Յուլիուս Պայեր

Յուլիուս Պայեր; գերմ.՝ Julius von Payer
Ծնվել է	սեպտեմբերի 2, 1841 կամ սեպտեմբերի 2, 1842
Ծննդավայր	Տեպլիցե
Մահացել է	օգոստոսի 30, 1915
Մահվան վայր	Բլեդ, Սլովենիա
Գերեզման	Վիենայի կենտրոնական գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն	Ավստրիա
Կրթություն	Թերեզային ռազմական ակադեմիա
Մասնագիտություն	ճանապարհորդ հետազոտող, նկարիչ, քարտեզագիր, սպա, լեռնագնաց և բևեռախույզ
Պարգևներ և ; մրցանակներ	Հովանավորների մեդալ Մուկաչևոյի պատվավոր քաղաքացի Honorary citizenship of Teplice? և honorary doctor of the University of Halle-Wittenberg?
	Julius von Payer Վիքիպահեստում

Յուլիուս Պայեր (գերմ.՝ Julius Johannes Ludovicus von Payer, սեպտեմբերի 2, 1841(1841-09-02)^[1] կամ սեպտեմբերի 2, 1842(1842-09-02)^[2], Տեպլիցե^[2] - օգոստոսի 30, 1915(1915-08-30)^[2], Բլեդ, Սլովենիա), Արկտիկայի ավստրո-հունգարացի հետազոտող։ Ծովային սպա Կարլ Վայպրեխտի հետ 1872-1874 թվականներին «Ծովակալ Թեգեթհոֆ» (գերմ.՝ Admiral Tegetthoff) առագաստային շոգենավով ավստրո-հունգարական բևեառային գիտարշավի շրջանակներում հայտնաբերել է Ֆրանց Յոզեֆի երկիր կղզիների խումբը` կազմելով կղզեխմբի առաջին քարտեզը։ Արկտիկայով իր ճանապարհորդությունը Պայերը նկարագրել է «725 օր Արկտիկայի սառույցներում» գրքում (1876)^[4]։

Կենսագրություն խմբագրել

Վաղ տարիներ խմբագրել

Յուլիուս Պայերը ծնվել է ուլանցի ռոտմիստր Ֆրանց Անտոն Ռուդոլֆ Պայերի ընտանիքում, ով մահացել է, երբ Յուլիուսը 14 տարեկան էր։ 1857 թվականին ավարտելով Կրակովից ոչ հեռու գտնվող փոքրիկ քաղաքի կադետական դպրոցը` ընդունվել է Թերեզիանայի ռազմական ակադեմիա, որն ավարտել է 1859 թվականին։ 2-րդ կարգի ունտեր-լեյտենանտի կոչումով ծառայության է անցել Իտալիայի հյուսիսում` Վերոնայի 36-րդ հետևակային գնդում։ Նույն թվականին 17-ամյա Յուլիուս Պայերը մասնակցել է Սոլֆերինոյի ճակատամարտին, որը իտալա-ֆրանս-ավստրիական պատերազմի խոշորագույն ռազմական բախումն էր 1859 թվականին։ Այն տեղի է ունեցել հունիսի 24-ին Ֆրանսիայի, Պիեմոնտի և Սարդինիայի միացյալ ուժերի և ավստրիական բանակի միջև։ 1860-1863 թվականներին ծառայել է Վերոնայի կայազորում։ 1863 թվականից Այզենշտադի կադետական դպրոցում դասավանդել է պատմություն։ 1-ին կարգի լեյտենանտի կոչում ստանալուց հետո տեղափոխվել է Վենետիկի կայազոր։

Գիտական կարիերայի սկիզբ խմբագրել

1862 թվականից տարվել է ալպինիզմով` իր ազատ ժամանակ ավելի քան 30 լեռնանվաճում կատարելով իտալական Ալպերում` Բարձր Թաուերնի շրջանում։ 1864-1868 թվականներին զբաղվել է Հարավային Կրաքարային Ալպերի Ադամելո և Օրտլես լեռնազանգվածների հետազոտմամբ։ Պայերն առաջինն էր աշխարհում, որ բարձրացել է Ադամելոյի գագաթ, որը Միջին Ալպերի բարձունքներից է` մոտ 3554 մ բարձրությամբ^[5]։ Այս հետազոտությունների արդյունքում նա մանրամասն կազմել է տեղագրական քարտեզ` 1:56000 մասշտաբով։ Պայերի ջանքերը գնահատվել են ղեկավարության կողմից և շուտով նա տեղափոխվել է Վիեննայի Ռազմական քարտեզագրության ինստիտուտ։

