Վիքիպեդիա

Որդանման ելունի բորբոքում

Ապենդիցիտ, կույր աղու որդանման ելունի բորբոքումը[1]։ Ախտանիշները ներառում են որովայնի աջ ստորին քառանկյան ցավերը, սրտխառնոցը, փսխումը և ախորժակի վատացումը[1]։ Բացի այդ, մարդկանց մոտ 40%-ի մոտ կարող են չդիտվել այս ախտանիշները[1]։ Ծանր բարդություններից են որդանման ելունի պերֆորացիան, որի հետևանքով լինում է տարածուն, ցավոտ պերիտոնիտ (որովայնամզի բորբոքում) և սեպսիս[7]։

Ապենդիցիտ
Մեծացած որդանման ելուն՝ սուր բորբոքումով։ Պրեպարատի լայնական կտրվածք։
Տեսակաղիների հիվանդություն և հիվանդության կարգ
Հիվանդության ախտանշաններՈրովայնի աջ ստորին քառանկյան ցավ, փսխում, ախորժակի վատացում, անորեքսիա[1]
Բուժաքննությունարյան բիոքիմիական հետազոտություն, ուլտրաձայնային հետազոտություն և CT
Բժշկական մասնագիտությունՎիրաբուժություն
ՀոմանիշներԱպենդիցիտ, էպիտիֆլիտ[2]
ԱխտորոշումՀիմնված է ախտանիշների, բժշկական պատկերավորման, արյան լաբորատոր հետազոտության վրա[3]
Տարբերակիչ ախտորոշումՄիջընդերային ադենիտ, խոլեցիստիտ, թարախակույտ, որովայնային աորտայի անևրիզմա[4]
ԲուժումՈրդանման ելունի վիրահատական հեռացում, հակաբիոտիկներ[5][6]
Բարդություններպերիտոնիտ, սեպսիս[7]
Հանդիպման հաճախականություն11.6 միլիոն (2015)[8]
 Appendicitis Վիքիպահեստում

Ապենդիցիտը առաջանում է որդանման ելունի լուսանցքի խցանման պատճառով[9]։ Դա հիմնականում լինում է կղանքային քարերի պատճառով[5]։ Վիրուսային, մակաբուծային ինֆեկցիաների, նորագոյացությունների հետևանքով բորբոքված ավշային հյուսվածքը նույնպես կարող է խցանման պատճառ դառնալ[5]։ Այդ խցանումը բերում է որդանման ելունում ճնշման մեծացման, դեպի որդանման ելուն արյան հոսքի խանգարման, որդանման ելունի լուսանցքում բակտերիաների աճի խթանման և արդյունքում լինում է բորբոքում[5][10]։ Բորբոքման, արյան հոսքի խանգարման, մեծացած ճնշման ազդեցությունը միասին բերում են հյուսվածքի վնասման և մահվան[11]։ Այս վիճակը չբուժելու դեպքում որդանման ելունը կարող է պայթել՝ դեպի որովայնի խոռոչ լցնելով բակտերիաները, ինչի արդյունքում լինում են բարդություններ[11][12]։

Ապենդիցիտի ախտորոշումը հիմնվում է մարդու հատուկ նշանների և ախտանիշների վրա[10]։ Երբ ախտորոշումը դժվար է դնել, օգտագործվում է ռենտգեն հետազոտություն, ուլտրաձայնային հետազոտություն, լաբորատոր ախտորոշիչ մեթոդներ և այլն[3]։ Բժշկական պատկերավորման մեթոդներից օգտագործվում է համակարգչային շերտագրությունը և ուլտրաձայնային հետազոտությունը[3]։ Սուր ապենդիցիտի հայտնաբերման համար համակարգչային շերտագրությունը ավելի արդյունավետ է, քան ուլտրաձայնային հետազոտությունը[13]։ Չնայած դրա, ուլտրաձայնային հետազոտությունը կարող է առաջին ընտրության միջոց լինել երեխաների և հղիների հետազոտության դեպքում, որոնց պարագայում կան ճառագայթման հետ կապված ռիսկեր[3]։

Սուր ապենդիցիտի ստանդարտ բուժումը դա որդանման ելունի վիրահատական հեռացումն է[5][10]։ Այն կատարվում է բաց եղանակով՝ մեծ կտրվածքի միջոցով, կամ լապարոսկոպիկ, որի դեպքում կատարվում են մի քանի փոքր կտրվածքներ և հատուկ գործիքների օգնությամբ կատարվում է վիրահատություն։ Վիրահատությունը իջեցնում է կողմնակի ազդեցությունների ռիսկերը և մահվան վտանգը՝ կապված որդանման ելունի պայթելու հետ[7]։ Հակաբիոտիկները որոշ չբարդացած դեպքերում կարող են ունենալ նույն արդյունավետությունը[6]։ Ապենդիցիտը սուր որովայնի ամենահաճախ պատճառներից է, որի դեպքում լինում է ծանր որովայնային ցավ։ 2015 թվականին մոտ 11.6 միլիոն դեպք է գրանցվել ապենդիցիտի, որոնց հետևանքով եղել է մոտ 50,100 մահ[8][14]։ Ամեն տարի ԱՄՆ-ում ավելի քան 300,000 ապենդիցիտով մարդկանց կատարում են վիրահատություն[15]։ Ռեգնալդ Ֆիտցը առաջին անգամ նկարագրեց այս վիճակը 1886 թվականին[16]։

Նշաններ և ախտանիշներ Խմբագրել

 
Որդնման ելունի տեղակայումը մարսողական համակարգում

Սուր ապենդիցիտի դեպքում առկա է որովայնային ցավ, սրտխառնոց, փսխում և տենդ։ Ապենդիցիտի՝ բորբոքումը խորանալու և մեծանալու հետ մեկտեղ սկսվում է գրգռվել որովայնի պատը։ Դրա հետևանքով լինում է ցավ՝ որովայնի աջ ստորին քառանկյունում։ 3 տարեկանից քիչ երեխաների մոտ ցավը կարող է այդպես չլինել։ Ցավը կարող է բավականին ծանր լինել։ Բնարոշ նշաններից են ապենդիցիտի տեղային նշանները աջ զստափոսում։ Որովայնի պատը կարող է դառնալ շատ զգայուն շոշափման նկատմամբ։ Ձեռքը կտրուկ հեռացնելուց հետո լինում է ուժեղ ցավ (Շչյոտկին-Բլումբերգի ախտանիշ)։ Եթե որդանման ելունը տեղակայված է ռետրոցեկալ (կույր աղու հետևում), ապա նույնիսկ խորը շոշափումը կարող է ի հայտ չբերել ցավը։ Սա լինում է այն պատճառով, որ գազերի պատճառով լայնացած կույր աղիքը ծածկում է որդանման ելունը և պաշտպանում այն։ Նույն կերպ, եթե որդանման ելունը ամբողջությամբ տեղակայված է լինում կոնքի խոռոչում, ապա լրիվ բացակայում է որովայնի պատի լարվածությունը։ Այդ դեպքում ուղիղ աղու մատնային հետազոտությունը ի հայտ է բերում լարվածություն դուգլասյան փոսում։ Հազը առաջացնում է այդ կետի ցավոտություն (Մակ-Բուռնեի կետ), որը պատմականորեն կոչվում է Դենֆիի ախտանիշ։

Պատճառներ Խմբագրել

Ապենդիցիտը ներկայացնող տեսանյութ

Սուր ապենդիցիտը որդանման ելունի առաջնային խցանման վերջնական հետևանքն է[9][17]։ Խցանվելուց հետո որդանման ելունը լցվում է լորձով և մեծանում է։ Լորձի շարունակական արտադրությունը մեծացնում է ճնշումը և որդանման ելունի պատերի լարվածությունը։ Մեծացած ճնշումը բերում է թրոմբոզի, փոքր անոթների խցանման և ավշային հոսքի խանգարման։ Այս պահից ինքնուրույն լավացում հազվադեպ է լինում։ Խցանման շարունակվելու հետ մեկտեղ լինում է իշեմիա, իսկ այնուհետև նեկրոզ։ Երբ բակտերիաները կարողանում են անցնել որդանման ելունի պատով, առաջանում է թարախ։ Վերջում որդանման ելունը պատռվում է, ինչի հետևանքով առաջացած պերիտոնիտը կարող է բերել սեպսիսի և վերջիվերջո մահվան։ Այս ամենի հետևանքով նկատվում են ապենդիցիտին բնորոշ ցավը և այլ հատուկ ախտանիշներ[11]։

