Վիքիպեդիա

Զինված հակամարտություն Ուկրաինայի արևելքում

(Վերահղված է Զինված հակամարտություն Դոնբասումից)

Զինված հակամարտություն Ուկրաինայի արևելքում[1][2], մարտական գործողություններ Ուկրաինայի Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի տարածքում, որոնք սկսվել են 2014 թվականի ապրիլին։

Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի բնակավայրերի քարտեզ

Մարտական գործողություններն ընթանում են Ուկրաինայի զինված ուժերի և այլ ուժային կառույցների (ինչպես նաև մի շարք անկանոն կամավորական ռազմականացված կազմավորումների) և ապստամբների զինված կազմավորումների (հիմնականում ինքնահռչակ Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների կողմնակիցների) միջև՝ մյուս կողմից։ Ուկրաինայի պնդմամբ՝ ապստամբների կողմից հակամարտությանը մասնակցում են նաև ռուսական զինված ուժերը, իսկ Ռուսաստանն այդ մեղադրանքները հերքում է[3][4]։

2014 թվականի ապրիլի 7-ին Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովը Խարկովում, Դոնեցկում և Լուգանսկում վարչական շենքերի գրավման կապակցությամբ հայտարարել էր հակաճգնաժամային շտաբի ստեղծման մասին և այն մասին, որ «նրանց դեմ, ովքեր զենք են վերցրել, հակաահաբեկչական միջոցառումներ կանցկացվեն»[5][6]։ Ապրիլի 14-ին Ուկրաինայի նախագահի կայքում զետեղվել Է հակաահաբեկչական գործողություն սկսելու մասին № 405/2014 հրամանագրի տեքստը. «գործողության մեջ դնել Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի 2014 թվականի ապրիլի 13-ի ահաբեկչական սպառնալիքի հաղթահարման և Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության պահպանման անհետաձգելի միջոցառումների մասին»։ Հրամանագիրն ուժի մեջ է մտել հրապարակման օրվանից[7][8] (հարկ է նշել, որ ապրիլի 8-ին Խարկովում նույնպես հակաահաբեկչական գործողություն է իրականացվել[9]):

Մինչև 2014 թվականի ապրիլի վերջը ապստամբների և ուկրաինացի ուժայինների դիմակայությունը սահմանափակվում էր պարբերական բախումներով, ռեյդերով և հրաձգային զենքի օգտագործմամբ բլոկպոստերի վրա հարձակումներով։ Մայիսի 12-ին Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում մեկ օր առաջ կայացած ինքնորոշման հանրաքվեներից հետո հռչակվեց Դոնեցկի[10] և Լուգանսկի[11] Ժողովրդական Հանրապետությունների ինքնուրույնությունը, որոնց իշխանությունները պահանջել են իրենց հայտարարված տարածքից դուրս բերել ուկրաինական զորքերը և Ազգային գվարդիան։ Դրա փոխարեն ուկրաինական զինված խմբավորումը աստիճանաբար ուժեղացվել է զրահատեխնիկայով, ուղղաթիռներով, սկսվել են հրետանային գնդակոծություններ։ Ավիահարվածներին ապստամբները պատասխանել են շարժական զենիթահրթիռային համալիրներից կրակ արձակելով՝ խփելով ինքնաթիռներ և ուղղաթիռներ[12]։

Մայիսի 25-ին Ուկրաինայի նախագահ է ընտրվել Պետրո Պորոշենկոն։ Հունիսին ուկրաինական ուժերը հարձակում էին ծավալել ամբողջ ճակատով և օգոստոսի սկզբին՝ չորս անգամ կրճատելով ռազմական գործողությունների սկսվելուց ի վեր ապստամբների կողմից վերահսկվող տարածքը, գրեթե Դոնեցկը և Լուգանսկը շրջապատի օղակի մեջ էին վերցրել։ Սակայն օգոստոսի կեսերին, ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարության փոփոխությունից հետո, ապստամբների նոր առաջնորդները հայտարարել են զգալի ուժեղացում ստանալու մասին։ Հակագրոհի ընթացքում մի քանի հազար ուկրաինացիներ հայտնվել են շրջափակման մեջ[12]։ Սեպտեմբերի սկզբին զինադադարի համաձայնագիր կնքվեց, որից հետո մարտական գործողությունների ինտենսիվությունը նվազեց, սակայն առանձին ուղղություններով բախումներն ու կրակոցները շարունակվեցին։

Ինչպես նշվել է ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչության 2014 թվականի դեկտեմբերի 15-ի զեկույցում, Ուկրաինայի արևելքում հակամարտության գոտում իրավիճակը բնութագրվում էր օրինականության և կարգի լիակատար բացակայությամբ, բռնության պահպանմամբ և շարունակվող մարտական գործողություններով, ինչին նպաստել է սահմանով ծանր և ժամանակակից սպառազինության և կենդանի ուժի ներհոսքը, այդ թվում՝ Ռուսաստանից։ Այս ամենը անմիջական ազդեցություն է ունեցել մարդու հիմնական իրավունքների, այդ թվում՝ տեղական բնակչության անվտանգության, ազատության և բարեկեցության վրա[13]։

2015 թվականի հունվարի կեսերից ռազմաճակատի ողջ երկայնքով վերսկսվել են ակտիվ մարտական գործողությունները, որոնց արդյունքում մինչև փետրվարի սկիզբը չճանաչված հանրապետությունների զինված կազմավորումներին հաջողվել է զգալի հաջողությունների հասնել։ Փետրվարի 11-12-ին Մինսկում «նորմանդական քառյակի» ղեկավարների բանակցությունների ընթացքում համաձայնեցվել է զինադադարի մասին սեպտեմբերյան համաձայնագրի կատարման միջոցառումների նոր համալիրը, սակայն չորս տարվա ընթացքում, որոնք անցել են Մինսկի համաձայնությունների ստորագրման օրվանից, փաստացի դրանց ոչ մի կետ չի կատարվել[14]։ Ռուսաստանը մեղադրում Է Ուկրաինային Մինսկի պայմանավորվածությունների քաղաքական մասը սաբոտաժի ենթարկելու մեջ (որը նախատեսում է մշտական հիմունքներով ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի հատուկ կարգավիճակի ընդունում, այն ամրագրել Ուկրաինայի Սահմանադրության մեջ, համաներում հայտարարել և տեղական ընտրությունների կազմակերպում)՝ պնդելով, որ միայն համաձայնագրի այս և մի շարք այլ կետերի կատարումից հետո կարող է վերականգնվել Ուկրաինայի կառավարության վերահսկողությունը ռուս-ուկրաինական ողջ սահմանի նկատմամբ[15]։ Ուկրաինան հայտարարում է չճանաչված հանրապետությունների և Ռուսաստանի միջև սահմանի նկատմամբ միջազգային վերահսկողության հաստատման գերակա անհրաժեշտության մասին՝ որպես առանցքային պայման, որը նպաստում է այդ տարածքների վերադարձին ուկրաինական պետության կազմ։

2017 թվականի կեսերից Ուկրաինայի ղեկավարությունը, հաշվի առնելով այն, որ Մինսկի համաձայնագրերի հիման վրա «նորմանդական ձևաչափով» ճգնաժամի կարգավորման գործընթացը մտել է փակուղի, շեշտը դրել է նոր ամերիկյան վարչակազմի հետ շփումների ամրապնդման և Դոնբասում կարգավորման հասնելու վրա՝ ՄԱԿ-ի խաղաղապահ զորակազմի գործարկման և Ռուսաստանի վրա պատժամիջոցների ճնշման ուժեղացման հիման վրա։ Ուկրաինայի ղեկավարությունը Դոնբասի զինված հակամարտությունը դիտարկում է որպես Ռուսաստանի կողմից ագրեսիայի դրսևորում։ Ռուսաստանի ղեկավարությունը պնդում է, որ խոսքը ներքին հակամարտության մասին է, որում Ռուսաստանը Ուկրաինայի իշխանությունների և չճանաչված հանրապետությունների միջև միջնորդող կողմերից մեկն է։

