Վիքիպեդիա

Պրաբհաթ Ռանջան Սարկար

Պրաբհաթ Ռանջան Սարկար (բենգալերեն՝ প্রভাতরঞ্জন সরকার, մայիսի 21, 1921(1921-05-21)[1], Jamalpur, Munger district, Munger division, Bihar and Orissa Province, Բրիտանական Հնդկաստան, Բրիտանական կայսրություն - հոկտեմբերի 21, 1990(1990-10-21)[1], Կալկաթա, Հնդկաստան), հայտնի նաև իր հոգևոր՝ Շրի Շրի Անանդամուրտի անունով (բենգալերեն՝ শ্রীশ্রী আনন্দমূর্তি, սանսկրիտ՝ श्री श्री आनंदमूर्ति), հնդիկ փիլիսոփա, գուրու, «Անանդա Մարգի-ի» հիմնադիր և նախագահ։ Սարկարը հեղինակել է ավելի քան 250 գիրք՝ առաջարկելով պատմության զարգաման (սոցիալական ցիկլերի տեսություն), համաշխարհային տնտեսության (PROUT) և միկրովիտների տեսության իր հասկացությունները։ Սարկարը ձևակերպել է նեոհումանիզմի տեսությունը, որը, ի տարբերություն ավանդական հումանիզմի, ասում է, որ ոչ միայն մարդը, այլև այս աշխարհի բոլոր արարածներն իրավունք ունեն գոյություն ունենալ։ Նրա կողմից Հնդկաստանում 1955 թվականին հիմնադրված «Անանդա Մարգա» կազմակերպությունը, 2009 թվականի տվյալների համաձայն, իր գործունեությունն իրականացնում էր ավելի քան 120 երկրներում[2]։

Պրաբհաթ Ռանջան Սարկար
բենգալերեն՝ প্রভাত রঞ্জন সরকার
Ծնվել էմայիսի 21, 1921(1921-05-21)[1] Jamalpur, Munger district, Munger division, Bihar and Orissa Province, Բրիտանական Հնդկաստան, Բրիտանական կայսրություն
Մահացել էհոկտեմբերի 21, 1990(1990-10-21)[1] (69 տարեկան) Կալկաթա, Հնդկաստան
Քաղաքացիություն Հնդկաստան,  Բրիտանական Հնդկաստան և  Հնդկաստանի տիրապետություն
Մասնագիտությունփիլիսոփա, գրող, կոմպոզիտոր և լեզվաբան
Ալմա մատերԿալկաթայի համալսարան և Վիդյասագար քոլեջ
Տիրապետում է լեզուներինբենգալերեն, հինդի և անգլերեն
 Prabhat Ranjan Sarkar Վիքիպահեստում

Կենսագրություն խմբագրել

Պրաբհաթ Ռանջան Սարկարը ծնվել է Բիհար նահանգի փոքրիկ Ջամալպուր քաղաքում։ Նա ընդունակ երեխա է եղել, ով վաղ մանկությունից զբաղվել է մեդիտացիայով և շատ գիտելիքներ ունեցել տարբեր լեզուների և այլ ոլորտներում։

1939 թվականին Սարկարը Ջամալպուրից մեկնել է Կալկաթա և ընդունվել Կալկաթայի համալսարանի Վիդյասարագ քոլեջ։ Հոր մահից հետո, ընտանիքի կարիքները հոգալու համար, Սարկարը ստիպված թողել է ուսումը և աշխատանքի անցել որպես հաշվապահ` իր ծննդավայրի երկաթուղիների գլխամասային գրասենյակում։ Այստեղ նա աշխատել է 16 տարի` միաժամանակ ուսումնասիրելով և իր բազմաթիվ ուսանողներին ռաջադիրաջա-յոգայի հոգևոր սովորույթները սովորեցնելով։

Սարկարի հոգևոր անունը` Շրի Շրի Անանդամուրտի, սանսկրիտից թարգմանաբար նշանակում է «երանության մարմնացում (դրսևորում)» (սանսկրիտ՝ आनंद — երանություն, սանսկրիտ՝ मूर्ति — դրսևորում)։ Նա Անանդա Մարգայի դպրոցի հետևորդների գուրուն է եղել, ուսանողները նրան անվանում էին նաև Բաբա, ինչը բենգալերեն լեզվով նշանակում է «ամենաթանկ»։

1955-ին Սարկարը հիմնադրել է «Անանդա Մարգա» (թարգմանաբար սանսկրիտից «Երանության ուղի») սոցիալական և հոգևոր կազմակերպությունը[3]։ 1966-ին նա լքել է երկաթուղային ընկերությունը և անցել է աշխատանքի որպես Անանդա Մարգայի նախագահ։ Այդ ժամանակվանից նրա հիմնական նստավայրը Լեյք Գարդենն էր՝ Արևմտյան Բենգալիայի Կալկաթա քաղաքում։

