Մատաղիս
Մատաղիս, գյուղ Արցախի Հանրապետության Մարտակերտի շրջանում`Թարթառ գետի ձախ ափին՝ 400-500 մետր բարձրության վրա։ Գտնվում է հանրապետության հյուսիսարևելյան հատվածում, Մարտակերտ շրջկենտրոնից 26 կմ հեռավորության վրա, իսկ մայրաքաղաք Ստեփանակերտից` 81 կմ հեռավորության վրա։
| Գյուղ | ||
|---|---|---|
| Մատաղիս | ||
 Մատաղիսի մոտ գտնվող Եղիշե առաքյալի վանական համալիրը | ||
| Երկիր |  Արցախ | |
| Շրջան | Մարտակերտի | |
| ԲԾՄ | 434 մետր | |
| Պաշտոնական լեզու | հայերեն | |
| Բնակչություն | 404 մարդ (2005) | |
| Ազգային կազմ | Հայեր | |
| Կրոնական կազմ | Հայ Առաքելական եկեղեցի | |
| Տեղաբնականուն | մատաղիսցի | |
| Ժամային գոտի | UTC+4 | |
| Փոստային ինդեքսներ | AZ5900 | |
| Ավտոմոբիլային կոդ | 14 | |
| ||
2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին սկսված հայժ-ադրբեջանական պատերազմի հետևանքով գյուղը հայաթափվել և անցել է Ադրբեջանի հսկողության տակ[2]։
ԱշխարհագրությունԽմբագրել
Համայնքը հարթավայրային է, ունի 1291,88 հա տարածք, որից 1103,94 հա գյուղատնտեսական նշանակության, 1268,06 հա անտառային հողեր։ Մատաղիս համայնքի սահմանային գոտով հոսում է Տրտու գետը դեպի Մատաղիսի ջրամբար։ Համայնքի տարածքում առկա են թվով 2 աղբյուրներ` «Կոլին դռիգ» և «Հոռի»։
Համայնքի տարածքում առկա են բարիտի, կոպալի և կրաքարի հանքային պաշարներ։
Արցախյան հակամարտությունԽմբագրել
Տեղակայված լինելով արցախա-ադրբեջանական շփման գծին շատ մոտ՝ Արցախյան հակամարտության նորագույն շրջանում մշտապես գտնվել է Ադրբեջանի զինված ուժերի թիրախում։ Համաձայն ադրբեջանական տեսակետի՝ Մատաղիսը հանդիսանում է Ադրբեջանի Թարթառի շրջանի բնակավայր։
Արցախյան պատերազմ 1991-1994Խմբագրել
Արցախյան պատերազմի ընթացքում՝ 1991-1992 թվականներին Մատաղիս գյուղի ուղղությամբ կատաղի մարտեր են տեղի ունեցել։ 1992 թվականին ադրբեջանական զինված ուժերն իրենց վերահսկողությունն են հաստատել բնակավայի նկատմամբ, ինչի պատճառով այնտեղի բնակչությունը տարհանվել է դեպի հայկական այլ բնակավայրեր։
1992 թվականին Ստեփանակերտում կազմավորվել է մատաղիսցիների կամավորական ջոկատը։ Ռ. Պետրոսյանի և Ռ. Հայրիյանի հրամանատարությամբ այն պատերազմական գործողությունների է մասնակցել առանձին ջոկատների, այնուհետև Արցախի Պաշտպանության բանակի ստորաբաժանումների կազմում։
1994 թվականի ապրիլին հայկական զինված ուժերի ստորաբաժանումներն իրենց վերահսկողության տակ են վերցրել Մատաղիսը, իսկ նույն թվականի օգոստոսից սկսվել է գյուղի վերաբնակեցումը։
Քառօրյա պատերազմԽմբագրել
2016 թվականի ապրիլյան պատերազմում Ադրբեջանի զինված ուժերի ստորաբաժանումները գրոհել են Մատաղիս գյուղի ուղղությամբ` նպատակ ունենալով գրավել այն։ Հարձակման փորձը ձախողվել է։
Հայ-ադրբեջանական պատերազմ 2020Խմբագրել
ՄՆատաղիս բնակավայրն անցել է Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո 2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին սկսված հայ-ադրբեջանական պատերազմի ընթացքում։ 2020 թվականի հոկտեմբերի 3-ին Մատաղիսի գրավման մասին հայտարարել է Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարությունը[3][4][5]։
ԲնակչությունԽմբագրել
2015 թվականին Մատաղիս համայնքի բնակչության թվաքանակը կազմում էր 665 մարդ, կար 201 տնտեսություն։
Բնակավայրի ազգաբնակչության փոփոխությունը[6].
| Տարի | 2008 | 2009 | 2010 |
|---|---|---|---|
| Բնակիչ | 413 | 430 | 522 |
ՏնտեսությունԽմբագրել
Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում է գյուղատնտեսությամբ`անասնապահությամբ և հողագործությամբ։
Պատմամշակութային հուշարձաններԽմբագրել
Կան պատմամշակութային հուշարձաններ` Սբ. Եղիշե եկեղեցի (1892-1898 թթ.), գերեզմանոց (XVIII-XIX դդ.), Եղիշե Առաքյալի վանք (XII-XVIII դդ.), Վաչագան Բարեպաշտի մատուռ-դամբարան (1286թ.), կրկնահարկ դահլիճ (1552թ.), խաչքար (XII-XIIIդդ.), դամբարաններ (մ.թ.ա. II-I հազ.), հաշվառված է 30 հուշարձան։
Հասարարակական կառույցներԽմբագրել
2015 թվականին համայնքում գործում էր գյուղապետարան, բուժկետ, միջնակարգ դպրոց, որտեղ սովորում էին 109 աշակերտներ, համայնքն ուներ 1 պետական մանկապարտեզ, որտեղ հաճախում էր 25 երեխա[7]։
ՊատկերասրահԽմբագրել
Սուրբ Եղիշե եկեղեցին Մատաղիսի հյուսիս-արևմտյան մասում։
Պատի մեջ դրված խաչքարեր Եղիշե առաքյալի վանքում։
Եղիշե առաքյալի վանքի գավիթը։
Մատաղիսի բնակելի տներից, 2011 թվական
Տես նաևԽմբագրել
ԾանոթագրություններԽմբագրել
- ↑ Արցախի տարածքները համարվում են օկուպացված Ադրբեջանի կողմից. ԱՀ ԱԺ հայտարարությունը, (արխիվացված 05․04․2021թ․)
- ↑ «Արցախը հրապարակել է Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»։ Ազատություն Ռադիոկայան։ Դեկտեմբեր 10, 2020
- ↑ Оперативная сводка Министерства Обороны
- ↑ sputniknews.ru
- ↑ Новые видео
- ↑ «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն. Բնակչություն ըստ համայնքների»։ Վերցված է 2021 Մայիսի 1
- ↑ Ղահրամանյան Հակոբ (2015)։ Տեղեկաատու Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի։ Երևան։ էջ 175
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմ (1988—1994) հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ 
|