացենյուկը) դեռևս բողոքի ակցիաների սկզբում (դեկտեմբերի 1) դատապարտել են «Աջ սեկտորի» ակտիվիստների հարձակումները ոստիկանության վրա և դրանք որակել որպես սադրիչներ, առավել ևս, որ նրանք արմատականների շրջանում ոչ մի հեղինակություն չեն վայելել։ Երբ հունվարի 19-ին հերթական «ժողովրդական վեչեից» հետո մի քանի հարյուր արմատական տրամադրված ակտիվիստներ, որոնք զինված էին մահակներով, քարերով և բռնկիչ խառնուրդով շշերով, գրոհել են կառավարական թաղամասի պահպանության վրա, խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդներից Վիտալի Կլիչկոն փորձել է կանխել Եվրամայդանի արմատականների բախումը ոստիկանության հետ, սակայն չի հաջողվել։

Միայն 2014 թվականի հունվարի վերջին «Աջ սեկտորի» առաջնորդները սկսեցին իշխանություններին առաջադրել իրենց սեփական պահանջները՝ իրենց դիրքավորելով որպես ինքնուրույն հասարակական-քաղաքական ուժ, և հայտարարեցին իշխանության և ընդդիմության միջև բանակցություններում որպես երրորդ կողմ հանդես գալու ցանկության մասին։ «Աջ սեկտորի» հայտարարված նպատակները եղել են իշխանության ամբողջական «թարմացումը», արդարադատության մարմինների, իրավապահ մարմինների, հատուկ ծառայությունների բարեփոխումը։ Փետրվարի 14-ին «Աջ սեկտորը» հայտարարել էր իր քաղաքական խորհրդի ձևավորման մասին և «ժողովրդավարական խորհրդարանական ընդդիմությունից» պահանջել էր, հաշվի առնելով ընդդիմադիր ուժերի միասնության անհրաժեշտությունը և բողոքի ակցիաներում «Աջ սեկտորի» դերը, «Աջ սեկտորի» քաղաքական խորհրդի հետ սկսել կոնսուլտացիաներ՝ հակամարտության կարգավորմանն ուղղված քաղաքական գործընթացին նրա ներկայացուցիչների մասնակցության վերաբերյալ։ Փետրվարի 20-ին Դմիտրի Յարոշն անձամբ է հանդիպել նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի հետ և, նրա խոսքով, հրաժարվել է ընդունել հրադադարի մասին նախագահի առաջարկը։ Փետրվարի 21-ին խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդների կողմից Մայդանում նախագահ Յանուկովիչի հետ Ուկրաինայի քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին ստորագրված համաձայնագրի պայմանների հրապարակային հայտարարման ժամանակ հենց «Աջ սեկտորի» ներկայացուցիչներն են հայտարարել, որ իրենց ձեռնտու չէ փաստաթղթում ամրագրված քաղաքական բարեփոխումների աստիճանական Լինելը, և պահանջել են անհապաղ պաշտոնաթող լինել նախագահ Յանուկովիչին, հակառակ դեպքում նրանք սպառնացել են նախագահի վարչակազմի և Գերագույն ռադայի շենքերի գրոհով։ Դմիտրի Յարոշը հայտարարել է, որ համաձայնագրում բացակայում են նախագահի հրաժարականի, Գերագույն ռադայի արձակման, ուժային գերատեսչությունների ղեկավարների և «հանցավոր հրամանների կատարողների պատժի վերաբերյալ հստակ պարտավորությունները, որոնց հետևանքով սպանվել են շուրջ հարյուր ուկրաինացի քաղաքացիներ», նա համաձայնագիրը համարել է «աչքերի հերթական քողարկում» և հրաժարվել է կատարել այն։ «Աջ սեկտորն» այդպես էլ չի կատարել համաձայնագրի հիմնական կետերից մեկը՝ զենքի հանձնման մասին։

«Աջ սեկտորը» Ուկրաինայում իշխանափոխությունից հետո

2014 թվականի մարտի 22-ին Կիևում կայացած փակ համագումարում որոշում է ընդունվել «Աջ սեկտորը» վերածել քաղաքական կուսակցության «Ուկրաինայի ազգային ասամբլեա» կուսակցության իրավաբանական և կադրային բազայում, որը վերանվանվել է «Աջ սեկտոր» կուսակցության։ Կուսակցության ղեկավար է ընտրվել Դմիտրի Յարոշը, որին կուսակցությունը որոշել է թեկնածու առաջադրել Ուկրաինայի նախագահի արտահերթ ընտրություններում, որը տեղի է ունեցել 2014 թվականի մայիսի 25-ին։ Յարոշը, սակայն, նախագահական ընտրություններին ինքնաառաջադրված է գնացել և ստացել է ձայների 0,70 %-ը։

Հայտնի է, որ Յարոշան բազմամյա բարեկամական հարաբերությունները կապում է Վալենտին Նալիվայչենկոյի հետ (ՈՒԱԾ-ի ղեկավար 2006 թվականից մինչև 2010 թվականը և 2014-2015 թվականներին)։ Միևնույն ժամանակ «Աջ սեկտորի» հարաբերությունները Արսեն Ավակովի՝ ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատարի հետ, փչացել են Արևմտյան Ուկրաինայում «Աջ սեկտորի» համակարգող Յարոշ Ալեքսանդր Մուզիչկոյի «քույրերից» մեկի՝ Յարոշ Ալեքսանդր Մուզիչկոյի սպանության կապակցությամբ։ Ռովենի մարզի «Աջ սեկտորի» համակարգող Ռոման Կովալը հայտնել է, որ սպանությունից երկու շաբաթ առաջ Մուզիչկոն հանդիպել է Ուկրաինայի կառավարության լիազոր ներկայացուցիչ Տատյանա Չերնովոլի հետ, որը ժամանել էր Տուրչինովի հանձնարարությամբ։ Նա խորհուրդ է տվել նրան մի քանի ամսով անհետանալ երկրից և առաջարկել 20 հազար դոլար։ Կովալի կարծիքով՝ նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովը և ներքին գործերի նախարար Արսեն Ավակովը «Աջ սեկտորի» ուժերն օգտագործել են իշխանության գալու համար, որից հետո փորձել են ազատվել դրանից՝ Եվրոպայի առջև պահպանելով ժողովրդավարության տեսանելիությունը։

Նախագահական ընտրություններից հետո Յարոշը որոշ ժամանակով անհետացել է ԶԼՄ-ների տեսադաշտից, իսկ «Աջ սեկտորը» պաշտոնապես հայտարարել է, որ լիովին կաջակցի «Ուկրաինայի Միավորման և պահպանման, Ուկրաինայի արևելքում կարգուկանոնի հաստատման ուղղությամբ նորընտիր նախագահ Պետրո Պորոշենկոյի բոլոր գործողություններին»։

2014 թվականի գարնանը և ամռանը Եվրամայդանի նախկին արմատական ակտիվիստներից շատերը մտան Ուկրաինայի նոր ղեկավարության ձևավորած Ազգային գվարդիայի և կամավորական գումարտակների մեջ, որոնք ուղևորվում Էին երկրի արևելք՝ մասնակցելու ինքնահռչակ Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների կողմնակիցների դեմ ուժային գործողությանը։ Յարոշը, Մասնավորապես, հուլիսի 16-ին հայտարարել է «Աջ սեկտորի» ուժային բլոկի բազայի վրա «Ուկրաինական կամավորական կորպուսի» «Աջ սեկտորի» ստեղծման մասին և ինքը մասնակցել է մարտական գործողություններին։

2014 թվականի արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններում Յարոշը հաղթել է միամանդատ շրջանում և դարձել Գերագույն ռադայի պատգամավոր։

2014 թվականի հունվարի սկիզբ

Ինչպես նշում է Ն. Ս. Ռոզովը, Յանուկովիչը դեռ հունվարին ակնհայտորեն հույս ուներ ամրապնդվել արևելյան շրջաններից և/կամ Ռուսաստանից, գործի դնել առկա ռեզերվները «վճռորոշ մարտի» համար՝ հուսալով արագ հաղթանակ։ Մասամբ այդ հույսերն արդարացան, բայց դա չբավականացրեց հոգեբանական վճռական գերակշռության համար, որը կարող էր հանգեցնել զիջումների և Մայդանի խաղաղ հանձնման, մինչդեռ բացահայտ բռնությանը և մեծ արյուն գնալուն ռեժիմը պատրաստ չէր։

Հունվարին և փետրվարին Կիևի Մայդանին աջակցելու համար լրացուցիչ ուժեր էին ժամանել արևմտյան և Կենտրոնական Ուկրաինայից, Մայդանում ինքնապաշտպանության ջոկատների մարտական վարժանքներ Էին ընթանում։ Դա թույլ էր տալիս պահպանել դիրքերը, առանձին հարձակումներ անել, բայց նման ուժերը բավարար չէին ամբողջական և համոզիչ առավելություն ցույց տալու համար, որը կարող էր հանգեցնել իշխանության համեմատաբար խաղաղ բռնազավթմանը։ Զուտ բռնի տարբերակը թեև մտնում էր Մայդանի առանձին ուժերի պլանների մեջ («Աջ սեկտոր» և այլն), բայց մերժվում էր առաջնորդների և մեծամասնության կողմից։

Իրավիճակը կրկին, ինչպես նոյեմբերի 30-ին և դեկտեմբերի 11-ին, կտրուկ փոխեցին իշխանության գործողությունները։

Հունվարի 16-ի օրենքներ

Հունվարի 16-ին Գերագույն ռադան (Ռեգիոնների կուսակցության և ԿՊԿ-ի խմբակցությունները) ձեռքերի պարզ բարձրացմամբ, առանց քննարկման և ձայների իրական հաշվման, ընդունել է 11 օրենք և մեկ որոշում, որոնց նախաձեռնողը, ինչպես հայտնի է դարձել ավելի ուշ, Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչն էր։ Հունվարի 17-ին նախագահի ստորագրած օրենքներն ուժի մեջ են մտել հունվարի 22-ից։

Քվեարկության ներկայացված օրինագծերը չունեին պրոֆիլային կոմիտեի եզրակացություն և չեն անցել Գերագույն ռադայի գիտափորձաքննական վարչության փորձաքննություն, հետագայում, ելնելով այդ օրենքներով սահմանվող սահմանափակումներից, մի շարք ԶԼՄ-ներում դրանք անվանել են «բռնապետական»։