Որպես պատճառ լինում են բեզոարները, օտար մարմինները, վնասվածքը, աղիքային որդերը, լիմֆադենիտը և ամենահաճախը՝ ֆեկալոմաները, որոնք կղանքի կալցիֆիկացված կտորներն են, այլ կերպ անվանում են ֆեկալիթներ կամ ապենդիկոլիթներ[18][19]։ Ֆեկալիթների ուշադրություն գրավեցին, երբ հայտնաբերվեց, որ զարգացած երկրներում ապրող ապենդիցիտով մարդկանց մոտ ավելի շատ են եղել ֆեկալիթներ, քան զարգացող երկրների ապենդիցիտով հիվանդների[20]։ Բացի այդ, որդանման ելունի ֆեկալիթը սովորաբար խոսում է բարդացած ապենդիցիտի մասին[21]։ Որդանման ելունի բորբոքումով մարդկանց մոտ աղիների կծկանքները ավելի թույլ են եղել, քան առողջ մարդկանց մոտ, ինչը խոսում է այն մասին, որ կղանքի կանգը կարևոր դեր ունի այդ դեպքում[19][22]։

Համարվում էր, որ ֆեկալիթի առաջացումը որդանման ելունում կապված է հաստ աղու աջակողմյան կղանքային ռեզերվուարի և երկարացված փոխադրման հետ։ Այնուամենայնիվ, հետագա ուսումնասիրություններում երկարացված փոխադրման ժամանակ չի նկատվել[23]։ Համաճարակաբանական տվյալները հաստատել են, որ ապենդիցիտ չունեցող մարդկանց մոտ չի հանդիպել դիվերտիկուլյար հիվանդություն և ադենոմատոզ պոլիպներ, իսկ հաստ աղու քաղցկեղը շատ հազվադեպ է եղել[24][25]։ Նաև ցույց է տրվել, որ սուր ապենդիցիտը առաջանում է ավելի վաղ, քան հաստ աղու և ուղիղ աղու քաղցկեղը[26]։ Որոշ հետազոտություններ ցույց են տվել, որ սննդային թելերով աղքատ սնունդ օգտագործելը կապ ունի ապենդիցիտի զարգացման հետ[27][28][29]։ Սննդային թելերի քիչ օգտագործման պատճառով կղանքը հավաքվում է աջակողմյան ռեզերվուարում, իսկ սննդային թելերի օգտագործումը կղանքի փոխադրման ժամանակը կրճատում է[30]։

Ախտորոշում Խմբագրել

 
Ապենդիցիտը համակարգչային շերտագրության պատկերի վրա

Ախտորոշումը կատարում են կլինիկական և լաբորատոր տվյալների հիման վրա։ Արյան լաբորատոր հետազոտությամբ կարող է հայտնաբերվել նեյտրոֆիլիա։ Անհրաժեշտության դեպքում կատարվում է ռենտգեն հետազոտություն, կամ ուլտրաձայնային հետազոտություն։ Բժշկական պատմությունները բաժանում են 2 տիպի՝ տիպիկ և ատիպիկ։

Տիպիկ ապենդիցիտի դեպքում լինում է մի քանի ժամ տևող տարածուն որովայնային ցավ, որը սկսվում է պորտի շրջանից և լինում է ախորժակի անկման, սրտխառնոցի և փսխման հետ միասին։ Ցավը հետագայում տեղակայվում է որովայնի աջ ստորին քառանկյունում, որտեղ մեծանում է լարվածությունը։ Օրգանների հակառակ դասավորությունով մարդկանց մոտ ցավը կարող է տեղակայված լինել որովայնի ձախ ստորին քառանկյունում։ Ցավի, լեյկոցիտոզի, տենդի և անորեքսիայի միասին ի հայտ գալը դասական նշան է։

Ատիպիկ պատմության դեպքում այդ ընթացքը չի լինում և ցավը կարող է սկսվել որովայնի աջ ստորին քառանկյունից։ Որովայնամզի գրգռման պատճառով կարող է լինել ցավ շարժումներ կատարելու ժամանակ[31]։ Ատիպիկ պատմության դեպքում հաճախ անհրաժեշտ է լինում կատարել ուլտրաձայնային հետազոտություն կամ համակարգչային շերտագրություն[32]։

Կլինիկական Խմբագրել

  • Աուրե-Ռոզանովայի ախտանիշ՝ Աջ գոտկային եռանկյունում (Պետի եռանկյուն) մատով շոշափում կատարելիս ցավոտություն (կարող է լինել դրական Շչյոտկին-Բլյումբերգի ախտանիշ)[33]։
  • Բարտոմյե-Միխելսոնի ախտանիշ՝ Ուժեղացած ցավ աջ զստային շրջանում շոշափելիս՝ հիվանդի ձախ կողմ պարկած ժամանակ։ Նույն գործողությունը մեջքի վրա պարկած կատարելու դեպքում ցավը ավելի մեղմ է լինում[33]։
  • Դենֆիի ախտանիշ՝ Ուժեղացած ցավ որովայնի աջ ստորին քառանկյունում հազալու ժամանակ[34]։
  • Համբուրգերի ախտանիշ՝ հիվանդը հրաժարվում է սնվել (այս ախտանիշը 80%-ով խոսում է ապենդիցիտի մասին)[35]։
  • Կոխերի ախտանիշ՝ հիվանդը ունեցել է ցավ պորտի շրջանում, որը հետագայում անցել է աջ զստափոս[33]։
  • Մասսուի ախտանիշ՝ տարածված է հարավարևմտյան Անգլիայում։ Հետազոտողը կատարում է հարված իր ցուցամատով և երրորդ մատով՝ թրաձև ելունից դեպի ձախ և աջ զստափոս։ Ախտանիշը դրական է համարվում, եթե հիվանդի դեմքի արտահայտությունը փոխվում է դեպի աջ հարվածելիս, իսկ դեպի ձախ զստափոս հարվածելիս մնում է անփոփոխ[36]։
  • Օբտուրատոր ախտանիշ՝ պացիենտը պարկած է մեջքի վրա՝ ոտքերը կոնքազդրային և ծնկան հոդերում ուղիղ անկյան տակ ծալած։ Հետզոտողը մեկ ձեռքով պահում է կրունկը, իսկ մյուսով ծունկը։ Հետազոտողը զատում է պացիենտի ոտքը դեպի դուրս՝ միաժամանակ դեպի ներս պտտելով ոտքը։ Ախտանիշը համարվում է դրական, եթե պտտելու ժամանակ լինում է ցավ[37]։
  • Պսոաս ախտանիշ՝ նաև հայտնի է որպես "Օբրազցովայի ախտանիշ"
  • Ռովզինգի ախտանիշ՝
  • Սիտկովսկու (Ռոզենշտայնի ախտանիշ)՝ ուժեղացած ցավ աջ զստային շրջանում, երբ հիվանդը հետազոտվում է ձախ կողմի վրա պարկած[38]։

Արյան և մեզի լաբորատոր հետազոտություն Խմբագրել

Քանզի չկա յուրահատուկ լաբորատոր թեստ ապենդիցիտի համար, կատարվում է արյան ընդհանուր քննություն բորբոքման նշաններ հայտնաբերելու համար։ Ապենդիցիտ ունեցող մարդկանց 70–90%-ը կարող է ունենալ լեյկոցիտոզ, բայց կան բազմաթիվ այլ որովայնի և կոնքի խոռոչի հիվանդություններ, որոնք կարող են բերել լեյկոցիտոզի[39]։ Ցածր զգայունության և սպեցիֆիկության պատճառով այս հետազոտությունը լավ ցուցանիշ չէ ապենդիցիտի համար[13]։

Մեզի հետազոտությունը ցույց չի տալիս ինֆեկցիա, բայց շատ կարևոր է հղիությունը հայտնաբերելու համար, հատկապես արտարգանդային հղիությունը ժխտելու համար։ Մեզի հետազոտությունը կարող է հայտնաբերել միզային համակարգի ինֆեկցիա, որը որովայնային ցավի պատճառ կարող է հանդիսանալ։ Հետազոտվող դաշտում 20-ից ավել լեյկոցիտների առկայության դեպքում առավել հավանական միզային ուղիների հիվանդությունը[39]։

Պատկերավորում Խմբագրել

Երեխաների դեպքում շատ կարևոր է կատարել կլինիկական հետազոտություն, որի միջոցով որովայնի ցավով երեխան վիրահատվում է, կամ կատարվում է ախտորոշիչ պատկերավորում[40]։ Ճառագայթման ռիսկի պատճառով երեխաներին ավելի նախընտրելի է կատարել ուլտրաձայնային հետազոտություն, իսկ հետագայում անհրաժեշտության դեպքում կատարում են համակարգչային շերտագրություն[41][42][43]։ Մեծահասակների և չափահասների դեպքում ամակարգչային շերտագրությունը ավելի մեծ տեղեկություն կարող է տալ, քան ուլտրաձայնային հետզոտությունը։ Համակարգչային շերտագրության զգյաունությունը 94% է, յուրահատկությունը 95%։ Ուլտրաձայնային հետազոտության զգայունությունը 86% է, իսկ յուրահատկությունը 81%[44]։