2018 թվականի հունվարի 18-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադան օրենք է ընդունել «Դոնեցկի և Լուգանսկի շրջաններում ժամանակավորապես օկուպացված տարածքների նկատմամբ Ուկրաինայի պետական ինքնիշխանության ապահովման պետական քաղաքականության առանձնահատկությունների մասին», որը կանոնակարգում է ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի հետ հարաբերությունները և նրանց՝ Ուկրաինայի կազմ վերադառնալու մեխանիզմը։ Օրենքն իր վերջնական տեսքով փաստացի ֆիքսել է Ուկրաինայի իշխանությունների հրաժարումը Մինսկի պայմանավորվածություններից։ Ռուսաստանը փաստաթղթում անվանել է «ագրեսոր», իսկ Ուկրաինայի կառավարությանը չվերահսկվող տարածքները՝ «գրավյալ» 2018 թվականի հունվարի 18-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադան օրենք է ընդունել «Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում ժամանակավորապես օկուպացված տարածքների նկատմամբ Ուկրաինայի պետական ինքնիշխանության ապահովման պետական քաղաքականության առանձնահատկությունների մասին», որը կանոնակարգում է ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի հետ հարաբերությունները և Ուկրաինայի կազմ նրանց վերադառնալու մեխանիզմը։ Օրենքն իր վերջնական տեսքով փաստացի ֆիքսել է Ուկրաինայի իշխանությունների հրաժարումը Մինսկի պայմանավորվածություններից։ Ռուսաստանը փաստաթղթում անվանել է «ագրեսոր», իսկ Ուկրաինայի կառավարությանը չվերահսկվող տարածքները՝ «օկուպացված»[16]։ Փետրվարի 20-ին Ուկրաինայի նախագահ Պետրո Պորոշենկոն ստորագրել է այդ օրենք[17] ը, իսկ փետրվարի 24-ին այն ուժի մեջ է մտել։ Ընդունված օրենքով, մասնավորապես, նախատեսված էր հակաահաբեկչական գործողության ավարտը և այն վերափոխել «միավորված ուժերի օպերացիայի՝ Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում Ռուսաստանի Դաշնության զինված ագրեսիայի հակազդման և զսպման ուղղությամբ»։

Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեն 2014 թվականին Ուկրաինայի արևելքում մարտական գործողությունները որակել է որպես «ոչ միջազգային զինված հակամարտություն»[1][18][19]։ Այդ ժամանակ «Միջազգային համաներում» կազմակերպությունը տեղի ունեցող իրադարձությունները որակել է որպես միջազգային զինված հակամարտություն, որին մասնակցում է նաև Ռուսաստանը՝ ինչպես ապստամբների աջակցությամբ[20], այնպես էլ ուղղակի ռազմական միջամտությամբ[21]։

Կիևում ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների մոնիթորինգային առաքելության տվյալներով՝ 2019 թվականի հունվարին Ուկրաինայում հակամարտության զոհ Է դարձել 12 800-ից մինչև 13 000 մարդ[22]։ ՄԱԿ-ի Հումանիտար հարցերի համակարգման վարչության հաշվարկներով՝ Դոնբասում պատերազմի վեց տարվա ընթացքում զոհվել է ավելի քան 3,3 հազար խաղաղ քաղաքացի, վիրավորվել է մինչև 9 հազար մարդ, ներքին տեղահանվածներ են դարձել 1,3 մլն մարդ, օգնության կարիք ունեն 3,5 մլն մարդ, հայտնվել է 427 կիլոմետր երկարությամբ «շփման գիծ», որը փակել է հիմնական ծառայությունների հասանելիությունը[23]։

Նախապատմություն խմբագրել

 
Եվրոմայդան, Կիև, 2014 թվականի փետրվար
 
Ռուսամետ ցույցեր, Դոնեցկ, 2014 թվականի մարտի 9
 
Ուկրաինական հանրահավաք, Դոնեցկ, 2014 թվականի ապրիլի 17

Եվրոմայդանի իրադարձությունները սրեցին հակասությունները Կիևի, Արևմուտքի և Ուկրաինայի կենտրոնի միջև, որոնք աջակցեցին իշխանության եկած ընդդիմությանը, մի կողմից, և Ուկրաինայի հարավ-արևելքի միջև, որտեղ ուժեղ էին նախագահ Յանուկովիչի և նրա կողմնակիցների դիրքերը Ռեգիոնների կուսակցությունից[24]։

Դիմակայությունն ուժեղացել է 2014 թվականի հունվարի 22-ից, երբ Ուկրաինայում սկսվել են զանգվածային բողոքի ակցիաներ՝ վարչական շենքերի զավթմամբ և Յանուկովիչի վարչակազմի կողմից նշանակված տեղական ղեկավարների բռնի պաշտոնանկությամբ։ 2014 թվականի փետրվարին դիմակայությունը Կիևում հանգեցրեց Ուկրաինայում իշխանափոխության։

Եթե Ուկրաինայի մայրաքաղաքում, հյուսիսային, կենտրոնական և արևմտյան շրջաններում նոր իշխանությունները, որոնք հայտարարել են եվրաինտեգրման ուղղությամբ շարժումը վերսկսելու մասին, օգտվում էին բնակչության որոշակի աջակցությունից և արագ ամրապնդում իրենց դիրքը, ապա հարավ-արևելքում նախկին ընդդիմության իշխանության գալու բնույթը, նրա առաջին որոշումները և աջակցությունը ուկրաինացի ազգայնականների արմատական կազմակերպություններին դժգոհություն և բողոքի ակցիաներ են առաջացրել նոր իշխանությունների դեմ[25]։ Հասարակության մեջ սաստկացած անկայունությունն ու պառակտումն առաջին պլան են մղել ուկրաինական հասարակության խորքային ներքին հակասությունները, որոնք սկսել են դրսևորվել դեռևս 1990-ական թվականների կեսերին և սրվել են «Նարնջագույն հեղափոխության» ժամանակ, իսկ այնուհետև՝ 2013 թվականի նոյեմբերից հետո տեղի ունեցած իրադարձությունների ընթացքում[26]։

Դոնբասում նոր իշխանությունների հակառակորդներն օգտագործել են մարտավարություն, որը նմանություն ունի Եվրամայդանի ակտիվիստների գործողությունների հետ 2014 թվականի հունվար-փետրվարին, վարչական շենքերի արգելափակումն ու գրավումը, տեղական իշխանության այլընտրանքային մարմինների ստեղծումը, իրավապահ մարմինների հետ դիմակայությունը։ Ուկրաինայի նոր իշխանությունները, իրենց հերթին, հարավ-արևելքում բողոքի ալիք են հայտարարել անջատողականության դրսևորում՝ «Ռուս զինվորականների քողի տակ» և ուկրաինական պետության գոյության սպառնալիք[27]։

Դիմակայության սրմանը նպաստել Է Ղրիմի միացումը Ռուսաստանի Դաշնությանը։ Մի կողմից, արմատական ռուսամետ ուժերը երկրի մի շարք շրջաններում (այդ թվում՝ Դոնբասում), ոգևորվելով Ղրիմի իրադարձությունների ելքով, ձգտում էին կրկնել «Ղրիմի սցենարը» իրենց տարածաշրջաններում և ուկրաինական նոր իշխանության «պարզ մերժումից» անցել են ակտիվ դիմադրության և տեղի կողմնակիցների տապալման[28], մյուս կողմից՝ նոր ուկրաինական իշխանությունը, մտադրվելով թույլ չտալ «Ղրիմի սցենարի» կրկնությունը, ուժային գործողությունների կուրս է վերցրել երկրի արևելքում վարչական շենքեր գրավող կազմավորումների դեմ[29]։

Կողմերի դիրքորոշում խմբագրել

Ուկրաինական իշխանությունների դիրքորոշում խմբագրել

Ուկրաինայի ղեկավարության պաշտոնական դիրքորոշման համաձայն՝ անջատողականությունն Ուկրաինայում նպատակաուղղված բորբոքվեց Ռուսաստանի կողմից, իսկ դաշնայնացման շատ արմատական «կողմնակիցներ» եկվոր ռուսաստանցիներ էին, որոնք Ուկրաինայի տարածքում զբաղվում էին դիվերսիոն գործունեությամբ[30].