Առաջադեմ ռացիոնալ օգտագործման տեսությունը (ՊՐԱՈՒՏ), որը Սարկարի ռահվիրան է եղել 1959 թվականին, սկսել է ժողովրդականություն վայելել 1960-ականների կեսերին։ ՊՐԱՈՒՏ-ը դարձավ սոցիալական և հոգևոր նոր հասկացություն, որը սպառնում էր մրցել կոմունիզմի հետ։ Սա հանգեցրեց առճակատման Հնդկաստանի կոմունիստական կուսակցության (մարքսիստ) հետ, որն այդ ժամանակ իշխող կուսակցությունն էր Արևմտյան Բենգալիայում։ 1971 թվականին Անանդա Մարգայի մի քանի անդամներ հարձակման են ենթարկվել և սպանվել, ենթադրաբար KPI (M)-ի հրամանով, բայց նրանց մահվան մեջ մեղադրեցին Սարկարին։ Նա ձերբակալվել և դատապարտվել է սպանությանյուն դրդելու մեղադրանքով։ Բանտային պայմանները շատ ծանր են եղել։ Իր բանտարկության տարիներին Սարկարը շարունակել է պնդել, որ ինքն անմեղ է։ Նրա հետևորդները պնդել են, որ Սարկարի ձերբակալումը քաղաքական գործողություն է եղել և դա կապված էր նրա հոգևոր և սոցիալական ուսմունքների տարածման հետ։

Բանտարկության հենց սկզբից Սարկարը բողոքել էր Անանդա Մարգայի վանականների նկատմամբ` անհիմն խոշտանգումների համար։ 1973 թվականի փետրվարի 12-ին փորձեցին նրան սպանել. նրան թունավորեց բանտի բժիշկը։ Սարկարը պահանջեց պատշաճ դատական քննություն, բայց մերժում ստացավ։ 1973 թվականի ապրիլի 1-ին, ի նշան բողոքի, Սարկարը սկսեց հացադուլ, որը տևեց հինգուկես տարի` մինչև բանտից ազատվելը՝ 1978 թվականի օգոստոսի 3-ին։ Այս ամբողջ ընթացքում նրա ամենօրյա սննդակարգը կես բաժակ կաթնային շիճուկն էր միայն։ Երբ Հնդկաստանում նոր կառավարությունը եկավ իշխանության, տեղի ունեցավ նոր քննություն, որի արդյունքում Սարկարը բոլոր մեղադրանքներում անմեղ ճանաչվեց և ազատ արձակվեց։

Սարկարի բանտում եղած ժամանակահատվածում «Անանդա Մարգա» կազմակերպությունը տարածվեց ամբողջ աշխարհով մեկ՝ կրելով նրա ուղերձը. «Ինքնազարգացում և ծառայություն ամբողջ գոյությանը»։

Սարկարի առողջությունը լրջորեն խաթարվեց բանտի վատ պայմանների, ծանր թունավորման և հնգամյա հացադուլի պատճառով, բայց նա շարունակեց ակտիվորեն տարածել իր ուսմունքները՝ դասախոսություններ կարդալով թեմաների վերաբերյալ, ներառյալ հոգևոր և սոցիալական փիլիսոփայության, գյուղատնտեսության, նեոհումանիզմի և միկրովիտների տեսության հարցեր։ Նա գրել է ընդհանուր առմամբ 5018 երգ, որոնք կոչվել են Պրաբհաթ Սամգիթներ (սանսկր.` Նոր արշալույսի երգերից)։

1978-1979 թվականներին Սարկարը սկսեց համաշխարհային շրջագայություն՝ հանդիպելով աշխարհում ունեցած իր հետևորդների, այդ թվում՝ Շվեյցարիայի, Գերմանիայի, Ֆրանսիայի, Սկանդինավիայի, Մերձավոր Արևելքի, Թայլանդի, Թայվանի, Վենեսուելայի և Ջամայկայի հետևորդների հետ։ ԱՄՆ Պետդեպարտամենտն արգելեց նրան մուտք գործել երկիր՝ Սարկարի և Հնդկաստանի կառավարության միջև առկա բարդ հարաբերությունների պատճառով, ուստի 1979 թվականին Ջամայկայում ամերիկացի ուսանողների հետ հանդիպում անցկացվեց[4]։

Սարկարը միշտ աշխատել է շատ քրտնաջան, նա քնում էր օրական ոչ ավելի, քան չորս ժամ՝ կազմակերպության բաժինների ղեկավարներից զեկույցներ ընդունելով, հետևորդների հետ հանդիպումներ ունենալով, բանակցություններ վարելով, միջազգային ծրագրեր կասմակերպելով։ Մահից մի քանի տարի առաջ հետևորդները Սարկարին խնդրեցին նկարագրել իր կենսագրությունը, և նա գրեց միայն. «Ես առեղծված էի, ես առեղծված եմ, ես կմնամ առեղծված հավիտյան»։