Կիևի կենտրոնում ուժային դիմակայության, մայրաքաղաքում և մարզային կենտրոններում վարչական շենքերի և իշխանության մարմինների գրավման, իշխանության զուգահեռ մարմինների ստեղծման, ուժային ոչ ֆորմալ կառույցների կազմակերպման արդյունքում Ուկրաինան հայտնվել է արտակարգ դրություն սահմանելու, տարածքային ամբողջականության և տնտեսական կոլապսի կորստի եզրին։ Քաղաքագետների գնահատականներով՝ Եվրամայդանի արմատականացումը երկրի ղեկավարության անդառնալի կամայականության և թողտվության դեպքում, որը մտահոգված է հիմնականում իր արտասահմանյան ակտիվների ճակատագրով և անտեսում է պետականության փլուզման հեռանկարը, որը թույլ է տալիս անպատիժ հրապարակային ոչնչացում և վարկաբեկում ուժային կառույցների ներկայացուցիչներին, սրընթաց կերպով ուկրաինական քաղաքական գործընթացը ծավալել է ոչ իրավաչափ և հակասահմանադրական դաշտում։

Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի և խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդների միջև բանակցությունները, որոնք շարունակվել են մի քանի օր, իշխանությունների կողմից զիջումների են հանգեցրել. Գերագույն Ռադայի արտահերթ նիստ է գումարվել, որը կողմ է քվեարկել հունվարի 16-ի մի շարք օրենքների վերացմանը և ընդունել է 2013 թվականի նոյեմբերի և 2014 թվականի իրադարձությունների մասնակիցների համար համաներման մասին օրենքը։ Հունվարի 28-ին նախագահն ընդունել է վարչապետ Նիկոլայ Ազարովի և նախարարների կաբինետի հրաժարականը։ Չնայած դրան՝ բողոքի ակցիաները շարունակվել են։ Ընդդիմությունը պահանջել է Ուկրաինայի վերադարձը խորհրդարանական-նախագահական կառավարման համակարգին և 2004 թվականի Սահմանադրությանը։ Փետրվարի 12-ին Նախագահ Յանուկովիչը համաձայնել է գնալ կոալիցիոն կառավարության ձևավորմանը։ Մինչև փետրվարի 15-ը համաներման շրջանակներում ազատ են արձակվել բողոքի ակցիաների բոլոր ավելի վաղ ձերբակալված մասնակիցները։ Փետրվարի 15-ի լույս 16-ի գիշերը ցուցարարներն ապաշրջափակել են մարզային վարչակազմերի շենքերը, Կիևում ցուցարարները մասնակիորեն ազատագրել են Գրուշևսկի փողոցը և քաղաքային վարչակազմի շենքը։ Միևնույն ժամանակ, փետրվարի 16-17-ը «Մայդանը» և «Աջ սեկտորը» հայտարարեցին Գերագույն ռադայի վրա «խաղաղ հարձակման» նախապատրաստման մասին։ Յացենյուկը և Կլիչկոն հանգստյան օրերին մեկնել են Գերմանիա, որտեղ խորհրդակցություններ են անցկացրել կանցլեր Անգելա Մերկելի հետ։ Այնտեղ էր նաև Պետրո Պորոշենկոն։

Հակամարտության սրում և քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման համաձայնագրի ստորագրում

Փետրվարի 18-ին իրավիճակի կտրուկ սրում է տեղի ունեցել, որը հաջորդած օրերի ընթացքում զանգվածային արյունահեղություն է սկսվել Կիևի կենտրոնում։ Եվրամայդանի արմատականների և նրանց դիմակայած իրավապահ մարմինների աշխատակիցների, ներքին զորքերի զինծառայողների և Եվրամայդանի հակառակորդների կազմակերպված խմբերի միջև բախումները վերսկսվել են Գերագույն ռադայի նիստի օրը, որտեղ ընդդիմությունը ծրագրում էր քննարկել կառավարման խորհրդարանական-նախագահական ձևին անհապաղ վերադառնալու և 2004 թվականի Սահմանադրության վերականգնման հարցը, իսկ ընդդիմության առաջնորդների կոչով այդ պահանջների պաշտպանությամբ կազմակերպվել էր այսպես կոչված «խաղաղ հարձակում» Գերագույն ռադայի վրա, որին մասնակցել են Եվրամայդանի մի քանի հազար զինված ակտիվիստներ։ Կիևում արյունահեղության պատճառով ծայրահեղ սրվել է իրավիճակը Ուկրաինայի արևմուտքում։ Այստեղ կրկին սկսվել են պետական իշխանության մարմինների և պետական հիմնարկների բռնությունները։

Կիևի կենտրոնում բռնության բռնկումն ու արյունահեղությունը հանգեցրել են պատգամավորների ու Ռեգիոնների կուսակցության պաշտոնյաների զանգվածային փախուստի և իշխանության գործողություններին աջակցության կտրուկ անկման։ Միայն փետրվարի 19-ից մինչև 22-ն ընկած ժամանակահատվածում, ըստ Սերգեյ Տիգիպկոյի, Գերագույն ռադայի ՀԾ խմբակցությունը լքել են 186 ժողովրդական պատգամավորներից 77-ը։ Հետագա օրերին գործընթացը շարունակվել է։

Փետրվարի 19-ի երեկոյան շարունակվող բռնության և կողմերի միջև փոխզիջման նշանների բացակայության ֆոնին Կիև են մեկնել Լեհաստանի, Գերմանիայի և Ֆրանսիայի ԱԳ նախարարները՝ Ուկրաինայի իշխանությունների և ընդդիմության ներկայացուցիչների հետ վերջին բանակցությունների համար ԵՄ-ի արտաքին գործերի խորհրդի արտահերթ նիստի նախօրեին, որտեղ պետք է քննարկվեր Ուկրաինայի նկատմամբ պատժամիջոցների սահմանման հարցը։

Նախագահ Յանուկովիչը փետրվարի 20-ը սգո օր է հայտարարել նախօրեին զոհվածների հիշատակին։ Սակայն այդ օրը դիմակայությունը սրվել է, ինստիտուտի փողոցում չպարզված դիպուկահարների գործողությունների հետևանքով զոհվել են Եվրամայդանի շուրջ հարյուր մասնակիցներ և իրավապահ մարմինների աշխատակիցներ։

Փետրվարի 20-ի երեկոյան պատգամավորները, որոնք հավաքվել էին Գերագույն ռադայի Ազգային անվտանգության և պաշտպանության հարցերով կոմիտեի ղեկավար Վլադիմիր Լիտվինի կոչին նվիրված արտահերթ նիստին, որոշում են ընդունել, որը դատապարտել է բռնության կիրառումը, որը հանգեցրել է Ուկրաինայի քաղաքացիների մահվան, կտտանքների, խոշտանգումների և մարդկության դեմ այլ հանցագործությունների։ Այդ որոշմանը կողմ է քվեարկել 236-ը Ուկրաինայի 238 ժողովրդական պատգամավորներից։

Իր որոշմամբ Գերագույն ռադան կառավարությանը, ՈՒԱԾ-ին, ՆԳՆ-ին, Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարությանը և այլ ռազմականացված խմբավորումներին պարտավորեցրել է անհապաղ դադարեցնել ուժի կիրառումը և արգելել ցանկացած տեսակի զենքի և հատուկ միջոցների օգտագործումը Ուկրաինայի քաղաքացիների դեմ։ Գերագույն ռադան նաև արգելել է հակաահաբեկչական գործողության անցկացումը, որը փետրվարի 19-ին հայտարարել Է Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը և Հակաահաբեկչական կենտրոնը։ Ներքին գործերի նախարարությանը հրահանգվել է «անհապաղ դադարեցնել իրավապահ մարմինների աշխատակիցների կողմից տրանսպորտային հաղորդակցությունների և այլ փողոցների, հրապարակների, նրբանցքների, բուլվարների արգելափակումը Կիևում և Ուկրաինայի այլ բնակավայրերում» և ապահովել իրավապահ մարմինների աշխատակիցների վերադարձը նրանց մշտական տեղակայման վայրեր։

Մինչդեռ Կիև ժամանած Լեհաստանի արտգործնախարար Ռադոսլավ Սիկորսկին, Գերմանիայի արտգործնախարար Ֆրանկ Վալտեր Շտայնմայերը և Ֆրանսիայի արտգործնախարար Լորան Ֆաբիուսը երկարատև բանակցություններ են վարել Վիկտոր Յանուկովիչի հետ՝ ճգնաժամից դուրս գալու խաղաղ տարբերակ գտնելու համար։ Ինչպես հաղորդել Է լեհական մամուլը, արևմտյան երկրների ներկայացուցիչները Ուկրաինայի նախագահին առաջարկել են կազմակերպել անցումային կառավարություն, անցնել սահմանադրական բարեփոխումների և, ամենակարևորը, արտահերթ խորհրդարանական և նախագահական ընտրություններ անցկացնել։ Յանուկովիչի հետ բանակցություններին հաջորդել է նրանց հանդիպումը ընդդիմության հետ։ Յանուկովիչի խնդրանքով Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը նաև իր ներկայացուցչին է ուղարկել Կիև՝ ընդդիմության հետ բանակցային գործընթացին որպես միջնորդ մասնակցելու համար։ Այն դարձել է մարդու իրավունքների հանձնակատար Վլադիմիր Լուկինը։

Փետրվարի 20-ի ուշ երեկոյան նախագահի աշխատակազմում վերսկսվել են բանակցությունները Ուկրաինայի իշխանությունների, ընդդիմության, Լեհաստանի, Գերմանիայի և Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարարների մասնակցությամբ։ Ուշ գիշեր նրանց է միացել Վլադիմիր Լուկինը։ Բանակցություններն ավարտվել են առավոտյան։ Կողմերը նախաստորագրել են համաձայնագրի տեքստը, որի ստորագրումը տեղի է ունեցել փետրվարի 21-ին։

Փետրվարի 21-ին Ռադայի որոշման և նախագահ Յանուկովիչի հրամանի համաձայն սկսվել Է Կիևից ոստիկանության, ներքին զորքերի և ՆԳՆ հատուկ ստորաբաժանումների դուրսբերումը։

Ժամը 16:00-ին նախագահ Յանուկովիչը և երեք ընդդիմադիր կուսակցությունների ղեկավարները Լեհաստանի, Գերմանիայի և Ֆրանսիայի դիվանագիտական ներկայացուցիչների ներկայությամբ (Վլադիմիր Լուկինը հրաժարվել է ստորագրել ճգնաժամի կարգավորման մասին համաձայնագիրը՝ վկայակոչելով դրա սուբյեկտների անորոշությունը) համաձայնագիր են ստորագրել քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին։ Որպես առաջին քայլ՝ համաձայնագիրը նախատեսում էր հատուկ օրենքի ընդունում, ստորագրում և հրապարակում, որը վերականգնում է Ուկրաինայի 2004 թվականի Սահմանադրության գործողությունը։

