Ռիեկա

Ռիեկա
Քաղաք
	Ռիեկա
	խորվ.՝ Rijeka
Դրոշ	Զինանշան
Երկիր	Խորվաթիա
Ժուպանություն	Պրիմորսկո Գորանսկա
Քաղաքապետ	Վոյսկո Օբերսնել
Մակերես	44 կմ²
ԲԾՄ	0 մ
Բնակչություն	128 624 մարդ (2011)
Ժամային գոտի	UTC+1, ամառը UTC+2
Հեռախոսային կոդ	+385 51
Փոստային դասիչ	51000
Ավտոմոբիլային կոդ	RI
Պաշտոնական կայք	rijeka.hr(խորվ.)
	Ռիեկա (Խորվաթիա)
	Ռիեկա (Խորվաթիա)
	Ռիեկա Վիքիպահեստում

Ռիեկա (խորվ.՝ Rijeka, սլովեն.՝ Reka), Ֆիումե (իտալ.՝ Fiume, լատին․՝ Vitopolis et Flumen), Ֆլաում (գերմ.՝ Sankt Veit am Fluß, Sankt Veit am Flaum)^[1]^[2]^[3]^[4]^[5], քաղաք Խորվաթիայում, երրորդ ամենամեծ քաղաքն է մայրաքաղաք Զագրեբից և Սպլիտից հետո։ Գտնվում է Իստրիա թերակղզու հյուսիսային մասում։ Բնակչությունը կազմում է 128 624 մարդ (ըստ 2011 թվականի մարդահամարի արդյունքների^[6]): Բնակչության 82,5 %-ը խորվաթներ են։

Ընդհանուր տեղեկություններ խմբագրել

Քաղաքը իր անվանումը ստացել է Ռիեկա գետից, որը խորվաթերեն նշանակում է «գետ»։ Քաղաքի եկամտի հիմնական աղբյուրներն են՝ նավահանգիստները, նավաշինությունը և զբոսաշրջությունը։

Տրանսպորտ խմբագրել

Ռիեկան կանոնավոր ավտոբուսային հաղորդակցությամբ կապված է Խորվաթիայի խոշոր քաղաքների, Սլովենիայի քաղաքների, Իտալիայի և մի շարք եվրոպական մայրաքաղաքների հետ։ Քաղաքը ավտոմոբիլային լավորակ մայրուղով կապված է Զագրեբի, Իստրիայի, Սլովենիայի և Կրկ կղզու հետ։ Քաղաքի շուրջ կառուցվել է արագընթաց շրջանցուղի, որը հանդիսանում է A7 մայրուղու մի մասը։

Ռիեկայում է գտնվում աշխարհի խոշորագույն ծովային նավահանգիստը։ Լաստանավերը տանում են մոտակա կղզիներ, ինչպես նաև Զադար, Սպլիտ և Դուբրովնիկ։

Կրկ կղզուց 30 կմ հեռավորության վրա գտնվում է միջազգային օդանավակայան։ Ռիեկան Կրկ կղզու ափի հետ կապված է Կրկսկի կամրջով, որի երկարությունը 1430 մ է։

Ռիեկայի միջով անցնում է Զագրեբ-Ռիեկա-Պուլա երկաթուղային գիծը։

Պատմություն խմբագրել

Մինչև 13-րդ դար խմբագրել

Քաղաքի մոտ պեղել են բազմաթիվ քարեդարյան բնակավայրեր։ Այստեղ մարդիկ ապրել են հնադարից։ Մ.թ.ա. առաջին դարում բնակավայրի շրջակայքը հռոմեացիները նվաճել են։

Արևմտյան Հռոմեական կայսրության անկումից հետո քաղաքը գրավել են գոթերը և լանգոբարդները։

Ռիեկան և Տրսատը 1689 թվականին

7-րդ դարում այստեղ են եկել սլավոնները։ Քաղաքը մտել է Խորվաթական թագավորության կազմի մեջ, ապա Խորվաթա-Հունգարական միացյալ պետության մեջ։

