Եղիշե առաքյալի վանք (նաև՝ Ջրվշտիկ), հայկական առաքելական վանական համալիր Արցախի Հանրապետության Մարտակերտի շրջանում՝ Տոնաշեն գյուղից հյուսիս, հայ-ադրբեջանական շփման գծի մոտ, Մռավ լեռան անտառապատ լանջին։ Հիմնադրվել է 5-րդ դարում[1][2]։

Եղիշե առաքյալի վանք
Հիմնական տվյալներ
ՏեսակՎանական համալիր
ԵրկիրԱրցախ Արցախ
ՏեղագրությունՏոնաշեն, Մարտակերտի շրջան,
ԴավանանքՀայ առաքելական
ԹեմԱրցախի թեմ
Օծման թվական5-րդ դար
Հիմնական ամսաթվերը13-րդ դար
Ներկա վիճակԿիսավեր
Ժառանգության կարգավիճակԱյո (պետական հուշարձան)
Ճարտարապետական ոճՀայկական
Հիմնադրված5-րդ դար
ՇինանյութԱնմշակ քար
Քարտեզ
Քարտեզ
 Yeghishe Arakyal Monastery Վիքիպահեստում

Պատմություն

խմբագրել

Վանական համալիրի տեղում նախաքրիստոնեական ժամանակաշրջանում գործել է հեթանոսական սրբավայր, որը կրել է Միհր Ներսեհեա կամ Ներսմեհա անուններով[1][2][3]։

Եղիշե առաքյալի վանքը հիմնադրվել է 5-րդ դարում Արևելից կողմանք Հայոց պետության արքա Վաչագանի կողմից։ Այստեղ են ամփոփվել Սուրբ Եղիշեի մասունքները։ Վանքի տարածքում է գտնվում Վաչագան Բարեպաշտ թագավորի դամբարանը, 18-րդ դարի Ջրաբերդի իշխան Մելիք Ադամի հանգստարանը[2]։

Ենթադրվում է, որ վանական համալիրը Եղիշե առաքյալի վանք անվանումը ստացել է, երբ Հոռեկա վանքից այստեղ են տեղափոխվել քրիստոնեական կարևոր դեմքերից մեկի՝ Եղիշե առաքյալի մասունքները։ Ջրվշտիկ անունը վանքը ստացել է հարավային կողմում գտնվող խոր ձորի համանուն ջրվեժից[1][2]։

Ճարտարապետություն և կառուցվածք

խմբագրել
 
Վանական համալիրի հատակագիծը

Վանական համալիրը բաղկացած է եկեղեցուց, գավթից, յոթ մատուռներից, գերեզմանատնից և օժանդակ այլ շինություններից[2]։

Եկեղեցի

խմբագրել

Եկեղեցին 10x5,8 մ մակերեսով կառույց է։ Իրենից ներկայացնում է թաղածածկ դահլիճի հորինվածքով կառույց, հարավային և արևմտյան կողմերում ունի դռներ։ Տարբեր դարերում ենթարկվել է վերանորոգումների[2]։

Գավիթը իր ճարտարապետական կառուցվածքով ներդաշնակ է եկեղեցուն և ունի գրեթե քառակուսի հատակագիծ։ Դահլիճի երկու սյուներն իրենց վրա պահում են կամարակապ ծածկը։ Գավիթի դռան բարավորի վրայի արձանագրության համաձայն այն կառուցվել է 1284 թվականին[2]։

Մատուռներ

խմբագրել

Եկեղեցու երկու կողմերում միմյանցից հավասար հեռավորության վրա գտնվում է անտաշ, տեղական քարով կառուցված 7 մատուռ։ Հյուսիսային կողմում կառուցված է 3, հարավային կողմում՝ 4 մատուռ։ Տարբեր ժամանակաշրջաններում վերանորոգվել են։ Իրենցից հիմնականում ներկայացնում են դամբարաններ, որտեղ ամփոփված են Վաչագան Բարեպաշտ թագավորը, Ջրաբերդի մելիք Ադամը, Մելիքսեթ եպիսկոպոսը[2]։

Գերեզմանատուն

խմբագրել

Հինավուրց գերեզմանատունը տարածված է եկեղեցու և գավիթի շուրջը[2]։

Արձանագրություններ

խմբագրել

Վանական համալիրը հարուստ է վիմական արձանագրություններով[4]։

Պատկերներ

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. 1,0 1,1 1,2 «Աղուանից աշխարհի պատմութիւն», Մովսես Կաղանկատվացի։
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 Շահեն Մկրտչյան, «Լեռնային Ղարաբաղի պատմաճարտարապետական հուշարձանները», Երևան, 1985 թվական, էջ 67-68։
  3. Թամարա Մինասյան, Արցախի Ջրաբերդի գավառի ձեռագրական ժառանգությունը Արխիվացված 2021-02-25 Wayback Machine, «Բանբեր Մատենադարանի», Երևան 2015։
  4. Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 5. Արցախ։ Կազմ.՝ Ս. Գ. Բարխուդարյան։ ՀՍԱՀ ԳԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտ։ Երևան, ՀՍԱՀ ԳԱ հրատ., 1982 թ.

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 3, էջ 506