Համաձայնագրի ստորագրումից մեկ ժամ անց Գերագույն ռադան միանգամից երեք ընթերցմամբ ընդունել է «Ուկրաինայի Սահմանադրության առանձին դրույթների գործողության վերականգնման մասին օրենքի» նախագիծը, որը վերադարձնում է 2004 թվականի Սահմանադրությունը, և այն ուղարկել է նախագահի վարչակազմին։ Բացի այդ, Գերագույն ռադան ընդունել է օրենք, որը բացառում է բողոքի զանգվածային ակցիաների բոլոր մասնակիցների համար քրեական հետապնդումը։ Պատգամավորները նաև պաշտոնից հեռացրել են ՆԳ նախարար Վիտալի Զախարչենկոյին և քվեարկել այն օրենքի օգտին, որը թույլ է տալիս ազատ արձակել Յուլիա Տիմոշենկոյին։

Ընդդիմության հետ Յանուկովիչի համաձայնագիրը նախատեսում էր նաև «ազգային վստահության կառավարության» ձևավորում, սահմանադրական բարեփոխում և նախագահի արտահերթ ընտրությունների անցկացում մինչև 2014 թվականի վերջը, իսկ որպես հրատապ միջոցներ՝ իրավակարգի ուժերի դուրսբերում Կիևի կենտրոնից, բռնության դադարեցում և ընդդիմության կողմից զենքի հանձնում։

Նույն օրը Վիկտոր Յանուկովիչը լքել է Կիևը և մեկնել Խարկով։

Օլիգարխների դերը

Իրադարձությունների ընթացքի վրա էական ազդեցություն է ունեցել ուկրաինացի օլիգարխների դիրքորոշումը։ Քաղաքականության օլիգարխացումը Ուկրաինայում կուսակցական գործունեության առանցքային խնդիրներից մեկն է, որն անդրադառնում է քաղաքացիական հասարակության զարգացման վրա։ Քաղաքական կուսակցություններն Ուկրաինայում միշտ չէ, որ և պարտադիր չէ, որ քաղաքացիական հասարակության արդյունք են։ Նրանք կարող են ստեղծվել «վերևից» որոշակի ստվերային կառույցներով ու դրա համար էլ առաջնորդվում են իրենց հովանավորների, օլիգարխների ու նրանց հաճախորդների շահերով, այլ ոչ թե հանրային շահերով։ «Փողերի իշխանություն» համաուկրաինական գործարար շաբաթաթերթի հաշվարկներով՝ VII գումարման Գերագույն ռադայի շուրջ 100 պատգամավորներ հովանավորվում էին Ուկրաինայի խոշորագույն ֆինանսա-արդյունաբերական խմբերի կողմից։ Ընտրված պատգամավորների թվով անվերապահ առաջատարներն էին Ռինատ Ախմետովը և Դմիտրի Ֆիրտաշը։

Խոշոր օլիգարխները, որոնք իրենց կապիտալը կուտակել էին 1990-ականներից 2000-ական թվականներին, դեռ մինչև Եվրամայդանը դիմակայության մեջ մտան այսպես կոչված «ընտանիքի»՝ Վիկտոր և Ալեքսանդր որդիների և նախագահ Յանուկովիչի (փոխվարչապետ Սերգեյ Արբուզովի, ներքին գործերի նախարար Վիտալի Զախարչենկոյի, Յուրի Կոլոբովի, եկամուտների և տուրքերի նախարար Ալեքսանդր Կլիմենկոյի) հետ։ Ուկրաինական ֆինանսական էլիտան, մասնավորապես, զայրացրել է այն փաստը, որ միայն 2013 թվականին նախագահի ավագ որդու՝ Ալեքսանդր Յանուկովիչի կարողությունը 187 միլիոնից ավելացել է մինչև 500 միլիոն դոլար։ 2010 թվականին, երբ Յանուկովիչն ընտրվել է նախագահ, երկրի ֆինանսա-արդյունաբերական առաջատար խմբերը նրա թեկնածությունը ձեռնտու էին։ Ավելի ուշ ձևավորված «ընտանիքի» («երիտֆորմատորների») և այսպես կոչված «հին օլիգարխների» միջև սկսեցլ են ժամանակ առ ժամանակ տարաձայնություններ առաջանալ (օրինակ՝ բյուջեի ձևավորման ժամանակ), սակայն խոշոր բիզնեսի ներկայացուցիչների լոբբինգով զբաղվող Ասոցացման համաձայնագրի տապալումը արմատապես փոխել է իրավիճակը։

Այն ժամանակ, երբ Յանուկովիչի ընտանիքը զբաղվում էր «կապիտալի առաջնային կուտակմամբ», Առաջին ալիքի օլիգարխներն արդեն կցանկանային իրենց տեսնել համաշխարհային ֆինանսական էլիտայի մեջ։ Այսպես, Ռինատ Ախմետովն արդեն 2009 թվականից իր ակտիվների աուդիտի համար ներգրավել է Price Waterhouse Coopers-ին, այնպես որ նրան պատկանող «Քեփիթալ մենեջմենթը» դարձել Է Ուկրաինայի ամենաթափանցիկ ընկերություններից մեկը։ Մինչ «հին օլիգարխները» հետաքրքրված էին Եվրոպայի հետ տնտեսական հարաբերություններով, ուկրաինական իշխանությունը, որը կոչվում է, «թքեց նրանց դեմքին»՝ հրաժարվելով ստորագրել ԵՄ-ի հետ ասոցացման և ազատ առևտրի մասին համաձայնագիրը։ Մտավախություններ են առաջացել, որ Ուկրաինան վերջին իրադարձություններից հետո կարող է հայտնվել Արևմուտքի մեկուսացման մեջ, իսկ նրա տնտեսության ճգնաժամը, Ինչպես գրել է «Kiev Times»-ը, կարող է իշխանություններին դրդել «բյուջեում անցքեր գլորելու՝ սեփականության նոր վերաբաշխման և բիզնեսի վերաբաշխման ճանապարհով»։

2013 թվականի դեկտեմբերին ԱՄՆ-ի պետքարտուղարի օգնական Վիկտորիա Նուլանդի և Ռինատ Ախմետովի հանդիպման ընթացքում Նուլանդը նախազգուշացրել էր, որ Եվրամայդանը ցրելու դեպքում ԱՄՆ-ն և ԵՄ-ի առաջնորդներն անհապաղ կարձագանքեն պատժամիջոցների սահմանմամբ «ոչ միայն Ռեգիոնների կուսակցության պաշտոնյաների և քաղաքական առաջնորդների, այլև բոլոր նրանց դեմ, ովքեր նյութապես աջակցել են այդ ռեժիմին»։

Որպես օլիգարխ, որն առավել շահագրգռված է Ռուսաստանի հետ առճակատմամբ, անվանում են Իգոր Կոլոմոյսկուն։ Հայտնի է, որ Ուկրաինայի հարավ-արևելքում գտնվում են Կոլոմոյսկու հիմնական ձեռնարկությունները՝ Կրեմենչուգյան նավթավերամշակման գործարանը, Ստախանովսկին, Զապորոժսկի և Նիկոպոլի ֆերոսպլավային գործարանները։ Ֆեռոսլավների արտահանումն իրականացվում է «Հարավային» նավահանգստի միջոցով, որը գտնվում է Օդեսայի մարզում։ 2014 թվականի կեսերին ենթադրություն էր հնչում, որ Կոլոմոյսկի Ուկրաինայի (Դնեպրոպետրովսկի և Օդեսայի մարզ) վերահսկվող տարածքները դարձել են Ուկրաինայում ուժի երրորդ կենտրոնը (Կիևի և Դոնեցկի և Լուգանսկի հանրապետությունների հետ միասին), որը համեմատաբար ինքնուրույն քաղաքականություն է վարում։ Կոլոմոյսկին ֆինանսավորել է զինված կազմավորումները («Շտուրմ» և «Դնեպր» գումարտակները)՝ դրանց պահպանման համար ամսական ծախսելով մինչև 10 միլիոն դոլար։

Արդեն խորհրդարանական կոալիցիայի և կենտրոնական իշխանության փոփոխությունից հետո խոշոր բիզնեսի բազմաթիվ ներկայացուցիչներ (Իգոր Կոլոմոյսկի, Սերգեյ Տարուտա) նշանակվել են Ուկրաինայի մարզային պետական վարչակազմերի ղեկավարներ։

Ուկրաինայի դաշնայնացման գաղափար

Ինչպես նշում են քաղաքագետներ Իգոր Բարինովը, Վլադիմիր Լապկինը և Վլադիմիր Պանտինը, 1990-ականների սկզբին ուկրաինական տնտեսական-քաղաքական էլիտայի կողմից ընտրված ունիտար ազգային պետության մոդելը «ոչ միայն անտեսել է երկրի հիմնարար սոցիալ-մշակութային միատարրությունը, այլև իր մարմնավորման չափով դարձել է քաղաքացիական դիմակայության գլխավոր աղբյուրը, որը մի քանի անգամ պառակտում է երկիրը հերթական ընտրական փորձության ընթացքում»։ Բևեռացման ևս մեկ կարևոր գործոն է դարձել, ըստ քաղաքագետների, ուկրաինական քաղաքական էլիտաների կողմից երկրի քաղաքական կյանքի մի շարք սկզբունքային խնդիրների «փաստացի տաբուավորումը»՝ որպես քաղաքական գործընթացին լեգիտիմ մասնակցության հասանելիության պարտադիր պայման. այդպիսին պետք է դասել «երկրորդ պետական լեզվի», «ֆեդերալացման» և «ինքնավարության» խնդիրները։ Համառորեն հրաժարվելով այդ հարցերը քաղաքական օրակարգ բերել՝ ուկրաինական էլիտաները ձևավորեցին և ամրագրեցին երկրի բաժանումը, որը դրսևորվում է բոլոր ընտրություններում՝ Արևմուտքը և Ուկրաինայի կենտրոնն ընդդեմ Արևելքի և հարավի։ Այսպիսով, վերջին տասնամյակում էթնիկ, լեզվական և մշակութային-դավանաբանական չափանիշների վերաբերյալ ուկրաինական հասարակության ավանդական տարանջատումը հստակ քաղաքականացված է դարձել և վերածվել է ուկրաինական պետության ապակայունացման առանցքային գործոնի։

Քաղաքական ճգնաժամի ընթացքում Հարավ-Արևելյան Ուկրաինայի տարածաշրջանների որոշ ղեկավարներ և հասարակական-քաղաքական գործիչներ Ուկրաինայի դաշնայնացման և իշխանության ապակենտրոնացման գաղափարը ներկայացրել են որպես ստեղծված իրավիճակից հնարավոր ելք։

Այսպես, հունվարի 30-ին Ռեգիոնների կուսակցությունից ժողովրդական պատգամավոր Վադիմ Կոլեսնիչենկոն առաջարկել է ունիտար կառավարման դաշնային մոդելից անցում կատարել երկրի կառավարման դաշնային մոդելին։ Ուկրաինայի դաշնայնացմանը կողմ են արտահայտվել Ռեգիոնների կուսակցությունից ժողովրդական պատգամավոր Օլեգ Ցարևը և կոմունիստ Լեոնիդ Հրաչը։

