Վիքիպեդիա

Մարտին Լյուիս Փեռլ

ամերիկացի գիտնական

Մարտին Լյուիս Փեռլ (անգլ.՝ Martin Lewis Perl; հունիսի 24, 1927(1927-06-24)[1][2][3], Նյու Յորք շրջան, Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ - սեպտեմբերի 30, 2014(2014-09-30)[4][1][3], Պալո Ալտո, ԱՄՆ[5][6][13]), ամերիկացի ֆիզիկոս, պրոֆեսոր, հասարակական գործիչ, մի շարք տարրական մասնիկների հայտնագործման համար (այդ թվում՝ քվարկների) Վոլֆի մրցանակակիր (1982), ֆիզիկայի գծով Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր (1995 թվականին ստացել է մրցանակի կեսը «Տաու-լեպտոնի բացման համար», մրցանակի երկրորդ կեսը ստացել է Ֆրեդերիկ Ռեյնեսը «նեյտրինոների փորձարարական հայտնաբերման համար»)։

Մարտին Լյուիս Փեռլ
անգլ.՝ Martin Lewis Perl
Ծնվել էհունիսի 24, 1927(1927-06-24)[1][2][3]
Նյու Յորք շրջան, Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ
Մահացել էսեպտեմբերի 30, 2014(2014-09-30)[4][1][3] (87 տարեկան)
Պալո Ալտո, ԱՄՆ[5][6]
բնական մահով
Քաղաքացիություն ԱՄՆ
Մասնագիտությունֆիզիկոս, ճարտարագետ և համալսարանի դասախոս
Հաստատություն(ներ)Միչիգանի համալսարան
Գործունեության ոլորտֆիզիկա
ԱնդամակցությունԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա և Ամերիկյան ֆիզիկական ընկերություն[7]
Ալմա մատերԿոլումբիայի համալսարան, Նյու Յորքի համալսարանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտ, Միացյալ Նահանգների առևտրական ծովային ակադեմիա և Ջեյմս Մեդիսոնի ավագ դպրոց
Տիրապետում է լեզուներինանգլերեն
Գիտական ղեկավարԻզիդոր Այզեկ Ռաբի
Եղել է գիտական ղեկավարՍեմյուել Թինգ[8], Kwan-Wu Lai?[8], Michael Kreisler?[8], Petros Afentoulis Rapidis?[8] և George Fleming?
Պարգևներ
 Martin Lewis Perl Վիքիպահեստում

Եղել է ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամ (1981)[14]։

Կենսագրություն

խմբագրել

Ծնվել է Նյու Յորքում՝ հրեա ներգաղթյալներ Օսկար Փեռլի և Ֆայա Ռոզենթալի ընտանիքում, որոնք գաղթել էին Բելառուսի Բրեստի մարզի Պրուժանա քաղաքից, որն այժմ հայտնի է այլ անվամբ[15]։ Օսկար Փերլը մեծացել է Մանհեթենի Իսթ Սայդում, Ֆայա Ռոզենթալը՝ Բրուքլինի Բրաունսվիլում։ Բացի Մարտինից, Օսկարի և Ֆաիի ընտանիքում ևս մեկ երեխա է ծնվել՝ Լիլյա Փերլը[16]։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ եղել է ծովային հետևակի զորքերում (1944-1945)։ 1948 թվականին ավարտել է Բրուքլինի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի քիմիական ֆակուլտետը՝ ստանալով ինժեներ-քիմիկոսի մասնագիտություն։ 1948-1950 թվականներին աշխատել է Ջեներալ էլեկտրիկ ընկերությունում՝ էլեկտրավակուումային սարքերի արտադրությամբ զբաղվող ստորաբաժանումում։

Հետաքրքրվելով ատոմային ֆիզիկայով՝ ընդունվել է Նյու Յորքի Յունիոն քոլեջ՝ ֆիզիկայի դասընթացների, ապա Կոլումբիայի համալսարան, որտեղ ֆիզիկայի գծով Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր պրոֆեսոր Իզիդոր Այզեկ Ռաբիի ղեկավարությամբ զբաղվել է միջուկային մագնիսական ռեզոնանսի բնագավառում գիտական աշխատանքով։ 1955 թվականին նա փիլիսոփայության դոկտորի աստիճան ստանալու համար պաշտպանել է մի ատենախոսություն, որը նվիրված էր նատրիումի միջուկային քառափուլ պահի չափմանը ՅԱՄՐ-սպեկտրոսկոպիայի մեթոդով։