2014 թվականի ապրիլի 7-ին Դոնեցկի և Խարկովի Ժողովրդական Հանրապետությունների ռուսամետ ակտիվիստների հռչակումից և Ղրիմի օրինակով հանրաքվե անցկացնելու մտադրության մասին հայտարարելուց հետո Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովն իր հեռուստատեսային ուղերձում հայտարարել է, որ Լուգանսկում, Դոնեցկում և Խարկովում վարչական հաստատություններ գրաված մարդկանց նկատմամբ երկրի իշխանությունները «հակաահաբեկչական միջոցառումներ» կանցկացնեն[31][32]։

Ապրիլի 8-ին Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարարությունը հատուկ գործողություն է իրականացրել Խարկովում[33], որի արդյունքում Ուկրաինայի իշխանություններին հաջողվել է վերականգնել վերահսկողությունը Խարկովի մարզում տիրող իրավիճակի նկատմամբ[34]։ Ուժային ստորաբաժանումները գրավել են մարզպետարանի շենքը՝ այնտեղ ձերբակալելով մի քանի տասնյակ ակտիվիստների[35]։

Ապրիլի 13-ին Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհուրդը հայտարարել է Ուկրաինայի արևելքում հակաահաբեկչական գործողություն սկսելու որոշման մասին՝ Զինված ուժերի ներգրավմամբ։ Ուկրաինայի ժողովրդին ուղղված իր տեսաուղերձում նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովը հայտարարել է[36]․

Մենք ամեն ինչ արել ենք մարդկային զոհերից խուսափելու համար։ Բայց մենք պատրաստ ենք հակահարված տալ զենքով ներխուժման, ապակայունացման և ահաբեկչական գործողությունների բոլոր փորձերին։ ԱԱՊԽ-ն որոշում է կայացրել լայնածավալ հակաահաբեկչական գործողություն սկսել Ուկրաինայի Զինված ուժերի ներգրավմամբ։ Մենք Ռուսաստանին թույլ չենք տա կրկնել Ղրիմի սցենարը Ուկրաինայի արևելյան շրջանում։

Միևնույն ժամանակ նա նշել է, որ նրանք, ովքեր մինչև ապրիլի 14-ի առավոտ վայր կդնեն զենքը և կլքեն գրավված տարածքները, չեն պատժվի[37][38]։ Հաջորդ օրը՝ ապրիլի 14-ին, Ալեքսանդր Տուրչինովն իր հրամանագրով գործողության մեջ է դրել հակաահաբեկչական գործողություն անցկացնելու ԱԱՊԽ որոշումը[7][8][8][39]։ Տուրչինովն անձամբ գլխավորել է հատուկ գործողության անցկացման շտաբը, ԱԱՊԽ որոշման կատարման վերահսկողությունը դրվել է ԱԱՊԽ քարտուղար Անդրեյ Պարուբիայի վրա, իսկ անմիջական իրականացումը՝ ՈՒԱԾ-ի ղեկավարի առաջին տեղակալ Վասիլի Կրուտովի վրա[40]։

Ապրիլի 15-ին Պարուբին հայտնել է, որ «Մայդանի ինքնապաշտպանության կամավորներից ձևավորված Ազգային գվարդիայի առաջին գումարտակը մեկնել է առաջնագիծ»[41]։

Մայիսի 17-ին Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազությունը ինքնահռչակ հանրապետությունները ահաբեկչական կազմակերպություններ է հայտարարել[42]։

2018 թվականի ապրիլի 30-ին Պետրո Պորոշենկոն հայտարարել է Դոնբասում հակաահաբեկչական գործողության ավարտի և տարածաշրջանում միավորված ուժերի գործողության մեկնարկի մասին. «Մենք այժմ ռազմական գործողություն ենք սկսում Ուկրաինայի Զինված ուժերի ղեկավարության ներքո՝ տարածքային ամբողջականության պաշտպանությունն ապահովելու համար»[43][44]։

2018 թվականի նոյեմբերի 26-ին Պորոշենկոն հրամանագիր է ստորագրել Ուկրաինայի մի շարք շրջաններում (այդ թվում՝ Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում) ռազմական դրություն մտցնելու մասին՝ 30 օր ժամկետով[45][46]։

ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի դիրքորոշում խմբագրել

Ինքնահռչակ ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարների հայտարարությունների համաձայն՝ իրենց պետությունները բախվել են Ուկրաինայի ուղղակի զինված ագրեսիայի հետ, որը նպատակամղված է նրանց ինքնիշխանությունը ճնշելուն և արևմտյան երկրների կողմից ֆինանսավորվող։ Ավելին, ԴԺՀ-ն չի ճանաչել նոր իշխանությունն Ուկրաինայում և հրաժարվել է նրա հետ որևէ երկխոսություն վարել[47]։

Կողմերի ուժեր խմբագրել

Ուկրաինայի զորախումբ խմբագրել

Կառավարական զորքերի խմբավորում խմբագրել

 
Ռազմական գնացք, 2016 թվականի հոկտեմբեր

Մարտական գործողություններում ներգրավված զորախումբը ներառում է պաշտպանության նախարարության (զինված ուժերի և տարածքային պաշտպանության), ներքին գործերի նախարարության (ներառյալ ազգային գվարդիայի), պետական սահմանապահ ծառայության, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և պետական պահպանության վարչության կազմավորումները։

2014 թվականի ապրիլի 14-ին Ուկրաինայի ՆԳՆ օպերատիվ շտաբը հայտարարել էր հասարակական կարգի պահպանության հատուկ ստորաբաժանումների կորպուսի ստեղծման մասին «դրսից հրահրված անջատողական ահաբեկչական հարձակումների, երկրի սահմաններից դուրս ֆինանսավորվող ավազակային կազմավորումների ստեղծման, ներքին կարգուկանոնի և օրինականության սպառնալիքի պայմաններում»։ Արսեն Ավակովը հայտարարել Է, որ ՆԳՆ-ն պատրաստ է նոր հատուկ ստորաբաժանումների կազմում ներգրավել ավելի քան 12 հազար մարդու և տրամադրել կադրային սպաների սպառազինություն, հանդերձանք և ղեկավարություն[48]։

Մարտական գործողությունների գոտուն հարող Դոնեցկի, Լուգանսկի, Զապորոժսկի, Դնեպրոպետրովսկի և Խարկովի մարզերի շրջանների վերահսկողության նպատակով այնտեղ են մտցվել Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության տարածքային պաշտպանության գումարտակներ, Ազգային գվարդիայի ստորաբաժանումներ, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և ՆԳՆ հատուկ ստորաբաժանումներ, ինչպես նաև միլիցիայի հատուկ նշանակության պարեկային ծառայության գումարտակներ՝ ընդհանուր թվով մինչև 7-8 հազար զինծառայողներ և ոստիկանության աշխատակիցներ[49]։

Ուկրաինայի վարչապետ Արսենի Յացենյուկի հայտարարության համաձայն՝ 2014 թվականի օգոստոսի դրությամբ խմբավորումը հասել է 50 հազար մարդու[50]։ Ընդ որում, Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարար Արսեն Ավակովի հրապարակած տեղեկատվության համաձայն՝ նրանցից 10 հազարը ազգային գվարդիայի ուժերի և ՆԳՆ-ի համահավաք խմբավորումն է եղել[51]։

Կամավորական կազմավորումներ, որոնք ենթակա չեն պետությանը խմբագրել

 
«Դոնբաս» գումարտակի մարտիկները մարտական գործողությունների գոտում

Հակամարտությանը մասնակցել են նաև կամավորական զինված կազմավորումներ, որոնք ընդգրկված չեն եղել կանոնավոր ուժերի կազմում[52][53][54], այդ թվում․