Ուլտրաձայնային հետազոտություն Խմբագրել

 
Որդանման ելունի սուր բորբոքման ուլտրաձայնային պատկեր

Որովայնի ուլտրաձայնային հետազոտությունը նախընտրելի է կատարել դոպլեր սոնոգրաֆիայով։ Այն օգնում է հայտնաբերել որդանման ելունի բորբոքումը, հատկապես երեխաների մոտ։ Ուլտրաձայնային հետազոտությունը կարող է ցույց տալ աջ զստափոսում ազատ հեղուկի կուտակումը, ուժեղացած արյան հոսքը՝ դոպլեր հետազոտությամբ, թարախակույտի առկայությունը։ Սուր ապենդիցիտի ուլտրաձայնային այլ նշաններից են ապենդիկոլիթի (որդանման ելունի քար) առկայությունը, էխոգեն միջընդերային ճարպի առկայությունը, որը շրջապատում է որդանման ելունը[45] In some cases (approximately 5%)[46],։ Զստային փոսի ուլտրաձայնային հետազոտությունը կարող է ցույց չտալ անոմալիաներ, չնայած ապենդիցիտի առկայությանը։ Փոփոխություններ կարող են չհայտնաբերվել, մինչև որդանման ելունի զգալիորեն մեծանալը։ Կեղծ դրական թեստերը սովորաբար լինում են մեծահասակների դեպքում, որոնց մոտ ճարպի և աղիներում եղած գազի մեծ քանակը խանգարում է որդանման ելունը տեսնելուն։ Չնայած այս ամենին, փորձառու ձեռքերում որդանման ելունի բորբոքումը կտարբերակվի այլ նման ախտանիշներով հիվանդագին վիճակներից։ Այդպիսի վիճակներից են որդանման ելունի հարևանությամբ գտնվող ավշահանգույցների բորբոքումը, կամ այլ կոնքային օրգանների ախտահարման պատճառով ի հայտ եկող ցավը, օրինակ՝ ձվարանների կամ ֆալոպյան փողերի։

  • Ուլտրաձայնային հետազոտություն, որը ցույց է տալիս ապենդիցիտը և ապենդիկոլիթը[47]

  •  

    Ուլտրաձայնային հետազոտություն, որը ցույց է տալիս ապենդիցիտը և ապենդիկոլիթը[47]

  •  

    Նորմալ որդանման ելունի պատկեր՝ համեմատության համար

  •  

    Նորմալ որդանման ելուն[45]

Համակարգչային շերտագրություն Խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Համակարգչային շերտագրություն
 
Որդանման ելունի սուր բորբոքման ՀՇ պատկեր (Որդանման ելունը ունի 17.1մմ տրամագիծ, նկատվում է ելունը շրջապատող ճարպը)
 
Սլաքով նշված է կղանքային քարը, որի պատճառով առաջացել է որդանման ելունի բորբոքում։

Հասանելի լինելու դեպքում համակարգչային շերտագրությունը բավականին հաճախ է օգտագործվում, հատկապես այն մարդկանց դեպքում, որոնց անամնեզը և ֆիզիկալ հետազոտությունը տվյալներ չի տալիս։ Ճառագայթման ռիսկերի պատճառով ՀՇ-ի կիրառությունը սահմանափակվում է հղիների և երեխաների օգտագործման համար։ Այդ դեպքում գերադասելի է կիրառել մագնիսառեզոնանսային շերտագրություն[48][49]։

Որդանման ելունի բորբոքման ճշգրիտ ախտորոշումը մի քանի չափանիշներ է հաշվի առնում, որոնցից ամենատեղեկատվականը որդանման ելունի չափսն է։ Որդանման ելունի այլ հատկանիշներ կարող են մեծացնել կամ փոքրացնել ախտորոշման զգայունությունը և յուրահատկությունը։ Որդանման ելունի 6 մմ չափսը 95% զգայուն է և յուրահատուկ է որդանման ելունի բորբոքման համար[50]։

Քանզի որդանման ելունը երբեմն կարող է լցվել կղանքային զանգվածներով, որոնք լուսանցքը կլայնացնեն, չափի որոշումը երբեմն ունենում է սահմանափակ նշանակություն[51]։ Այդ տեսանկյունից ուլտրաձայնային հետազոտությունը ավելի տեղեկատվական է, քանզի այդ հետազոտության ժամանակ հեշտ տարբերակվում են որդանման ելունի պատը և կղանքային զանգվածները։ Ծանր դեպքերում կարող է հայտնաբերվել ֆլեգմոնա կամ թարախակույտ։ Կարող է նաև հայտնաբերվել մեծ խտության հեղուկ զանգված, որը լինում է թարախ կամ կղանքային զանգված։ Հիվանդների նիհար լինելու կամ փոքր տարիքի դեպքում ճարպի ցածր քանակի պատճառով որդանման ելունը դժվար է հայտնաբերվում[51]։

Մագնիսառեզոնանսային շերտագրություն Խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Մագնիսառեզոնանսային շերտագրություն

Մագնիսառեզոնանսային շորտագրությունը հատկապես լայն կիրառություն է գտել հղիների և երեխաների դեպքում ճառագայթման պատճառով, ինչը կարող է նրանց մեծ վնաս հասցնել։ Հղիության դեպքում այն ավելի արդյունավետ է երկրորդ կամ երրորդ եռամսյակում կիրառելու դեպքում, քանզի այդ ժամանակ մեծացող արգանդը փոխում է որդանման ելունի դիրքը և նրա հայտնաբերումը ուլտրաձայնային հետազոտությամբ դառնում է դժվար։ Համակարգչային շերտագրությունով երևացող որդանման ելունի շուրջ հավաքված ճարպը մագնիսառեզոնանսային շերտագրության T2 տեսակով երևում է որպես հեղուկի կուտակում։ Առաջին եռամսյակի հղիներին սովորաբար չեն կատարում մագնիսառեզոնանսային շերտագրություն, քանզի երեխայի մոտ այդ ժամանակ սկսվում է օրգանների ձևավորումը, իսկ այս հետազոտության երկար ժամանակ օգտագործման դեպքում եղած անվտանգությունը դեռ ապացուցված չէ[52]։

Ռենտգեն հետազոտություն Խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Ռենտգեն ախտորոշում
 
Ռենտգեն պատկերի վրա երևացող ապենդիկոլիթ

Ռենտգեն հետազոտությունը մեծ կարևորություն չունի որդանման ելունի բորբոքման ախտորոշման համար և պարտադիր պետք չէ կատարել որդանման ելունի կասկածի դեպքում[53][54]։ Ռենտգեն պատկերավորումը կարող է օգտակար լիներ միզուղիների քարերը, աղիների խցանումները, պերֆորացված խոցերը տեսնելու համար, բայց դրանք հազվադեպ են շփոթում որդանման ելունի բորբոքման հետ[55]։ Ոչ թափանցիկ ֆեկալիթը հայտնաբերվում է աջ ստորին քառանկյունում ապենդիցիտի կասկածով մարդկանց 5%-ից քչերի մոտ[39]։ Բարիումային հոգնան փոքր նշանակություն ունի որդանման ելունի բորբոքման ախտորոշման համար։ Որդանման ելունի բորբոքման դեպքում այն չի լցվում բարիումով, սակայն նորմալ որդանման ելունների 20%-ը նույնպես բաց չեն թողնում իրենց մեջ բարիումը[55]։

Գնահատման համակարգեր Խմբագրել

Չկա իդեալական գնահատման համակարգ, որը հստակ ցույց կտա երեխայի մոտ որդանման ելունի բորբոքման առկայությունը[56]։ Ալվադրոյի սանդղակը և մանկաբուժական սանդղակը օգտակար են, բայց ոչ որոշիչ[56]։

Ալվադրոյի սանդղակը ամենահաճախ օգտագործվողն է։ 5-ից ցածր արդյունքը ապենդիցիտի հնարավոր ախտորոշում է, 7-ից բարձր միավորը խոսում է ուր ապենդիցիտի մասին։ 5 կամ 6 միավոր ունեցող մարդկանց դեպքում կատարում են համակարգչային շերտագրություն կամ ուլտրաձայնային հետազոտություն՝ անտեղի վիրահատությունից խուսափելու համար։

Ալվադրոյի սանդղակ
Միգրացվող աջ զստափոսի ցավ 1 միավոր
Ախորժակի կորուստ 1 միավոր
Սրտխառնոց և փսխում 1 միավոր
Աջ զստափոսի լարվածություն 2 միավոր
Որովայնի մկանների լարվածություն 1 միավոր
Տենդ 1 միավոր
Լեյկոցիտոզ 2 միավոր
Ձախ թեքումով լեյկոցիտոզ 1 միավոր
Ընդհանուր միավորները 10 միավոր

