Խալիֆ

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Խալիֆ (այլ կիրառումներ)

Խալիֆ (արաբերեն՝ خليفة‎, կարդ. խալիֆա, բառացի՝ փոխանորդ, տեղապահ), մուսուլմանների մոտ խալիֆաթի (պետության) ղեկավարն է, բացարձակ միապետ, իսլամական աշխարհի կրոնապետ, զինվորական առաջնորդ։ Համարվել է Մուհամմադ մարգարեի հաջորդը, իսկ Օմայաններից սկսած՝ աստծու տեղապահը։ Ընտրվել է մուսուլմանական համայնքի ավագանու ժողովում։

Օմայանների (661 - 750) և Աբբասյանների (750 - 1258) օրոք խալիֆը ղեկավարի ժառանգական տիտղոս էր, որ միավորում էր իր մեջ աշխարհիկ և հոգևոր իշխանությունները։ Խարիջիների մոտ խալիֆն ընտրվող ղեկավարի տիտղոս է, որը սահմանափակված է համայնքով։ IX դարի 2-րդ կեսից, երբ հզորացել են վեզիրներն ու արքունի մյուս պաշտոնյաները, խալիֆի հեղինակությունն ընկել է։ X դարում խալիֆ են անվանվել նաև Իսպանիայի Օմայանները և Եգիպտոսի Ֆաթիմյանները։ Եգիպտական սուլթանությունում խալիֆները եղել են բացառիկ հոգևոր առաջնորդներ, որոնք թողնում էին աշխարհիկ ղեկավարությունը սուլթաններին։ 1258 թվականին մոնղոլական զորապետ Հուլպվուն գրավել է Բաղդադը, սպանել խալիֆին։ Աբբասյան տան մնացորդներն ապաստանել են Կահիրեում և մամլուք սուլթաններից ձևականորեն ճանաչվել խալիֆ։ 1517 թվականին թուրք սուլթան Սելիմ I-ը գրավել է Եգիպտոսը և յուրացրել խալիֆ տիտղոսը, նստավայրը տեղափոխել Կ. Պոլիս։ 1924-ից խալիֆի տիտղոսը ոչ մի մարդ չի կրում։

Գրականություն Խմբագրել

Tyan E., Institutions du droit public musulmans, P., 1953. Ա. Տեր-Ղեոնդյան

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 4, էջ 706)։

Մերձավոր Արևելքի տիտղոսներ

Միապետներ
Խալիֆ • Շահինշահ • Փադիշահ • Սուլթան • Շահ • Մելիք • Էմիր

Ցեղապետներ
Սարդար • Աթաբեկ

Աղաներ
Վեզիր • Բեյլերբեյ • Փաշա • Բեյ • Բեկ

Սա անավարտ հոդված է։ Դուք կարող եք օգնել Վիքիպեդիային՝ ուղղելով և լրացնելով այն։
Այս նշումը հարկավոր է փոխարինել համապատասխան թեմատիկ նշումով։