  • Ուկրաինայի «Աջ սեկտոր» կամավորական կորպուսը զինված կազմավորում է, որը բաղկացած է առավելապես «Աջ սեկտոր» կազմակերպության ակտիվիստներից և կողմնակիցներից և գլխավորում է մինչև 2015 թվականի դեկտեմբերը Դմիտրի Յարոշը[55]։ 2015 թվականի ապրիլին կոնֆլիկտ է տեղի ունեցել կազմավորման օրինականացման շուրջ, սակայն մայիսի սկզբին այն սպառվել էր և հայտարարվել էր Ուկրաինայի զինված ուժերին ԴՈՒԿ-ի «ադապտացման» մասին[56], սակայն այդ գործընթացն այդպես էլ չի ավարտվել։
  • Ուկրաինական կամավորական բանակը զինված կազմավորում է, որը բաղկացած է առավելապես ԴՈՒԿ-ՍՍ անդամ Դմիտրի Յարոշի կողմնակիցներից, որոնք նրա հետ միասին լքել են «Աջ սեկտորը» 2015 թվականի վերջին։ ՈՒԿԲ-ին է անցել այդ պահին գոյություն ունեցող ստորաբաժանումների և ԴՈՒԿ-ՍՍ անձնակազմի ճնշող մեծամասնությունը։

Որոշ նման կամավորական ստորաբաժանումներ (օրինակ, այսպես կոչված «ՕՈՒՆ» գումարտակը[57]) ժամանակի ընթացքում ամբողջությամբ կամ (ինչպես նշված գումարտակը) մասնակիորեն անցել են Ուկրաինայի պետական զինվորական ծառայության և ընդգրկվել են նրա ուժային կառույցներում։

Օտարերկրյա քաղաքացիների և կազմակերպությունների մասնակցությունը խմբագրել

2014 թվականի օգոստոսի 6-ին Ուկրաինայի Զինված ուժերի գլխավոր շտաբի մամուլի սպա, փոխգնդապետ Ալեքսեյ Դմիտրաշկովսկին հաստատել է, որ Ուկրաինայի կողմում կռվում են Բելառուսից[58], Վրաստանից[59], Իսրայելից, Իտալիայից[60][61], Իսպանիայից[62], Ռուսաստանից[63] և Շվեդիայից[64][65] եկածները։

2014 թվականի հունիսի կեսերին «Դոնբաս» գումարտակի հրամանատար Սեմյոն Սեմենչենկոն դիմել էր Ուկրաինայի նախագահ Պետրո Պորոշենկոյին՝ օտարերկրյա կամավորներին Ուկրաինայի քաղաքացիություն տրամադրելու խնդրանքով։ «Վրաստանի, Բելառուսի, Ռուսաստանի և Իսպանիայի բոլոր քաղաքացիները, որոնք երկար ժամանակ բնակվում են Ուկրաինայի տարածքում, կամավորներ են, փորձ ունեն և անկեղծ ձգտում են պաշտպանել Ուկրաինան արտաքին ագրեսիայից»[66]։

2015 թվականի հունվարի 31-ին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարար, գեներալ-գնդապետ (այժմ՝ Ուկրաինայի բանակի գեներալ) Ստեփան Պոլտորակը հաստատել է, որ Ուկրաինայի Զինված ուժերի կողմից մարտական գործողություններին մասնակցում են օտարերկրյա քաղաքացիներ[67][68]։

Ուկրաինայի արևելքում մարտերին մասնակցում են նաև օտարերկրացիներից ձևավորված կամավոր ոչ պետական ստորաբաժանումները, այդ թվում՝ Ջոհար Դուդաևի անվան գումարտակը, որը բաղկացած է առավելապես չեչեններից, որոնք Ռուսաստանից արտագաղթել են չեչենական հակամարտությունից հետո[69][70][71], Շեյխ Մանսուրի անվան գումարտակը (հրամանատար Մուսլիմ Չեբերլոևսկի[72]), «Պոգոնյա» կամավորական ջոկատը, որը ձևավորվել է 2014 թվականի հունիսին՝ Բելառուսի քաղաքացիներից Ուկրաինական կամավորական գումարտակների համար մարտիկներ պատրաստելու նպատակով[58][73][73], «Բելառուս» տակտիկական խումբը, որը ստեղծվել է 2015 թվականի հունիսին[74][75]։

ԵԱՀԿ ԱԳՆԽ-ի 2016 թվականի սեպտեմբեր ամսվա հաշվետվություններից մեկում հաղորդվում էր, որ սեպտեմբերի 20-ին ԵԱՀԿ առաքելության դիտորդները Տրոիցկոյե գյուղում՝ շփման գծից 3 կմ հեռավորության վրա, տեսել են ԶՈՒ երկու զինվորի՝ «Վրացական լեգիոն» տարբերանշանների իրենց համազգեստով։ Դիտորդների տվյալներով՝ զինվորները շփվել են վրացերենով։ Տեղի բնակիչները դիտորդներին պատմել են, որ իրենց գյուղի որոշ տներում բնակվում են վրացական ծագում ունեցող զինվորներ[76]։ 2018 թվականի հունվարի 6-ին «Վրացական լեգիոնի» անունից Ֆեյսբուքում հայտարարություն էր տարածվել այն մասին, որ «Վրացական լեգիոնը» ամբողջ կազմով լքել Է Ուկրաինայի զինված ուժերի 54-րդ «մեխանիզացված բրիգադը»՝ հրամանատար Մայստրենկո Ալեքսեյի և նրա շրջապատի ոչ կոմպետենտության, ինչպես նաև նրա կողմից հրապարակված Ապօրինի հրամանների պատճառով... «Վրացական լեգիոնը» չի պատրաստվում լռել, և մենք անպայման կբացահայտենք Ուկրաինայի պետական շահերի դեմ գործող մարդկանց»[77]։ Ի դեպ, 54-րդ առանձին մեքենայացված բրիգադի հրամանատարությունը (որին դասում են «վրացական լեգիոնը») նույն օրը հայտարարել է, որ «Վրացական լեգիոն» անվանումով առանձին ստորաբաժանում նրա կազմում երբեք գոյություն չի ունեցել[78]։

Միաժամանակ պաշտոնապես հաստատվել է, որ միայն 2016 թվականին «այլ պետությունների տասնյակ քաղաքացիներ կամավոր պայմանագիր են կնքել Ուկրաինայի Զինված ուժերում զինվորական ծառայություն անցնելու վերաբերյալ»[79]։

2015 թվականի փետրվարին Խորվաթիայի արտաքին գործերի նախարար Վեսնա Պուսիչը հանդես եկավ հայտարարությամբ այն մասին, որ Դոնբասում գործող ուկրաինական ռազմական կազմավորումների կազմում կռվում են նաև Խորվաթիայից կամավորներ[80]։ Նրանց թիվը չի ճշտվել։

2015 թվականի մարտի 31-ի «Բի-Բի-Սի-ի ռուսական ծառայությունը» եթեր է հեռարձակել ոմն Դմիտրի Սապոժնիկովի հետ հարցազրույցը, որը կոչվում է «ԴԺՀ հատուկ նշանակության ուժերի բաժանմունքի հրամանատար», որը հայտարարել է Դեբալցևոյի համար մարտերում գերեվարված 300 արտասահմանցի զինվորականների, հիմնականում ամերիկացիների և եվրոպացիների մասին, որոնց մեծ մասը, նրա խոսքով, դիպուկահարներ և հրահանգիչներ են եղել[81]։ Դրանից հետո ինքնահռչակ ԴԺՀ-ի զինված ուժերի 1-ին բանակային կորպուսի հրամանատարի տեղակալ Էդուարդ Բասուրինը Ուկրաինայի կողմից մարտերին օտարերկրյա զինծառայողների մասնակցության մասին տեղեկատվությունն անվանել է «սադրանք» (ինչպես նաև Դոնբասում մարտերին ռուս զինծառայողների մասնակցության մասին տեղեկատվությունը՝ վերջինը եղել է «խոսում է Մոսկվան» ռադիոկայանին համապատասխան հարցազրույցի գլխավոր բովանդակությունը), ինչպես նաև հայտարարել է, որ ԴԺՀ-ի բանակում ոչ մի հատուկ նշանակության ջոկատ գոյություն չունի[82] (ոչ պաշտոնական տվյալներով այդ ժամանակ ԴԺՀ-ի զինված ուժերի կազմում կային «Վոստոկ» հատուկ նշանակության առանձին բրիգադ և ԴԺՀ-ի պաշտպանության նախարարության գլխավոր շտաբի հետախուզական վարչության հատուկ նշանակության ջոկատի երեք առանձին ջոկատներ)։