Դաշնայնացման գաղափարը աջակցություն է գտել որոշ ռուս պաշտոնյաների մոտ։

Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի խորհրդական Սերգեյ Գլազևը «Կոմերսանտ-Ուկրաինա» պարբերականին տված հարցազրույցում պաշտպանել է Ուկրաինայի խոր դաշնայնացման և երկրի հարավ-արևելյան հատվածի մերձեցման գաղափարը Մաքսային միության հետ։ Կոշտ ունիտար պետության շրջանակներում շարունակական դիմակայություն է ընթանալու։ Նրան դադարեցնելու համար պետք է ֆեդերալիզացիա։ Պետք է տարածաշրջաններին տալ բավարար իրավունքներ, իրենց բյուջեներն ինքնուրույն ձևավորելու հնարավորություն և նույնիսկ արտաքին քաղաքական մասնակի ինքնորոշման հնարավորություն։ Համաշխարհային պրակտիկայում կան նման օրինակներ, թեև դրանք տարօրինակ են թվում միջազգային իրավունքի տեսանկյունից, երբ մի երկրի շրջանակներում գործում են տարբեր առևտրա-տնտեսական ռեժիմներ։ Օրինակ, Դանիայի կազմում կան Գրենլանդիա, ընդ որում Դանիան Եվրամիության մաս է կազմում, իսկ Գրենլանդիան՝ ոչ... այսօրվա դրությամբ արևմտյան և Արևելյան Ուկրաինայի մարզերի միջև տնտեսական, մշակութային, մարդկային կապերն ավելի քիչ են, քան Ուկրաինայի հարավ-արևելյան և Ռուսաստանի, ինչպես նաև արևմտյան շրջանների և Եվրամիության երկրների միջև կապերը... փաստ է նաև այն, որ Ուկրաինայի տարբեր հատվածներ ձգտում են դեպի տարբեր առևտրատնտեսական կազմավորումներ։ Ընդ որում, Մաքսային միությունում շահագրգռված ոլորտները շատ ավելի մեծ են, քան նրանք, ովքեր կարող են ակնկալել ԵՄ-ի հետ ազատ առևտրից իրական օգուտներ։

Փետրվարի 12-ին Խարկովում անցկացված «հետճգնաժամային Ուկրաինայում սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական գործընթացները» կլոր սեղանի ընթացքում Խարկովի մարզի նահանգապետ Միխայիլ Դոբկինը Ուկրաինայի դաշնայնացումն անվանել է «իշխանության ապակենտրոնացման առավելագույնս ընդունելի տարբերակ»։ Դաշնայնացումը վախ չէ, դա սեպարատիզմ չէ, դա դավաճանություն չէ պետությանը, այլ կառավարման այլ ձև։ Ուկրաինան որպես ունիտար պետություն չի կայացել։

Ուկրաինայում իշխանափոխությունն ու դրա լեգիտիմության հարցը

Գերագույն Ռադայի ընդունած «Ուկրաինայի Սահմանադրության առանձին դրույթների գործողության վերականգնման մասին օրենքի» նախագիծը, որը վերադարձնում է 2004 թվականի Սահմանադրությունը, նախագահ Յանուկովիչը չի ստորագրել։ Ուկրաինայի Սահմանադրության 94-րդ հոդվածի համաձայն ՝ եթե Ուկրաինայի նախագահը 15 օրվա ընթացքում (տվյալ դեպքում՝ մինչև մարտի 8-ը) չվերադարձրեց օրենքը կրկնակի քննարկման համար, օրենքը համարվում է Ուկրաինայի նախագահի կողմից հավանության արժանացած և պետք է ստորագրվի և պաշտոնապես հրապարակվի։ Սակայն, Գերագույն ռադան փետրվարի 22-ին հրապարակել է 2004 թվականի խմբագրությունում Սահմանադրության վերականգնման մասին որոշումը, որը գործում էր մինչև փետրվարի 21-ին ընդունված օրենքի ուժի մեջ մտնելը, նույն օրը այն հրապարակվել է, իսկ շուտով հրապարակվել է նաև այն օրենքը, որն արդեն ստորագրել է Ալեքսանդր Տուրչինովը։

Փետրվարի 22-ին Խարկովում «Ուկրաինական ճակատ» համաուկրաինական հասարակական միության նախաձեռնությամբ տեղի է ունեցել Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջանների (հիմնականում Խարկովի, Դոնեցկի, Լուգանսկի), Սևաստոպոլ քաղաքի և Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության պատգամավորների համագումարը։ Համագումարում ելույթ ունեցած Ուկրաինայի Գերագույն ռադայում Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցության ղեկավարի տեղակալ Օլեգ Ցարևը հայտարարել է, որ Ուկրաինայում տեղի է ունեցել իշխանության զինված զավթում, ուստի նա համագումարի մասնակիցներին կոչ է արել պայմանավորվել հետագա գործողությունների մասին՝ նպատակ ունենալով կանխել քաղաքական ապակայունացումը Կիևից հարավ-արևելք։ Ընդունված բանաձևի տեքստում ընդգծվում էր, որ «անօրինական զինված կազմավորումները զենք չեն հանձնել, շարունակում են զավթել իշխանության կենտրոնական մարմինները, սպանել խաղաղ մարդկանց և իրավապահ մարմինների աշխատակիցներին։ Ուկրաինայի Գերագույն ռադան աշխատում է ահաբեկչության, զենքի և սպանության սպառնալիքի տակ։ Ուկրաինայի խորհրդարանի որոշումները, որոնք ընդունվել են այս պայմաններում, կասկածներ են առաջացնում նրանց կամավորության, օրինականության և օրինականության վերաբերյալ»։

Արձանագրելով, որ «իշխանության կենտրոնական մարմինները կաթվածահար են արվել», համագումարի պատվիրակները որոշել են, որ «մինչև սահմանադրական կարգի և օրինականության վերականգնումը ընկած ժամանակահատվածում բոլոր մակարդակների տեղական ինքնակառավարման մարմինները, Ղրիմի ԱՀ-ի Գերագույն խորհուրդը և Սևաստոպոլի քաղաքային խորհուրդը որոշել են պատասխանատվություն ստանձնել իրենց տարածքներում սահմանադրական կարգի, օրինականության, քաղաքացիների իրավունքների և նրանց անվտանգության ապահովման համար»։

Նույն օրը հեռուստաեթերում հրապարակվել Է Յանուկովիչի հետ հարցազրույցի տեսագրությունը, որում նա հայտարարել է, որ չի պատրաստվում հրաժարական տալ և մտադիր չէ ստորագրել Գերագույն ռադայի որոշումները, որոնք նա համարում է հակաօրինական, իսկ այն, ինչ տեղի է ունենում երկրում, որակել է որպես «վանդալիզմ, բանդիտիզմ և պետական հեղաշրջում»։ Մի քանի ժամ անց Գերագույն ռադան, որտեղ Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցությունից պատգամավորների զանգվածային դուրս գալուց հետո Միացյալ ընդդիմությունն առավելություն է ստացել, որոշում է ընդունել, որում հայտարարել է, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրական կերպով ինքնամեկուսացել է սահմանադրական լիազորությունների իրականացումից» և չի կատարում իր պարտականությունները, ինչպես նաև արտահերթ նախագահական ընտրություններ է նշանակել 2014 թվականի մայիսի 25-ին։

Փետրվարի 22-ի լույս 23-ի գիշերը Գերագույն ռադայի կողմից նշանակված Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության ղեկավար Վալենտին Նալիվայչենկոն և ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Արսեն Ավակովը «Ալֆա» և «Սոկոլ» հատուկ ստորաբաժանումների մի խումբ մարտիկների հետ փորձել են բռնել Վիկտոր Յանուկովիչին Դոնեցկից դուրս գալու ճանապարհին, սակայն ռուսական հատուկ ծառայությունները ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի կարգադրությամբ իրականացրել են Վիկտոր Յանուկովիչի և նրա ընտանիքի անդամների տարհանման գործողությունը։ Փետրվարի 24-ին Յանուկովիչը ռուսական իշխանությունների աջակցությամբ տեղափոխվել է Ռուսաստանի տարածք։

Փետրվարի 23-ին Գերագույն ռադան նախագահի պարտականությունների կատարումը հանձնել է Գերագույն ռադայի նախագահ Ալեքսանդր Տուրչինովին։

Ռուսաստանը կասկած է հայտնել Վիկտոր Յանուկովիչին նախագահական պաշտոնից հեռացնելու օրինականության հարցում, քանի որ նախագահ Յանուկովիչի նկատմամբ իմպիչմենտի ընթացակարգ չի անցկացվել Ուկրաինայի Սահմանադրության 111-րդ հոդվածին համապատասխան։

Փետրվարի 27-ին հայտնի է դարձել, որ Վիկտոր Յանուկովիչը դիմել է Ռուսաստանի ղեկավարությանը՝ խնդրելով ապահովել իր անձնական անվտանգությունը «ծայրահեղականների գործողություններից»՝ կապված իր հասցեին հնչող հաշվեհարդարի սպառնալիքների հետ։ Իր ուղերձում Յանուկովիչը բազմիցս ընդգծել է, որ իրեն համարում Է Ուկրաինայի գործող նախագահ, իսկ վերջին օրերին Գերագույն Ռադայի ընդունած որոշումները որակել է ոչ լեգիտիմ, կուսակցության բազմաթիվ անդամների և այլ խմբակցությունների բացակայությամբ ընդունվող, ընդ որում, նրա խոսքով, պատգամավորներից մի քանիսը ենթարկվել են ֆիզիկական ազդեցության և ստիպված են եղել լքել Ուկրաինան։

Նույն օրը Յանուկովիչը, որպես գործող նախագահ, համաձայն Ուկրաինայի Սահմանադրության 136-րդ հոդվածի, համաձայնություն է տվել Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Նախարարների խորհրդի նախագահի պաշտոնից Անատոլի Մոգիլևի հրաժարականին և այդ պաշտոնում Սերգեյ Ակսենովին նշանակելուն։

Փետրվարի 28-ին Վիկտոր Յանուկովիչը մամուլի ասուլիս է անցկացրել Դոնի Ռոստովում, որտեղ կոչ է արել Ռուսաստանի ղեկավարությանը անմասն չմնալ Ուկրաինայի իրադրությունից․ «Ռուսաստանը պետք է օգտագործի բոլոր առկա հնարավորությունները կանխելու համար այն քաոսը, ահաբեկչությունը, որն այսօր կա Ուկրաինայում»,-ասել է Յանուկովիչը։ Յանուկովիչն ընդգծել է, որ կտրականապես դեմ է Ուկրաինա ռազմական ներխուժմանը և նրա տարածքային ամբողջականության խախտմանը։ Յանուկովիչը հայտարարել է, որ պատրաստ է վերադառնալ Ուկրաինա՝ իր և իր ընտանիքի անվտանգությունն ապահովելու պայմանով։ Նրա խոսքով՝ ինքը ստիպված է եղել լքել երկիրը՝ իր կյանքի և նրա մերձավորների կյանքի անմիջական սպառնալիքի պատճառով։ Վիկտոր Յանուկովիչը հայտարարել Է, որ ինքը Ուկրաինայի գործող նախագահն է։