13-18-րդ դարեր խմբագրել

Ռիեկայի առաջին վավերագրական տեղեկությունները թվագրվում են 13-րդ դարին։ Այդ ժամանակ ակտերում շրջանառվում էր Տրսատ գյուղը և Ռիեկան։

1438 թվական - Ռիեկայում կառուցվել է Խորվաթիայի առաջին հիվանդանոցը։
1466 թվական - Քաղաքը մտել է ավստրիական բազմազգ Հաբսբուրգների տերության մեջ, որտեղ իտալացիները և հունգարացիները այն անվանել են Ֆիումե, իսկ ավստրիացիները՝ Ֆլաում։
1599 թվական - Ժանտախտը խլել է Ռիեկա քաղաքի 3000 բնակիչներից ավելի քան 300-ի կյանքը։
1627 թվական - Ռիեկայում հիմնադրվել է Ճիզվիտական համալսարան, որը հետագայում հիմք է հանդիսացել Ռիեկայի համալսարանի համար։
1699 թվական - Թուրքերի ներխուժումը դադարել է, Թուրքական Մեծ պատերազմը դադարել է, և դա հիմք է դարձել, որպեսզի Ռիեկան դառնա առևտրի կենտրոն։
1719 թվական - Կառլ VI կայսրը Ռիեկան հռչակել է ազատ նավահանգիստ։
1728 թվական - Ռիեկա է այցելել Կառլ VI-ը՝ Ռիեկա-Կարլովաց ճանապարհի բացման կապակցությամբ։
1747 թվական - Կարգավորվել է Ռիեկայի փոստային կանոնավոր հաղորդագրությունը Տրիեստի և Վիեննայի հետ։
1750 թվական - Ռիեկայում մեծ ավերածություններ են տեղի ունեցել երկրաշարժի հետևանքով։
1754 թվական - Սկսել է աշխատել շաքարի գործարանը, որն ուներ 1000 աշխատատեղ։

Մինչև Առաջին համաշխարհային պատերազմը խմբագրել

15-18-րդ դարերում ֆրումեն Ավստրիական կայսրության համար ունեցել է կարևորագույն նշանակություն՝ լինելով Ադրիատիկ ծովի միակ նավահանգիստը։ Այդ նույն ժամանակ Իստրիան և Դալմացիան պատկանում էին Վենետիկի Հանրապետությանը, սակայն Ֆիումեն գրավելու փորձերը անցել են ապարդյուն։

Նապոլեոնական պատերազմների ավարտից հետո քաղաքը և նավահանգիստը չեն կորցրել իրենց առաջատար դիրքերը։

1848 թվական - Իոսիպ Ելաչիչը Ռիեկան վերամիավորել է Խորվաթիայի հետ։
1870 թվական - Ռիեկան վերջնականապես անցել է Հունգարիային՝ դառնալով հունգարական միակ ծովային նավահանգիստը։
1888 թվական - Սուշակում բացվել է «Կոնտինենտալ» հյուրանոցը։
1891 թվական - Ռիեկայում կառուցվել է երկաթուղային կայարանի շենք։
1904 թվականի փետրվարի 11 - Սկսվել է Ռիեկայի Կապուցինսկի եկեղեցու շինարարությունը։
1908 թվականի ապրիլի 24 - Ռիեկայում մահացել է ականավոր խորվաթ իրավաբան, Չեռնոգորիայի պետական գործիչ Բալտազար Բոգիշիչը։