Ըստ «լեհական ռադիոյի», երեք օտարերկրացի կամավորներ Ուկրաինայի Պատվավոր քաղաքացիություն են ստացել հակաահաբեկչական գործողության ժամանակ իրենց հերոսության համար։ Հաղորդվում է, որ նրանք Բելառուսի, Իսրայելի և Ռուսաստանի քաղաքացիներ են (յուրաքանչյուր պետությունից մեկական)[83]։ Սակայն հարկ է նշել, որ Ուկրաինայի «Ուկրաինայի քաղաքացիության մասին» օրենքով «Ուկրաինայի Պատվավոր քաղաքացի» կարգավիճակ նախատեսված չէ. «պատվավոր քաղաքացի» կարգավիճակ շնորհվում Է Ուկրաինայում միայն վարչատարածքային կազմավորումների և բնակավայրերի կողմից։

Մասնակցության վերաբերյալ հայտարարությունները մասնավոր ռազմական ընկերությունների և վարձկանների

Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն և ԶԼՄ-ները բազմիցս հայտարարել են Ուկրաինայի արևելքում ռազմական գործողություններին Greystone Limited-ի ամերիկացի վարձկանների մասնակցության մասին[84][85]։ Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն չի հաստատել այդ տեղեկությունը՝ նշելով, որ հակաահաբեկչական գործողությունն իրականացվում է բացառապես Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության, Ուկրաինայի Զինված ուժերի և Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարարության ենթակաների՝ Ազգային գվարդիայի և Ազգային ոստիկանության ուժերով, ինչպես նաև հայտարարելով, որ դրան չեն մասնակցում օտարերկրացիներ և քաղաքացիական կազմակերպություններ, ինչպիսիք են «Աջ սեկտորը»[86]։

Մայիսի 11-ին գերմանական Bild am Sonntag թերթը, հղում անելով հետախուզական շրջանակների աղբյուրներին, հաղորդել էր Ուկրաինայի հարավ-արևելքում դիմակայության ժամանակ ամերիկյան Academi[87] (նախկին Blackwater, որի կազմի մեջ մտնում է Greystone Limited) ամերիկյան Չակի շուրջ 400 զինվորների գործարկման մասին[88]։ Թերթը նշել է, որ 2014 թվականի ապրիլի 29-ին Գերմանիայի Դաշնային հետախուզական ծառայությունն այդ մասին տեղեկացրել է Գերմանիայի կառավարությանը։ Մի շարք լրատվական գործակալություններ (այդ թվում BBC-ի ռուսական ծառայությունը[89][90]) կասկած են հայտնել Bild am Sonntag-ի տեղեկությունների արժանահավատության վերաբերյալ։ Academy-ի ներկայացուցիչները հերքում են ինչպես ընկերության մասնակցությունը Ուկրաինայի հարավ-արևելքում տեղի ունեցող իրադարձություններին, այնպես էլ նրա շարունակականությունը Blackwater-ի նկատմամբ[88]։

Ինքնահռչակ ԴԺՀ-ի պաշտպանության նախարար Իգոր Ստրելկովը հայտարարել է, որ Դուբրովկայի մարտից հետո իբր հայտնաբերվել են ոչ անհայտ ռասայի վարձկանների մարմինները[60]։ Սակայն դրա ապացույցները նա չի բերել։

Սարքավորումների մատակարարում խմբագրել

Չնայած 2014 թվականի հուլիսի 16-ին Եվրոպական խորհուրդը չեղարկել է նույն թվականի փետրվարի 20-ին[91] Ուկրաինային զենք մատակարարելու արգելքը[92], իսկ ՆԱՏՕ-ն այդ հարցի լուծումը թողել է յուրաքանչյուր առանձին երկրի հայեցողության վրա[93], ռազմական բնույթի արևմտյան մատակարարումները, Ուկրաինայի իշխանությունների պնդմամբ, չեն ներառում մահաբեր սպառազինություն[94]։ 2015 թվականի մարտի կեսերին օտարերկրյա գործընկերները Ուկրաինայի զինված ուժերին օգնություն են փոխանցել ռազմական սարքավորումներով, հանդերձանքով և 120 միլիոն ԱՄՆ դոլար ընդհանուր արժողությամբ մատակարարման առարկաներով[95]․

  • Կանադան ուկրաինական բանակին է փոխանցել 20 միլիոն դոլարի հումանիտար օգնություն (բալիստիկ դիմակներ, հակաթմրանյութային զրահաբաճկոններ, կեվլարային սաղավարտներ, քնապարկեր և հագուստի մեծ քանակությամբ ձմեռային համազգեստ)[95]
  • Ուկրաինայում հակամարտության հենց սկզբից ԱՄՆ Կոնգրեսը հանդես էր գալիս Ուկրաինային զենք մատակարարելու թույլտվության օգտին և դեռևս 2014 թվականին օրենք էր ընդունել Ուկրաինայի ազատությանն աջակցելու մասին, որն արտոնում էր նման մատակարարումները։ Բարաք Օբամայի վարչակազմը, սակայն, խոչընդոտել է այդ ծրագրի իրագործմանը՝ վախենալով, որ դա կհանգեցնի ԱՄՆ-ին Դոնբասի հակամարտության մեջ ներքաշելուն։ Այդ կապակցությամբ Օբամայի օրոք Ուկրաինային տրամադրվող ռազմական օգնությունը սահմանափակվում էր «ոչ մահացու» հանդերձանքով[96]։ 2015 թվականի մարտի վերջի դրությամբ ԱՄՆ-ն ուկրաինական բանակին տրամադրել է 13 միլիոն դոլար ընդհանուր արժողությամբ հանդերձանք (բժշկական սարքավորումներ, դեղատներ, ռադիոկայաններ, գիշերային տեսողության սարքեր, քիմիական անալիզի ապարատներ, ականազերծման սարքավորումներ, հակահարձակողական պայքարի ռադիոտեղորոշիչ կայաններ, ամառային և ձմեռային քողարկված հագուստի կոմպլեկտներ, զրահաբաճկոններ և քեվլարային սաղավարտներ) և շուրջ 2,5 միլիոն դոլար արժողությամբ չորփայներ[95]
  • Լեհաստանը 5,5 միլիոն դոլարի օգնություն է փոխանցել (անկողնային պարագաների հավաքածուներ, երկարատև պահպանման տարեկանի հաց, չոր զոդման և իրային գույք)[95]
  • Ավստրալիան 2,3 միլիոն դոլար ընդհանուր արժողությամբ ձմեռային հագուստի պարագաներ է փոխանցել[95]
  • Մեծ Բրիտանիան 1,8 միլիոն դոլար ընդհանուր գումարի օգնություն է փոխանցել (զրահաբաճկոններ և քևլար սաղավարտներ, անհատական և խմբային դեղատնակներ, իրային գույք, ինչպես նաև տաքացված քնապարկեր)[95]
  • Սլովակիան 632 հազար դոլար ընդհանուր գումարի օգնություն է փոխանցել (էլեկտրական գեներատորներ,լուսավորման փաթեթներ, պլաստիկ սպասք, քնապարկեր, իրային գույք և բժշկական սարքավորումների ու գույքի լայն տեսականի)[95]
  • Նորվեգիան 630 հազար դոլար ընդհանուր գումարի չոր փայաբաժիններ է փոխանցել[95]
  • Ֆրանսիան 600 հազար դոլար ընդհանուր գումարի Զրահաբաճկոններ և բժշկական նյութեր է փոխանցել[95]
  • Նիդեռլանդները 500 հազար դոլար ընդհանուր գումարի էլեկտրական գեներատորներ և ձմեռային իրային գույք է փոխանցել[95]։