Սարկարը կյանքից հեռացել է 1990 թվականի հոկտեմբերի 21-ին։

«Անանդա Մարգա»` «Երանության ուղին» խմբագրել

Կազմակերպությունը հիմնադրվել է 1955 թվականին։ Կազմակերպության նպատակներն ու խնդիրները սահմանվում են «átmamoksárthaḿ jagathitáya ca» կարգախոսում՝ «ինքնաիրացում և ծառայություն եղածին»։ «Անանդա Մարգայի» անդամները մի կողմից իրականացնում են յոգայի պրակտիկա ինքնաիրացման համար, իսկ մյուս կողմից՝ նրանք կազմակերպում և վերահսկում են տարբեր սոցիալական նախագծեր, օրինակ՝ անապահով շրջաններում նախադպրոցական կրթության ծրագրեր, բնական աղետներից տուժածներին օգնություն, աղքատներին սնունդ բաժանելու և այլն։ Կազմակերպությունն ունի նաև վանականության ինստիտուտ, որը բաղկացած է այն մարդկանցից, ովքեր իրենց կյանքը նվիրել են մեդիտացիային, ծառայելով մարդկանց և առաքելություն տարածելով։ Նրանք անվճար ուսուցանում են ռաջադիրաջա յոգայի պրակտիկան և փիլիսոփայությունը[5][6]։

Սարկարի կողմից տրված հոգևոր պրակտիկայի համակարգը կարելի է անվանել վեդական և տանտրիկ փիլիսոփայության սինթեզ[7]։ Կարմա սաննյասի նրա գաղափարը հիմնված է հետևյալ սկզբունքի վրա. Բարձրագույն գիտակցությանը հասնելու համար պետք է անընդհատ կենտրոնանալ այդ նպատակի վրա, կատարել հոգևոր պրակտիկա անձի վերափոխման համար և զբաղվել սոցիալական ծառայությամբ՝ օգնելով մարդկանց, ձգտելով հասարակության քաղաքական և սոցիալական ազատագրմանը։ Այս սկզբունքին հավատարիմ յոգան կոչվում է սադվիպրա։

Ներկայումս «Անանդա Մարգա» կազմակերպությունը գործում է 120 երկրներում։

Հիմնադրման օրվանից Անանդա Մարգան պաշտպանում է ունիվերսալիզմը և մերժում հասարակության բաժանման այնպիսի իռացիոնալ ձևերը, ինչպիսիք են կաստեիզմը։ Կազմակերպությունը ստիպված էր բախվել պահպանողական հինդուական շրջանակների, ինչպես նաև Արևմտյան Բենգալիայի կոմունիստական ռեժիմի հակազդեցությանը։

Հոգևոր փիլիսոփայություն խմբագրել

Անանդա Մարգայի հետևորդները հավատում են մեկ, անսահման Գերագույն Էակին, ով ստեղծել է այս աշխարհը, որը սանսկրիտում կոչվում է Պարամա Պուրուշա։ Ըստ Անանդա Մարգայի փիլիսոփայության, յուրաքանչյուր մարդու մեջ կա այս անսահման Գերագույն գիտակցության մասնիկը, և մարդկային կյանքի նպատակն է միավորել միացյալ գիտակցությունը գերագույն անսահման էության՝ Պարամա Պուրուշայի հետ։ «Անանդա Մարգայի» հոգևոր փիլիսոփայությունն ասում է, որ Աշխարհը տիեզերական միտք-ալիք է և ստեղծվել է էկտոպլազմայից, կամ այս տիեզերական մտքի նյութից։

Բրահմաչակրա խմբագրել

Անանդա Մարգայի տիեզերաբանությունը սկսվում է այն ըմբռնումով, որ անսահման Գիտակցությունը բոլորի գոյության պատճառն ու աղբյուրն է։ Այս գիտակցությունը հայտնի է որպես Բրահմա։ Ստեղծման ցիկլը, որում Բրահման վերափոխվում է Տիեզերքի, կոչվում է Բրահմաչակրա («չակրա» նշանակում է «ցիկլ» կամ «շրջան»)։ Այս Էությունը վերահսկում է տիեզերքի բոլոր գործողությունները։ Գիտակցությունը` Արարիչն է, որը ստեղծել է Տիեզերքի «ծրագիրը» և մարմնավորում է այն։