Պաթոլոգիա Խմբագրել

Ախտորոշումը հիմնվում է ախտաբանական հյուսվածքների հետազոտության վրա։ Հյուսվածաբանորեն հայտնաբերվում է որդանման ելունի մկանային շերտի նեյտրոֆիլային ներսփռանք։

Պերիապենդիցիտը՝ որդանման ելունի շուրջ եղած հյուսվածքների բորբոքումը հաճախ հայտնաբերվում է այլ որովայնային ախտաբանությունների հետ միասին[57]։

  •  

    Ապենդիցիտի և պերիապենդիցիտի մանրադիտակային պատկեր։ Ներկված է հեմատոքսիլին-էոզինով։

  •  

    Ապենդիցիտի մանրադիտակային պատկեր, որտեղ երևում են մկանային շերտում առկա նեյտրոֆիլները։ Ներկված է հեմատոքսիլին-էոզինով։

Տարբերակիչ ախտորոշում Խմբագրել

 
Համակարգչային շերտագրության պատկեր։ Հիվանդի մոտ սպասվում էր հայտնաբերել ապենդիցիտ՝ աջակողմյան ցավի պատճառով։ ՀՇ պատկերը ցույց տվեց մեծացած, բորբոքված լեղապարկ, որը հասնում էր որովայնի աջ ստորին հատված

Երեխաներ՝ գաստրոէնտերիտ, միջընդերային ադենիտ, Մեկելի դիվերտիկուլ, աղիքային անանցանելիություն, Շենլեյն-Հենոխի պուրպուրա, բլթային թոքաբորբ, միզային ուղիների վարակ (որովայնային ցավը այլ ախտանիշների բացակայությամբ կարող է առաջանալ միզային ուղիների ինֆեկցիաներով երեխաների մոտ), նոր սկսվող Կրոնի հիվանդություն կամ ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտ, պանկրեատիտ, որովայնի վնասվածք, ցիստիկ ֆիբրոզ, տիֆլիտ՝ լեյկեմիայով հիվանդ երեխաների դեպքում։

Կանայք՝ հղիության թեստը շատ կարևոր է բոլոր հղիության տարիքի կանանց դեպքում, քանզի արտարգանդային հղիությունը կարող է ունենալ ապենդիցիտին նման ախտանիշներ։ Այլ գինեկոլոգիական ախտաբանություններից են կոնքի բորբոքային հիվանդությունները, ձվարանների ոլորումը, մենարխեն (առաջին դաշտան), դիսմենորեան, էնդոմետրիոզը, Միտելշմերցի հիվանդությունը (ձվաբջիջը անցնում է ձվարանով դաշտանից մոտ 2 շաբաթ առաջ)[58]։

Տղամարդիկ՝ Ամորձիների ոլորում

Չափահասներ՝ նոր սկսվող Կրոնի հիվանդություն, ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտ, տեղային էնտերիտ (աղեբորբ), խոլեցիստիտ, երիկամաքարային հիվանդություն, պերֆորացված պեպտիկ խոց, ուղիղ աղու հեմատոմա և ճարպոնային ապենդագիտ։

Մեծահասակներ՝ դիվերտիկուլիտ, աղիքային անանցանելիություն, հաստ աղու քաղցկեղ, միջընդերային իշեմիա, պատռված աորտայի անևրիզմա։

«Պսևդոապենդիցիտ» տերմինը օգտագործվում է ապենդիցիտին նմանակող իրավիճակը նկարագրելու համար[59]։ Այն կարող է կապված լինել Yersinia enterocolitica հետ[60]։

Վարում Խմբագրել

Սուր ապենդիցիտի դեպքում սովորաբար կատարվում է վիրահատություն։ Հակաբիոտիկները անվտանգ են և արդյունավետ չբարդացած ապենդիցիտի բուժման համար[6][61], բայց մարդկանց 26%-ի մոտ ապենդիցիտը կրկնվում է և կատարվում է վիրահատություն[62]։ Ապենդիկոլիթի առկայության դեպքում հակաբիոտիկները քիչ արդյունավետ են[63]։ Վիրահատությունը սուր ապենդիցիտի ստանդարտ բուժում է[64]։ Վիրահատական և դեղորայքային բուժման գնային տարբերությունը պարզ չէ[65]։

Հետվիրահատական բորդությունների կանխարգելման նպատակով խորհուրդ է տրվում օգտագործել հակաբիոտիկներ, որոնք արդյունավետ են վիրահատությունից առաջ, վիրահատության ժամանակ, վիրահատությունից հետո օգտագործելու դեպքում[66]։

Ցավ Խմբագրել

Ցավի դեմ օգտագործվող դեղորայքները (մորֆին) չեն ազդում կլինիկական ախտորոշման ճշգրտության վրա և պետք է օգտագործվեն հիվանդի խնամքի ժամանակ[67]։ Պատմության ընթացքում շատ ընդհանուր վիրաբույժներ նշել են, որ ցավազրկողներ չպետք է տրվեն հիվանդին մինչև բժշկի կատարած հետազոտությունը[67]։

Վիրահատություն Խմբագրել

 
Բորբոքված որդանման ելունի հեռացում բաց վիրահատության եղանակով
 
Լապարոսկոպիկ ապենդէկտոմիա

Որդանման ելունի հեռացման վիրահատությունը կոչվում է ապենդէկտոմիա։ Ապենդէկտոմիան կարելի է կատարել բաց կամ լապարոսկոպիկ եղանակով։ Լապարոսկոպիկ ապենդէկտոմիան ունի որոշ առավելություններ բացի նկատմամբ սուր ապենդիցիտի դեպքում կատարվող միջամտության ժամանակ[68]։

Բաց ապենդէկտոմիա Խմբագրել

Մի ամբողջ դարի ընթացքում լապարոտոմիան (բաց ապենդէկտոմիա) սուր ապենդիցիտի ստանդարտ բուժումն էր[69]։ Այս միջամտության դեպքում որովայնի ստորին աջ հատվածում կատարված մեծ կտրվածքով հեռացնում են ախտահարված որդանման ելունը[70]։ Կտրվածքը սովորաբար 51-ից 76 մմ է։

Վիրահատությունը կատարելու համար կատարվում է ընդհանուր անզգայացում։ Կտրվածքը մոտ 76 մմ է և կատարվում է որովայնի աջ ստորին հատվածում՝ կոնքոսկրից մի փոքր վերև։ Կտրվածքը կատարելուց հետո հայտնաբերվում է որդանման ելունը, անջատվում է շրջակա հյուսվածքներից և հեռացվում։ Զննվում է բացված հատվածը և վարակի կամ վնասվածքի բացակայության դեպքում վերքը փակվում է։ Բարդացած ապենդիցիտի դեպքում կատարվում է շտապ բաց ապենդէկտոմիա, աբդոմինալ դրենավորում, ինչը կարող է երկարացնալ հիվանդանոցում մնալու ժամանակը[71]։ Վիրահատելուց հետո վիրաբույժը կարում է վերքը։ Ինֆեկցիան կանխարգելելու համար կտրվածքի հատվածը ծածկվում է ստերիլ վիրակապով կամ վիրաբուժական սպեղանիով։

Լապարոսկոպիկ ապենդէկտոմիա Խմբագրել

1983 թվականին այս մեթոդի հայտնագործումից հետո այն ավելի հաճախ է սկսել օգտագործվել սուր ապենդիցիտի բուժման համար[72]։ Այս վիրահատության ժամանակ կատարվում են 3-4 կտրվածքներ որովայնի վրա, ամեն մեկը 0.25 -ից մինչև[convert: %s]%s երկարությամբ։ Այս տեսակի ապենդէկտոմիայի ժամանակ կտրվածքներից մեկի միջով մտցվում է վիրաբուժական գործիք՝ լապարոսկոպ։ Լապարոսկոպը կապված է մոնիտորի հետ, ինչը օգնում է վիրաբույժին հստակ տեսնել ամբողջ վիրահատվող մակերեսը։ Մնացած երկու կտրվածքները օգտագործվում են որդանման ելունի հեռացման նպատակով՝ օգտագործելով հատուկ վիրաբուժական գործիքներ։ Լապարոսկոպիկ վիրահատությանը կատարում են ընդհանուր անզգայացման տակ և այն կարող է տևել մինչև 2 ժամ։ Լապարոսկոպիկ վիրահատությունը ունի որոշակի առավելություններ, որոնցից են ավելի կարճ հետվիրահատական շրջանը, թույլ հետվիրահատական ցավերը և ինֆեկցիայի ավելի ցածր հաճախականությունը։ Չնայած, ներորովայնային թարախակույտը լապարոսկոպիկ վիրահատությունից հետո առաջանում է 3 անգամ ավելի հաճախ, քան բաց վիրահատությունից հետո[73]։