2014 թվականի սեպտեմբերին Լիտվայից և Լատվիայից բարեգործական կազմակերպությունների կամավորները 5 տոննա մարդասիրական օգնություն են տրամադրել Ժիտոմիրի մարզի զինծառայողներին։ Զինվորականներին բերել են տաք հագուստ, կոշիկ, զինամթերք և բժշկական պատրաստուկներ[97]։

2014 թվականի սեպտեմբերի 12-ին Վրաստանը շուրջ 12 տոննա մարդասիրական բեռ է փոխանցել ավելի քան 100 անուն դեղորայք և բժշկական նշանակության միջոցներ պարունակող՝ 580 հազար դոլար ընդհանուր արժեքով, այդ թվուվ՝ Վիրակապման նյութեր, հակաբիոտիկներ, շաքարախտով հիվանդների համար դեղեր, իմունոբիոլոգիական պատրաստուկներ (այդ թվում՝ ԲՑԺ պատվաստանյութեր, փայտանյութի, դիֆտերիայի դեմ), դիալիզի ծախսվող նյութեր, ինչպես նաև առաջին բուժօգնության պարագաներ[98]։

2015 թվականի փետրվարի 16-ին ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յենս Սթոլթենբերգը «Կոմերսանտ» թերթին տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ «Ուկրաինային զինելու որոշումը, թե ոչ, ընդունում են ՆԱՏՕ-ի անդամ առանձին պետություններ», և որ «դա ՆԱՏՕ-ի՝ որպես կազմակերպության գործողություն չի լինի»[93]։

Լիտվան 2017 թվականի նոյեմբերին ծրագրել է Ուկրաինային 2 մլն եվրո գումարի խորհրդային նմուշի զենքի անհատույց փոխանցում[99]։

2017 թվականի դեկտեմբերի վերջին ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը հաստատել է Ուկրաինային մահաբեր զենքի մատակարարումներ սկսելու ամերիկյան վարչակազմի մտադրությունը։ Նախագահ Թրամփն այդպիսով, ի տարբերություն իր նախորդի, զիջել Է Կոնգրեսի ճնշմանը, որը 2014 թվականից հանդես է եկել Ուկրաինային «մահացու ռազմական օգնություն» ցուցաբերելու օգտին։ Ընդ որում, մատակարարվող զենքը «զուտ պաշտպանական» անվանելով՝ ԱՄՆ-ում այդ քայլը չեն համարում Մինսկի պայմանավորվածությունների խախտում։ 2018 ֆինանսական տարվա ԱՄՆ-ի պաշտպանական բյուջեում նախատեսվում է ուկրաինային 350 միլիոն դոլարի ռազմական օգնություն տրամադրել։ Մահաբեր զենքը, որը Ուկրաինան կսկսի ստանալ 2018 թվականին, կներառի Barrett M107A1 խոշոր տրամաչափի դիպուկահար հրացաններ, դրանց զինամթերքի և դրանց պահեստամասերի, ինչպես նաև Javelin ժամանակակից հրթիռի (210 հակատանկային հրթիռներ և 35 կայանք՝ 47 մլն դոլար արժողությամբ)։

Ապստամբների զինված կազմավորումներ խմբագրել

 
Հաղթանակի օրը Դոնեցկում, 2016 թվականի մայիսի 9

2014 թվականի գարնանը ապստամբների զինված ուժերը հաշվվում էին ոչ ավելի, քան 2 հազար մարդ՝ հրաձգային զենքով, իսկ 2015 թվականի ապրիլի սկզբին՝ արդեն 35-40 հազար մարդ, որոնք զգալի քանակությամբ ծանր սպառազինություն ունեն՝ մոտավորապես 500 տանկ, մոտավորապես 700 զրահամեքենա և զրահամեքենա և մոտավորապես 800 միավոր հարվածային և ռեակտիվ հրետանի[100]։ Ապստամբների զինված կազմավորումներից կարելի է առանձնացնել զինված խմբեր, որոնք հայտարարում են իրենց ենթակայությունը Դոնեցկի և Լուգանսկի ժողովրդական հանրապետություններին, «Վոստոկ» գումարտակը, Բեզլերի խումբը, ինչպես նաև մի շարք ավելի փոքր խմբավորումներ[101]։ Ապստամբներին աջակցում են Ռուսաստանից ժամանած մարտիկները, այդ թվում՝ կազակները[102] և Հյուսիսային Կովկասից եկածները[103]։

2016 թվականի փետրվարի 29-ին Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն պաշտոնական հայտարարություն է արել Մինսկի պայմանավորվածությունների կատարման մասին։ Դրանում գնահատականներ են տրվել Ուկրաինայի իշխանություններին դիմակայող զինված կազմավորումների թվաքանակի վերաբերյալ։ ԱԳՆ-ի կարծիքով՝ Դոնբասում գործում է քառասնահազարանոց բանակ, որի սպառազինության մեջ կան շուրջ 470 տանկ, 870 զրահամեքենա, 450 հրետանային համակարգեր (այդ թվում՝ ինքնագնաց հրետանի և 82 և 120 միլիմետրի տրամաչափով ականանետեր) և 190 ՌԶՈ (այդ թվում՝ ԲՄ-21 «Գրադ», «Տորնադո» և ՏՈՍ-1 «Բուրատինո»), ինչպես նաև կոդավորված կապի և դիտարկման միջոցներ («Մասուրնիկ-Աէրո» էլեկտրոնային ռազմական համալիրներ, «Լեեր-2», «Կրասուխա-4»), զենիթահրթիռային համալիրներ («Բուկ», «Ստրելա», «Պանցիր»), Կասետային գլխամասով ռեակտիվ արկեր (9մ55կ), հակահետևակային ականներ (ՓՄՆ-2, Մոն-50)[104][105]։

2017 թվականի սեպտեմբերի 18-ին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության ներկայացուցիչ Անդրեյ Լիսենկոն հայտարարել է, որ Դոնբասում Ուկրաինային դիմակայում է շուրջ 31 հազար մարդ, այդ թվում՝ 2900 ռուս կադրային զինծառայողներ։ 2017 թվականի հոկտեմբերի 1-ին Ուկրաինայի գլխավոր զինդատախազ Անատոլի Մատիոսը հայտնել էր, որ Դոնբասում ապստամբների կողմից գործում են ՌԴ 11 հազար քաղաքացիներ, որոնց թվում են երեք հազար կադրային զինվորականներ։ Նրա խոսքով՝ ապստամբների և ռուս զինվորականների զինանոցում առկա է 650 տանկ (այդ թվում՝ ՌԴ ԶՈՒ-ի գրեթե 200 մեքենա), 1310 մարտական զրահապատ մեքենա (այդ թվում՝ ՌԴ ԶՈՒ-ի գրեթե 400 մեքենա), տարբեր տրամաչափի հրետանու գրեթե 500 կոճղեր (այդ թվում՝ ՌԴ ԶՈՒ-ի 140 միավոր հրետանի), համազարկային կրակի գրեթե 260 ռեակտիվ համակարգեր, մինչև 100 միավոր զենիթահրթիռային համալիրներ՝ ընդգծելով, որ այդ ամենը ռուսական զենք է[106][107]։

ԴԺՀ կազմավորում խմբագրել

  • «Պատվար» գումարտակը զինված կազմավորում է Ալեքսանդր Զախարչենկոյի հրամանատարությամբ[108]։
  • «Կալմիուս» բրիգադը զինված կազմավորում է Կոնստանտին Կուզմինի հրամանատարությամբ[109]։
 
