Եղիշե առաքյալի վանք
Եղիշե առաքյալի վանք (նաև՝ Ջրվշտիկ), հայկական առաքելական վանական համալիր Արցախի Հանրապետության Մարտակերտի շրջանում՝ Տոնաշեն գյուղից հյուսիս, հայ-ադրբեջանական շփման գծի մոտ, Մռավ լեռան անտառապատ լանջին։ Հիմնադրվել է 5-րդ դարում[1][2]։
| Եղիշե առաքյալի վանք | |
|---|---|
 | |
| Հիմնական տվյալներ | |
| Տեսակ | Վանական համալիր |
| Երկիր |  Արցախ |
| Տեղագրություն | Տոնաշեն, Մարտակերտի շրջան, |
| Դավանանք | Հայ առաքելական |
| Թեմ | Արցախի թեմ |
| Օծման թվական | 5-րդ դար |
| Հիմնական ամսաթվերը | 13-րդ դար |
| Ներկա վիճակ | Կիսավեր |
| Ժառանգության կարգավիճակ | Այո (պետական հուշարձան) |
| Ճարտարապետական ոճ | Հայկական |
| Հիմնադրված | 5-րդ դար |
| Շինանյութ | Անմշակ քար |
 | |
 | |
 Yeghishe Arakyal Monastery Վիքիպահեստում | |
Պատմություն խմբագրել
Վանական համալիրի տեղում նախաքրիստոնեական ժամանակաշրջանում գործել է հեթանոսական սրբավայր, որը կրել է Միհր Ներսեհեա կամ Ներսմեհա անուններով[1][2][3]։
Եղիշե առաքյալի վանքը հիմնադրվել է 5-րդ դարում Արևելից կողմանք Հայոց պետության արքա Վաչագանի կողմից։ Այստեղ են ամփոփվել Սուրբ Եղիշեի մասունքները։ Վանքի տարածքում է գտնվում Վաչագան Բարեպաշտ թագավորի դամբարանը, 18-րդ դարի Ջրաբերդի իշխան Մելիք Ադամի հանգստարանը[2]։
Ենթադրվում է, որ վանական համալիրը Եղիշե առաքյալի վանք անվանումը ստացել է, երբ Հոռեկա վանքից այստեղ են տեղափոխվել քրիստոնեական կարևոր դեմքերից մեկի՝ Եղիշե առաքյալի մասունքները։ Ջրվշտիկ անունը վանքը ստացել է հարավային կողմում գտնվող խոր ձորի համանուն ջրվեժից[1][2]։
Ճարտարապետություն և կառուցվածք խմբագրել
Վանական համալիրը բաղկացած է եկեղեցուց, գավթից, յոթ մատուռներից, գերեզմանատնից և օժանդակ այլ շինություններից[2]։
Եկեղեցի խմբագրել
Եկեղեցին 10x5,8 մ մակերեսով կառույց է։ Իրենից ներկայացնում է թաղածածկ դահլիճի հորինվածքով կառույց, հարավային և արևմտյան կողմերում ունի դռներ։ Տարբեր դարերում ենթարկվել է վերանորոգումների[2]։
Գավիթ խմբագրել
Գավիթը իր ճարտարապետական կառուցվածքով ներդաշնակ է եկեղեցուն և ունի գրեթե քառակուսի հատակագիծ։ Դահլիճի երկու սյուներն իրենց վրա պահում են կամարակապ ծածկը։ Գավիթի դռան բարավորի վրայի արձանագրության համաձայն այն կառուցվել է 1284 թվականին[2]։
Մատուռներ խմբագրել
Եկեղեցու երկու կողմերում միմյանցից հավասար հեռավորության վրա գտնվում է անտաշ, տեղական քարով կառուցված 7 մատուռ։ Հյուսիսային կողմում կառուցված է 3, հարավային կողմում՝ 4 մատուռ։ Տարբեր ժամանակաշրջաններում վերանորոգվել են։ Իրենցից հիմնականում ներկայացնում են դամբարաններ, որտեղ ամփոփված են Վաչագան Բարեպաշտ թագավորը, Ջրաբերդի մելիք Ադամը, Մելիքսեթ եպիսկոպոսը[2]։
Գերեզմանատուն խմբագրել
Հինավուրց գերեզմանատունը տարածված է եկեղեցու և գավիթի շուրջը[2]։
Արձանագրություններ խմբագրել
Վանական համալիրը հարուստ է վիմական արձանագրություններով[4]։
Պատկերներ խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 «Աղուանից աշխարհի պատմութիւն», Մովսես Կաղանկատվացի։
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 Շահեն Մկրտչյան, «Լեռնային Ղարաբաղի պատմաճարտարապետական հուշարձանները», Երևան, 1985 թվական, էջ 67-68։
- ↑ Թամարա Մինասյան, Արցախի Ջրաբերդի գավառի ձեռագրական ժառանգությունը Արխիվացված 2021-02-25 Wayback Machine, «Բանբեր Մատենադարանի», Երևան 2015։
- ↑ Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 5. Արցախ։ Կազմ.՝ Ս. Գ. Բարխուդարյան։ ՀՍԱՀ ԳԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտ։ Երևան, ՀՍԱՀ ԳԱ հրատ., 1982 թ.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
|
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Եղիշե առաքյալի վանք կատեգորիայում։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 506)։ 
|