Փիլիսոփայության մեջ նյութի և գիտակցության փոխհարաբերության, մեկի կամ մյուսի գերակայության և ճշմարտության վերաբերյալ հարցերն ամենակարևորներից են։ Նյութապաշտները պնդում են, որ գիտակցությունը ստեղծվում է նյութից, ուստի նյութը տիեզերքի ամենակարևոր տարրն է։ Մյուս կողմից, որոշ փիլիսոփաներ ասում են, որ աշխարհը միայն պատրանք է։ Բրահմաչակրայի տեսությունն այս հարցում այլ տեսակետ է առաջարկում` արտահայտված տիեզերքը հարաբերական իրողություն է։ Իր հերթին, չբացահայտված Բրահման բացարձակ, անփոփոխ իրականություն է։ Բրահմաչակրայի տեսությունը համաձայն է, որ նյութից առաջացել է մեկ գիտակցություն, բայց ասում է, որ դա հնարավոր է դարձել միայն այն պատճառով, որ նյութն ինքնին տիեզերական մտքի արարում է, և, հետևաբար, գիտակցությունն արդեն ներթափանցված է դրա մեջ։ Այսինքն՝ գիտակցությունն ավելի կարևոր է, քան նյութը։ Մարդիկ իրենց մտքում ստեղծված հարաբերական իրականության մի մասն են, ուստի չեն կարող հերքել դրա գոյությունը՝ առանց մերժելու իրենց գոյությունը։ «Բրահման բացարձակ իրականություն է, տիեզերքը նույնպես իրականություն է, բայց հարաբերական»։

Միկրովիտի տեսություն խմբագրել

Սարկարն ասել է, որ նյութի ստեղծումը սկսվում է միկրովիտների` ատոմը կազմող մասնիկների առաջացումից, մինչդեռ միկրովիտները կազմող նյութն առանձին գաղափար է։ «Միկրովիտ» բառը նշանակում է «կյանքի ամենափոքր, մանրադիտակային ձև»։

Սարկարի` միկրովիտի տեսությունը գիտակցության հայեցակարգը և կյանքի գաղափարը կապող օղակ է և համընդհանուր փիլիսոփայական դաշտ, որը բացատրում է կյանքի ծագումն ու զարգացումը։ Այս հայեցակարգը կենդանի էակների տեսության բաղկացուցիչ մասն է, որոնք իրենց զարգացման ընթացքում անցնում են փուլեր, իսկ այս փուլերն էլ տարբեր աստիճանի գիտակցություն են արտացոլում։ Միկրովիտի տեսությունը բացատրություն է տալիս հետևյալ երևույթների համար. ինչպես է կյանքը տիեզերքում ավելի արագ անցնում, քան լույսի արագությունը, ինչպես է, որ մեկ բջիջ կարող է դառնալ բարդ օրգանիզմ, թե ինչպես է բարձրագույն գիտակցության գաղափարը բարելավում առողջությունը, կամ ինչպես է հանճարը ձեռք բերում անսովոր ունակություններ։ Միկրովիտ հասկացությունը հոգևոր է, այն չի կարող հիմնված լինել գիտական մեթոդի վրա, քանի որ միկրովիտներն այնքան փոքր են, որ հնարավոր չէ փորձարարորեն հայտնաբերել։

Սարկարի տեսության համաձայն, շատ ժամանակակից դեղամիջոցներ առաջացնում են բացասական միկրովիտների հավաքում հիվանդության կիզակետում, և բացասական միկրովիտների այս կոնցենտրացիան կարող է չեղարկել բուժման ողջ գործընթացը։ Բացասական միկրովիտների կոնցենտրացիայի արդյունքում առաջացող ազդեցությունը կարող է առաջացնել նոր հիվանդություններ։ Հոգևոր գործելակերպը մեծացնում է մարմնում դրական միկրովիտների քանակը։ Սարկարն ասում է, որ ժամանակակից բժշկությունը հնանում է, և միայն միկրովիտների տեսությունը կկարողանա նոր դեղերի ստեղծումը հասցնել ավելի բարձր մակարդակի։

Սոցիալական և քաղաքական փիլիսոփայություն խմբագրել

Ընդհանուր ցիկլի տեսություն խմբագրել

Վառնա (սոցիալական ցիկլեր) հասկացությունը որոշում է մարդկանց ֆիզիկական և մտավոր վարքը և նրանց գործողությունների դրդապատճառը։ Ըստ այս հայեցակարգի, մարդիկ բաժանվում են չորս հիմնական տիպի՝ վիպրա (մտավորական), կշատրիա (ռազմիկ), վայշյա (վաճառական), շուդրա (աշխատող)։ Վառնան, ըստ Սարկարի, ավելին է, քան պարզապես հոգեբանության տեսակ, այն ավելի մոտ է Միշել Ֆուկոյի կողմից ձևակերպված գաղափարին։