Նախավիրահատական շրջան Խմբագրել

Հիվանդին զգուշացնում են, որ վիրահատությունից առաջ ձեռնպահ մնա ուտելուց և խմելուց որոշակի ժամանակ, սովորաբար նախորդ գիշերը։ Ներերակային կաթետեր է դրվում՝ հեղուկի կայուն մակարդակը պահպանելու համար։ Տրվում են ներերակային հակաբիոտիկներ, օրինակ՝ ցեֆուրոքսիմ և մետրոնիդազոլ, որոնց կիրառության դեպքում հազվադեպ է լինում վարակի տարածում և հետվիրահատական բարդություններ։ Եթե ստամոքսը դատարկ է եղել վերջին 6 ժամվա ընթացքում, ապա կիրառվում է ընդհանուր անզգայացում, հակառակ դեպքում կատարում են սպինալ անզգայացում։

Ապենդէկտոմիա կատարելու որոշումը ընդունելուց հետո նախապատրաստումը տևում է մոտ 1-2 ժամ։ Այդ ընթացքում վիրաբույժը ներկայացնում է վիրահատության ընթացքը և հնարավոր ռիսկերը, որոնք առկա են լինում վիրահատության դեպքում (բոլոր վիրահատությունների դեպքում լինում են ռիսկեր, որոնք անհրաժեշտ է գնահատել մինչև վիրահատությունը)։ Որդանման ելունի վիճակից կախված ռիսկերը տարբեր են լինում։ Եթե ապենդիքսը թափածակված չէ, ապա բարդություններ լինում են 3% դեպքերում, իսկ թափածակված լինելու դեպքում ռիսկը աճում է մինչև 59%[74]։ Ամենահաճախ առաջացող բարդություններն են թոքաբորբը, կտրվածքի տեղում ճողվածքը, թրոմբոֆլեբիտը, արյունահոսությունը և կպումները։ Վերջին հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ վիրահատության հետաձգման դեպքում և շտապ կատարման դեպքում ելքի զգալի տարբերություններ չկան[75][76]։

Վիրաբույժը բեցատրում է, թե ինչքան կտևի վերականգնումը։ Որովայնի մազերը մինչ վիրահատությունը սափրվում են բարդություններից խուսափելու նպատակով։

Մեծ մաս դեպքերում վիրահատության գնացող մարդիկ ունենցում են սրտխառնոց և փսխում, ինչը պետք է շտկվի մինչև վիրահատությունը։ Հակաբիոտիկները ցավազրկողների հետ միասին պետք է օգտագործվեն ապենդէկտոմիայից առաջ։

Հետվիրահատական շրջան Խմբագրել

 
Լապարոսկոպիկ ապենդէկտոմիայից հետո դրված կարերը որովայնի վրա

Հիվանդանոցում մնալու ժամանակը տատանվում է մի քանի ժամից մինչև մի քանի օր, բայց կարող է երկարել մինչև մի քանի շաբաթ բարդությունների դեպքում։ Վերականգնման գործընթացը կարող է տարբեր լինել, կախված վիճակի ծանրությունից։ Ապենդէկտոմիայից հետո վերականգնումը ավելի արագ է լինում, եթե այն չի թափածակվել[77]։ Շատ կարևոր է, որ վիրահատվող հիվանդները հարգեն իրենց բժշկի խոսքը և իջեցնեն ֆիզիկական ակտիվությունը՝ հյուսվածքների վերականգնումը արագացնելու նպատակով։ Ապենդէկտոմիայից հետո կարիք չի լինում փոփոխել սննդակարգը կամ ապրելակերպը։

Հիվանդանոցում մնալու ժամանակը տարբերվում է կախված վիճակի ծանրությունից։ 2010 թվականին ԱՄՆ-ում կատարված հետազոտությունը ցույց է տվել, որ ապենդիցիտի դեպքում հիվանդանոցում մնում են միջինում 1.8 օր։ Թափածակված որդանման ելունի դեպքում մնալու ժամանակը երկարում է մինչև 5.2 օր[12]։

Վիրահատությունից հետո հիվանդը տեղափոխվում է ինտենսիվ թերապիայի բաժանմունք, որտեղ վերահսկվում են հիվանդի ցուցանիշները և ի հայտ եկող բարդությունները արագ հայտնաբերվում են։ Անհրաժեշտության դեպքում օգտագործվում են ցավազրկողներ։ Արթնանալուց հետո պացիանտին տեղափոխում են հիվանդասենյակ՝ վերականգնվելու համար։ Վիրահատությունից հետո օգտագործում են մաքուր հեղուկներ, որոնք օգնում են վերականգնվել։ Պացիենտներին խորհուրդ է տրվում նստել մահճակալի եզրին և օրվա ընթացքում մի փոքր քայլել։ Շարժվելը անպայման է և պետք է կիրառվեն ցավազրկողներ անհրաժեշտության դեպքում։ Ապենդէկտոմիայից հետո լրիվ վերականգնման համար պահանջվում է 4-ից 6 շաբաթ, բայց կարող է երկարել մինչև 8 շաբաթ թափածակման դեպքում։

Կանխատեսում Խմբագրել

Հիվանդների մեծ մասը հեշտ է վերականգնվում վիրահատությունից հետո, բայց բարդություններ կարող են ի հայտ գալ բուժման հետաձգման և պերիտոնիտի զարգացման դեպքում։ Վերականգնման ժամանակը կախված է տարիքից, ընդհանուր վիճակից, բարդություններից, ալկոհոլի օգտագործումից՝ սովորաբար վերջին 10-ից 28 օրվա ընթացքում։ Փոքր տարիքի երեխաների մոտ (10 տարեկանի մոտ) վերականգնումը տևում է երեք շաբաթ։

Պերիտոնիտի հավանական զարգացումը ապենդիցիտը արագ բուժելու պատճառ է։ Հնարավոր ապենդիցիտով մարդկանց պետք է շտապ տեղափոխել հիվանդանոց։ Ապենդէկտոմիաները կատարվում են շտապ։

Սուր ապենդիցիտի դեպքում վիրահատություն կատարելուց հետո հիվանդի վիճակը լավանդում է։ Եթե ապենդիցիտը ինքնուրույն է բուժվում, ապա վիճելի է վիրահատություն չկատարելու հարցը, քանզի բորբոքումը կարող է կրկնվել։ Ատիպիկ ապենդիցիտը ավելի դժվար է ախտորոշել և ավելի հակված է բարդանալու նույնիսկ վաղ վիրահատություն կատարելու դեպքում։ Ամեն դեպքում վաղ ախտորոշում կատարելու և բուժելու դեպքում լինում են լավ արդյունքներ և հիվանդը վերականգնվում է սովորաբար 2-ից 4 շաբաթից։ Մահացությունը և ծանր բարդությունները հազվադեպ են, բայց առաջանում են հատկապես պերիտոնիտի զարգացման դեպքում։

Հայտնի է ապենդիցիտի տեսակ, որը հայտնի է որպես ապենդիկուլյար ինֆիլտրատ։ Այն առաջանում է այն դեպքում, երբ որդանման ելունը չի հեռացվում ժամանակին, ճարպոնը և աղիները կպումներ են առաջացնում ելունի հետ և առաջանում է շոշափվող գոյացություն։ Այդ ժամանակ վիրահատություն կատարելը վտանգավոր է, քանզի այդտեղ սահմանափակված թարախը կարող է առաջացնել տենդ և թունավորում։ Հիվանդի վերահսկողությունը լավ արդյունքներ է տալիս։

Ապենդէկտոմիայի յուրահատուկ բարդություն է այսպես կոչված «կոճղային ապենդիցիտը»։ Բորբոքումը առաջանում է վիրահատությունից հետո մնացած որդանման ելունի ծայրատում[78]։ Կողճային ապենդիցիտը կարող է առաջանալ վիրահատությունից ամիսներ և տարիներ հետո և կարող է հայտնաբերվել պատկերավորման միջոցներով, օրինակ՝ ուլտրաձայնային հետազոտությամբ[79]։

Համաճարակաբանություն Խմբագրել

 
Ապենդիցիտից մահերը միլիոն մարդու հաշվարկով 2012 թվականին
     0      1      2      3      4      5-7      8-11      12-33      34-77
 
Disability-adjusted life year for appendicitis per 100,000 inhabitants in 2004.[80]
     no data      less than 2.5      2.5-5      5-7.5      7.5-10      10-12.5      12.5-15      15-17.5      17.5-20      20-22.5      22.5-25      25-27.5      more than 27.5