Ստրելկովի մարդիկ Սլավյանսկի քաղխորհրդի մոտ, 2014 թվականի ապրիլ
  • Խմբավորումը, որը նախկինում գտնվում էր Իգոր Ստրելկովի հրամանատարության ներքո, որը, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության տվյալների համաձայն, մինչև 2014 թվականի հունիսն ուներ շուրջ 2000 մարտիկ[110]։ Մինչև 2014 թվականի հուլիսի 6-ը վերահսկում էր Սլավյանսկը, Կրամատորսկը, Դրուժկովսկին և Կոնստանտինովսկին, որոնց նկատմամբ վերահսկողությունը կորցնելուց հետո նահանջել էր Դոնեցկ[111][112]։ Խմբավորման հիմքը կազմում էր Ղրիմում հրաձիգի կազմած ջոկատը ՝ հիմնականում նախկին ռուս և ուկրաինացի զինծառայողներից[113], Դոնսկի կազակներից[114]։ 2014 թվականի օգոստոսի 14-ին Իգոր Ստրլկովը հրաժարական տվեց ԴԺՀ պաշտպանության նախարարի պաշտոնից, այնուհետև լքեց մարտերի տարածքը[115]։

ԼԺՀ կազմավորում խմբագրել

 
Լուգանսկում հարավ-արևելքի Միացյալ բանակի մարտիկները, 2014 թվականի հունիս
  • «Զարյա» գումարտակը ԼԺՀ-ի զինված կազմավորումն է[116]։ Գումարտակի հրամանատարը սկզբում Իգոր Պլոտնիցկին էր[117][118], այնուհետև Անդրեյ Պատրուշևը։
  • «Պրիզրակ» բրիգադը զինված կազմավորում է, որը նախկինում գտնվում էր Ալեքսեյ Մոզգովի հրամանատարության ներքո[119][120]։ «ԼԺՀ տարածքային պաշտպանության մասին» դրույթի համաձայն՝ «Պրիզրակ» բրիգադի հիման վրա ստեղծվել է ԼԺՀ տարածքային պաշտպանության 4-րդ գումարտակը[121]։
  • «Բեթմեն»-ի ստորաբաժանումը զինված կազմավորում է, որը ձևավորվել և գտնվում է Ալեքսանդր Բեդնովի հրամանատարության տակ՝ կոչ անելով «Բեթմեն»։ Ստորաբաժանումը լուծարվել է Բեդնովի սպանությունից հետո[122]։

Անկախ կազմավորումներ խմբագրել

  • «Ռուս Ուղղափառ բանակը» զինված կազմավորում է, որի հիմքը կազմում են «Պատվար» կազմակերպության Դոնեցկի բջջի նախկին ակտիվիստները՝ կապված Պավել Գուբարևի հետ[123]։ «Deutsche Welle»-ի հրապարակած տեղեկատվության համաձայն՝ կազմավորման մարտիկների հիմնական զանգվածը կազմում են հանքահորի գյուղերից տեղացիները[123]։
 
«Վոստոկ» գումարտակի մարտիկները Դոնեցկում մայիսի 9-ի տոնակատարության ժամանակ
  • «Վոստոկ» բրիգադը զինված կազմավորում է Ալեքսանդր Խոդակովսկու հրամանատարության ներքո։ Խոդակովսկու հայտարարությունների համաձայն՝ գումարտակը ինքնահռչակ Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետության բաղկացուցիչ մասը չէ, իսկ ինքը հանդես է գալիս «միասնական Ուկրաինայի, բայց ռուսամետ միասնական Ուկրաինայի օգտին»[124]։ Ըստ ուկրաինական ԶԼՄ-ների, գումարտակը համալրվել է ուկրաինական հատուկ ծառայությունների նախկին աշխատակիցներով (Ալֆա, Բերկուտ), ինչպես նաև ռուս կամավորներով[125]։

Օտարերկրյա կազմակերպությունների և քաղաքացիների մասնակցություն խմբագրել

DPA-ի անցկացրած հարցման և ԶԼՄ-ներում նշված տեղեկատվության համաձայն՝ ապստամբների կողմից հակամարտությանը մասնակցում են նաև Իսպանիայի[126], Ֆրանսիայի[127], Գերմանիայի[128], Լեհաստանի[129], Չեխիայի[130], Բուլղարիայի[130], Լատվիայի[130], Իսրայելի[131], Սերբիայի[130], Բրազիլիայի[132] և Մեծ Բրիտանիայի[133] ոչ մեծ թվով քաղաքացիներ։

Որոշ խմբերի օտարերկրացիների ձևավորվել են առանձին ստորաբաժանումներ. այսպես, Սերբիայի քաղաքացիները, աջ և ազգայնական հայացքների կողմնակիցները, միավորված են Յովան Շևիչի անվան առանձին ջոկատում, որը գլխավորում է Բրատիսլավ Ժիվկովիչը[134][135], իսկ օսերը՝ Հյուսիսային Օսիայից (Ռուսաստանի Դաշնության սուբյեկտ) և մասամբ ճանաչված Հարավային Օսիայի անկախ Հանրապետությունը՝ «Հարավ» ջոկատում՝ «Վոստոկ» բրիգադի կազմում[136][137]։

2014 թվականին հաղորդվել էր, որ 20 մարդ, որոնք ընդգրկվել են նախկին ԽՍՀՄ-ից սերված զինծառայողների «Ալիա» գումարտակ իսրայելական ռազմականացված հասարակական կազմակերպությունում, կազմել են Իսրայելի կամավորների առաջին խումբը, որոնք հանդես են եկել Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների կողմում։ Խոստացվել է, որ դրանք կլինեն առնվազն 200 մարդ[138]։ Սակայն Ուկրաինայում Իսրայելի դեսպանը հերքել է հակամարտությանը «Ալիա» գումարտակի մասնակցության մասին տեղեկատվությունը[139]։ Այս կազմակերպության մի քանի կամավորներ ևս հանդես են եկել այդ տեղեկատվության հերքմամբ[140]։

2017 թվականի հոկտեմբերին Ուկրաինայի Անվտանգության Ծառայության կողմից հրապարակվել են Սերբիայի երեք քաղաքացիների և Բոսնիա և Հերցեգովինայի երեք քաղաքացիների անձնական տվյալները[141]։

Կազմակերպությունների և քաղաքացիների մասնակցություն Ռուսաստանից

Ուկրաինայի արևելքում ապստամբների կողմից հակամարտությանը մասնակցել են Ռուսաստանի քաղաքացիներ, որոնցից մի քանիսը եղել են ղեկավարների թվում, օրինակ, ԴԺՀ-ում՝ Իգոր Ստրելկովը, Ալեքսանդր Բորոդայը և Վլադիմիր Անտյուֆեևը, իսկ ԼԺՀ-ում՝ Եգոր Ռուսկիյ։

Ռուսական մի շարք կազմակերպությունների, ինչպիսիք են Եվրասիական միություն երիտասարդական կուսակցությունը, «Այլ Ռուսաստան» և Ռուսական ազգային միասնություն, զբաղվում են մարդկանց հավաքագրելով կամավորների ուղարկելու համար մարտական գործողությունների գոտի Ուկրաինայի արևելքում, «ժամանակի Էությունը» շարժումը ստեղծում է սեփական ստորաբաժանումները հակամարտության գոտում[142][143][144][145][146][147]։

 
Կազակական Ազգային գվարդիայի մարտիկները Պերևալսկում, 2014 թվականի սեպտեմբերի 7-ին

Ապստամբների կողմից մարտական գործողություններին մասնակցում են ոչ իրատեսական դոնսկյան կազակները, որոնք միավորված են Կազակույտում Վսեվելիկոյի զորքի Ազգային գվարդիայում, որը կազմակերպել է «Վսեվելիկոյե Դոնսկոյե զորք» հասարակական միավորումների միջազգային միությունը[142] և նրա ատաման Նիկոլայ Կոզիցինի գլխավորությամբ[148]։

ԶԼՄ-ները բազմիցս հայտնել են հակամարտությանը ինգուշ[149][150], օսական[151], չեչեն մարտիկների մասնակցության մասին[152]։ Ռուսաստանի ուժային կառույցների վետերան չեչեններից ձևավորվել է «Մահ» գումարտակը[153], որն ունի մոտ 300 մարտիկ[153]։ Գումարտակը մտնում է «Օպլոտ» գումարտակի կազմի մեջ, զբաղվում է հետախուզությամբ և անմիջականորեն ենթարկվում է Ալեքսանդր Զախարչենկոյին[154]։