Սոցիալական ցիկլի օրենքը վառնայի հայեցակարգը միահյուսում է պատմական էվոլյուցիայի տեսությանը, որի ընթացքում զարգանում և անկում են ապրում քաղաքակրթությունները՝ իշխող էլիտայի գլխավորությամբ, որը կազմված է վերոհիշյալ մի որևէ տիպի մարդկանցից։ Այս օրենքը կարող է կապված լինել Շրի Ավրոբինդոյի, Իբն Խալդունի և որոշ այլ պատմաբանների պատմական շրջանի գաղափարների հետ։ Ցիկլային նկարագրությանը զուգընթաց՝ քաղաքակրթությունների զարգացումն ու անկումը, Սարկարի տեսությունը կարող է ներկայացվել գծային տեսքով, երբ տնտեսական և տեխնոլոգիական առաջընթացը որոշիչ է համարվում կյանքի նյութական պայմանները փոխելու համար։ Այնուամենայնիվ, ըստ Սարկարի, իսկական առաջընթացը կարող է գոյություն ունենալ միայն հոգևոր ոլորտում։

Սարկարը հոգևորությունը բնորոշում է որպես անձի կողմից իր իրական ես-ի իրականացում։ Մեդիտացիա անելուց և մտքերն ու գործողությունները մաքրելուց բացի, Սարկարը կենտրոնանում է սոցիալական ծառայության վրա՝ որպես ազատագրման միջոց։ Սարկարը ծառայությունը համարում է մարդու ինքնազարգացման համար անհրաժեշտ, նա մերժում է ինչպես կապիտալիստական, այնպես էլ սոցիալիստական սոցիալական կառույցները՝ համարելով դրանք անընդունելի մարդկության շարժման համար դեպի հոգևորության ոսկե դարաշրջան։ Ըստ Սարկարի, կապիտալիզմի լուրջ խնդիրն այն է, որ դրա ժամանակ ֆինանսական ռեսուրսների զգալի մասը կենտրոնացած է մի քանի մարդկանց ձեռքում, այդ պատճառով փողի շրջանառությունը դադարում է, ինչը, իր հերթին, տնտեսական ճգնաժամերի հիմնական պատճառն է[8]։ Հոգևոր ուղին չի ենթադրում հասարակության մեջ կառուցվածքների բացակայություն` բնակարանային, սննդի, առողջապահության և կրթության համար մարդկանց հիմնական, չնայած անընդհատ փոփոխվող կարիքները բավարարել։

Սարկարը կոչ է անում իրականացնել «Անանդա Մարգա»-յի գաղափարները և առաջադեմ օգտագործման տեսությունը, և այդպիսով գործնական միջոցներ ձեռնարկել հասարակության կյանքը բարելավելու և ներդաշնակեցնելու, մարդկանց միջև համագործակցությունն ընդլայնելու համար, ինչը կօգնի հասարակությանը դուրս գալ այն ցիկլից, որում ներկայումս գտնվում է։ Սարկարը պնդում էր, որ եթե սոցիալական ցիկլերի տեսությունը հասկանում և ընդունվում է, շահագործումը կարող է զգալիորեն կրճատվել, եթե ընդհանրապես չվերացվի։ Եթե հասարակության բոլոր ոլորտների ղեկավարները համարձակ մարդիկ են, բաց նորարարությունների և տեխնիկական առաջընթացի համար, օգտագործելով իրենց ինտելեկտը՝ ի շահ ամբողջ հասարակության, ապա այս ցիկլից հնարավոր կլինի դուրս գալ զարգացման հաջորդ փուլ[9]։

Պրոգրեսիվ օգտագործման տեսություն խմբագրել

Սարկարը կանխատեսեց սոցիալիստական համակարգի փլուզումը, որին հաջորդեց կապիտալիզմի համաշխարհային ճգնաժամը։ Հասարակության երկու մոդել՝ հավասարապես անտեսելով հոգևոր սկզբունքը[2]։ 1959-ին նա մշակեց առաջադեմ օգտագործման տեսություն (ՊՐԱՈՒՏ)՝ սոցիալ-տնտեսական հայեցակարգ, որը հիմնված է նեոհումանիզմի տեսության մեջ սահմանված արժեքների վրա։ Նոր-հումանիզմի հիմնական դրույթներից մեկը պնդումն է, որ բույսերի և կենդանիների բարեկեցությունը նույն արժեքն ունի, ինչ մարդու ֆիզիկական, մտավոր և հոգևոր բարեկեցությունը։ ՊՐԱՈՒՏ-ը մշակվել է որպես կիրառելի գործիք, որի միջոցով պետք է հաստատել նեոհումանիզմը համայնքներում և ժողովուրդներում։ ՊՐԱՈՒՏ տեսությունը մերժում է ինչպես կապիտալիստական, այնպես էլ սոցիալիստական տնտեսական մոդելները` կենտրոնանալով բոլոր ռեսուրսների առավել ռացիոնալ օգտագործման և բոլոր եկամուտների արդար բաշխման վրա։ Դրա արտադրությունը հիմնված է կոոպերատիվ ձեռնարկությունների գործունեության և արդյունաբերության աշխատանքի վրա[10]։ 1968 թվականին Սարկարը հիմնեց «Հնդկաստանի պրուտիստական բլոկ» կազմակերպությունը (PBI - Հնդկաստանի պրուտիստական բլոկ)՝ հասարակության սոցիալական և քաղաքական ոլորտներում այս տեսության գաղափարները թարգմանելու նպատակով[11]։