ՄԱԿ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ Վիտալի Չուրկինի խոսքով՝ 2014 թվականի մարտի 1-ին Վիկտոր Յանուկովիչը դիմել է Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինին՝ խնդրելով «Ռուսաստանի Դաշնության Զինված ուժերն օգտագործել Ուկրաինայի օրինականության, խաղաղության, իրավակարգի, կայունության, բնակչության պաշտպանության համար»։

Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին համաձայնագրի կատարման գնահատականները

Վիկտոր Յանուկովիչը հայտարարել է, որ ընդդիմությունը Եվրամիության թողտվությամբ, որի ներկայացուցիչները վկայել են ձեռք բերված պայմանավորվածությունները, չի կատարել իր պարտավորությունները (նույն կարծիքին էր Ռուսաստանի ղեկավարությունը):

Միաժամանակ, խորհրդարանի կողմից նշանակված Ուկրաինայի վարչապետ Արսենի Յացենյուկը հայտարարել է, որ ընդդիմության կողմից պայմանավորվածությունները կատարվում են, և, իր հերթին, Վիկտոր Յանուկովիչին մեղադրել է համաձայնագրից դուրս գալու մեջ (նրան պաշտպանել Է ՄԱԿ-ում ԱՄՆ-ի մշտական ներկայացուցիչ Սամանթա Փաուերը)։

Ուկրաինական նոր իշխանությունը ճանաչում է ստացել Եվրամիության և ԱՄՆ-ի կողմից։ Եվրահանձնաժողովի պաշտոնական ներկայացուցիչ Օլիվյե Բային Գերագույն ռադայի որոշումը նախագահի պարտականությունները Ալեքսանդր Տուրչինովի վրա դնելու որոշումը որակել է որպես «ժողովրդավարական և օրինական», իսկ Ուկրաինայում ԱՄՆ դեսպան Ջեֆրի Փայեթը հայտարարել է. «Մենք մերժում ենք ցանկացած ակնարկ այն մասին, որ այստեղ հեղաշրջում է տեղի ունենում, և այն, որ կատարվածի լեգիտիմությունն իբր հարցականի տակ է արտասահմանյան աջակցության պատճառով»։

Նոր իշխանությունների կողմից Վիկտոր Յանուկովիչին քրեական հետապնդման փորձեր

Վիկտոր Յանուկովիչի դեմ առաջին բաց քրեական գործի մասին գրեթե անմիջապես հայտնել է ներքին գործերի նախարարի նորանշանակ պաշտոնակատար Արսեն Ավակովը։ 2014 թվականի փետրվարի 24-ին Յանուկովիչի դեմ քրեական գործ էր հարուցվել խաղաղ քաղաքացիների զանգվածային սպանությունների փաստով, ինչի կապակցությամբ Յանուկովիչը և մի շարք այլ պաշտոնատար անձինք հետախուզման մեջ էին։

Մարտի 2-ին գլխավոր դատախազի պաշտոնակատար Օլեգ Մախնիցկին հայտնել էր, որ գլխավոր դատախազությունը Յանուկովիչի դեմ ևս մեկ քրեական վարույթ է հարուցել։ «Դոնի Ռոստովում նրա ելույթից հետո որոշում է ընդունվել քրեական վարույթ բացել Ուկրաինայում սահմանադրական կարգը տապալելու փորձերի և կոչերի համար»։ Կոնկրետ Ուկրաինայի քրեական օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 2-րդ մասով (սահմանադրական կարգը փոփոխելուն կամ տապալելուն կամ պետական իշխանությունը զավթելուն ուղղված գործողություններ)։

Մարտի 6-ին հայտնի է դարձել, որ ՀՊՄՀ-ն նաև գործ է հարուցել այն փաստի առթիվ, որ Յանուկովիչը «2010 թվականին հակասահմանադրական եղանակով փոխել Է Ուկրաինայի Սահմանադրությունը, և դրանով իսկ զավթել է պետական իշխանությունը», ինչը նույնպես դասակարգվում է որպես հանցագործություն Ուկրաինայի Քրեական օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 2-րդ մասով (այն գործողությունները, որոնք ուղղված են սահմանադրական կարգը փոփոխելուն կամ տապալելուն կամ պետական իշխանությունը զավթելուն)։

Գերագույն ռադայի վերաձևակերպումը, հրաժարականները և անցումային կառավարության ձևավորումը

Փետրվարի 22-ին Գերագույն ռադայի պաշտոնաթող խոսնակ Վլադիմիր Ռիբակին փոխարինել է «Բատկիվշչինայի» ներկայացուցիչ Ալեքսանդր Տուրչինովը, իսկ նրա վրա փետրվարի 23-ին դրվել է Ուկրաինայի նախագահի պարտականությունների կատարումը մինչև արտահերթ նախագահական ընտրությունների անցկացումը, որոնք նշանակված են 2014 թվականի մայիսի 25-ին։

Փետրվարի 22-ին Գերագույն ռադան Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության (Վալենտին Նալիվայչենկո), պաշտպանության նախարարության (Վլադիմիր Զամանա) և Գլխավոր դատախազության (Օլեգ Մախնիցկի) գործունեության վերահսկողության լիազորներին նշանակել է, որից հետո նիստը փակվել է։ (Փետրվարի 24-ին Նալիվայչենկոն Ռադայի կողմից հաստատվեց Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության ղեկավարի պաշտոնում, Մախնիցկին՝ գլխավոր դատախազի պաշտոնակատար)։ Գերագույն ռադան Արսեն Ավակովին նշանակել Է ՆԳ նախարարի պաշտոնակատար և պաշտոնանկ արել գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկային։

Փետրվարի 23-ին Գերագույն ռադան պաշտոնից ազատել է Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Լեոնիդ Կոժարային, կրթության նախարարի պաշտոնակատար Դմիտրի Տաբաչնիկին, առողջապահության նախարարի պաշտոնակատար Ռաիսա Բոգատիրյովային։

Փետրվարի 23-ին Գերագույն Ռադան ուժը կորցրած է ճանաչել «Պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին» 2012 թվականի հուլիսի 3-ի «Պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին» օրենքը, որը երաշխավորում է Ուկրաինայում պետական ուկրաիներեն լեզվին հավասար, այսպես կոչված, «տարածաշրջանային լեզուների», այսինքն՝ լեզուների պաշտոնական օգտագործումը, որոնք, ըստ մարդահամարի տվյալների, հարազատ են համարում համապատասխան տարածաշրջանի բնակչության ավելի քան 10 %-ը։ Ըստ այդ օրենքի՝ ռուսերենը տարածքային կարգավիճակ է ստացել Ուկրաինայի 27 շրջաններից 13-ում։ Մարտի 3-ին, սակայն, Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովը հայտարարել է, որ չի ստորագրի լեզվի քաղաքականության մասին օրենքը չեղյալ հայտարարելու մասին խորհրդարանի որոշումը այնքան ժամանակ, քանի դեռ Գերագույն ռադան նոր օրենք չի ընդունել։

Փետրվարի 24-ին Գերագույն ռադան որոշում է ընդունել Ուկրաինայի Սահմանադրական դատարանի 12 դատավորներին «երդման խախտման» և նրանց նկատմամբ քրեական գործեր բացելու մասին։ Ուկրաինայի Գերագույն ռադան Ազգային բանկի նոր ղեկավար է նշանակել Ստեպան Կուբիվին՝ «Բատկիվշչինա» կուսակցության պատգամավոր։ Հրաժարական են տվել սոցքաղաքականության նախարար Նատալյա Կորոլևսկայան և մշակույթի նախարար Լեոնիդ Նովոխատկոն։

Փետրվարի 27-ին Ուկրաինայի վարչապետ է դարձել Արսենի Յացենյուկը, ձևավորվել է նոր կառավարություն։ Դրանից մեկ օր առաջ կառավարական պաշտոնների թեկնածության շնորհանդեսը տեղի է ունեցել Մայդանում։

Ճգնաժամի շարունակություն

Հարավ-արևելյան տարածաշրջաններ, դաշնայնացման և Ուկրաինայի կազմից դուրս գալու պահանջներ

Արդեն 2014 թվականի փետրվարի վերջին-մարտի սկզբին Ուկրաինայի հարավ-արևելքի քաղաքներն ընդգրկեցին զանգվածային հասարակական-քաղաքական ակցիաներ ուլտրաաջ ազգայնական կազմակերպությունների գործողությունների դեմ՝ ի պաշտպանություն ռուսաց լեզվի կարգավիճակի, հակակառավարական, ֆեդերալ, ռուսամետ կարգախոսների ներքո։ Բողոքի ակցիաները պայմանավորված էին բնակչության զգալի խմբերի կարծիքներն ու շահերը հաշվի առնելու նոր ղեկավարության մերժմամբ, որոնք տրամադրված էին Ռուսաստանի հետ սերտ կապերի պահպանմանը, և ծայրահեղական ուլտրաաջ խմբավորումների մտադրությամբ, որոնք Եվրամայդանի ընթացքում ուժեղացրել են իրենց քաղաքական ազդեցությունը, հարավ-արևելքի ռուսալեզու տարածաշրջանների վրա տարածել ուժային ճնշման մեթոդներ և մեթոդներ, որոնք փորձարկվել են Կիևում և Ուկրաինայի արևմուտքում զանգվածային անկարգությունների ընթացքում (վարչական շենքերի զավթում, ԽՍՀՄ ժամանակներից ի վեր)։

Մարտի 1-ին Դոնեցկի քաղխորհրդի արտահերթ նստաշրջանում պատգամավորներն առաջարկել են շրջանային խորհրդին հանրաքվե անցկացնել «Դոնբասի հետագա ճակատագրի մասին», ռուսաց լեզվի պաշտոնական կարգավիճակը պահպանել ուկրաիներենին հավասար, մորատորիում սահմանել գների աճի և սոցիալական վճարումների նվազեցման վրա, Ռուսաստանը դիտարկել որպես Դոնբասի ռազմավարական գործընկեր, ստեղծել մունիցիպալ ոստիկանության և մինչև Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի ընդունած օրենքների լեգիտիմության պարզումը և պետական իշխանության նոր մարմինների ճանաչումը տարածքների կենսապահովման ողջ պատասխանատվությունը դնել տեղական ինքնակառավարման մարմինների վրա։ Համանման որոշում է ընդունել Լուգանսկի մարզային խորհուրդը, որը, ավելին, հայտարարել է «գործադիր իշխանության նոր մարմինների ոչ լեգիտիմ լինելու» մասին, պահանջել է զինաթափել անօրինական զինված կազմավորումները, արգելել պրոֆաշիստական և նեոֆաշիստական կազմակերպությունները և հայտարարել, որ իր պահանջների չկատարման, քաղաքացիական դիմակայության հետագա սրման և Լուգանսկի մարզի բնակչության կյանքին ու առողջությանը ուղղակի սպառնալիքի առաջացման դեպքում իրավունք է վերապահում օգնություն խնդրել Ռուսաստանի Դաշնության եղբայրական ժողովրդին։

