Նիկոլա-Կլոդ Ֆաբրի դը Պեյրեսկ
Նիկոլա-Կլոդ Ֆաբրի դը Պեյրեսկ (ֆր.՝ Nicolas Claude Fabri de Peyresc, դեկտեմբերի 1, 1580[1], Belgentier[2][3][4][…] - հունիսի 24, 1637[5][6][7][…], Էքս-ան-Պրովանս[1]), հաճախ հայտնի է պարզապես Պեյրեսկ անունով կամ անվան լատիներեն ձևով՝ Պեյրեսկիուս), ֆրանսիացի աստղագետ, հնագետ և գիտական հետազոտությունների կազմակերպիչ էր։ Նրա հետազոտությունը ներառում էր Եվրոպայում, Միջերկրական ծովի շրջակայքում և Հյուսիսային Աֆրիկայում տարբեր վայրերի երկայնության տարբերության որոշումը։
Նիկոլա-Կլոդ Ֆաբրի դը Պեյրեսկ ֆր.՝ Nicolas-Claude Fabri de Peiresc | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | դեկտեմբերի 1, 1580[1] Belgentier[2][3][4][…] |
| Մահացել է | հունիսի 24, 1637[5][6][7][…] (56 տարեկան) Էքս-ան-Պրովանս[1] |
| Գերեզման | Cathedral of the Holy Saviour |
| Քաղաքացիություն |  Ֆրանսիայի թագավորություն |
| Դավանանք | Հռոմի Կաթոլիկ եկեղեցի |
| Մասնագիտություն | աստղագետ, հնագետ, փիլիսոփա, բուսաբան, դրամագետ, բնագետ և արվեստի կոլեկցիոներ |
| Գործունեության ոլորտ | աստղագիտություն, պատմություն, կենդանաբանություն և հնաոճ |
| Անդամակցություն | Accademia degli Umoristi? |
| Ալմա մատեր | Մոնպելիեի համալսարան և Պադովայի համալսարան |
| Գիտական աստիճան | Իրավաբանական գիտությունների դոկտոր |
| Տիրապետում է լեզուներին | ֆրանսերեն[1][8] և լատիներեն |
| Ազդվել է | Cornelis Drebbel? |
 Nicolas-Claude Fabri de Peiresc Վիքիպահեստում | |
Վաղ կյանք
խմբագրել Պեյրեսկի հայրը եղել է Պրովանսի բարձրագույն մագիստրատ և քաղաքային վիրաբույժ՝ հարուստ ազնվական ընտանիքից, որը կնոջ հետ փախել է իրենց հայրենի Էքս-ան-Պրովանս քաղաքից՝ այնտեղ մոլեգնող ժանտախտից խուսափելու համար՝ հաստատվելով Բելգենտիեում։ Պեյրեսկը ծնվել է Բելգենտիեում և կրթություն է ստացել Էքս-ան-Պրովանսում և Ավինյոնում, ինչպես նաև Տուրնոնի ճիզվիտական քոլեջում։ Թուլոնում առաջին անգամ սկսել է հետաքրքրվել աստղագիտությամբ։ Սովորելով իրավաբանություն և հետաքրքրվելով հնագիտության հարցերով՝ 1599 թվականին մեկնել է Իտալիա, Շվեյցարիա և Ֆրանսիա և վերջապես ավարտել իր իրավաբանական ուսումը 1604 թվականին Մոնպելյեի համալսարանում։ Նաև 1604 թվականին վերցրել է Պեյրեսկ անունը Ալպեր-դե-Վեր-Պրովանսում (այժմ՝ Պեյրեսք) մի տիրույթից, որը ժառանգել էր իր հորից, թեև ինքը երբեք չէր այցելել այնտեղ։
Դիպլոմը ստանալուց հետո մեկնել է Փարիզ (1605-1606 թվականներին՝ իր հովանավոր Գիյոմ դյու Վայրի հետ՝ Պրովանսի խորհրդարանի նախագահ), Լոնդոն և Ֆլանդրիա, նախքան 1607 թվականին վերադառնալը Էքս՝ ստանձնելու իր հորեղբոր պաշտոնը խորհրդարանում որպես խորհրդատու։ Այս պաշտոնը զբաղեցրել է մինչև 1615 թվականը։
Մտավորական և կոլեկցիոներ
խմբագրել
1615 թվականից մինչև 1622 թվականը Պեյրեսկը կրկին այցելել է Փարիզ դյու Վայրի հետ։ Այնուհետև վերադարձել Պրովանս՝ ծառայելու որպես ինքնիշխան դատարանի սենատոր։ Դարձել է գիտության և արվեստի հովանավոր, ուսումնասիրել է բրածոները և աջակցել աստղագետ Պիեռ Գասենդիին 1634 թվականից մինչև1637 թվականը։ Վիրջինիո Չեզարինին առաջարկել է նրան անդամակցել Accademia dei Lincei-ին 1621 թվականին, բայց հստակ չէ, արդյոք նա միացել է թե ոչ[9]։
Պեյրեսկի կոչել են «Գրերի հանրապետության արքայազն»։ Նա նաև հայտնի քաղաքական գործիչ էր իր հայրենի տարածաշրջանում և նամակագիր (նրա նամակներից 10000-ը պահպանվել են, և նա մշտապես նամակագրության մեջ էր Ֆրանսուա Մալերբի, Հուգո Գրոտիոսի, Դյուպույ եղբայրների, Ալֆոնս-Լուի դյու Պլեսի դը Ռիշելյեի հետ, և իր մեծ ընկեր Ռուբենսի հետ։
