Կապույտ տպագրություն

Կապույտ տպագրություն;
Տեսակ	traditional craftsmanship? և knowledge and practices concerning nature and the universe?
Երկիր	Ավստրիա, Չեխիա, Գերմանիա, Հունգարիա և Սլովակիա

Կապույտ տպագրություն (գերմ.՝ Blaudruck, չեխ․՝ Modrotisk, հունգ.՝ Kékfestés, սլովակ.՝ Modrotlač), սպիտակեղենի կամ բամբակյա գործվածքների ներկման գործընթաց, որի միջոցով ստացվում է կապույտ ֆոնի վրա սպիտակ նախշ: Սա ռեզերվային պրինտ տեխնոլոգիա է այսպես կոչված կաղապար-մոդելներով, որոնցով գործվածքի վրա պաշտպանիչ բաղադրություն է տպվում, որից հետո կտորը ներկվում է ինդիգոյով։

Կապույտ տպագրությունը 18-րդ դարում կոչվել է նաև ճենապակյա տպագրություն՝ կապույտ և սպիտակ ձևավորման տարածվածության պատճառով^[1]: Կապույտ տպագրությունը Ավստրիայում, Գերմանիայում (Blaudruck), Չեխիայում (Modrotisk), Սլովակիայում (Modrotlač) և Հունգարիայում(Kékfestés) ընդգրկվել է մարդկության ոչ նյութական մշակութային ժառանգության ներկայացուցչական ցանկում^[2]:

Պատմություն

Պուլսնից քաղաքի (Սաքսոնիա, Դրեզդեն) կապույտ տպագրության ռեզերվային պրինտը որպես սեղանի ծածկոզազարդ

Կապույտ ներկերի արհեստանոց ( Թուրինգյան ֆոլկլորի թանգարան Էրֆուրտ )

Մահճակալ և օրորոց^[3], 19-րդ դարի 1-ին կես, Թյուրինգյան ֆոլկլորի թանգարանում, Էրֆուրտ, Գերմանիա

Տեքստիլ գործվածքներն ի սկզբանե ներկվել են բացառապես պիգմենտներով: Սրանք կպչում են մանրաթելերին՝ առանց դրանց մեջ թափանցելու: Եգիպտական ղպտիները, ինչպես նաև Հնդկաստանում և Ճավայում Պլինիոս Ավագի ժամանակ արդեն ծանոթ էին տեքստիլի ներկման գործընթացներին՝ օգտագործելով ռեզերվային այս տեխնոլոգիան: Քանի որ դրա նկարագրության մասին հարցերի պատասխանները չեն ստացել, գործընթացը չի կիրառվել Եվրոպայում:

Միայն 1894 թվականին է հասկացվել, երբ Առլի արքեպիսկոպոս Կեսարիուս Առլեցու գերեզմանում հայտնաբերվել է գործվածք և Պլինիոսի գրած տեքստը: Միաժամանակ, գործընթացը Եվրոպա է հասել հոլանդական Արևելահնդկական ընկերության հետ կապված ճանապարհորդների միջոցով: Այստեղից էլ այն տարածվել է 17-րդ դարի վերջին, այն բանից հետո, երբ 1678 թվականին Ամստերդամում չթի Կաիկո տպագրական ընկերություն է հիմնվել։ Գերմանիայում պաշտպանիչ տպագրության առաջին նախագիծը կատարել է Երեմիա Նոյհոֆերը Աուգսբուրգում 1689 կամ 1690 թվականներին, և այդ տեխնիկան արագ տարածում է գտել: Ռեզերվային ճնշումը տարածված չի եղել միջնադարյան Եվրոպայում, քանի որ լրջաբույս ներկանյութով փայտե տաք չաները կարող էին հեշտությամբ լուծել-հալեցնել մոմե և սոսնձող պահպանիչ/ռեզերվային նյութերը: Մյուս կողմից, մաքուր ինդիգո ներկանյութով չաները հնարավոր էր օգտագործել սառը ներկման համար, իսկ ավելի լավ պաշտպանիչ նյութեր ստեղծվել են միայն 1700-ական թվականներից հետո: Այս, այսպես կոչված, ստվարաթղթե տպագրմամբ ամենահին բաղադրատոմսը գրանցվել է 1727 թվականի հոլանդական օրագրում^[4]:

1734 թվականին Մինդեն-Ռավենսբերգում (Պրուսիայի թագավորություն) ստեղծվել է կապույտ և սպիտակ ներկերի առևտրի գիլդիա։ Հետագայում գիլդիաներ են առաջացել մինչև 19-րդ դարի սկիզբը: Սկզբում տպագրումը կիրառել են միայն կտավից գործվածքների վրա, բայց սկսած 18-րդ դարից նաև կիսավուշե և նուրբ բամբակյա գործվածքների վրա, հատկապես կիրառվել է անկողնային սպիտակեղենի, վարագույրների և կանացի հագուստի համար: Պատկերները ստանալու համար գծանկարչությունը սկսվել է ներդրվել 18-րդ դարից:

Մինչ արդյունաբերականացումը, հարստության հիմնական չափանիշը համարվել է թանկարժեք գործվածքներ և բարդ ասեղնագործ իրեր ունենալը, իսկ գործելը, կապույտ տպագրությունը, որը հիմնականում գյուղական բնակչության ձեռագործ աշխատանքն է եղել, համարվել է արվեստ աղքատների համար: Նախընտրելի կապույտից բացի ներկել են նաև տարբեր գույներով. կարմիր գույնի համար ինդիգոյի փոխարեն օգտագործվել է տորոն կամ դեղին գույնի համար դեղին հափրուկ:

Տարածվածություն

Վագներ կապույտ տպագրության գործարան Բադ Լեոնֆելդենում (Ավստրիա). Կառլ Վագները արտադրամասի ինդիգո չանով

Արդյունաբերականացումը և արդյունքում ստացված մեխանիկական գլանով տպագրությունը հանգեցրել է կապույտ տպագրության արտադրամասերի մեծ մասի փակման: Կապույտ տպագրության արդյունաբերական արտադրություն չի եղել։ Այսօր Եվրոպայում մնացել են մի քանի արհեստագործական ձեռնարկություններ, որոնք տիրապետում են մոդելների արտադրությանը և տպագրության հին մեթոդներին։ Կապույտ պրինտով արտադրողների մեծ մասը գտնվում է Գերմանիայում՝ 12 արտադրամասով: Եվրոպայում ամենահին, դեռևս ակտիվ գծագրային նախագծերով արտադրամասը գտնվում է Ներքին Սաքսոնիայի Էյնբեկում: Ստորին Սաքսոնիայի նախագծման այլ արտադրամասեր կան Շեյսելում և Յևերում: Բավարիայում դեռևս գործում է արհեստագործության երկու արհեստանոցներ. Fromholzer ձեռքի տպագրության և ներկման ֆաբրիկան Ռումանսֆելդենում^[5], որը գոյություն ունի 1640 թվականից, և Henkenjohann & Sander կապույտ տպագրության ֆիրման Բադ Այբլինգում^[6]:

Չեխիայում և Սլովակիայում կան երեք կապույտ պրինտի խանութներ, որոնք գործում են որպես ընտանեկան բիզնես, և վեցը Հունգարիայում:

Նմուշների գիրք Գուտաուի ներկարարների թանգարանում

Ավստրիայում կան երկու ավանդական ընկերություններ՝ Blaudruckerei Wagner Վագներ կապույտ տպագրության խանութ Բադ Լեոնֆելդենում (Վերին Ավստրիա, Մյուլվիերտել), և Koó Blue Printing Company կապույտ տպագրության Koó ընկերությունը Բուրգենլանդի Սթայնբերգ-Դորֆլում: Գուտաուի ներկարարների թանգարանը (նաև Մյուլվիերտելում) 1982 թվականից նվիրված է լուսակրկնօրինակման գծագրության արվեստին, որով այստեղ վարպետը զբաղվել է մինչև 1968 թվականը։

Տպագրության տեխնիկա

Գործվածքը նախ թրջում են, չորացնում ու հարթեցնում արդուկելով:

Ռեզերվային ճնշում

Փայտե մոդել՝ ստվարաթղթով պատված շասսիի վրա (թանաքի տակդիր)