Ապենդիցիտը ամենահաճախը հանդիպում է 5-ից 40 տարեկան մարդկանց մոտ[81], միջին տարիքը՝ 28։ Ռիսկի գործոններից են արական սեռը, մեծ եկամուտը, գյուղական միջավայրում բնակվելը[82] In 2013 it resulted in 72,000 deaths globally down from 88,000 in 1990.[83]։

ԱՄՆ-ում 2010 թվականին մոտ 293,000 մարդիկ տեղափոխվել են հիվանդանոց ապենդիցիտի կապակցությամբ[12]։ ԱՄՆ-ում 5-ից 17 տարեկան երեխաների շրջանում ապենդիցիտը ամենահաճախ անհետաձգելի հոսպիտալացման պատճառներից է[84]։

Որդանման ելունի բորբոքում. 10 ամենաշատ մահվան ելքեր ունեցող երկրները, 2018[85]
Երկիր Տոկոս 100,000 բնակչության հաշվով
  Կոտ դ'Իվուար
4,19
  Սիերա Լեոնե
4,07
  Չադ
3,75
  Գվինեա
3,45
  Տոգո
3,44
  Նիգեր
3,29
  Բուրկինա Ֆասո
3,26
  Մալի
3,17
  Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետություն
3,05
  Կիրիբատի
3,04

