Վիքիպեդիա

Կենտրոնական Ասիա

(Վերահղված է Միջին Ասիաից)

Կենտրոնական Ասիա (ղազախերեն՝ Орта Азия, թուրքմեներեն՝ Merkezi Aziýa, ուզբեկերեն՝ Oʻrta Osiyo, ղրղզերեն՝ Орто Азия, տաջիկերեն՝ Осиёи Марказӣ, պարսկերեն՝ آسیای مرکزی, ուրդու՝ وسط ایشیا, չինարեն՝ 中亚), ասիական տարածաշրջան[1]։

Կենտրոնական Ասիա
Տեսակտարածաշրջան և մշակութային շրջան
ՄայրցամաքԱսիա
Երկիր Ղազախստան,  Ղրղզստան,  Ուզբեկստան,  Տաջիկստան,  Թուրքմենստան,  Աֆղանստան և  Չինաստան
Կազմված էՂազախստան, Ղրղզստան, Տաջիկստան, Թուրքմենստան և Ուզբեկստան
Մասն էԱսիա
Քարտեզ
Քարտեզ
Ասիայի տարածաշրջանները ըստ ՄԱԿ-ի՝      Հյուսիսային Ասիա      Կենտրոնական Ասիա      Հարավ-արևմտյան Ասիա      Հարավային Ասիա      Արևելյան Ասիա      Հարավ-արևելյան Ասիա
Կենտրոնական Ասիան աշխարհի քարտեզին

Ըստ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի այս տարածաշրջանի մեջ մտնում են հետևյալ տարածքները՝ Մոնղոլիան, Արևմտյան Չինաստանը, Հյուսիսային Հնդկաստանը և Հյուսիսային Պակիստանը, Հյուսիս-Արևելյան Իրանը, Աֆղանստանը, Միջին Ասիայի 4 հանրապետությունները, Ղազախստանը և Ռուսաստանի ասիական մասի տայգայի գոտուց դեպի հարավ գտնվող տարածքները[2]։ Առաջին քարտեզում ներկայացված է տարածաշրջանը ըստ ՄԱԿ-ի[3]։ Կենտրոնական Ասիան, տարածաշրջանի նոր անվանումն է[4]։ 1924 թվականից շրջանառության է դրվել Ղազախստան և Միջին Ասիա անվանումը։ Կենտրոնական Ասիայի երկրներն են[5].

Բնական պայմաններ խմբագրել

Կենտրոնական Ասիայի մակերևույթը բազմազան է[6], իսկ ընդերքը հարուստ օգտակար հանածոներով և թանկարժեք քարերով[7]։ Արևմտյան և հյուսիսային մասերում հարթավայրերն են, իսկ հարավային մասում ձգվում են բարձր լեռները[8]։ Հարավային մասում է գտնվում նաև տարածաշրջանի ամենաբարձր գագաթը՝ Ղազախստանի տարածքում[9]։ Կենտրոնական Ասիան հարուստ է նաև հանքային ռեսուրսներով[10]։ Ղազախստանի և Թուրքմենստանի տարածքում կան բնական գազի և նավթի հարուստ պաշարներ։ Ուզբեկստանում է գտնվում աշխարհի ոսկու և արծաթի պաշարների 1/10 մասը[11]։ Ոսկու պաշարներով Ուզբեկստանը գտնվում է 3-րդ տեղում[12]։ Ղազախստանի տարածքը հարուստ է բազմապիսի մետաղներով։ Կան նաև ֆոսֆորի, ցինկի և կապարի պաշարներ[13]։

Կլիմա խմբագրել

Կենտրոնական Ասիայի տարածքը գտնվում է միևնույն ժամանակ հինգ կլիմայական գոտիներում[14]։ Հիմնական գոտիները կիսաանապատային և մերձարևադարձային կլիմայական գոտիներն են[2]։ Կլիման բազմազան է[15]։ Տեղումները հիմնականում գրանցվում են երկրի հարավային մասերում՝ լեռնային հատվածներում։ Լեռների բարձրության պատճառով լեռների լանջերին և ստորոտին առաջացել են սառցադաշտեր[16]։ Դրանց հալվելու հետևանքով գոյացել է Սիրդարյան գետը[17]։

Պատմություն խմբագրել

Կենտրոնական Ասիայի պատմությունը որոշվում է տարածքի կլիմայով և աշխարհագրությամբ։ Ծովից հեռու գտնվելը ազդում էր նրա առևտրական կապերի վրա։

Կենտրոնական Ասիայում և նրա շրջակայքում տափաստանային քոչվորների և տեղաբնակների միջև հարաբերությունները երկար ժամանակ նշանավորվել են հակամարտություններով։ Քոչվորական ապրելակերպը շատ հարմար էր պատերազմին, և տափաստանային ձիարշավորդները դարձան աշխարհի ամենահզոր մարդկանցից մեկը։ Ցանկացած ներքին միասնություն պայմանավորված էր Մետաքսի ճանապարհի աղդեցությամբ, որն անցնում էր Կենտրոնական Ասիայի երկայնքով։

Նախաիսլամական և վաղ իսլամական ժամանակներում Կենտրոնական Ասիան բնակեցված էր հիմնականում իրանական լեզվով խոսող մարդկանցով։