Դաշնայնացման պահանջներով երթեր են անցկացվել Դնեպրոպետրովսկում, Դոնեցկում, Լուգանսկում և Խարկովում, և Ուկրաինայի հարավ-արևելքի մի շարք այլ քաղաքներում։ Խարկովի վարչակազմի շենքի գրոհի հետևանքով 68 մարդ է վիրավորվել։ Ռուսամետ ակտիվիստներին դիմակայում էին «Մետալիստի» ֆուտբոլային ֆանատներն ու «Աջ սեկտոր» խմբավորման անդամները։ Օդեսայում հակամայդանական հանրահավաքի ներկայացուցիչները պահանջել են ռուսաց լեզվի օրինականացում և երկրի ֆեդերալացում։

Ելույթների արմատականացմանը և նոր ռուսամետ առաջնորդների հայտնվելուն զուգընթաց Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի տարածքում խաղաղ ցույցերը, ինչպես նաև Ղրիմի իրադարձությունների ազդեցության տակ աստիճանաբար վերաճեցին զինված դիմակայության, իսկ Ուկրաինայի դաշնայնացման կարգախոսներն այստեղ փոխարինվեցին տարածաշրջանների ինքնուրույնության պահանջներով և հանգեցրին Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների հռչակմանը։ Անջատողական ելույթները ճնշելու համար Ուկրաինայի ղեկավարությունը հայտարարել է հակաահաբեկչական գործողություն սկսելու մասին։ Մնացած շրջաններում իշխանությունների կոշտ դիրքորոշման արդյունքում բաց զանգվածային բողոքի ցույցերն աստիճանաբար ի չիք դարձան։

Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանին

Հիմնական հոդված՝ Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը

2014 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին առավել ընդգրկուն հասարակական-քաղաքական փոփոխությունները տեղի ունեցան Ղրիմում, որը Ուկրաինայում իշխանափոխությունից հետո փաստացի միացվեց Ռուսաստանին։ Ղրիմում շատերի կողմից Յանուկովիչի պաշտոնանկությունը ընկալվեց որպես պետական հեղաշրջում, իսկ նոր իշխանության և նրա կողմնակիցների մի շարք գործողություններ (Գերագույն ռադայի քվեարկությունը Պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին օրենքը չեղյալ հայտարարելու մասին, լյուստրացիայի մասին օրենքի նախապատրաստումը, Եվրամայդանի ակտիվիստների և քաղաքական գործիչների արմատական հայտարարությունները) հանգեցրին ռուսական հասարակական կազմակերպությունների ակտիվացմանը և էթնիկ ռուսների զգալի մասի մոբիլիզացմանը Ուկրաինայի նոր ղեկավարության դեմ։ Հատուկ դիրք է գրավել Ղրիմի թաթարների մեջլիսը, որը հավակնում է Ղրիմի թաթարների ներկայացուցչական մարմնի դերին։ Փետրվարի 21-23-ին նա զանգվածային ակցիաներ էր կազմակերպել՝ ի պաշտպանություն ուկրաինական նոր իշխանության, իսկ ավելի ուշ՝ ՌԴ-ին Ղրիմի միանալու հանրաքվեի նշանակումից հետո մերժել է դրա լեգիտիմությունը։

Փետրվարի 22-ի լույս 23-ի գիշերը ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի կարգադրությամբ հատուկ գործողություն է իրականացվել Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին և նրա ընտանիքի անդամներին Ղրիմի տարածքում անվտանգ վայր տարհանելու ուղղությամբ։ Փետրվարի 23-ի առավոտյան Պուտինը, սեփական խոսքով, ուժային գերատեսչությունների ղեկավարների առջև խնդիր է դրել «սկսել Ղրիմը Ռուսաստանի կազմ վերադարձնելու աշխատանքը»։

Փետրվարի 23-24-ը ռուսամետ ակտիվիստների ճնշման ներքո իրականացվել է Սևաստոպոլի իշխանության գործադիր մարմինների փոփոխություն։ Փետրվարի 26-ին մեջլիսի և ուկրաինական նոր իշխանությունների կողմնակիցները փորձել են գրավել Ղրիմի խորհրդարանի շենքը և արգելափակել նրա աշխատանքը։ Փետրվարի 27-ի վաղ առավոտյան ռուսական հատուկ նշանակության ջոկատայինները գրավել էին Ղրիմի իշխանության մարմինների շենքերը, ինչից հետո ԱՀ Գերագույն խորհրդի պատգամավորները, որոնք հավաքվել էին խորհրդարանի շենքում, պաշտոնաթող էին արել Անատոլի Մոգիլևի կառավարությունը և Ղրիմի նոր կառավարության ղեկավար նշանակել «Ռուսական միասնություն» կուսակցության առաջնորդ Սերգեյ Ակսենովին, որը հայտարարել էր Ուկրաինայի նոր ղեկավարության չճանաչման մասին և դիմել էր Ռուսաստանի ղեկավարությանը։

Մարտի 1-ին ՌԴ Դաշնության խորհուրդը բավարարել է նախագահ Վլադիմիր Պուտինի պաշտոնական դիմումը Ուկրաինայի տարածքում ռուսական զորքերի օգտագործման թույլտվության մասին, թեև այդ ժամանակ դրանք այնտեղ արդեն փաստացի օգտագործվել են։ Ռուս զինծառայողները կամավորների ջոկատների հետ միասին շրջափակել են Ուկրաինայի զինված ուժերի բոլոր օբյեկտներն ու զորամասերը թերակղզու տարածքում, որոնց հրամանատարությունը հրաժարվել է ենթարկվել Ղրիմի նոր կառավարությանը։ Մարտի 16-ին Ռուսաստանի համակողմանի աջակցությամբ անցկացվել Է Ուկրաինայի Սահմանադրությանը հակասող հանրաքվե՝ Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու վերաբերյալ, որի արդյունքների հիման վրա մարտի 17-ին միակողմանի կարգով հռչակվել Է Ղրիմի անկախ Հանրապետությունը, որը մարտի 18-ին Ռուսաստանի հետ պայմանագիր է ստորագրել, որով ինքնահռչակ հանրապետությունը մտնում էր ՌԴ կազմի մեջ։

Ռուսաստանի օրենսդրության համաձայն՝ միացած տարածքում ստեղծվել են Դաշնության նոր սուբյեկտներ՝ Ղրիմի Հանրապետությունը և դաշնային նշանակության քաղաք Սևաստոպոլը, որոնք Ռուսաստանի կողմից դիտարկվում են որպես նրա տարածքի անբաժանելի մաս։ ՄԱԿ-ի փաստաթղթերում և Ուկրաինայի օրենսդրության մեջ Ռուսաստանի կողմից վերահսկվող Ղրիմի տարածքը դիտարկվում է որպես Ուկրաինայի ժամանակավորապես օկուպացված մաս։

Արտահերթ նախագահական ընտրություններ

Մայիսի 25-ին Դոնբասում զինված հակամարտության ֆոնին կայացել են Ուկրաինայի արտահերթ նախագահական ընտրությունները։ Հաղթանակ է տարել Պետրո Պորոշենկոն, որը հավաքել է ձայների 54,7 %-ը։

Ուկրաինայի բարձրագույն ղեկավարության փոփոխությունը չի նպաստել քաղաքական ճգնաժամի կարգավորմանը, այլ ընդհակառակը, հանգեցրել է դրա խորացմանը։ Նախագահ Յանուկովիչին իշխանությունից հեռացնելու լեգիտիմությունը, շրջանցելով սահմանադրական ընթացակարգերը, հարցեր է առաջացնում։ Ուկրաինական և արևմտյան լրատվամիջոցներում և իշխանափոխությանը սատարող ուկրաինացի քաղաքական գործիչների հայտարարություններում տվյալ իրադարձությունները, ինչպես և ամբողջ Եվրամայդանը, դիտարկվում են որպես հեղափոխություն («արժանապատվության հեղափոխություն»)։ Ռուսական ԶԼՄ-ներում, ռուս և ուկրաինացի մի շարք քաղաքական գործիչների հայտարարություններում դրանք հաճախ գնահատվում են որպես պետական հեղաշրջում։

Ուկրաինական ճգնաժամի գլոբալ ասպեկտներ

Քաղաքագետների գնահատմամբ՝ ճգնաժամը, որն Ուկրաինան ապրում է 2013 թվականի վերջից, դարձել է «Քաղաքական-իրավական, աշխարհաքաղաքական, աշխարհատնտեսական և նույնիսկ արժեհամակարգային դիմակայության յուրօրինակ էպիկենտրոնը ոչ միայն հետխորհրդային տարածքում, այլև Մեծ Եվրոպայի և նույնիսկ գլոբալ աշխարհում»։ Այս ճգնաժամը բացահայտեց և արդիականացրեց գլոբալ բնույթի խնդիրները, որոնց թվում առաջին հերթին անվանում են «աշխարհակարգի աճող անկայունությունը և միջազգային ինստիտուտների գործունեության նվազող արդյունավետությունը, դրանց նկատմամբ վստահության անկումը..., հակամարտությունների կարգավորման միջազգային իրավաքաղաքական մեխանիզմների գործուն և անկողմնակալությունը, հակամարտող կողմերին երկխոսության պարտադրումը..., ժողովրդավարության ինստիտուտների գործունեության խնդիրների սրընթաց աճը ոչ միայն անցումային քաղաքական համակարգ ունեցող երկրներում, հետխորհրդային և աշխարհի այլ տարածաշրջաններում, բայց նաև ժողովրդավարության խոր ու վաղեմի ավանդույթներ ունեցող երկրներում»։

Արևմուտքի դիրքորոշում

Ուկրաինայում 2013 թվականի նոյեմբերի վերջին կառավարության որոշմանը ի պատասխան սկսված զանգվածային բողոքի ցույցերը լիակատար տեղեկատվական և բարոյական աջակցություն են ստացել Եվրամիության և ԱՄՆ-ի կողմից։

«Խորը հիասթափություն» է հայտնել ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման նախապատրաստական գործընթացը կասեցնելու Ազարովի կառավարության որոշումից շատերը՝ եվրաչինովնիկները, ԱՄՆ-ի ղեկավարության, ԵԽԽՎ-ի, եվրոպական պետությունների ներկայացուցիչները։ 2013 թվականի դեկտեմբերի 3-ին Եվրահանձնաժողովը հայտարարել էր, որ մտադիր չէ նոր բանակցություններ բացել Ուկրաինայի հետ արդեն նախաստորագրված Ասոցացման համաձայնագրի տեքստի փոփոխման շուրջ։