Ծանոթագրություններ Խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Graffeo Charles S., Counselman Francis L. (November 1996)։ «Appendicitis»։ Emergency Medicine Clinics of North America 14 (4): 653–71։ PMID 8921763։ doi:10.1016/s0733-8627(05)70273-x 
  2. ↑ «appendicitis»։ Medical Dictionary։ Merriam-Webster։ Արխիվացված օրիգինալից 2013-12-30-ին 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Paulson EK, Kalady MF, Pappas TN (հունվարի 16, 2003)։ «Clinical practice. Suspected appendicitis.»։ The New England Journal of Medicine 348 (3): 236–42։ PMID 12529465։ doi:10.1056/nejmcp013351։ Արխիվացված է օրիգինալից 2017-09-22-ին։ Վերցված է 2019-03-16 
  4. ↑ Ferri Fred F. (2010)։ Ferri's differential diagnosis : a practical guide to the differential diagnosis of symptoms, signs, and clinical disorders (2nd ed.)։ Philadelphia, PA: Elsevier/Mosby։ էջ Chapter A։ ISBN 978-0323076999 
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Longo Dan L., ed. (2012)։ Harrison's principles of internal medicine. (18th ed.)։ New York: McGraw-Hill։ էջ Chapter 300։ ISBN 978-0-07174889-6։ Արխիվացված օրիգինալից մարտի 30, 2016-ին։ Վերցված է նոյեմբերի 6, 2014 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 «Safety and efficacy of antibiotics compared with appendicectomy for treatment of uncomplicated acute appendicitis: meta-analysis of randomised controlled trials»։ The BMJ 344: e2156։ 2012։ PMC 3320713։ PMID 22491789։ doi:10.1136/bmj.e2156 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Hobler K. (Spring 1998)։ «Acute and Suppurative Appendicitis: Disease Duration and its Implications for Quality Improvement»։ Permanente Medical Journal 2։ Արխիվացված է օրիգինալից 2021-03-06-ին։ Վերցված է 2019-03-16 
  8. ↑ 8,0 8,1 GBD 2015 Disease and Injury Incidence and Prevalence Collaborators. (հոկտեմբերի 8, 2016)։ «Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 310 diseases and injuries, 1990-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015.»։ Lancet 388 (10053): 1545–1602։ PMC 5055577 ։ PMID 27733282։ doi:10.1016/S0140-6736(16)31678-6 
  9. ↑ 9,0 9,1 «Obstruction of appendix vermiformis causing acute appendicitis. One of the most common causes of this is an acute viral infection which causes lymphoid hyperplasia and therefore obstruction. An experimental study in the rabbit»։ Acta Chirurgica Scandinavica 148 (1): 63–72։ 1982։ PMID 7136413 
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Tintinalli editor-in-chief Judith E. (2011)։ Emergency medicine : a comprehensive study guide (7. ed.)։ New York: McGraw-Hill։ էջ Chapter 84։ ISBN 978-0-07-174467-6։ Արխիվացված օրիգինալից դեկտեմբերի 22, 2016-ին։ Վերցված է նոյեմբերի 6, 2014 
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Schwartz's principles of surgery (9th ed.)։ New York: McGraw-Hill, Medical Pub. Division։ 2010։ էջ Chapter 30։ ISBN 978-0-07-1547703 
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Barrett ML, Hines AL, Andrews RM (July 2013)։ «Trends in Rates of Perforated Appendix, 2001–2010»։ Healthcare Cost and Utilization Project Statistical Brief #159։ PMID 24199256։ Արխիվացված է օրիգինալից 2016-10-20-ին։ Վերցված է 2019-03-16 
  13. ↑ 13,0 13,1 Shogilev DJ, Duus N, Odom SR, Shapiro NI (November 2014)։ «Diagnosing appendicitis: evidence-based review of the diagnostic approach in 2014.»։ The Western Journal of Emergency Medicine (Review) 15 (7): 859–71։ PMC 4251237։ PMID 25493136։ doi:10.5811/westjem.2014.9.21568 
  14. ↑ GBD 2015 Mortality and Causes of Death Collaborators. (հոկտեմբերի 8, 2016)։ «Global, regional, and national life expectancy, all-cause mortality, and cause-specific mortality for 249 causes of death, 1980-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015.»։ Lancet 388 (10053): 1459–1544։ PMC 5388903 ։ PMID 27733281։ doi:10.1016/s0140-6736(16)31012-1 
  15. ↑ Mason RJ (August 2008)։ «Surgery for appendicitis: is it necessary?»։ Surgical Infections 9 (4): 481–8։ PMID 18687030։ doi:10.1089/sur.2007.079 
  16. ↑ Fitz RH (1886)։ «Perforating inflammation of the vermiform appendix with special reference to its early diagnosis and treatment»։ American Journal of the Medical Sciences (92): 321–46 
  17. ↑ «Significance of the obstructive factor in the genesis of acute appendicitis»։ Archives of Surgery 34 (3): 496–526։ 1937։ doi:10.1001/archsurg.1937.01190090121006 
  18. ↑ Hollerman J., Bernstein MA, Kottamasu SR, Sirr SA (1988)։ «Acute recurrent appendicitis with appendicolith»։ The American Journal of Emergency Medicine 6 (6): 614–617։ doi:10.1016/0735-6757(88)90105-2 
  19. ↑ 19,0 19,1 «An unusual localization of trichobezoar in the appendix»։ The Turkish Journal of Gastroenterology 22 (3): 357–8։ June 2011։ PMID 21805435։ doi:10.4318/tjg.2011.0232 
  20. ↑ «The prevalence of appendiceal fecaliths in patients with and without appendicitis. A comparative study from Canada and South Africa»։ Annals of Surgery 202 (1): 80–82։ 1985։ PMC 1250841։ PMID 2990360։ doi:10.1097/00000658-198507000-00013 
  21. ↑ «Appendiceal calculi and fecaliths as indications for appendectomy»։ Surgery, Gynecology & Obstetrics 171 (3): 185–8։ 1990։ PMID 2385810 
  22. ↑ Arnbjörnsson E (1985)։ «Acute appendicitis related to faecal stasis»։ Annales Chirurgiae et Gynaecologiae 74 (2): 90–3։ PMID 2992354 
  23. ↑ «Origin of acute appendicitis: fecal retention in colonic reservoirs: a case control study»։ Surgical Infections 8 (1): 55–62։ 2007։ PMID 17381397։ doi:10.1089/sur.2005.04250 
  24. ↑ Burkitt DP (1971)։ «The aetiology of appendicitis»։ British Journal of Surgery 58 (9): 695–9։ PMC 1598350։ PMID 4937032։ doi:10.1002/bjs.1800580916 
  25. ↑ «Diverticular disease in urban Africans in South Africa»։ Digestion 24 (1): 42–6։ 1982։ PMID 6813167։ doi:10.1159/000198773 
  26. ↑ Arnbjörnsson E (1982)։ «Acute appendicitis as a sign of a colorectal carcinoma»։ Journal of Surgical Oncology 20 (1): 17–20։ PMID 7078180։ doi:10.1002/jso.2930200105 
  27. ↑ «Effect of dietary fibre on stools and the transit-times, and its role in the causation of disease»։ The Lancet 2 (7792): 1408–12։ 1972։ PMID 4118696։ doi:10.1016/S0140-6736(72)92974-1 
  28. ↑ «Fiber intake and childhood appendicitis»։ International Journal of Food Science and Nutrition 51 (3): 153–7։ 2000։ PMID 10945110։ doi:10.1080/09637480050029647 
  29. ↑ «Appendicectomy--becoming a rare event?»։ Medical Journal of Australia 175 (1): 7–8։ 2001։ PMID 11476215։ Արխիվացված օրիգինալից 2006-08-26-ին 
  30. ↑ «Fibre and bowel transit times»։ The British Journal of Nutrition 45 (1): 77–82։ January 1981։ PMID 6258626։ doi:10.1079/BJN19810078 
  31. ↑ Ashdown H. F., D'Souza N., Karim D., Stevens R. J., Huang A., Harnden A. (դեկտեմբերի 17, 2012)։ «Pain over speed bumps in diagnosis of acute appendicitis: diagnostic accuracy study»։ The BMJ 345 (dec14 14): e8012։ PMC 3524367։ PMID 23247977։ doi:10.1136/bmj.e8012 
  32. ↑ Hobler K. (Spring 1998)։ «Acute and Suppurative Appendicitis: Disease Duration and its Implications for Quality Improvement»։ Permanente Medical Journal 2 (2)։ Արխիվացված է օրիգինալից 2008-10-07-ին 
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 Sachdeva Anupam, Dutta AK (օգոստոսի 31, 2012)։ Advances in Pediatrics։ JP Medical։ էջ 1432։ ISBN 9789350257777 
  34. ↑ Small V (2008)։ Dolan B, Holt L, eds.։ Surgical emergencies։ Accident and Emergency: Theory into Practice (2nd ed.) (Elsevier) 
  35. ↑ Virgilio Christian de, Frank Paul N., Grigorian Areg (հունվարի 10, 2015)։ Surgery (English)։ Springer։ էջ 215։ ISBN 9781493917266 
  36. ↑ Kadim Abbas Abdul Mahdi (ապրիլի 1, 2016)։ «Surgical and Clinical Review of Acute Appendicitis»։ International Journal of Multidisciplinary and Current Research 4։ ISSN 2321-3124։ Արխիվացված օրիգինալից օգոստոսի 9, 2016-ին։ «Massouh sign characterized by increased abdominal pain with coughing. It may be an indicator of appendicitis. A positive Massouh sign is a grimace of the person being examined upon a right sided (and not left) sweep (40).» 
  37. ↑ Wolfson Allan B., Cloutier Robert L., Hendey Gregory W., Ling Louis J., Schaider Jeffrey J., Rosen Carlo L. (հոկտեմբերի 27, 2014)։ Harwood-Nuss' Clinical Practice of Emergency Medicine (English)։ Wolters Kluwer Health։ էջ 5810։ ISBN 9781469889481։ Արխիվացված օրիգինալից սեպտեմբերի 10, 2017-ին։ Վերցված է հունիսի 15, 2016։ «Physical signs classically associated with acute appendicitis include Rovsing sign, psoas sign, and obturator sign.» 
  38. ↑ Dunster Edward Swift, Hunter James Bradbridge, Sajous Charles Euchariste de Medicis, Foster Frank Pierce, Stragnell Gregory, Klaunberg Henry J., Martí-Ibáñez Félix (1922)։ International Record of Medicine and General Practice Clinics (English)։ New York Medical Journal։ էջ 663 
  39. ↑ 39,0 39,1 39,2 Gregory Charmaine (2010)։ «Appendicitis»։ CDEM Self Study Modules։ Clerkship Directors in Emergency Medicine։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013-11-30-ին 
  40. ↑ Bundy DG, Byerley JS, Liles EA, Perrin EM, Katznelson J, Rice HE (2007)։ «Does this child have appendicitis?»։ JAMA 298 (4): 438–51։ PMC 2703737։ PMID 17652298։ doi:10.1001/jama.298.4.438 
  41. ↑ American College of Radiology, «Five Things Physicians and Patients Should Question», Choosing Wisely: an initiative of the ABIM Foundation (American College of Radiology), արխիվացված օրիգինալից April 16, 2012-ին, http://choosingwisely.org/wp-content/uploads/2012/04/5things_12_factsheet_Amer_Coll_Radiology.pdf, վերցված է August 17, 2012 
  42. ↑ Krishnamoorthi R., Ramarajan N., Wang N. E., Newman B., Rubesova E., Mueller C. M., Barth R. A. (2011)։ «Effectiveness of a Staged US and CT Protocol for the Diagnosis of Pediatric Appendicitis: Reducing Radiation Exposure in the Age of ALARA»։ Radiology 259 (1): 231–239։ PMID 21324843։ doi:10.1148/radiol.10100984 