ՊՐԱՈՒՏ-ը նպատակ ունի օգնելու աղքատներին ձեռք բերել տնտեսական անկախություն։ Սարկարը նաև շեշտում է, որ համայնքների ղեկավարները, ինչպես նաև յուրաքանչյուր հաջողակ մարդ, հսկայական բարոյական պատասխանատվություն ունեն ամբողջ հասարակության բարեկեցության համար։ ՊՐԱՈՒՏ-ը հանդես է գալիս հարստության կուտակումը սահմանափակելու օգտին։ Բնականաբար, նման տեսությունը չէր կարող հակառակորդներ չունենալ Հնդկաստանի և այլ երկրների կապիտալիստների և կոմունիստների շրջանում։

Նեոհումանիզմ խմբագրել

Իր աշխատանքներում Սարկարը պնդում էր, որ մարդիկ փոխանակ իրենց նույնացնեն որոշակի ռասայի, դավանանքի, ազգության կամ լեզվային խմբի հետ, պետք է իրենց համարեն մեկ մեծ ընտանիքի մաս, որն ընդգրկում է ամբողջ մարդկությունը։ Նա սոցիալական աշխարհայացքի այս տեսակն անվանեց «ունիվերսալիզմ»[2]։ 1982-ին, «Նեոհումանիզմ. Մտքի ազատացում» գրքում[12] նա նշել է, որ ավանդական հումանիզմը որոշ լուրջ թերություններ ունի։ Նախ, այս հումանիզմը չի վերաբերում բույսերին և կենդանիներին։ Մարդիկ խոսում են «մարդու իրավունքների» մասին, բայց շարունակում են հերքել կենդանիների և բույսերի իրավունքների գոյությունը։ Հումանիզմի մեկ այլ թերությունն այն է, որ այն չունի հզոր հոգևոր հիմք և հաճախ այլասերվում է կեղծ-հումանիզմի։ Որպես օրինակ կարելի է ասել, թե այսպես կոչված զարգացած շատ երկրներ մարդասիրական օգնություն են տրամադրում զարգացող երկրներին՝ հումանիզմի անունով, բայց միևնույն ժամանակ, անդրազգային կորպորացիաները, անխոհեմ շահույթ հետապնդելով, իրենց հարստությունն ու ռեսուրսները դուրս են բերում զարգացող երկրներից։

Սարկարն աշխարհին ներկայացրեց հումանիզմի նոր ձևակերպում, որի հիմքում դրված է հոգևորությունը՝ այն անվանելով «Նեոհումանիզմ»։ Նեոհումանիզմը տեսություն է, որը հիմնված է հոգևորության, աշխարհի ընկալման ընդլայնման, բնապահպանական և սոցիալական փոփոխությունների վրա։ Այն նկարագրում է Սարկարն իր «Նեոհումանիզմ. Մտքի ազատացում» գրքում, որում խոսվում է մարդու բնույթի և ամբողջ հասարակության և անհատի ներուժի բացման ուղիների մասին։ Սա ամբողջական փիլիսոփայություն է, որում խոսվում է կյանքի նպատակի, հասարակության գործունեության և մարդկային գոյության շատ այլ ասպեկտների վերաբերյալ հարցերի շուրջ։

Ինչպես բացատրում է Սարկարը, համամարդկային սերը նոր-հումանիզմի հիմքում է։ Այլ կերպ ասած, սերն ամբողջ Տիեզերքի, կենդանի և անկենդան բնության հանդեպ պետք է ապրի մարդու մեջ։ Առաջ է քաշվում այն տեսակետը, որ մարդկությունն անլուծելի միասնության մեջ է Տիեզերքի ամբողջ նյութի հետ։ Սարկարը շեշտում է, որ մարդիկ պետք է պաշտպանեն կենդանի և ոչ կենդանի համայնքները։ Կենդանիների գոյության իրավունքի հարգումը, տեսակների պահպանումը և բուսակերության պրակտիկան խրախուսվում և համարվում են հոգևոր ապրելակերպի կարևոր բաղադրիչներ։