Պեյրեսկը դարձավ Կարավաջոյի առաջին երկրպագուներից և աջակիցներից մեկը Ֆրանսիայում։ Նա առաջին անգամ հայտնաբերել է Կարավաջոյի աշխատանքները Հռոմի Կոնտարելի մատուռում 1600 թվականին, երբ նա ընդամենը 20 տարեկան էր[10]։ Իր հայրենի քաղաքում նա իր շուրջը հավաքեց «Հարավային Ֆրանսիայի կարավագեսկու արհեստանոց» նկարիչների հետ, որոնց թվում էին ֆլամանդացի նկարիչ Լուի Ֆինսոնը, Մարտին Հերման Ֆաբերը, Տրոֆիմ Բիգոտը և այլ նկարիչներ։ .[11] Նա առաջ մղեց կարավագեսկ ոճը` այս արվեստագետների համար պատվերներ կազմակերպելով։ Նա մեծ դեր ունեցավ Ֆինսոնի համար մի շարք պատվերներ ստանալու գործում, այդ թվում՝ պատմության նկարների և դիմանկարների համար[12]։ Ֆինսոնը նկարել է նաև դե Պեյրեսկի դիմանկարը։ Պեյրեսկը արվեստի մոլի կոլեկցիոներ էր և ապավինում էր Ֆինսոնի շփումներին Իտալիայում՝ Հռոմի Պասկուալինի ընտանիքից Կարավաջոյի երկու գործերը ձեռք բերելու համար[11]։
Պեյրեսկու տունը Էքս-ան-Պրովանսում իսկական թանգարան էր, որտեղ պահվում էին հնաոճ քանդակներ, ժամանակակից նկարներ, մեդալներ, գրքեր և ուներ էկզոտիկ բույսերով այգիներ։ Նա ձեռք է բերել բյուզանդական Բարբերինիի փղոսկրը (հայտնի չէ, թե ինչպես և ումից) և այն առաջարկել Ֆրանչեսկո Բարբերինիին. գործն այժմ գտնվում է Լուվրում։ Նա երկար տարիներ իր մոտ ուներ Codex Luxemburgensis-ը՝ 354 թվականի ժամանակագրության պահպանված կարոլինգյան օրինակը. նրա մահից հետո այն անհետացավ։ Նա ուներ ավելի քան 18000 մետաղադրամ և մեդալ։ Նա նաև հնագետ էր, սիրողական նկարիչ, պատմաբան (նա ապացուցեց, որ Հուլիոս Կեսարի ներխուժումը Բրիտանիա սկսվեց ոչ թե Կալեից, այլ Սենտ Օմերից), եգիպտագետ, բուսաբան, կենդանաբան (ուսումնասիրել է քամելեոններին, կոկորդիլոսներին ու նուբիական գազելին՝ ցլի նման գլխով, այժմ անհետացել է), ֆիզիոլոգ, աշխարհագրագետ և էկոլոգ։
Աստղագետ
խմբագրելՊեյրեսկը նաև աստղագետ էր։ 1610 թ.-ին դյու Վայրը գնեց աստղադիտակ, որը Պեյրեսկը և Ժոզեֆ Գոտիեն օգտագործեցին Յուպիտերի արբանյակները դիտելու համար։ Նրա պալատական առաջարկը, որ «բժշկական աստղերի»-ի անունները կնքվեն Մեդիչների ընտանիքի անդամների անուններով, չի ընդունվել[13]։ Պեյրեսկը նաև մանրամասն դիտարկումներ է կատարել Օրիոնի միգամածության մասին 1610 թ. Գոտիեն դարձավ երկրորդ մարդը, ով տեսավ այն աստղադիտակով։ Երկայնությունը ավելի ճշգրիտ որոշելու համար նա համակարգել է 1635 թվականի օգոստոսի 28-ի լուսնի խավարումների դիտարկումը հենց Միջերկրական ծովով ու դա նրան թույլ տվեց պարզել, որ Միջերկրական ծովը իրականում 1000 կմ ավելի կարճ է, քան նախկինում ենթադրվում էր։ Պեյրեսկը նաև նամակներ է գրել Գալիլեոյին, Պիեռ Գասենդիին և Թոմազո Կամպանելային, որոնցից երկուսին նա պաշտպանել է, երբ նրանք ձերբակալվել են ինկվիզիցիայի կողմից։
Վերջին տարիներ
խմբագրելՊեյրեսկը գրել է «Պրովանսի համառոտ պատմությունը», բայց մահացել է նախքան այն խմբագրելը. այն հրատարակվել է միայն (խմբագրվել է Ժակ Ֆերիերի և Միշել Ֆեյլայի կողմից) 1982 թվականին։ Գասենդիի ֆինանսական աջակցությամբ, նա և փորագրիչ Կլոդ Մելլանը սկսեցին քարտեզ պատրաստել լուսնի մակերևույթից, բայց այն նույնպես չհասցրեց ավարտել։
Պեյրեսկը մահացել է 1637 թվականի հունիսի 24-ին Էքս-ան-Պրովանսում
Աշխատանքներ
խմբագրել- Histoire abrégée de Provence
- Lettres à Malherbe (1606–1628)
- Traitez des droits et des libertés de l'Eglise gallicane (1639)
- Vita Peireskii (1641)
