Գոբելեն
Գոբելեն, ձեռքով գործված գորգ-նկար։ Որոշակի իմաստով գոբելեն է կոչվում մինչև այժմ գործող փարիզյան մանուֆակտուրայի (հիմնվել է 1662 թվականին, Սեն Մարսել արվարձանում) արտադրանքը։ Որպես թագավորական մանուֆակտուրա՝ նրա գլխավոր մասնաշենքը դարձավ 15-րդ դարի հայտնի ներկարարներ գոբելենների նախկին արհեստանոցը, այդ անունով էլ կոչվեց մանուֆակտուրան ու նրա արտադրանքը։ Գոբելեն գործվել է բրդյա և մետաքսյա գունավոր թելերով։ Գոբելենները գործվել են ձեռքի հատուկ դազգահների վրա։ Գոբելենի բնորոշ հատկանիշն է հիմնաթելերով ստեղծված մակաշերտավոր երեսակողմի և կարերով ստեղծված հակառակ երեսի անհարթությունը 17-18-րդ դարերում պատմական, դիցաբանական, կրոնական և գրական սյուժեներով, գեղարվեստական բարձր արժանիքներով ստեղծված գոբելենները այնպիսի ճանաչում են գտել, որ գոբելեն են կոչվել սկզբում Ֆրանսիայի մյուս մանուֆակտուրաներում և այլ երկրներում ընդօրինակված շպալերները, իսկ 19-րդ դարում ընդհանրապես շպալերները և նույնիսկ մեքենայով խիտ գործված տառները (այսպես կոչված գոբելենային գործվածքները)։ 19-րդ դարում գեղարվեստական մակարդակը իջել է։ 1930-ական թվականներին գոբելենի արվեստը վերածնվել է նոր ոճական հիմքի վրա։

Պատկերը գործվում է ըստ իրական չափի գունանկարչական էսքիզի՝ չներկված հենքի վրա (բուրդ, վուշ) գունավոր միջնաթելերով (բուրդ, մետաքս, երբեմն՝ ոսկյա և արծաթյա թելեր)։ Յուրաքանչյուր միջնաթել գործվում է իր գունաբծի սահմաններում։ Գործվում են ուղղաձիգ կամ հորիզոնական հաստոցների վրա։ Շպալերի արտադրությունը սկզբնավորվել է Արևմտյան Եվրոպայում, 12-13-րդ դարերում։ Հիմնական կենտրոններն էին՝ Փարիզը, Առասը, Տուռնեն, 15-րդ դարում վերջից Բրյուսելը, որտեղ 16-րդ դարում սկզբին Վատիկանի համար ստեղծվել է «Գործք առաքելոց» շարքը՝ Ռաֆայելի, 17-րդ դարում այլ շարք՝ Պ․ Պ․ Ռուբենսի նախանկարներով։ 17-րդ դարում կեսից Ֆրանսիայում ստեղծվել են շպալերային մանուֆակտուրաներ, որոնք ղեկավարել են խոշոր նկարիչներ (Գոբելենների թագավորական մանուֆակտուրան Փարիզում, մանուֆակտուրաներ Բովեում և Օբյուսսոնում)։ 16-18-րդ դարերում շպալերներ են պատրաստվել նաև Իտալիայում, Անգլիայում, Գերմանիայում, Իսպանիայում։ Շպալերի վրա պատկերվել են առասպելական և պատմական սյուժեներ, այլաբանություններ, որսի տեսարաններ, հովվերգություններ, բնանկարներ։ 18-19-րդ դարերում շպալեր լիովին ենթարկվել է հաստոցային նկարչության կանոններին՝ կորցնելով արժանիքները։ Շպալերի դեկորատիվ սկզբունքները վերածնվել են 20-րդ դարի կեսին Ժ․ Լյուրսայի և այլոց ստեղծագործություններում։ Պետրոսի օրոք, 1717 թվականին, Պետերբուրգում հիմնվել է շպալերի մանուֆակտուրա (գոյատևել է մինչև 1859)։
Հայաստանում շպալերային արվեստը սկզբնավորվել է 1960-ական թվականների կեսերից, տարբեր տեխնիկաների կիրառմամբ (հիմնականում «ռելիեֆային») ստեղծվում են գոբելեններ՝ դրանց տալով յուրօրինակ ազգային, ինքնատիպ լուծումներ։ Այդ ասպարեզում աշխատում են նկարիչներ Կ․ Եղիազարյանը, Ն․ Ասատրյանը, Հ․ Ղազարյանը, Մ․ Փարեմուզյանը, Ա․ Ոսկերչյանը, Ա․Պարոնյանը և ուրիշներ։ Գ․ Խանջյանի նախանկարներով (1979, 1981) Ֆրանսիայում գործվել են «Հայոց այբուբենը» և «Վարդանանք» բարձրարվեստ գոբելենները։
![]() | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գոբելեն» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 141)։ ![]() |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 8, էջ 553)։ ![]() |