Եվրամիություն

2013-ի նոյեմբերի լույս 30-ի գիշերը Եվրամայդանի ուժային ցրումը Արևմուտքի պետությունների կողմից ուկրաինական ղեկավարության կտրուկ քննադատությունն էր առաջացրել։ Դեկտեմբերի 2-ին Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը նախազգուշացրել էր Ուկրաինայի կառավարությանը զերծ մնալ խաղաղ ցուցարարների դեմ ուժի կիրառումից։ Վիկտոր Յանուկովիչը և Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ժոզե Մանուել Բարոզուն հեռախոսազրույց են ունեցել, որի ընթացքում Յանուկովիչը Բարոզուին խոստացել է հետաքննել Մայդանում ցուցարարների դեմ ուժի կիրառումը։ ԱՄՆ նախագահի մամուլի քարտուղար Ջեյ Քարնին հայտարարել է, որ ԱՄՆ վարչակազմը Կիևում տեղի ունեցած անկարգությունները չի դիտարկում որպես պետական հեղաշրջման փորձ և կոչ է անում Ուկրաինայի իշխանություններին պայմաններ ստեղծել քաղաքացիների ազատ կամարտահայտման համար։ Եվրամիության ընդլայնման հարցերով եվրահանձնակատար Շտեֆան Ֆյուլեն կոչ է արել Ուկրաինայի ղեկավարությանը և ընդդիմությանը նստել բանակցությունների սեղանի շուրջ և անհապաղ սկսել կոնսենսուս փնտրել։ ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Անդերս Ֆոգ Ռասմուսենը դիմել է Ուկրաինայի կառավարությանը և բողոքի ակցիաների մասնակիցներին՝ կոչ անելով ձեռնպահ մնալ ուժի կիրառումից։ Եվրախորհրդարանի նախագահ Մարտին Շուլցը հայտարարել է. «Ես կոչ եմ անում ուկրաինական իշխանություններին հավատարիմ մնալ իրենց միջազգային պարտավորություններին և հարգել կամարտահայտության և հավաքների ազատությունը։ Ճգնաժամը պետք է լուծվի բոլոր քաղաքական ուժերի երկխոսության միջոցով»։ Շվեդիայի արտաքին գործերի նախարարությունը հրավիրել Է Ուկրաինայի դեսպան Վ. Ստեպանովին՝ Ուկրաինայում տիրող իրավիճակի վերաբերյալ մտահոգություն հայտնելու համար։ Բացի այդ, Լիտվայի ԱԳՆ-ն նույն նպատակով այսօր կանչել է Ուկրաինայի դեսպան Վյաչեսլավ Ժովտենկոյին։

Դեկտեմբերի 4-ին Կիև է ժամանել Գերմանիայի ԱԳ նախարար Գիդո Վեստերվելլեն, որն այցելել է Եվրամայդան և հանդիպել Կլիչկոյի և Յացենյուկի հետ։ Եվրոպայի խորհրդի գլխավոր քարտուղար Թորբյորն Յագլանդը կոչ է արել Ուկրաինային հետաքննել Եվրամայդանում ցուցարարներին ծեծելու դեպքերը։ Նա հիշեցրել է, որ խաղաղ հավաքների իրավունքը ամրագրված է մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայում։

Դեկտեմբերի 8-ին Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ժոզե Մանուել Բարոզուն Վիկտոր Յանուկովիչի հետ հեռախոսազրույցում կրկին նշել է իրավիճակի քաղաքական կարգավորման անհրաժեշտությունը ընդդիմության և քաղաքացիական հասարակության հետ երկխոսության, քաղաքացիական ազատությունների հարգանքի և առավելագույն զսպվածության միջոցով։

Դեկտեմբերի 12-ին Եվրախորհրդարանը հատուկ բանաձև է ընդունել «Վիլնյուսի գագաթնաժողովի արդյունքների» և «Արևելյան գործընկերության» ապագայի մասին, մասնավորապես, Ուկրաինայի նկատմամբ։

2015 թվականի փետրվարի 24-ին Եվրահանձնաժողովի պաշտոնական ներկայացուցիչ Օլիվյե Բային Բրյուսելում հայտարարել էր, որ Եվրահանձնաժողովը լեգիտիմ է ճանաչել Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովի նշանակումը։ Ուկրաինայի նոր ղեկավարությունը, որն աջակցում է Արևմուտքի երկրներին, կարգադրել է վերսկսել եվրաինտեգրման գործընթացը։ Մարտի 21-ին Եվրամիության և Արսենի Յացենյուկի ներկայացուցիչները ստորագրել են Ասոցացման համաձայնագրի քաղաքական բլոկը։ Հունիսի 27-ին ստորագրվել է համաձայնագրի տնտեսական մասը։

ԱՄՆ

ԱՄՆ-ն իրադարձությունների հենց սկզբից ընդդիմությանն աջակցում էր նրա պահանջների առաջխաղացման հարցում և ճնշում էր գործադրում ուկրաինական իշխանությունների վրա։ Այսպես, օրինակ, 2013 թվականի դեկտեմբերի 6-ին ԱՄՆ պետքարտուղարի օգնական Վիկտորիա Նուլանդը Թբիլիսիում կայացած մամուլի ասուլիսում հայտարարել է. «Ինչ վերաբերում Է Ուկրաինային, վաղուց ժամանակն է Ուկրաինայի ղեկավարության համար լսել իր ժողովրդի ձայնը և վերսկսել ուղին դեպի Եվրոպական ինտեգրացիա և տնտեսական առողջացում... ուկրաինացի ժողովրդի ձայնը պետք է լսելի լինի։ Նա եվրոպական ապագայի կոչ է անում.դա ազատ և ժողովրդավարական ապագա է, դա հաշվետու դատավարություն է, դա մարդկային արժանապատվություն է և Ուկրաինայի տնտեսական առողջության վերականգնում»։ «Բռնությունը կամ բռնության սպառնալիքն անընդունելի են ժողովրդավարական պետությունում»,- ասել Է Նուլանդը և հայտարարել, որ բռնության համար պատասխանատուները նոյեմբերի 30-ին «պետք է կանգնեն արդարադատության առջև, իսկ ձերբակալվածներին պետք է ազատ արձակել... անցել է վեց օր, իսկ պատասխանատվություն չկա»,- հավելել Է նա։

Մի շարք աշխատանքներում, այդ թվում՝ արևմտյան հետազոտողների, ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտը մեղադրում է այն բանում, որ նա ուղղորդել և ուղղորդել է բողոքի շարժումը, այդ թվում՝ իրեն ենթակա ոչ կառավարական կազմակերպությունների (ՀԿ) և մասնավոր հիմնադրամների միջոցով։ Նման գործողությունների նպատակը Ռուսաստանի տնտեսական զարգացման և քաղաքական ազդեցության ռազմավարական զսպումն է, մի կողմից՝ Ռուսաստանի և Եվրամիության միջև հարաբերությունների վատթարացման, իսկ մյուս կողմից՝ Ռուսաստանի սահմաններին ՆԱՏՕ-ի ռազմական ենթակառուցվածքի մոտենալու միջոցով։ Ամեն դեպքում, Ուկրաինան «մանրադրամ» է ներկայացնում ԱՄՆ աշխարհաքաղաքական խաղում։ ԱՄՆ-ի Պետդեպարտամենտի՝ Կիևում իշխանափոխության կազմակերպման հիմնական համակարգողներն են Եվրոպայի և Եվրասիայի հարցերով պետական քարտուղարի օգնական Վիկտորիա Նուլանդը և Կիևում ԱՄՆ-ի դեսպան Ջեֆրի Փայեթը։ Վիկտորյա Նուլանդը իրադարձությունների ընթացքում երեք անգամ այցելել է Մայդան և ակտիվորեն նպաստել Ուկրաինայի նոր ղեկավարության և նրա քաղաքական կուրսի ձևավորմանը։

Հարկ է նշել, որ ԱՄՆ-ի և Եվրամիության միջև ընդդիմության վրա ազդեցության մեջ առանձնահատուկ մրցակցության առկայությունը ։ Այսպես, 2014 թվականի փետրվարի սկզբին միջազգային աղմկահարույց սկանդալը ԶԼՄ-ներում առաջացրել Էր Վիկտորյա Նուլանդի և Ուկրաինայում ԱՄՆ դեսպան Ջեֆրի Փայեթի հեռախոսազրույցի հրապարակումը, որում Նուլանդը, չընտրելով արտահայտություններ, զրուցակցին հայտնել էր, որ հենց նա է մտածում Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման ուղղությամբ ԵՄ ջանքերի և ուկրաինական խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդների մասին։ Եվրախորհրդի նախագահ Հերման վան Ռոմպոյն ի պատասխան հայտարարել է, որ ամերիկացիներին չպետք է խառնվեին Ուկրաինայի իրադրությանը։

ԱՄՆ դեսպան Ջեֆրի Փայեթը 2013 թվականի նոյեմբերի 30-ին Եվրամայդանը ցրելուց մի քանի ժամ անց այդպես է արձագանքել Twitter-ի իր էջում․ «առայժմ աշխատում եմ հասկանալու համար, թե ինչ է տեղի ունեցել, բայց, իհարկե, դատապարտում եմ խաղաղ ցուցարարների դեմ ուժի կիրառումը»։ ԱՄՆ պետքարտուղարի տեղակալ Վիկտորիա Նուլանդը դեկտեմբերի 11-ին այցելել է Մայդանում ցուցարարների ճամբար՝ Ջեֆրի Փայեթի ուղեկցությամբ և կազմակերպել է ցուցարարներին ապրանքների բաժանում։ Նախօրեին Նուլանդը հանդիպել է ուկրաինական ընդդիմության առաջնորդների հետ՝ այդ հանդիպումը գնահատելով արդյունավետ։ Նույն օրը Վիկտորյա Նուլանդը հանդիպել է Յանուկովիչի հետ՝ նրան հայտարարելով, որ ցուցարարներին ցրելու համար իշխանությունների կիրառած մեթոդներն անընդունելի են։ Հանդիպման ավարտին Նուլանդը հայտարարել է, որ Ուկրաինան հնարավորություն ունի վերադառնալ եվրաինտեգրման ուղի և որ ցանկանում է, որ Յանուկովիչն այդ ուղղությամբ շարժվի, ինչպես նաև վերսկսի բանակցությունները ԱՄՀ-ի հետ։ ԱՄՆ Պետքարտուղարության մամուլի քարտուղար Ջեն Պսակին այդ ժամանակ էլ առաջին անգամ հիշեցրել է, որ ամերիկյան վարչակազմը դիտարկում է մի քանի տարբերակներ վրա ազդեցության իրադարձությունները։ Դեկտեմբերի 13-ին Հանրապետական և դեմոկրատական կուսակցությունների մի խումբ սենատորներ ներկայացրել են բանաձևի նախագիծ, որը կոչ է անում ուկրաինական ճգնաժամի «խաղաղ և ժողովրդավարական կարգավորմանը»։ Սենատորներն առաջարկել են քննարկել խաղաղ ցուցարարների նկատմամբ բռնության համար պատասխանատու անձանց դեմ պատժամիջոցների հարցը։ Մասնավորապես, խոսքը ԱՄՆ մուտքի արգելքի և ակտիվների սառեցման մասին է։