Նեոհումանիզմը խոսում է երկու սկզբունքների մասին, որոնցով հիմնականում առաջնորդվում են մարդիկ` անձնական (էգոիստական) հաճույքի սկզբունքը (Աթմա-Սուխա Թաթվա) և սոցիալական հավասարության սկզբունքը (Սամա-Սամաջա Տատվա)[12]։ Սոցիալական հավասարության սկզբունքի ընդունումը զարգացնում է բարեգործություն և օգնելու ցանկություն, սա դառնում է կյանքի կանոն։ Կյանքի բոլոր ձևերի միասնության գաղափարի ընդունումը մարդու մեջ զարգացնում է պատասխանատվություն, որը համարժեք է այն դերին, որը խաղում են մարդիկ տիեզերքի կառուցվածքում։ Ընդհակառակը, անձնական հաճույքի սկզբունքի պահպանումը նպաստում է նրան, որ մարդու համար ամեն ինչ, բացի իր հաճույքից և սեփական հաջողությունից, կորցնում է իր իմաստը, նա դադարում է մտածել, թե ինչպես են իր քայլերն ազդում ուրիշների վրա։ Նեոհումանիզմի փիլիսոփայությունը սատարում է «իսկական մարդկային մշակույթին», որը հիմնված է սոցիալական հավասարության սկզբունքի վրա և մերժում է «կեղծ մշակույթը», «կոռուպցիոն մշակույթը», որը զարգացնում է եսասիրություն և հաճույք ստանալու ցանկություն։

Նեոհումանիզմը կոչ է անում ազատվել խղճի արթնացման միջոցով դոգմատիկ և մտքի սահմանափակումներ դնող հասկացություններից, որը ներառում է բանական մտածողություն և սոցիալական հավասարության սկզբունքի հիման վրա գիտելիքների ձեռքբերում։ Այս գործընթացը տեղի է ունենում մտավոր ոլորտում։ Ռացիոնալությունը ենթադրում է կարողություն տարբերակել ուշադրության արժանի երևույթը, այն երևույթից, որից պետք է խուսափել։ Ուսումնասիրության ոլորտը գնահատվում է խղճի տեսանկյունից՝ որոշելով, թե արդյոք այդ տարածքը համապատասխանում է «գոյություն ունեցող բոլորի բարօրությանը» չափանիշին։ Նեոհումանիզմը փիլիսոփայություն է մարդու կողմից աշխարհի ընկալման տարածքի գիտակցաբար ընդլայնման մասին, այն մարդուն տանում է նեղ կատեգորիաներից (ազգություն կամ էթնիկ խումբ) ավելի լայն մի կողմ (մոլորակ)։ Նեոհումանիզմը մարդուց պահանջում է ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին ջանքերի կիրառում։ Սարկարը տվել է բազմաթիվ մանկավարժական պրակտիկաներ և մեթոդներ նեոհումանիստական մշակույթի զարգացման համար[13]։

Սարկարի աշխատանքները խմբագրել

Սարկարը տասնյոթ տարի (1966-1971 և 1978-1990) նվիրել է «Անանդա Մարգա»-յում իր աշխատանքին և թողել ավելի քան 250 գրքերի մեծ ժառանգություն, որոնք ընդգրկում էին թեմաների լայն շրջանակ։

Սարկարը հիմնականում հայտնի է որպես «Անանդա Մարգա»-յի հոգևոր ուսուցիչ, բայց նա գրել է ավելի քան 1500 էջ ՊՐԱՈՒՏ-ի տնտեսական տեսության, մի քանի հազար էջ լեզվաբանության և լեզուների ուսումնասիրության վերաբերյալ։ Լեզվաբանության վերաբերյալ Սարկարի գրվածքները ներառում են սանսկրիտյան «Shabda Cayanika» (Բառերի ժողովածու) 26 հատորանոց անավարտ հանրագիտարանը։ Նա գրքեր է գրել սոցիոլոգիայի, գյուղատնտեսության, պատմության, գրականության, կրթության, բժշկության, տիեզերաբանության և փիլիսոփայության վերաբերյալ։ Նա նաև առաջարկել է նեոհումանիզմի փիլիսոփայությունը (1982) և միկրովիտների տեսությունը (1986), որոնք նախկինում աշխարհին անհայտ էին։

Հետևորդները Սարկարի ամենավառ ձեռքբերումներից մեկն են համարում այն, որ նա երգերի շարք է գրել «Պրաբհաթ Սամգիթներ» (Նոր լուսաբացի երգեր) անունով։ 1982 թվականից՝ իր կյանքի վերջին 8 տարում, Սարկարը հասցրել է գրել 5018 երգ։

Հետնորդներ խմբագրել

Սարկարի առաջին աշակերտը Յոգի Կալիկանանդան էր։ Նրանք առաջին անգամ ծանոթացել են այն ժամանակ, երբ Սարկարը դեռ քոլեջի ուսանող էր։ Մի երեկո նա խորհում էր Գանգա գետի ափին։ Կալիչարանը, որը պատանության տարիներին հանցագործ է եղել, մտադիր է եղել թալանել Սարկարին, բայց նրա հետ զրուցելուց հետո նա արմատապես փոխել է իր ապրելակերպը և անցել հոգևոր ուղու՝ «Երանության ուղու»[14]։