1866 թվականի հունիսի 24-ին Յուլիուս Պայերը մասնակցել է Կուստոցի երկրորդ ճակատամարտին։ Մարտի ընթացքում ցուցաբերած մարտական արիության համար Յուլիուս Պայերը պարգևատրվել է Ռազմական խաչով։

Բևեռային գիտարշավներ խմբագրել

1868 թվականին Յուլիուսը գերմանացի աշխարհագրագետ Ավգուստ Պատերմանի կողմից հրավեր է ստացել մասնակցելու գերմանական երկրորդ բևեռային գիտարշավին, որ տեղի էր ունենալու 1869-1870 թվականներին Գրենլանդիայի ափերի մոտ^[6]։ 1871 թվականին Պեյերը Կարլ Վայպրեխտի հետ, ով Ավստրո-Հունգարիայի ռազմածովային ուժերի կապիտան-լեյտենանտ էր, փորձնական գիտարշավ է կատարում Նոր երկրի և Շպիցբերգենի ափերի մոտ^[5]։ Վերջապես 1872 թվականին Վայպրեխտի գլխավորությամբ արշավախումբը մեկնարկում է իր աշխատանքը` նպատակ ունենալով հասնել Շպիցբերգենի և Նոր երկրի միջև գտնվող ամենահյուսիսային հատվածին։ Այս արշավախմբի արդյունքները Պայերին ճանաչում բերեցին։ 1872 թվականի օգոստոսի 22-ին «Թեգեթհոֆը» ճեղքում է սառույցը և մոտ մեկ տարի դրեյֆում հյուսիսային ուղղությամբ։ 1873 թվականի օգոստոսի 30-ին արշավախումբը դուրս է գալիս անծանոթ ցամաք^[6]։ Դրանից մի քանի օր առաջ խումբը նշում էր ավստրիական կայսր Ֆրանց Յոզեֆ I-ի ծննդյան օրը, ում պատվին էլ անվանում են հայտնաբերված երկիրը։ Երկու ձմեռումների ընթացքում Պայերը սահնակներով մի քանի ուղևորություն է կատարում կղզեխմբում։ Դրանցից ավելի երկարատևն ու կարևորը 1874 թվականի գարնանային ուղևորությունն էր, երբ Պայերին հաջողվել է հասնել հյուսիսային լայնության 82° 5' կետին։ Այս ուղևորության արդյունքում ստեղծվել է Ֆրանց Յոզեֆի երկրի առաջին քարտեզը, չնայած ինչպես հետագա հետազոտությունները ցույց տվեցին, Պայերի քարտեզը բավական թերի էր^[5]։ 1874 թվականի մայիսի 20-ին հետազոտողները որոշում են ընդունում վերադառնալ մայրցամաք։ Մոտ երեք ամիս ձգված անցման ժամանակ արշավախումբը դուրս է գալիս բաց ծով, որտեղից էլ ուղևորվում են Նոր երկրի ափեր։ Նոր երկրում Պայերի աշխավախմբի անդամներին ընդունել է ռուսական երկկայմ առագաստանավը, որը ճանապարհորդներին հասցրել է նորվեգական Վարդյո` Վարանգեր ֆյորդի հյուսիսային նավահանգիստ^[6]։

Կյանքը գիտարշավից հետո խմբագրել

Նույն 1874 թվականին Պայերը հեռացվում է բանակի շարքերից հավանաբար իր դեմ նյութված քաղաքական ինտիգների և շատ աստիճանավորների` իր բացահայտումները չընդունելու արդյունքում։ 1874 թվականի հոկտեմբերին Պայերին պետական մրցանակ է շնորհվում 44 գուլդենի չափով, իսկ երկու տարի անց` 1876 թվականի հոկտեմբերի 24-ին, նա ընդգրկվում է ավստրիական ազնվականության մեջ` իր և իր սերունդների համար ստանալով ասպետի կոչում։ Այդ ժամանակից Պայերի ամբողջական անունը հնչում է հետևյալ կերպ` Յուլիուս Յոհանես Լյուդովիկուս ռիտեր ֆոն Պայեր։