2014 թվականի հունվարի 8-ին ԱՄՆ Սենատը Ուկրաինայի իրավիճակի վերաբերյալ բանաձև ընդունեց, որում, մասնավորապես, խստորեն դատապարտվում էր Ուկրաինայի իշխանությունների որոշումը 2013 թվականի նոյեմբերի 30-ին, 2013 թվականի դեկտեմբերի 1-ին և 11-ին խաղաղ ցուցարարների դեմ բռնություն կիրառելու մասին և կոչ էր արվում անհապաղ պատժել բռնության կիրառման մեղավորներին։ Մինչդեռ Կիևում ԱՄՆ-ի դեսպան Ջեֆրի Փայեթը հանդիպում է ունեցել ուկրաինական «Ավտոմայդանի» ակտիվիստների հետ և նրանց հավաստիացրել, որ «խաղաղ քաղաքացիների հետապնդողների նկատմամբ կարող են պատժամիջոցներ կիրառվել.այդ մարդիկ կարող են զրկվել քաղաքակիրթ երկրներ այցագրից, կարող են փակվել նրանց հաշիվները»։ ԱՄՆ դեսպանատանը խոստացել են բոլոր հնարավոր աջակցությունը Եվրամայդանի ակտիվիստներին, այդ թվում՝ «իրավական օգնություն»՝ հալածանքներից պաշտպանվելու համար։ Ինչպես հայտնի է դարձել այն ժամանակ, ԱՄՆ-ի վարչակազմում արդեն ձեռնամուխ են եղել ուկրաինացի պաշտոնյաների ցուցակների կազմմանը, որոնց նկատմամբ պատժամիջոցներ կկիրառվեն։

2014 թվականի հունվարի 20-ին Կիևում բախումների հերթական սրացումից հետո, որը հրահրվել էր Գերագույն ռադայի կողմից «հունվարի 16-ի օրենքների» ընդունմամբ, Սպիտակ տունը հակամարտության երկու կողմերին կոչ էր արել անհապաղ դադարեցնել բախումները՝ սպառնալով պատժամիջոցներ սահմանել Ուկրաինայի դեմ։ Հակամարտության սրման պատասխանատվությունը ԱՄՆ-ի նախագահի վարչակազմը դրել է ուկրաինական իշխանությունների վրա, որոնք, հայտարարության համաձայն, «ի վիճակի չեն ճանաչել իրենց ժողովրդի օրինական պահանջները»։ Այդ ժամանակ էլ ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտը չեղարկել է ամերիկյան վիզաները Ուկրաինայի քաղաքացիների համար, որոնց ԱՄՆ-ում համարում են մասնակից 2013 թվականի նոյեմբերին և դեկտեմբերին «Եվրամայդանի» ուժային ցրմանը։

2014 թվականի հունվարի 30-ին ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտի պաշտոնական ներկայացուցիչ Ջենիֆեր Փսակին ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել էր, որ, ինչպես կարծում են ԱՄՆ-ն, Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը պետք է շարունակի բանակցություններն ընդդիմության հետ «խաղաղ կարգավորման ուղղությամբ կոնկրետ քայլեր ձևավորելու համար»։ Ջենիֆեր Փսակիի խոսքով՝ նախորդ օրերին ԱՄՆ-ի փոխնախագահ Ջո Բայդենը երեք անգամ հեռախոսազրույց է ունեցել Վիկտոր Յանուկովիչի հետ․ «Մենք պահանջել ենք, որ Ուկրաինայի իշխանություններն ու ընդդիմությունն ապահովեն, որպեսզի Ուկրաինայի նոր կառավարությունը կարողանա նպաստել քաղաքական միասնությանը, տնտեսության առողջացմանը ԱՄՀ-ի աջակցությամբ և պատասխան տա ժողովրդի ձգտումներին եվրոպական ապագայի համար»։

Ինչպես հայտնել Է Ջենիֆեր Փսակին, նախօրյակին ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Ջոն Քերին հեռուստակոնֆերանս է անցկացրել ուկրաինական ընդդիմության առաջնորդների հետ, որի ընթացքում «պետքարտուղարն ընդգծել է անվերապահ աջակցությունը Եվրոպայի հետ ասոցացման հարցում ուկրաինացի ժողովրդի ժողովրդավարական ձգտումներին և ողջունել այդ ընդդիմադիր առաջնորդների հայտարարությունները, որոնք ուղղված են բռնության դեմ, ժողովրդավարության պաշտպանության ուղղությամբ նրանց համարձակ աշխատանքը, խաղաղ կարգավորման նպատակներին հասնելու բնագավառում առաջընթացը», ինչպես նաև մտահոգություն է հայտնել Մարդու իրավունքների խախտման վերաբերյալ հաղորդումների ԱՄՆ-ն Ուկրաինայի կառավարությունից պահանջել է ստեղծել այդ հանցագործությունների հետաքննության իրավաբանական հանձնաժողով և մեղավորներին պատասխանատվության ենթարկել։

Փետրվարի 14-ին ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը հանդես է եկել հայտարարությամբ, որում կոչ է արել Ուկրաինայում ձևավորել «բազմակուսակցական տեխնիկական կառավարություն՝ լիազորությունների և պատասխանատվության իսկական տարանջատմամբ, որը կարող է վաստակել ուկրաինացի ժողովրդի վստահությունը և վերականգնել քաղաքական և տնտեսական կայունությունը»։ Փաստաթղթում ողջունել են բողոքի ակցիաների ընթացքում ձերբակալված բոլոր անձանց ազատ արձակման մասին հայտարարությունը՝ որպես «լարվածության թուլացման և Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամի խաղաղ, ոչ բռնի լուծման համար տարածություն ստեղծելու կարևոր քայլ»։

Վստահության հետագա ամրապնդման նպատակով Պետդեպարտամենտը կոչ է արել Ուկրաինայի իշխանություններին «դադարեցնել ցուցարարների և քաղաքացիական հասարակության ակտիվիստների նկատմամբ բոլոր հետաքննությունները, ձերբակալությունները, ձերբակալություններն ու դատական հետապնդումները՝ կապված Եվրամայդանի բողոքների հետ»։

ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբաման 2015 թվականի փետրվարի 1-ին Սի-Էն-Էն հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ն «միջնորդ է հանդես եկել Ուկրաինայում իշխանության անցնելու հարցում»։

Գնահատականներ

Ֆրանսիացի հետազոտող Ժան Ժերոնիմոյի գնահատմամբ՝ ուկրաինական ճգնաժամը երկու Պատմական թշնամիների՝ Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի միջև ազդեցության համար պայքարի շարունակությունն է, ընդ որում, ԵՄ-ի հետ Ուկրաինայի ցանկացած մերձեցում կարող է համարվել ՆԱՏՕ-ին նրա ինտեգրման նախապատրաստական փուլ, ինչն էլ ամերիկյան նոր դիվանագիտության թաքնված նպատակն է։

Գերմանիայի նախկին կանցլեր Գերհարդ Շրյոդերը սխալ է անվանել Ուկրաինայում Եվրամիության քաղաքականությունը։ Նրա կարծիքով՝ Եվրամիությունը «ոչ մի պատկերացում չունի, թե որքանով է Ուկրաինան մշակութային պառակտում և որ նրա հետ չի կարելի սովորական ձևով վարվել», և Ասոցացման համաձայնագիր է առաջարկում «կամ մեզ հետ, կամ Ռուսաստանի հետ» սկզբունքով։ Նման դիրքորոշում է հայտնել Գերմանիայի մեկ այլ նախկին կանցլեր Հելմուտ Շմիդտը։

Ինչպես գրում է Ֆյոդոր Լուկյանովը, «Ռուսաստանը գլոբալ քաղաքականության մեջ» ամսագրի գլխավոր խմբագիրը, փետրվարի 21-ին ստորագրված քաղաքական սուր դիմակայության հաղթահարման համաձայնագիրը նախատեսում էր անցումային շրջան՝ Վիկտոր Յանուկովիչի իշխանության պահպանումը, թեև կրճատված լիազորություններով, մինչև ընտրությունները, որոնք պետք է անցնեին ընդամենը մի քանի ամիս անց։ ԵՄ-ն փաստացի հրաժարվել է կատարել ստորագրված համաձայնագրի կատարման երաշխավորի դերը։ Դրանով Եվրամիությունը, ինչպես ավելի վաղ և ԱՄՆ-ն, աջակցել և ճանաչել է ընդդիմության ոչ լեգիտիմ իշխանության գալը և ուղղակիորեն նպաստել Ուկրաինայում սահմանադրական կարգի խախտմանը։

Միջազգային իրավունքի ինստիտուտի նախագահ Ռեյն Մյուլերսոնը կարծում է, որ ընդդիմության և իշխանության միջև փոխզիջումն անհնար է դարձել ընդդիմադիրների վստահության պատճառով, որ արևմտյան երկրները ամեն ինչ կանեն հանուն իրենց հաղթանակի։

Ամերիկացի տնտեսագետ և քաղաքական մեկնաբան Փոլ Ռոբերթսը հայտարարել է, որ Ուկրաինայում տեղի ունեցող իրադարձությունները ֆինանսավորել են ԱՄՆ-ն։ Նա նաև նշել է. «դա չի նշանակում, որ ուկրաինացիները իրական օրինական բողոքներ չունեն։ Սակայն միանգամայն ակնհայտ է, որ այս ամենը ծրագրված է, որպեսզի Ուկրաինան հետագայում անդամակցի ԵՄ-ին և ՆԱՏՕ-ին։ Քանի որ ԱՄՆ-ի գլխավոր նպատակն է սեփական ռազմակայանները տեղակայել իր տարածքում, ռուսական սահմանի մոտ»։

Ամերիկյան The National Interest հրատարակությունը, վերլուծելով ուկրաինական ճգնաժամի առաջին տարեդարձը, նշել է, որ վերջին քսանհինգ տարում Ուկրաինան ապացուցել է, որ ի վիճակի չէ կառավարել ինքն իրեն, ինչպես նաև կորցրել է ինքն իրեն որոշելու իրավունքը, թե ում հետ է անդամակցել դաշինքներին։