Սարկարի ամենահայտնի ուսանողներից մեկը Ռավի Բաթրան էր՝ աշխարհահռչակ տնտեսագետ և սիրված գրող, ով ապրում և դասավանդում է Դալլասում, Տեխաս։ Բաթրայի աշխատանքի վրա մեծապես ազդել են Սարկարի սոցիալական ցիկլի տեսությունը և առաջադեմ ռացիոնալ օգտագործման տեսությունը։ Մեկ այլ հայտնի ուսանող էր ֆուտուրիստ Սոհաիլ Ինայատուլլան, ով հետագայում Սարկարի ստեղծագործությունները թարգմանեց բենգալերենից։ Սարկարի աշակերտները, վանականներն ու միանձնուհիները տարածում էին նրա ուսմունքներն ամբողջ աշխարհում՝ դասախոսություններ կարդալով, սեմինարներ անցկացնելով, հոգևոր պրակտիկա դասավանդելով։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Иваненко С. И. (2009-01). «Международная организация «Ананда Марга» и её деятельность в Российской Федерации» (ռուսերեն). Кестонский институт. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 25-ին. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 25-ին.
  3. ↑ Chryssides, George D. Exploring New Religions. — Лондон, Нью-Йорк: Continuum International Publishing Group, 2001. — С. 370. — ISBN 0-304-33651-3
  4. ↑ MacDougall., Curtis Daniel Superstition and the Press. — 1983. — С. 446. — ISBN 0879752114
  5. ↑ Ng, Franklin The Asian American Encyclopedia. — Marshall Cavendish, 1995. — С. 669. — ISBN 1854356771
  6. ↑ Miller, Timothy The 60's Communes: Hippies and Beyond. — Syracuse University Press, 1999. — С. 108. — ISBN 081560601X
  7. ↑ Ishwaran, Karigoudar Ascetic Culture: Renunciation and Worldly Engagement. — BRILL, 1999. — С. 9. — ISBN 9004114122
  8. ↑ A Second Great Depression(անգլ.). A story on Sarkars' ideas in the works of his disciple, Dr. Ravi Batra Արխիվացված 2008-07-20 Wayback Machine
  9. ↑ Sohail Inayatullah. Sarkar’s spiritual-dialectics: an unconvential view of the future. — Futures, February 1988, 54—65.
  10. ↑ Ghista, Dhanjoo N. Political Parties of Asia and the Pacific. — World Scientific, 2004. — С. 9. — ISBN 9812385096
  11. ↑ Fukui, Haruhiro Political Parties of Asia and the Pacific. — Greenwood Press, 1985. — С. 357. — ISBN 031321350X
  12. ↑ 12,0 12,1 П. Р. Саркар. Неогуманизм: освобождение разума. — Барнаул: Публикации Ананда Марга (Россия), 2007. — 96 с. — ISBN 978-5-9749-0023-5(չաշխատող հղում)
  13. ↑ Sohail Inayatullah, Ivana Milojevic and Marcus Bussey, eds. Neohumanistic Educational Futures: liberating the pedogogical intellect. — Tamsui, Tamkang University, 2006.
  14. ↑ Acarya Vijayananda Avadhuta. The life and teachings of Shrii Shrii A'nandamu'rti. — Ananda Marga Publications, 1994. — Т. 1. — С. 36.

Գրականություն խմբագրել

  • P.R. Sarkar (1984), Human Society . Vols. I and II. (Ananda Marga Publications, Calcutta, India).
  • Sri Aurobindo (1970), The Human Cycle, The Ideal of Human Unity, War and Self-Determination, (Sri Aurobindo Ashram Trust), ISBN 81-7058-281-4 (hardcover), ISBN 81-7058-014-5 (paperback)
  • Sohail Inayatullah (2002), Understanding Sarkar: The Indian Episteme, Macrohistory and Transformative Knowledge. Leiden, Brill.
  • Sohail Inayatullah (1999), Situating Sarkar, Tantra, Macrohistory and Alternative Futures. Maleny, Australia, Gurukul Publications.
  • Sohail Inayatullah and Jennifer Fitzgerald, eds., (1999) Transcending Boundaries: Prabhat Rainjan Sarkar’s Theories of Individual and Social Transformation. Maleny, Australia, Gurukul Publications.
  • Johan Galtung and Sohail Inayatullah, eds., (1997), Macrohistory and Macrohistorians: Perspectives on Individual, Social and Civilizational Change. Wesport, Ct. Praeger.
  • Sohail Inayatullah, Marcus Bussey and Ivana Milojevic, eds., (2006), Neohumanist educational futures: liberating the pedagogical intellect. Tamsui, Tamkang University, 2006.
  • Авадхутика Ананда Митра Ачарья «Комментарии к Ананда Сутрам», «Публикации Ананда Марга (Россия)», 2007, ISBN 5-9749-0014-6
  • П. Р. Саркар «Неогуманизм: освобождение разума», «Публикации Ананда Марга (Россия)», 2007, ISBN 978-5-9749-0023-5

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Պրաբհաթ Ռանջան Սարկար» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Պրաբհաթ_Ռանջան_Սարկար&oldid=9407074» էջից