Եղիշե առաքյալի վանք

Եղիշե առաքյալի վանք;
Հիմնական տվյալներ
Տեսակ	Վանական համալիր
Երկիր	Արցախ
Տեղագրություն	Տոնաշեն, Մարտակերտի շրջան,
Դավանանք	Հայ առաքելական
Թեմ	Արցախի թեմ
Օծման թվական	5-րդ դար
Հիմնական ամսաթվերը	13-րդ դար
Ներկա վիճակ	Կիսավեր
Ժառանգության կարգավիճակ	Այո (պետական հուշարձան)
Ճարտարապետական ոճ	Հայկական
Հիմնադրված	5-րդ դար
Շինանյութ	Անմշակ քար
	Yeghishe Arakyal Monastery Վիքիպահեստում

Եղիշե առաքյալի վանք (նաև՝ Ջրվշտիկ), հայկական առաքելական վանական համալիր Արցախի Հանրապետության Մարտակերտի շրջանում՝ Տոնաշեն գյուղից հյուսիս, հայ-ադրբեջանական շփման գծի մոտ, Մռավ լեռան անտառապատ լանջին։ Հիմնադրվել է 5-րդ դարում^[1]^[2]։

Պատմություն

Վանական համալիրի տեղում նախաքրիստոնեական ժամանակաշրջանում գործել է հեթանոսական սրբավայր, որը կրել է Միհր Ներսեհեա կամ Ներսմեհա անուններով^[1]^[2]^[3]։

Եղիշե առաքյալի վանքը հիմնադրվել է 5-րդ դարում Արևելից կողմանք Հայոց պետության արքա Վաչագանի կողմից։ Այստեղ են ամփոփվել Սուրբ Եղիշեի մասունքները։ Վանքի տարածքում է գտնվում Վաչագան Բարեպաշտ թագավորի դամբարանը, 18-րդ դարի Ջրաբերդի իշխան Մելիք Ադամի հանգստարանը^[2]։

Ենթադրվում է, որ վանական համալիրը Եղիշե առաքյալի վանք անվանումը ստացել է, երբ Հոռեկա վանքից այստեղ են տեղափոխվել քրիստոնեական կարևոր դեմքերից մեկի՝ Եղիշե առաքյալի մասունքները։ Ջրվշտիկ անունը վանքը ստացել է հարավային կողմում գտնվող խոր ձորի համանուն ջրվեժից^[1]^[2]։

Ճարտարապետություն և կառուցվածք

Վանական համալիրի հատակագիծը

Վանական համալիրը բաղկացած է եկեղեցուց, գավթից, յոթ մատուռներից, գերեզմանատնից և օժանդակ այլ շինություններից^[2]։

Եկեղեցի

Եկեղեցին 10x5,8 մ մակերեսով կառույց է։ Իրենից ներկայացնում է թաղածածկ դահլիճի հորինվածքով կառույց, հարավային և արևմտյան կողմերում ունի դռներ։ Տարբեր դարերում ենթարկվել է վերանորոգումների^[2]։

Գավիթ

Գավիթը իր ճարտարապետական կառուցվածքով ներդաշնակ է եկեղեցուն և ունի գրեթե քառակուսի հատակագիծ։ Դահլիճի երկու սյուներն իրենց վրա պահում են կամարակապ ծածկը։ Գավիթի դռան բարավորի վրայի արձանագրության համաձայն այն կառուցվել է 1284 թվականին^[2]։

Մատուռներ

Եկեղեցու երկու կողմերում միմյանցից հավասար հեռավորության վրա գտնվում է անտաշ, տեղական քարով կառուցված 7 մատուռ։ Հյուսիսային կողմում կառուցված է 3, հարավային կողմում՝ 4 մատուռ։ Տարբեր ժամանակաշրջաններում վերանորոգվել են։ Իրենցից հիմնականում ներկայացնում են դամբարաններ, որտեղ ամփոփված են Վաչագան Բարեպաշտ թագավորը, Ջրաբերդի մելիք Ադամը, Մելիքսեթ եպիսկոպոսը^[2]։

Գերեզմանատուն

Հինավուրց գերեզմանատունը տարածված է եկեղեցու և գավիթի շուրջը^[2]։

Արձանագրություններ

Վանական համալիրը հարուստ է վիմական արձանագրություններով^[4]։

Պատկերներ

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 «Աղուանից աշխարհի պատմութիւն», Մովսես Կաղանկատվացի։
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 ^2,7 ^2,8 Շահեն Մկրտչյան, «Լեռնային Ղարաբաղի պատմաճարտարապետական հուշարձանները», Երևան, 1985 թվական, էջ 67-68։
↑ Թամարա Մինասյան, Արցախի Ջրաբերդի գավառի ձեռագրական ժառանգությունը Արխիվացված 2021-02-25 Wayback Machine, «Բանբեր Մատենադարանի», Երևան 2015։
↑ Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 5. Արցախ։ Կազմ.՝ Ս. Գ. Բարխուդարյան։ ՀՍԱՀ ԳԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտ։ Երևան, ՀՍԱՀ ԳԱ հրատ., 1982 թ.

Արտաքին հղումներ

Եղիշե առաքյալի վանքի մասին տեղեկություններ armeniapedia կայքում։(անգլ.)

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Եղիշե առաքյալի վանք կատեգորիայում։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 506)։

[Մովսես_Կաղանկատվացի-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 «Աղուանից աշխարհի պատմութիւն», Մովսես Կաղանկատվացի։

[Շահեն_Մկրտչյան-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 ^2,7 ^2,8 Շահեն Մկրտչյան, «Լեռնային Ղարաբաղի պատմաճարտարապետական հուշարձանները», Երևան, 1985 թվական, էջ 67-68։

[3] Թամարա Մինասյան, Արցախի Ջրաբերդի գավառի ձեռագրական ժառանգությունը Արխիվացված 2021-02-25 Wayback Machine, «Բանբեր Մատենադարանի», Երևան 2015։

[4] Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 5. Արցախ։ Կազմ.՝ Ս. Գ. Բարխուդարյան։ ՀՍԱՀ ԳԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտ։ Երևան, ՀՍԱՀ ԳԱ հրատ., 1982 թ.

[1]

[2]

[3]

[4]