  43. ↑ Wan M. J., Krahn M., Ungar W. J., Caku E., Sung L., Medina L. S., Doria A. S. (2009)։ «Acute Appendicitis in Young Children: Cost-effectiveness of US versus CT in Diagnosis--A Markov Decision Analytic Model»։ Radiology 250 (2): 378–386։ PMID 19098225։ doi:10.1148/radiol.2502080100 
  44. ↑ «Systematic review: computed tomography and ultrasonography to detect acute appendicitis in adults and adolescents»։ Annals of Internal Medicine 141 (7): 537–46։ October 2004։ PMID 15466771։ doi:10.7326/0003-4819-141-7-200410050-00011 
  45. ↑ 45,0 45,1 Reddan Tristan, Corness Jonathan, Mengersen Kerrie, Harden Fiona (March 2016)։ «Ultrasound of paediatric appendicitis and its secondary sonographic signs: providing a more meaningful finding»։ Journal of Medical Radiation Sciences 63 (1): 59–66։ PMC 4775827։ PMID 27087976։ doi:10.1002/jmrs.154 
  46. ↑ Reddan Tristan, Corness Jonathan, Mengersen Kerrie, Harden Fiona (June 2016)։ «Sonographic diagnosis of acute appendicitis in children: a 3-year retrospective»։ Sonography 3 (3): 87–94։ doi:10.1002/sono.12068 
  47. ↑ 47,0 47,1 «UOTW #45 - Ultrasound of the Week»։ Ultrasound of the Week։ ապրիլի 25, 2015։ Արխիվացված օրիգինալից մայիսի 9, 2017-ին 
  48. ↑ Kim Y, Kang G, Moon SB (November 2014)։ «Increasing utilization of abdominal CT in the Emergency Department of a secondary care center: does it produce better outcomes in caring for pediatric surgical patients?»։ Annals of Surgical Treatment and Research 87 (5): 239–44։ PMC 4217253։ PMID 25368849։ doi:10.4174/astr.2014.87.5.239 
  49. ↑ Liu B, Ramalho M, AlObaidy M, Busireddy KK, Altun E, Kalubowila J, Semelka RC (օգոստոսի 28, 2014)։ «Gastrointestinal imaging-practical magnetic resonance imaging approach.»։ World Journal of Radiology 6 (8): 544–66։ PMC 4147436։ PMID 25170393։ doi:10.4329/wjr.v6.i8.544 
  50. ↑ Garcia K., Hernanz-Schulman M., Bennett D. L., Morrow S. E., Yu C., Kan J. H. (2009)։ «Suspected Appendicitis in Children: Diagnostic Importance of Normal Abdominopelvic CT Findings with Nonvisualized Appendix»։ Radiology 250 (2): 531–537։ PMID 19188320։ doi:10.1148/radiol.2502080624 
  51. ↑ 51,0 51,1 Doria A. S., Moineddin R., Kellenberger C. J., Epelman M., Beyene J., Schuh S., Babyn P. S., Dick P. T. (2006)։ «US or CT for Diagnosis of Appendicitis in Children and Adults? A Meta-Analysis»։ Radiology 241 (1): 83–94։ PMID 16928974։ doi:10.1148/radiol.2411050913 
  52. ↑ Burke LM, Bashir MR, Miller FH, Siegelman ES, Brown M, Alobaidy M, Jaffe TA, Hussain SM, Palmer SL, Garon BT, Oto A, Reinhold C, Ascher SM, Demulder DK, Thomas S, Best S, Borer J, Zhao K, Pinel-Giroux F, De Oliveira I, Resende D, Semelka RC (հուլիսի 24, 2015)։ «Magnetic Resonance Imaging of Acute Appendicitis in Pregnancy: a 5-Year Multi-institutional Study.»։ American Journal of Obstetrics and Gynecology 213 (5): 693.e1–6։ PMID 26215327։ doi:10.1016/j.ajog.2015.07.026 
  53. ↑ «Plain abdominal radiography in clinically suspected appendicitis: diagnostic yield, resource use, and comparison with CT»։ The American Journal of Emergency Medicine 17 (4): 325–8։ July 1999։ PMID 10452424։ doi:10.1016/S0735-6757(99)90077-3 
  54. ↑ «Plain abdominal radiography as a routine procedure for acute abdominal pain of the right lower quadrant: prospective evaluation»։ World Journal of Surgery 23 (3): 262–4։ March 1999։ PMID 9933697։ doi:10.1007/pl00013181 
  55. ↑ 55,0 55,1 APPENDICITIS from Townsend: Sabiston Textbook of Surgery on MD Consult Archived December 3, 2013, at the Wayback Machine.
  56. ↑ 56,0 56,1 Kulik DM, Uleryk EM, Maguire JL (January 2013)։ «Does this child have appendicitis? A systematic review of clinical prediction rules for children with acute abdominal pain.»։ Journal of Clinical Epidemiology 66 (1): 95–104։ PMID 23177898։ doi:10.1016/j.jclinepi.2012.09.004 
  57. ↑ «Periappendicitis is a significant clinical finding»։ American Journal of Surgery 159 (6): 564–8։ June 1990։ PMID 2349982։ doi:10.1016/S0002-9610(06)80067-X 
  58. ↑ «Pelvic inflammatory disease (PID) Symptoms; Diseases and Conditions»։ Mayo Clinic։ Արխիվացված օրիգինալից 2015-05-07-ին։ Վերցված է 2015-04-23 
  59. ↑ «Swine influenza (H1N1) and acute appendicitis»։ Heart Lung 39 (6): 544–6։ July 2010։ PMID 20633930։ doi:10.1016/j.hrtlng.2010.04.004 
  60. ↑ Yersinia enterocolitica infection in diarrheal patients։ Eur. J. Clin. Microbiol. Infect. Dis. 27 (8)։ August 2008։ էջեր 741–52։ ISBN 978-0-9600805-6-4։ PMID 18575909։ doi:10.1007/s10096-008-0562-y 
  61. ↑ Sallinen V, Akl EA, You JJ, Agarwal A, Shoucair S, Vandvik PO, Agoritsas T, Heels-Ansdell D, Guyatt GH, Tikkinen KA (մարտի 17, 2016)։ «Meta-analysis of antibiotics versus appendicectomy for non-perforated acute appendicitis.»։ The British Journal of Surgery 103 (6): 656–667։ PMC 5069642 ։ PMID 26990957։ doi:10.1002/bjs.10147 
  62. ↑ Harnoss JC, Zelienka I, Probst P, Grummich K, Müller-Lantzsch C, Harnoss JM, Ulrich A, Büchler MW, Diener MK (հոկտեմբերի 17, 2016)։ «Antibiotics Versus Surgical Therapy for Uncomplicated Appendicitis: Systematic Review and Meta-analysis of Controlled Trials (PROSPERO 2015: CRD42015016882).»։ Annals of Surgery 265 (5): 889–900։ PMID 27759621։ doi:10.1097/SLA.0000000000002039 
  63. ↑ Huang Libin, Yin Yuan, Yang Lie, Wang Cun, Li Yuan, Zhou Zongguang (մարտի 27, 2017)։ «Comparison of Antibiotic Therapy and Appendectomy for Acute Uncomplicated Appendicitis in Children»։ JAMA Pediatrics 171 (5): 426–434։ PMC 5470362 ։ PMID 28346589։ doi:10.1001/jamapediatrics.2017.0057 
  64. ↑ Wilms IM, de Hoog DE, de Visser DC, Janzing HM (նոյեմբերի 9, 2011)։ «Appendectomy versus antibiotic treatment for acute appendicitis.»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews (11): CD008359։ PMID 22071846։ doi:10.1002/14651858.CD008359.pub2 
  65. ↑ Georgiou R, Eaton S, Stanton MP, Pierro A, Hall NJ (March 2017)։ «Efficacy and Safety of Nonoperative Treatment for Acute Appendicitis: A Meta-analysis.»։ Pediatrics 139 (3): e20163003։ PMID 28213607։ doi:10.1542/peds.2016-3003 
  66. ↑ Andersen BR, Kallehave FL, Andersen HK (հուլիսի 20, 2005)։ «Antibiotics versus placebo for prevention of postoperative infection after appendicectomy.»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews (3): CD001439։ PMID 16034862։ doi:10.1002/14651858.CD001439.pub2 
  67. ↑ 67,0 67,1 Anderson Mark, Collins Emma (November 2008)։ «Analgesia for children with acute abdominal pain and diagnostic accuracy.»։ Archives of Disease in Childhood 93 (11): 995–7։ PMID 18305071։ doi:10.1136/adc.2008.137174։ Արխիվացված օրիգինալից 2013-05-17-ին 
  68. ↑ Sauerland S, Jaschinski, T, Neugebauer, EA (Oct 6, 2010)։ «Laparoscopic versus open surgery for suspected appendicitis.»։ Cochrane Database of Systematic Reviews (10): CD001546։ PMID 20927725։ doi:10.1002/14651858.CD001546.pub3 
  69. ↑ «Appendicitis near its centenary»։ Annals of Surgery 200 (5): 567–75։ 1984։ PMC 1250537։ PMID 6385879։ doi:10.1097/00000658-198411000-00002 
  70. ↑ «Appendicitis»։ National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases։ U.S Department of Health and Human Services։ Արխիվացված է օրիգինալից 2010-02-01-ին։ Վերցված է 2010-02-01 
  71. ↑ Cheng Y, Zhou S, Zhou R, Lu J, Wu S, Xiong X, Ye H, Lin Y, Wu T, Cheng N (փետրվարի 7, 2015)։ «Abdominal drainage to prevent intra-peritoneal abscess after open appendectomy for complicated appendicitis.»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews (2): CD010168։ PMID 25914903։ doi:10.1002/14651858.CD010168.pub2 
  72. ↑ Semm K (March 1983)։ «Endoscopic appendectomy»։ Endoscopy 15 (2): 59–64։ PMID 6221925։ doi:10.1055/s-2007-1021466 
  73. ↑ «CT predictors of failed laparoscopic appendectomy»։ Radiology 229 (2): 415–20։ 2003։ PMID 14595145։ doi:10.1148/radiol.2292020825 
  74. ↑ «Appendicitis»։ Encyclopedia of Surgery։ Արխիվացված է օրիգինալից 2010-02-09-ին։ Վերցված է 2010-02-01 
  75. ↑ «'Emergency' appendix surgery can wait: MDs»։ CBC News։ 2010-09-21։ Արխիվացված օրիգինալից 2016-06-30-ին 
  76. ↑ Ingraham Angela M., Cohen Mark E., Bilimoria Karl Y., Ko Clifford Y., Hall Bruce L., Russell Thomas R., Nathens Avery B. (սեպտեմբերի 1, 2010)։ «Effect of Delay to Operation on Outcomes in Adults With Acute Appendicitis»։ Archives of Surgery 45 (9): 886–92։ PMID 20855760։ doi:10.1001/archsurg.2010.184։ «Delay of appendectomy for acute appendicitis in adults does not appear to adversely affect 30-day outcomes.» 
  77. ↑ Appendicitis surgery, removal and recovery Retrieved on 2010-02-01 Archived January 11, 2010, at the Wayback Machine.
  78. ↑ «Stump appendicitis: a comprehensive review of literature»։ The American Surgeon 72 (2): 162–6։ 2006։ PMID 16536249 
  79. ↑ Reddan Tristan, Corness Jonathan, Powell Jennifer, Harden Fiona, Mengersen Kerrie (2016)։ «Stumped? It could be stump appendicitis»։ Sonography 4: 36–39։ doi:10.1002/sono.12098 
  80. ↑ «WHO Disease and injury country estimates»։ World Health Organization։ 2009։ Արխիվացված օրիգինալից նոյեմբերի 11, 2009-ին։ Վերցված է Nov 11, 2009 
  81. ↑ Ellis H (March 2012)։ «Acute appendicitis.»։ British Journal of Hospital Medicine 73 (3): C46–8։ PMID 22411604։ doi:10.12968/hmed.2012.73.sup3.C46 
  82. ↑ «Appendicitis»։ VoxHealth.co։ Արխիվացված է օրիգինալից 2016-06-29-ին։ Վերցված է 2016-06-16 
  83. ↑ GBD 2013 Mortality and Causes of Death Collaborators (դեկտեմբերի 17, 2014)։ «Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013.»։ The Lancet 385 (9963): 117–71։ PMC 4340604։ PMID 25530442։ doi:10.1016/S0140-6736(14)61682-2 
  84. ↑ Wier, Lauren M.; Yu, Hao; Owens, Pamela L.; Washington, Raynard (June 2013). «Overview of Children in the Emergency Department, 2010». Healthcare Cost and Utilization Project Statistical Brief #157 (Agency for Healthcare Research and Quality). արխիվացված օրիգինալից 2013-12-03-ին. http://hcup-us.ahrq.gov/reports/statbriefs/sb157.jsp. 
  85. ↑ «APPENDICITIS DEATH RATE BY COUNTRY»։ World Life Expectancy (անգլերեն)։ Վերցված է 2022-09-17 

Արտաքին հղումներ Խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Որդանման_ելունի_բորբոքում&oldid=8668498» էջից