Ֆիումեի Հանրապետություն և Ֆիումե Ազատ քաղաք (1920-1924 թվականներ) խմբագրել

1920 թվականի նոյեմբերի 12 - Ֆիումական հակամարտության արդյունքներով կնքվել է Ռապալսկի պայմանագիրը, որի համաձայն բոլոր կողմերն ընդունում էին Ֆիումեի անկախությունը և պարտավորվում պահպանել իր ամբողջականությունը։
1921 թվական - Գաբրիելե Դ’Անունցիոն վերսկսել է ռազմական գործողությունները։
1922 թվականի մարտի 3 - Տեղական ֆաշիստները տապալեցին կառավարությունը, գրավեցին իշխանությունը և Իտալիայից օգնություն խնդրեցին։
1922 թվականի մարտի 17 - Իտալական զորքերը ընդգրկվել են Ֆիումեի մեջ։
1924 թվականի հունվարի 27 - Հարավսլավիայի թագավորության և Իտալիայի միջև կնքվել է Հռոմեական պայմանագիրը, որով Ֆիումեն միացվել է Իտալիային, իսկ Հարավսլավիայի թագավորությունը ստացել է Սուշակը^[7]։

Ֆիումեի նամականիշը միջդաշնակցային օկուպացիայի ժամանակահատվածում (1919)
Ֆիումեյի Ակադեմիական փողոցը (1920)
Ֆիումեն 1920-1924 թվականներին
Ֆիումեի նավահանգիստը 1923 թվականին: Նկարի կենտրոնում Սուրբ նիկոլայ Ուղղափառ եկեղեցին է:

Ֆիումեն Իտալիայի կազմում (1924-1943) խմբագրել

1924 թվականի մարտի 16 - Ֆիումեն բռնակցվել է Իտալիային։ Այսպիսով, Հռոմեական պայմանագիրը չեղյալ է հայտարարել Ռապալսկի պայմանագրի գործողությունները։
1924 թվականի ապրիլի 7 - Ֆիումեի կառավարությունը չի ճանաչել պայմանագիրը և շարունակել է գոյություն ունենալ տարագրության մեջ։

Սուշակ-Ֆիումե սահմանը 1925 թվականին
Սուշակ-Ֆիումե սահմանը 1929 թվականին
Սուշակ-Ֆիումե սահմանը 1933 թվականին
Սուշակ-Ֆիումե սահմանը 1937 թվականին

Ռիեկան Խորվաթիայի Անկախ Պետության և Հարավսլավիայի Սոցիալիստական Ֆեդերատիվ Հանրապետության կազմում խմբագրել

1943 թվական - Անտե Պավելիչը վերադարձել է Ռիեկա։ Իտալական բնակչության դեմ որևէ բռնություն չի իրականացվել։
1944-1945 թվականներ - Ռիեկան, Օպատիան և Սուշակը ենթարկվել են անգլո-ամերիկյան ռմբակոծությունների^[8]։
1945 թվականի մայիսի 3 - Քաղաքում սկսվել է զանգվածային կարմիր տեռոր։
1947 թվական - Ռիեկան պաշտոնապես միացվել է Հարավսլավիայի Սոցիալիստական Ֆեդերատիվ Հանրապետությանը։ Այս անգամ իտալացի բնակչության մեծ մասը լքել է քաղաքը։
1973 թվական - Ռիեկայում հիմնվել է համալսարան։
1991 թվական - Ռիեկան մտել է Խորվաթիայի կազմի մեջ։

Կլիմա խմբագրել

Ջերմաստիճանի և տեղումների տարեկան միջին ցուցանիշները Ռիեկայում
Ամիս	հունվ	փետ	մարտ	ապր	մայ	հուն	հուլ	օգոս	սեպ	հոկ	նոյ	դեկ	տարին
միջին առավելագույնը (°C)	8,7	9,5	12,4	16,1	20,9	24,6	27,7	27,6	23,6	18,6	13,4	10,0	17,8
միջին նվազագույնը (°C)	2,7	3,2	5,5	8,8	12,9	16,2	18,6	18,5	15,3	11,1	7,1	4,1	10,3
տեղումների քանակը (մմ)	135	114	104	111	102	111	82	100	165	176	183	154	1537
Աղբյուր՝ worldweather.org