Դեպի Կենտրոնական Ասիա թուրքական ժողովուրդների հիմնական գաղթը տեղի է ունեցել 6-11րդ դարերում։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Commissariat Tushna (2016-10)։ «James Cronin: 1931–2016»։ Physics World 29 (10): 10–10։ ISSN 0953-8585։ doi:10.1088/2058-7058/29/10/18 
  2. ↑ 2,0 2,1 Okur Mehmet Akif (2014-12-16)։ «Classical Texts Of The Geopolitics And The "Heart Of Eurasia"»։ Ege Universitesi Turk Dunyasi Incelemeleri Dergisi 14 (2)։ ISSN 1301-2045։ doi:10.13062/tdid.201428262 
  3. ↑ Гpeнe Франц (2016)։ В центре внимания - Центральная Азия։ Collège de France։ ISBN 978-2-7226-0431-5 
  4. ↑ Andrea Bernadette (2007)։ «Richard Frye. Ibn Fadlan‘s Journey to Russia: A Tenth-Century Traveler from Baghdad to the Volga River. Princeton: Markus Wiener Publishers, 2005. 160 pages. US$24.95 Paper ISBN 1-55876-366-X»։ Middle East Studies Association Bulletin 41 (2): 201–202։ ISSN 0026-3184։ doi:10.1017/s0026318400050744 
  5. ↑ САРАБЬЕВ Алексей Викторович (2017)։ «“МАНДАТНАЯ ДЕРЖАВА ОСТАВЛЯЕТ ЗА СОБОЙ ЛИШЬ ПРАВО РУКОВОДСТВА…”: КОНФЕССИОНАЛЬНАЯ ПОЛИТИКА В РЕШЕНИИ КОЛОНИАЛЬНЫХ ПРОБЛЕМ СИРИИ И ЛИВАНА (1920-Е ГГ.)*, "Восток. Афро-Азиатские общества: история и современность"»։ Восток. Афро-Азиатские общества: история и современность (6): 18–28։ ISSN 0869-1908։ doi:10.7868/s0869190817060024 
  6. ↑ World Urbanization Prospects: The 2018 Revision։ UN։ 2019-08-30։ էջեր 81–99։ ISBN 978-92-1-004314-4 
  7. ↑ «Кодан С.В. Государственный Комитет Обороны в системе партийного руководства и государственного управления в условиях Великой Отечественной войны 1941-1945 гг.: создание, природа, структура и организация деятельности»։ Genesis: исторические исследования 3 (3): 616–636։ 2015-03։ ISSN 2409-868X։ doi:10.7256/2409-868x.2015.3.15198 
  8. ↑ Ferrand Gabriel։ Relations de voyages et textes géographiques arabes, persans et turks relatifs a l'Extrême-Orient du VIIIeau XVIIIesiècles։ Cambridge: Cambridge University Press։ էջեր 426–458։ ISBN 978-1-316-13436-8 
  9. ↑ Millward, James A., 1961- (2007)։ Eurasian crossroads : a history of Xinjiang։ New York: Columbia University Press։ ISBN 0-231-13924-1։ OCLC 63808300 
  10. ↑ «ISPAD 2016»։ Pediatric Diabetes 17 (3): 167–167։ 2016-04-03։ ISSN 1399-543X։ doi:10.1111/pedi.12375 
  11. ↑ &NA; (2005-10)։ «Eye on Washington»։ Oncology Times 27 (19): 20–22։ ISSN 0276-2234։ doi:10.1097/01.cot.0000289682.15501.12 
  12. ↑ Barfield Thomas J. (Thomas Jefferson) (2001)։ «History of Civilizations of Central Asia, Volume IV, The Age of Achievement: A.D. 750 to the End of the Fifteenth Century, Part One: The Historical, Social and Economic Setting, and: The Bronze Age and Early Iron Age Peoples of Eastern Central Asia (review)»։ Journal of World History 12 (2): 462–464։ ISSN 1527-8050։ doi:10.1353/jwh.2001.0049 
  13. ↑ «Author Index: ChemInform 51/2016»։ ChemInform 47 (51)։ 2016-12։ ISSN 0931-7597։ doi:10.1002/chin.201651301 
  14. ↑ Strom Alexander, Abdrakhmatov Kanatbek (2018)։ Rockslides and Rock Avalanches of Central Asia։ Elsevier։ էջեր 259–331։ ISBN 978-0-12-803204-6 
  15. ↑ «Торвальдсен Г. Автоматизация транскрибирования исторических источников: опыт работы с материалами переписи населения Норвегии 1950 года»։ Историческая информатика 1 (1): 94–103։ 2018-01։ ISSN 2585-7797։ doi:10.7256/2585-7797.2018.1.25686 
  16. ↑ Edinak Ekaterina, Korovkin Andrey (2018-12-10)։ Scientific Articles – Institute of Economic Forecasting Russian Academy of Sciences։ LLC MAKS Press։ էջեր 528–549։ ISBN 978-5-317-06016-9 
  17. ↑ Zürcher, E. (Erik) (2007)։ The Buddhist conquest of China : the spread and adaptation of Buddhism in early medieval China (3rd ed ed.)։ Leiden: Brill։ ISBN 978-90-474-1942-6։ OCLC 646789866 
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 5, էջ 378)։  
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կենտրոնական_Ասիա&oldid=8774421» էջից