Հանաֆիական մազհաբ
| Այս հոդվածն աղբյուրների կարիք ունի։ Դուք կարող եք բարելավել հոդվածը՝ գտնելով բերված տեղեկությունների հաստատումը վստահելի աղբյուրներում և ավելացնելով դրանց հղումները հոդվածին։ Անհիմն հղումները ենթակա են հեռացման։ |
Հանաֆիական մազհաբ կամ Հանաֆիա, սուննի իսլամի կրոնաիրավագիտական 4 դպրոցներից մեկը։ Հիմնադրել է աստվածաբան և իրավագետ Աբու Հանիֆան (699 – 767)։
Ալ-Հանաֆիա
խմբագրելԻսլամը բաժանվում է երկու ուղղության՝ սուննիզմ և շիիզմ։ Սուննի մուսուլմաններն ունեն կրոնաիրավաբանական չորս դպրոց՝ հանաֆիական, մալիքիական, շաֆիական և հանբալյան։
Հանաֆիները հանաֆիական մազհաբի հետևորդներն են (հիմնադիր Աբու Հանիֆայի անունով), որը ծագել է 8-րդ դարում Քուֆայում (Իրաք)։ Այս մազհաբի յուրահատկություններն հետևյալն են. Ղուրանն ընդունվում է որպես իրավունքի աղբյուր ամբողջովին և անառարկելիորեն, սուննան ընդունվում է որպես անկախ աղբյուր, բայց միայն հադիսների հանգամանալի ընտրությունից հետո, նախորդներից ժառանգված համաձայնեցված կարծիքը (արաբ․՝ الإجماع, ալ-իջմա') հաշվի է առնվում միայն այն դեպքում, երբ այն ծագում է հենց այն մարդկանցից, ովքեր համարվում են ճշմարիտ հադիսների փոխանցողներ։ Սակայն նոր հարցերի ուսումնասիրման ժամանակ ընդունվում է հեղինակավոր դեմքերի ցանկացած այլ խմբի իջմա’ն և այդպիսով հնարավորություն է ստեղծվում տարածաշրջանային իջմա’ների ստեղծման համար։ Անալոգիայով դատողությունը (արաբ․՝ القياس, ալ-կիյաս) կարող է կազմվել ցանկացած ճշգրիտ նյութի վերաբերյալ, նույնիսկ ոչ միշտ նրա հեղինակության կարգով, բայց անպայման խորը տրամաբանական հիմնավորմամբ։ Որպես մեթոդ, որով կարող է ուղղվել կիյասի հիման վրա ընդունված որոշումը, եթե այն տանում է դեպի վատ կամ աբսուրդային արդյունքի, ընդունվում է նախընտրելի որոշումը (արաբ․՝ استحسان, իսթիհսան)։
Մազհաբ ալ-հանաֆիյան թույլ է տալիս սովորական իրավունքի (արաբ․՝ عُرف, 'ուրֆ) լայն կիրառումը որպես իրավունքի օժանդակ, բայց ոչ անկախ աղբյուր, ինչը թույլ է տալիս հեշտացնել գործնական հարաբերությունները, գործնական և կենցաղային շփումների մեջ մտնել այլադավանների հետ, կենցաղում ստանալ զգալի զիջողություններ։ Ի շնորհիվ այսպիսի մեծ հանդուրժողականության՝ հանաֆիական մազհաբը՝ 9-րդ դարից սկսած, արագորեն սկսեց տարածվել դեպի հյուսիս և արևելք՝ գրավելով Անատոլիան, Բալկանները, Հյուսիսային Կովկասը, մերձսևծովյան տարածքները, մերձվոլգյան տարածքները, Միջին Ասիան, Աֆղանստանը, Հնդկաստանը և մինչև Չինաստան ընկած լայնամասշտաբ տափաստանային տարածքներ, ինչպես նաև ամրապնդվելով Ինդոնեզիայի կղզիներում։ Հանաֆիականներ էին Ոսկե Հորդայի խաները, Մեծ Մոգոլները և Օսմանյան կայսրության սուլթանները։ Հանաֆիական մազհաբին հետևում է ԱՊՀ երկրների (բացի Ադրբեջանից և Միջին Ասիայի ոչ մեծ խմբերից), Բուլղարիայի և նախկին Հարավսլավիայի մուսուլմանների մեծամասնությունը։
Հանիֆ
խմբագրել
Հանիֆը բարեպաշտ մարդն է, ով դավանում է ճիշտ միաստվածություն։ Մուսուլմանական ավանդության համաձայն այդ տերմինով նախաիսլամական Արաբիայում անվանում էին ցեղային կուռքերին երկրպագելուց հրաժարվող մարդկանց, ծիսական մաքրություն պահպանող ճգնավորներին, ովքեր հավատում էին մեկ աստծո, բայց չէին հարում ո´չ քրիստոնյաներին, ո´չ էլ հուդայականներին։ Այդ մարդկանց անորոշ մոնոթեիզմը ծառայեց որպես իսլամի արաբական աղբյուրներից մեկը։
Ղուրանում հանիֆ է անվանվում Իբրահիմը, ում կրոնը (իսկական մոնոթեիզմ) իբր Մուհամմադն է վերականգնել(վերստեղծել)։ Հանիֆը հակադրվում է նաև հեթանոս-բազմաստվածներին և հուդայականների ու քրիստոնյաների աղճատված միաստվածությանը. Իբրահիմի մասին հատուկ ասված է, որ նա ո´չ հուդայական է, ո´չ էլ քրիստոնյա։ Ղուրանում հանիֆ բառն առաջանում է մեդինայական շրջանում՝ որպես մուսլիմ տերմինի հոմանիշ. Իբրահիմի մասին այդպես էլ ասվում է՝ հանիֆ մուսլիմ։ Իբն Մաս’ուդի ընթերցումների համաձայն՝ Ղուրանում նույնիսկ գոյություն է ունեցել հանիֆիյա տերմինը, որը տեքստի այլ տարբերակներում փոխարինվել է իսլամ տերմինով (օրինակ, 3։19/17-ում)։
8-9-րդ դարերից սկսած մուսուլմանական գրականության մեջ հանիֆ հաճախ նշանակում է «մուսուլման». տարածված է իսլամի նշանակությունը որպես «հանաֆիական կրոն»։ Այս տեր-մինը տարածված էր սուֆիականների շրջանում, որոնք իրենց հաճախ անվանում էին հանիֆ։ Մուսուլմաններին այդպես էին անվանում նաև քրիստոնյա արաբ հեղինակները։ Պատմական գրականության մեջ 12-13-րդ դարերում հանիֆ էին անվանում հեթանոս նախնիներին, լեգենդներ էին հորինում նրանց կողմից հանաֆիայի ընդունման մասին (օրինակ, Սելջուկների նախնիների մասին)։
Օգտագործված գրականություն
խմբագրել- Ислам։ Энциклопедический Словарь. Москва, 1991