Ջութակ

Ջութակ (իտալ.՝ violino), լարային աղեղնավոր երաժշտական գործիք, ջութակների ընտանիքում (ալտ, թավջութակ, կոնտրաբաս)՝ ռեգիստրով ամենաբարձրը։ Ամենատարածված մենակատարային գործիքներից է։

Ջութակ
Տեսակ	երաժշտական գործիքի տեսակ
Որակավորում	necked box lutes played with a bow?
Հորնբոսթել-Զաքսի հանմակարգ	321.322-71
Ձայնանմուշ
ալտ, թավջութակ, կոնտրաբաս

Համառոտ նկարագրություն

Ունի չորս լար, որոնց լարվածքն ըստ քվինտների հետևյալն է՝ փոքր օկտավայի սոլ, առաջին օկտավայի ռե, լյա, երկրորդ օկտավայի մի)։ Ձայնարտաբերման հիմնական միջոցը լարերի վրայով աղեղը սահեցնելն է (arco), նվագելու հատուկ միջոցներից է պիցցիկատոն (pizzicato)։ Չափսը չի անցնում 600 մմ-ից։ Ուսուցման ժամանակ օգտագործվում են 1/16, 1/8, 1/4, 1/2 չափերը, քանի որ երեխաները սկսում են պարապել երեք տարեկանից։ Նվագելիս գործիքը պահում են ուսի վրա։

Պատմություն

Ծագել է 8-րդ դարում արաբների կողմից Եվրոպական երկրներ բերված աղեղնավոր նվագարաններից, ըստ այլ վարկածի միջնադարյան նվագարաններից՝ կրոտայից և վիելայից։ Ջութակի դասական տեսակը մշակվել է 15-16-րդ դարերի ընթացքում միաժամանակ Իտալիայում, Ֆրանսիայում, Լեհաստանում։ 16-18-րդ դարերում հյուսիսային Իտալիայում ձևավորվեցին ջութակի վարպետների խոշորագույն դպրոցներ՝ Բրեգայում (Գ. Դա սալո, Ջ. Մաջինի) և Կրեմոնայում (Անդրեա և Նիկոլո Ամատիներ, Ջ. Գվառների, Ա. Ստրադիվարի)։ Վերջնականապես հաստատվեց ջութակի կառուցվածքը, մշակվեց գործիքների յուրահատուկ տեմբրը։ Կրեմոնայի ջութակները մինչև այսօր էլ օգտագործվում են և համարվում են չգերազանցված։ Ջութակը որպես մենակատարային համերգային գործիք, մեծ դեր խաղաց երաժշտական արվեստի պատմության մեջ։ 17-18-րդ դարերի երաժշտական գործիքային նոր ժանրերը (մենանվագ սոնատ, կոնցերտ) առաջացան սկզբնապես որպես ջութակի երաժշտական ժանրեր։ Ջութակների ընտանիքը կազմում է սիմֆոնիկ նվագախմբի կորիզը։ Հայ իրականության մեջ Ջութակի մասին առաջին հիշատակությանը հանդիպում ենք Գրիգոր Նարեկացու «Մատյան ողբերգության» պոեմում (10-րդ դար)։

Կառուցվածք

Լարեր

Սկզբնական շրջանում լարերը պատրաստվել են ոչխարի աղիներից, որոնք պրկվում, չորացվում և ոլորվում էին։ 20րդ դարասկզբին լարերը պատրաստվում էին նաև մետաքսից, ալումինիումից և պողպատից։ Ներկայումնս պատրաստվում են ոլորած պողպատից կամ տարբեր մետաղների հետ ոլորած սինթետիկ նյութերից, որոնք երբեմն նաև արծաթապատվում են։

Կատարողներ

17-18-րդ դարերում ստեղծվեց ջութակի ընդարձակ երկացանկ։ Ջութակի կատարողական արվեստի զարգացման գործում մեծ դեր են խաղացել՝ Ն. Պագանինին, Լ. Աուեր, Ջ. Վիոտին, Ռ. Կրեյցերը, Ա. Վյոտանը, Է. Իզային, Հ. Վենյավսկին, Ֆ.Կրայսլերը, Ջ. Էնեսկուն, Դ. Օյստրախը, Ի. Մենուհինը, Հայֆեցը, Ի. Ստեռնը, Լ. Կոգանը

Գրականություն

• Л. Роабон Скрипка Москва 1963 г.

Արտաքին հղումներ

• ջութակ երաժշտություն
• Ամեն ինչ ջութակի մասին (անգլ.)
• Ջութակի պատմությունը (անգլ.)
• Ջութակի թանգարան (անգլ.)
• Երաժշտական գործիքների ձայնանմուշներ Archived 2009-01-18 at the Wayback Machine. (անգլ.)
• Ինչո՜ւ է ջութակ նվագելը դժվար (անգլ.)