Սպորտ խմբագրել

Ռիեակայում գործում է համանուն «Ռիեակա» ակումբը։ Ռիեական հաճախ հանդես է գալիս եվրոպական մրցաշարերում և մտնում է Եվրոպայի 200 լավագույն թիմերի կազմի մեջ։

Այս ակումբում գործում են նաև այլ մարզաձևեր։ Օրինակ՝ բասկետբոլ, հանդբոլ, ջրագնդակ։

Տեսարժան վայրեր խմբագրել

Եկեղեցիներ և տաճարներ խմբագրել

Իտալական միջնակարգ դպրոցի շենքը Ռիեկայում

Ռիեկայի հորիզոնական աշտարակ – գտնվում է Կույս Մարիայի Համբարձման եկեղեցու կողքին և օգտագործվում է որպես զանգակատուն։ Գոթիկա, 1377 թվական։
Կույս Մարիայի Համբարձման եկեղեցի
Սուրբ Վիտայի տաճար (1638 թվական) – տաճար բարոկկո ոճով։
Սուրբ Իերոնիմա եկեղեցի – վերականգնվել է 1768 թվականին։
Սուրբ Ֆաբիանի և Սեբաստիանի եկեղեցի
Սուրբ Նիկոլայ եկեղեցի – կառուցվել է 1790 թվականին։
Կապուցինական եկեղեցի

Թանգարաններ խմբագրել

Ծովափնյա թանգարան
Ժամանակակից արվեստի թանգարան

Տներ և շենքեր խմբագրել

Խորվաթիայի ժողովրդական թատրոնը Ռիեկայում

Հետիոտների փողոց՝ Կորզոյի տներ
Քաղաքային աշտարակ
Ռիեկայի Ռադիոյի շենք - կառուցվել է 1848 թվականին։
Կարոլինա Ռիեքսկայայի առևտրի կենտրոն
Մատիազի տուն - կառուցվել է 1913 թվականին։
Շենք Յադրանի հրապարակում
Ադրիա պալատ - կառուցվել է 1897 թվականին։
Ռիեկայի Երկնաքեր - կառուցվել 1942 թվականին։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ List of German exonyms for places in Croatia
↑ Sankt Veit — Святой Вит, покровитель Риеки; exonym — экзоним
↑ List of city name changes. Croatia
↑ В переводе խորվ.՝ rijeka, սլովեն.՝ reka, լատին․՝ flumen, իտալ.՝ fiume, գերմ.՝ fluß означает река
↑ Более распространено название գերմ.՝ Sankt Veit am Flaum, где գերմ.՝ flaum, фонетически близкое к լատին․՝ flumen, означает пух
↑ Данные переписи
↑ Massagrande, Danilo L. Italia e Fiume 1921—1924: dal 'Natale di sangue' all’annessione. — Milano, Cisalpino — Goliardica Istituto Editoriale, 1982.
↑ С. Н. Раковский, В. И. Булавин По Югославии. - М.: Просвещение, 1970.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Ռիեկա քաղաքի պատմություն Արխիվացված 2011-03-14 Wayback Machine

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ռիեկա» հոդվածին։

[1] List of German exonyms for places in Croatia

[2] Sankt Veit — Святой Вит, покровитель Риеки; exonym — экзоним

[3] List of city name changes. Croatia

[4] В переводе խորվ.՝ rijeka, սլովեն.՝ reka, լատին․՝ flumen, իտալ.՝ fiume, գերմ.՝ fluß означает река

[5] Более распространено название գերմ.՝ Sankt Veit am Flaum, где գերմ.՝ flaum, фонетически близкое к լատին․՝ flumen, означает пух

[6] Данные переписи

[7] Massagrande, Danilo L. Italia e Fiume 1921—1924: dal 'Natale di sangue' all’annessione. — Milano, Cisalpino — Goliardica Istituto Editoriale, 1982.

[8] С. Н. Раковский, В. И. Булавин По Югославии. - М.: Просвещение, 1970.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]