Ռեզերվային տպագրությունը կապույտ ֆոնի վրա սպիտակ նախշ ստեղծելու գործընթացն է: Շասսին, ստվարաթղթով լցված տուփը և մոդելները տեղադրվում են պատրաստված կտորի վրա։ Այնուհետև մոդելի վրա կիրառվում է թանաքը վանող նյութ, որը կոչվում է ստվարաթուղթ, նախագծային ստվարաթուղթ կամ ռեզերվաժ:

Գործվածքը ներկելուց առաջ ստվարաթուղթը պետք է չորանա։ Դա անելու համար գործվածքը ձգվում է չորանոցի վրա: Ստվարաթուղթը պատրաստվում է, ի թիվս այլ բաների, արաբական խեժից, ծխախոտի սպիտակ կավից, պղնձի սուլֆատից, պղնձի ացետատից և այլ քիմիական նյութերից^[7]: Ճշգրիտ բաղադրատոմսերը խնամքով պահպանվել են, և որոշները դարերով փոխանցվել են սենդեսերունդ: Ներկելուց հետո ստվարաթուղթը հեռացվում է նոսրացրած ծծմբաթթվով։

Այսպիսով, սա ներկման գործընթաց է, ոչ թե տպագրության գործընթաց: «Տպագրություն» տերմինը վերաբերում է այլընտրանքային «նեգատիվ տպագրություն» տերմինին, քանի որ տպագրական տեխնիկան, որը կրկնօրինակում է ռեզերվային տպագրությունը, ներկը տարածելու համար օգտագործում են գլանափաթեթներ, մինչդեռ կապույտ տպագրության ժամանակ պատկերի հատվածները դուրս են մնում ներկումից, չեն ներծծվում ներկով: «Պահպանիչ» կամ ռեզերվային տերմինը վերաբերում է այն փաստին, որ ընտրված նմուշը պահպանվում է ներկելիս, այսինքն ներկի ազդեցությունից դուրս է մնում, խուսափում է:

Փոխարինման տեխնիկա

Ուղղակի տպագրություն

Վագների գծագրերի խանութ Բադ Լեոնֆելդենում. ուղղակի արտատպում սպիտակ կտորի վրա

Ուղղակի տպագրության դեպքում գույնը տպվում է նախապես լվացված սպիտակ գործվածքի վրա՝ օգտագործելով տպագրական բլոկ, որի նախշը նշված է համապատասխան մոդելով: Գույնը փոխանցվում է անմիջապես գործվածքի մակերեսին և շագանակագույն տեսք ունի: Չորանալուց հետո նյութը գնում է հայտածման/երևակման վանայի մեջ, որի մեջ շագանակագույն տպագրական թանաքը քիմիական ռեակցիայի ազդեցությամբ վերածվում է վառ կապույտի։ Գործվածքն այնուհետև եռացվում է, արդուկվում, և դրանից հետո այն պատրաստ է օգտագործման։

Տպագրությունը պետք է կատարվի շատ ուշադիր, քանի որ ցանկացած սխալ հնարավոր չէ ուղղել: Այս ձեռագործ գործընթացը բնօրինակ ռեզերվային տպագրության հետագա զարգացումն է և օգտագործվում է սպիտակ ֆոնի վրա կապույտ նախշի ստեղծման ժամանակ:

Ծանոթագրություններ

↑ Johannes Hugo Koch: Mit Model, Krapp und Indigo. Vom alten Handdruck auf Kattun und Leinwand. Christians Verlag, Hamburg 1984, ISBN 3-7672-0840-7, S. 81.
↑ «UNESCO - Blaudruck/Modrotisk/Kékfestés/Modrotlač, resist block printing and indigo dyeing in Europe». ich.unesco.org (անգլերեն). Վերցված է 2024-04-22-ին.
↑ Bett und querschwingende Kufenwiege Թյուրինգյան ֆոլկլորի թանգարան
↑ Johannes Hugo Koch: Mit Model, Krapp und Indigo. Vom alten Handdruck auf Kattun und Leinwand. Christians Verlag, Hamburg 1984, ISBN 3-7672-0840-7, S. 65–80.
↑ Andreas Reichelt (2020-09-21). «Fromholzers Blaudruckverfahren: Handwerkskunst für die Nische». hogn.de (գերմաներեն). da Hog'n. Onlinemagazin ausm Woid. Վերցված է 2020-09-21-ին.
↑ «„Oh wie schön ist Indigo": Färber und Blaudrucker-Handwerk im Wandel der Zeit». hogn.de (գերմաներեն). da Hog'n. Onlinemagazin ausm Woid. 2020-02-21. Վերցված է 2023-05-15-ին.
↑ Herrmann Schrader: Neues Handbuch der Zeuchfärberei und Zeuchdruckerei. C.F. Amelang, Leipzig 1862 (Կաղապար:DDB).

Արտաքին հղումներ

«Färbermuseum Gutau | Marktgemeinde Gutau» [Գուտաու ներկարարների թանգարան | Գուտաու շուկայական քաղաք]. www.gutau.at. Վերցված է 2024-04-22-ին.
«DNB, Katalog der Deutschen Nationalbibliothek». portal.dnb.de. Վերցված է 2024-04-22-ին.
«Einbecker Blaudruck seit 1638». einbecker-blaudruck.de. Վերցված է 2023-05-15-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |abruf-verborgen= ignored (|access-date= suggested) (օգնություն); Unknown parameter |kommentar= ignored (օգնություն)
Blaudruckspeicher in Scheeßel In: heimatmuseum-scheessel.de
«Fromholzer Textildruck». fromholzer.de. Վերցված է 2023-05-15-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |abruf-verborgen= ignored (|access-date= suggested) (օգնություն); Unknown parameter |kommentar= ignored (օգնություն)
«Die Kunst des Blaumachens». nahundfrisch.at. Վերցված է 2023-05-15-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |abruf-verborgen= ignored (|access-date= suggested) (օգնություն); Unknown parameter |kommentar= ignored (օգնություն)
«Mitteleuropa, Burgenland – Herstellung von Blaudruck». mediathek.at. Onlinearchiv der Österreichische Mediathek. 1985. Վերցված է 2023-05-15-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |abruf-verborgen= ignored (|access-date= suggested) (օգնություն); Unknown parameter |kommentar= ignored (օգնություն)
«Blue and white fairy-tale from #brnoregion». brnoregion.com. 2019. Վերցված է 2023-05-15-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |abruf-verborgen= ignored (|access-date= suggested) (օգնություն); Unknown parameter |kommentar= ignored (օգնություն)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կապույտ տպագրություն» հոդվածին։

[1] Johannes Hugo Koch: Mit Model, Krapp und Indigo. Vom alten Handdruck auf Kattun und Leinwand. Christians Verlag, Hamburg 1984, ISBN 3-7672-0840-7, S. 81.

[2] «UNESCO - Blaudruck/Modrotisk/Kékfestés/Modrotlač, resist block printing and indigo dyeing in Europe». ich.unesco.org (անգլերեն). Վերցված է 2024-04-22-ին.

[3] Bett und querschwingende Kufenwiege Թյուրինգյան ֆոլկլորի թանգարան

[4] Johannes Hugo Koch: Mit Model, Krapp und Indigo. Vom alten Handdruck auf Kattun und Leinwand. Christians Verlag, Hamburg 1984, ISBN 3-7672-0840-7, S. 65–80.

[5] Andreas Reichelt (2020-09-21). «Fromholzers Blaudruckverfahren: Handwerkskunst für die Nische». hogn.de (գերմաներեն). da Hog'n. Onlinemagazin ausm Woid. Վերցված է 2020-09-21-ին.

[6] «„Oh wie schön ist Indigo": Färber und Blaudrucker-Handwerk im Wandel der Zeit». hogn.de (գերմաներեն). da Hog'n. Onlinemagazin ausm Woid. 2020-02-21. Վերցված է 2023-05-15-ին.

[7] Herrmann Schrader: Neues Handbuch der Zeuchfärberei und Zeuchdruckerei. C.F. Amelang, Leipzig 1862 (Կաղապար:DDB).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]