1877 թվականին Յուլիուսն ամուսնանում է Մայնի Ֆրանկֆուրտի բանկիրներից մեկի նախկին կնոջ հետ, և միասին ունենում են երկու երեխա` Յուլիուս և Ալիս։ 1877-1879 թվականներին նա գեղանկարչություն է սովորում Մայնի Ֆրանկֆուրտում` 1880-1882 թվականներին ուսումնառությունը շարունակելով Մյունխենում։ 1883 թվականին նրա «Ֆրանկլինի արշավախմբի վերջը» նկարն արժանանում է Մյունխենի մրցանակի։ Ուսումն ավարտելուց հետո նկարիչ է աշխատել Փարիզում։ 1890 թվականին Պայերն ամուսնալուծվում է և վերադառնում Վիեննա, որտեղ բացում է նկարչական դպրոց աղջիկների համար։

1912 թվականին Պայերը ծրագրել էր սուզանավով գիտարշավ կազմակերպել դեպի Հյուսիսային բևեռ, սակայն նրա ծրագրերը կյանքի չեն կոչվում։

Մահացել է 1915 թվականին Վիեննայում։ Ֆրանց Յոզեֆի երկրի հայտնաբերումը նա նկարագրել է «725 օր Արկտիկայի սառույցներում գրքում» (1876)։

Հիշատակ խմբագրել

Պայերի կղզի - կղզի Ֆրանց Յոզեֆի կղզեխմբի կենտրոնական մասում, մտնում է Զիչի կղզիների մեջ։
Պայերի սառցաբեկոր - խոշոր սառցաբեկոր Ալեքսանդրի երկրի կղզում։
Պայեր լեռ - Բևեռային Ուրալի ամենաբարձր գագաթը։ Գտնվում է Յամալ-Նենեցյան ինքնավար օկրուգում` Տյումենի շրջանում։
«Ծովակալ Թեգեթհոֆ» երկկայմ առագաստանավի պատվին, որով Պայերը կատարել է իր բացահայտումները, անվանակոչվել է հրվանդան Հալի կղզու հարավային մասում։
2005 թվականին Ավստրիայում թողարկվել են հուշադրամներ` նվիրված Յուլիուս ֆոն Պայերին և Կարլ Վայպրախտին։

Տես նաև խմբագրել

Հաբսբուրգների միապետության գաղութային ընդարձակում

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 ^2,7 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
↑ Royal Geographical Society Gold Medal Recipients — Royal Geographical Society, 2022.
↑ Пайер Юлиус հոդվածը Սովետական մեծ հանրագիտարանում
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 «Пайер, Юлий». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 Открыватели мира | ПАЙЕР Юлиус фон(չաշխատող հղում)

(գերմ.՝ Hugo Laurenz Hoffmann von Hofmannsthal,

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Յուլիուս Պայեր» հոդվածին։

[_5277c4d8b2c78955-1] 1,0 ^1,1 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ

[_78e363c3d8a3ea82-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 ^2,7 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.

[_7112a83c2bfd34d8-3] Royal Geographical Society Gold Medal Recipients — Royal Geographical Society, 2022.

[4] Пайер Юлиус հոդվածը Սովետական մեծ հանրագիտարանում

[ва-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 «Пайер, Юлий». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

[ы-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 Открыватели мира | ПАЙЕР Юлиус фон(չաշխատող հղում)

[1]

[2]

[4]

[3]

[5]

[6]

Յուլիուս Պայեր գերմ.՝ Julius von Payer

Ծնվել է	սեպտեմբերի 2, 1841(1841-09-02)^[1] կամ սեպտեմբերի 2, 1842(1842-09-02)^[2]
Ծննդավայր	Տեպլիցե^[2]
Մահացել է	օգոստոսի 30, 1915(1915-08-30)^[2]
Մահվան վայր	Բլեդ, Սլովենիա
Գերեզման	Վիենայի կենտրոնական գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն	Ավստրիա
Կրթություն	Թերեզային ռազմական ակադեմիա
Մասնագիտություն	ճանապարհորդ հետազոտող, նկարիչ, քարտեզագիր, սպա, լեռնագնաց և բևեռախույզ
Պարգևներ և մրցանակներ	Հովանավորների մեդալ ^[3] Մուկաչևոյի պատվավոր քաղաքացի Honorary citizenship of Teplice? և honorary doctor of the University of Halle-Wittenberg?
Julius von Payer Վիքիպահեստում