Պաշտպանությունից հետո Փերլը անցել է տարրական մասնիկների փորձարարական ֆիզիկայի և ընդունվել Միչիգանի համալսարան, որտեղ բշտիկային խցիկների օգնությամբ հետազոտել է նուկլոնների պիոնների ցրումը։ Միչիգանում աշխատանքի ժամանակ Փերլը եղել է Նոբելյան մրցանակի ապագա դափնեկիր Սեմյուել Թինգի գիտական ղեկավարը, որը 1962 թվականին դոկտորական ատենախոսություն է պաշտպանել։

1963 թվականին Մարտին Փերլը հրավիրվել է աշխատելու Սթենֆորդում կառուցվող գծային արագացուցիչի վրա։ Այստեղ նա և իր գործընկերները նախագծել ու կառուցել են սարքավորումներ՝ իրենց գիտական հիպոթեզները հաստատելու համար։ 1970-ական թվականների ընթացքում այստեղ մեծ քանակությամբ փորձարկումներ են արվել, որոնք թույլ են տվել մի շարք կարևոր հայտնագործություններ անել։ 1970-ական թվականների կեսերին Մարտին Փերլի ղեկավարությամբ կոլլաբորացիան բացել է Տաու-լեպտոնի տարրական մասնիկը։

Տարրական մասնիկների երրորդ սերնդի (տաու, տաու-նեյտրինո, վերին և ստորին քվարկա) հայտնաբերման համար Փերլը ֆիզիկայի բնագավառում արժանացել է Վոլֆի մրցանակի (1982): Հետագայում Փերլը ֆիզիկոս Ֆրեդերիկ Ռայնեսի հետ կիսել է ֆիզիկայի Նոբելյան մրցանակը (1995)։ Գիտնականն աշխատել է նաև օպտիկայի և էլեկտրոնիկայի կիրառման վրա, զբաղվել է շրջակա միջավայրի պաշտպանության հարցերով և եղել է միջուկային զենքի դեմ պայքարողներից մեկը։

Փերլը մինչև կյանքի վերջը ակտիվորեն աշխատել է ֆիզիկայի ոլորտում։ Այսպես, 2011 թվականին նա փորձերի նոր տեսակ է առաջարկել մութ էներգիայի լաբորատոր հետազոտության համար՝ օգտագործելով ցեզիումի ազատ ընկնող ատոմների ճառագայթ և ատոմային ինտերֆերոմետր։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Սոլոմոն Գուգենհայմի թանգարան — 1937.
  2. ↑ 2,0 2,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija (хорв.) — LZMK, 1999. — 9272 p.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 http://www.theguardian.com/science/2014/oct/23/martin-perl
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Stanford's Martin L. Perl, winner of 1995 Nobel Prize for discovery of tau lepton, dead at 87 // Stanford News — 2014.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Martin Perl and the Tau Lepton — DOE.
  7. ↑ Notable Names Database — 2002.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Mathematics Genealogy Project — 1997.
  9. ↑ Guggenheim Fellows-ի տվյալների բազա
  10. ↑ The Nobel Prize in Physics 1995 — Nobel Foundation.
  11. ↑ Table showing prize amounts — Nobel Foundation, 2019.
  12. ↑ https://wolffund.org.il/martin-m-perl/
  13. ↑ Stanford's Martin L. Perl, winner of 1995 Nobel Prize for discovery of tau lepton, dead at 87
  14. ↑ Martin L. Perl (անգլ.)
  15. ↑ «Газета «Форум», № 270, 2010» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ նոյեմբերի 2-ին. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 6-ին.
  16. ↑ Мартин Льюис Перл. Автобиография

Գրականություն

խմբագրել
  • Всемирный биографический энциклопедический словарь, Москва, БРЭ, 1998
  • С. А. Фридман, Евреи-лауреаты Нобелевской премии, Краткий биографический словарь, Дограф, Москва, 2000, ISBN 5-93431-011-9

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մարտին Լյուիս Փեռլ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մարտին_Լյուիս_Փեռլ&oldid=9456913» էջից