- Mémoires
- Bulletin Rubens
- Notes inédites de Peiresc sur quelques points d'histoire naturelle
- Correspondance de Peiresc et Aleandro (1616-1618)
Ժառանգություն
խմբագրելՊեյրեսկի բրոնզե կիսանդրին կանգնած է Էքս-ան-Պրովանսի համալսարանի հրապարակում՝ դեմքով դեպի Սեն Սովորի տաճար։ Նրա տունը արդարադատության պալատի մոտ քանդվել է ներկայիս պալատը կառուցելու համար։
Պեյրեսկը պարգևատրվել է 1935 ու1993 թվականներին՝ տիեզերքի վերաբերյալ մի շարք հետազոտությունների համար։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 http://www.tektonics.org/scim/scientistp.html
- ↑ 3,0 3,1 3,2 http://www.beyond.fr/villages/belgentier.html
- ↑ 4,0 4,1 4,2 http://www.jstor.org/stable/226898
- ↑ 5,0 5,1 5,2 RKDartists (նիդերլ.)
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Gran Enciclopèdia Catalana (կատ.) — Grup Enciclopèdia, 1968.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 GeneaStar
- ↑ CONOR.Sl
- ↑ http://www.bl.uk/catalogues/ItalianAcademies/PersonFullDisplay.aspx?RecordId=022-000005398&searchAssoc=Assoc(չաշխատող հղում) accessed 9/7/2017
- ↑ Dossier de Presse, Les caravages de Peiresc, Conférence de Presse Organisée par la mairie de Cavaillon et l’association des amis de l’Hôtel d’Agar (reconnue d’intérêt général). Cavaillon salle du conseil le 21 Mars 2019 (fr)
- ↑ 11,0 11,1 Olivier Morand, Le Finson de Toulouse, 2019
- ↑ Paul Smeets (editor), Louis Finson, The four elements: The four elements Responsibility; R. Smeets, c. 2007
- ↑ «Satellites of Jupiter». The Galileo Project. Վերցված է 2007 թ․ նոյեմբերի 24-ին.
Մատենագիտություն
խմբագրել- Bigourdan, G. (1916). «La decouverte de la nebuleuse d'Orion (N.G.C. 1976) par Peiresc». Comptes Rendus. 162: 489–490.
- Gassendi, Pierre (1657). The Mirrour Of True Nobility & Gentility, being the life of N.C. Fabricius, Lord of Peiresk. London.
- Jones, Kenneth Glyn (1991). Messier's Nebulae and Star Clusters (2nd ed.). Cambridge: Cambridge University Press. էջ 337. ISBN 0521370795.
- Miller, Peter N. (2000). Peiresc's Europe: learning and virtue in the seventeenth century. New Haven: Yale University Press. ISBN 0-300-08252-5.
- Miller, Peter N. (2012). Peiresc's Orient: antiquarianism as cultural history in the seventeenth century. Farnham: Ashgate. ISBN 978-1-4094-3298-2.
- Miller, Peter N. (2015). Peiresc's Mediterranean World. Cambridge, Mass.: Harvard University Press. ISBN 9780674744066.
- Roux-Alpheran, François Ambroise Thomas (1846). Les Rues D'Aix, Ou Recherches Historiques Sur L'ancienne Capitale de la Provence. Vol. 1. Aix-en-Provence (France): Aubin. էջ 558.
- Tolbert, Jane T. (1999). «Fabri De Peiresc's Quest for a Method to Calculate Terrestrial Longitude». The Historian. 61 (4): 801–820. doi:10.1111/j.1540-6563.1999.tb01046.x.
Այլ հղումներ
խմբագրել- The Correspondence of Nicolas-Claude Fabri de Peiresc in EMLO
- de Peiresc biography and references Galileo Project at Rice University
- Life of the great Provençal humanist Արխիվացված 2014-07-10 Wayback Machine
- Project Peiresc by Prof R. A. Hatch
- Peiresc, humanist genius of Provence
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նիկոլա-Կլոդ Ֆաբրի դը Պեյրեսկ» հոդվածին։