Մայիսի 29-ին Դոնեցկից Դոնի Ռոստով է ուղարկվել լրագրողների ուղեկցությամբ բեռնատար՝ Դոնեցկի օդանավակայանում մարտի ժամանակ զոհված Ռուսաստանի քաղաքացի կամավորների 33 մարմիններով[155][156]։

Օգոստոսի 15-ին Ալեքսանդր Զախարչենկոն հաղորդել էր Նովոռոսիայի բանակ «ամենապատասխանատու պահին» 30 տանկ և 120 զրահամեքենա, ինչպես նաև 1200 միավոր անձնակազմ մտցնելու մասին, որոնք, նրա խոսքով, 4 ամսվա ընթացքում նախապատրաստվել են Ռուսաստանի տարածքում[157][158][159]։ Օգոստոսի 17-ին Ռուսաստանի նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը «խոսում է Մոսկվան» ռադիոկայանին տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ Ուկրաինա ոչ մի տեխնիկա չի մատակարարվում․ «մենք բազմիցս ասել ենք, որ ոչ մի տեխնիկա այնտեղ չի մատակարարվում»[160]։ Իր հերթին, օգոստոսի 18-ին Զախարչենկոն հայտարարել է, որ ԴԺՀ-ն տեխնիկա չի ստանում Ռուսաստանից, Քանի որ այն Ուկրաինական բանակից դուրս է եկել Ստեպանովկա և Դմիտրովկա գյուղերի շրջաններից, ինչպես նաև հավելել է, որ տեխնիկան «5-րդ օրն է դուրս բերում և չեն կարողանում դուրս բերել»[161]։ Իգոր Ստրելկովի «Զավտրա» թերթին տված հարցազրույցում նա հայտարարել է, որ Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետության օգոստոսյան հարձակման ժամանակ վճռորոշ դեր են խաղացել ռուս «արձակուրդայինները»[162][163][164]։

Օգոստոսի 28-ին ՄԱԿ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ Վիտալի Չուրկինը հայտարարել է, որ «բոլորին հայտնի է, որ Ուկրաինայի արևելքում ռուս կամավորներ կան։ Դա ոչ ոք չի թաքցնում»[165]։

Սեպտեմբերի 4-ին ռուսական Առաջին ալիքը ցուցադրել է Կոստոմայում «զինվորական պատիվներով» 28-ամյա դեսանտային Անատոլի Տրավկինի հուղարկավորության մասին սյուժեն։ Նրանց տվյալներով՝ դրանից մոտ մեկ ամիս առաջ նա արձակուրդ է վերցրել և մեկնել Դոնբաս՝ չտեղեկացնելով ոչ կնոջը, ոչ էլ զորամասի ղեկավարությանը[166]։ «Քաղաքացի։ Բանակ։ Իրավունք», պայմանագիրն ուղղակիորեն արգելում է զինծառայողներին մասնակցել մարտական գործողություններին արձակուրդի ժամանակ։ Դրանով իսկ դեսանտավորը, մեկնելով Դոնբաս, այդ դեպքում պետք է Խաբեր հրամանատարությանը և չէր կարող հույսը դնել սոցիալական երաշխիքների և վճարումների վրա՝ վիրավորվելու կամ զոհվելու դեպքում, ինչպես նաև հետմահու զինվորական պատվի տրամադրման վրա[167]։

Հոկտեմբերի 9-ին ՄԱԿ-ի զեկույցում հայտարարվել է, որ օգոստոսի 24-ի և սեպտեմբերի 5-ի միջև, երբ ուժեղացել են մարտերը, ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի զինված կազմավորումներն ուժեղացել են արտասահմանյան մարտիկների մեծ թվով, այդ թվում՝ Ռուսաստանի Դաշնության քաղաքացիների[168]։

Ռուսաստանի դերը հակամարտության մեջ խմբագրել

Ուկրաինան, ԱՄՆ-ն և մի շարք այլ պետություններ, ինչպես նաև ՆԱՏՕ-ն[169], Եվրոպայի Խորհուրդը[170], ԵԱՀԿ ԽՎ-ն[171] և Եվրամիությունը[172] Ռուսաստանի Դաշնությանը մեղադրում են Դոնբասի զինված հակամարտությանը միջամտելու մեջ, մասնավորապես, ապստամբների կողմից մարտական գործողություններում կանոնավոր զորքերի օգտագործման, զենքի մատակարարման և ֆինանսական աջակցության մեջ։ Ռուսաստանի ղեկավարությունը հետևողականորեն մերժում է այդ մեղադրանքները[173][174][175], հայտարարելով, որ Ռուսաստանը հակամարտության կողմ չէ։

2014 թվականի ապրիլին Ռուսաստանին մեղադրում էին Ուկրաինայի հետ սահմանի մոտ զորքերի կենտրոնացման և Ուկրաինայի հարավ-արևելքում հակակառավարական ցույցերին մասնակցության մեջ։ Անվտանգության խորհրդում Ուկրաինայի իրադրության քննարկման ընթացքում Անվտանգության խորհրդի շատ անդամներ պաշտպանել են այն վարկածը, որ Ռուսաստանը փորձում է ևս մեկ անգամ խաղարկել «Ղրիմի սցենարը»։ ԱՄՆ պետդեպարտամենտը ՄԱԿ-ում քննարկումից անմիջապես առաջ ծավալուն հայտարարություն է տարածել «ռուսական հորինվածքներ, մաս երկրորդ. ևս 10 ստահոդ հայտարարություն Ուկրաինայի մասին», որում ասվում էր, որ Ուկրաինայի արևելքում տեղի ունեցող իրադարձությունները ծրագրվել են ռուսական իշխանությունների կողմից։  Պետդեպարտամենտի պնդմամբ՝ «ցուցարարների» զգալի մասը «կամավորներ» էին, որոնք ժամանել էին Ռուսաստանից, իսկ որոշ ցուցարարներին վճարում էին անկարգություններին մասնակցելու համար[176][177]։

Ռուսաստանի պաշտոնական ղեկավարության, մասնավորապես, նախագահ Վլադիմիր Պուտինի[178] և արտաքին գործերի նախարարության դիրքորոշումը կայանում է նրանում[179], որ Դոնբասում ուկրաինական ղեկավարությունը իր իսկ ժողովրդի դեմ ռազմական պատժիչ գործողություն է իրականացնում[178][180][181]։ Բացի այդ, Վլադիմիր Պուտինը հետևողականորեն հերքում է Դոնբասում ռուսական բանակի, Ռուսաստանի Դաշնության կանոնավոր զորքերի ներկայությունը[182], սակայն վերապահումներով, որ Դոնբասում «ստեղծվել են որոշակի ռազմական ոստիկանական կազմավորումներ, որոնք ինքնաբավ են և պատրաստ են հետ մղել Դոնբասի դեմ ցանկացած լայնածավալ ռազմական գործողություններ»[183][184]։

2015 թվականի նոյեմբերին հայրենիքի պաշտպանների համառուսաստանյան հակաահաբեկչական ֆորումի ժամանակ, որը տեղի է ունեցել Մոսկվայում, ԴԺՀ պաշտպանության նախկին նախարար, Ռուսաստանի Դաշնության քաղաքացի Իգոր Գիրկինը (Ստրելկով) հայտարարել է. «մեզ մոտ ճակատ է մնում Ուկրաինայում, և բոլոր նրանք, ովքեր փորձում են գիծ անցկացնել ժողովրդական հանրապետությունների և Ռուսաստանի միջև, կեղծավորներ են։ Մենք պետք է պայքարենք այդ ուղղությամբ»։ Բնական է, որ Ռուսաստանը այս կամ այն չափով կռվում Է Դոնբասում։ Ամբողջ աշխարհն այդ մասին գիտի, միայն ներքին սպառման համար ենք ժողովրդին փորձում բացատրել, որ ոչ մի պատերազմ չկա, և որ մենք ոչ թե կռվում ենք, այլ կռվում են ինչ-որ ժողովրդական հանրապետություններ, որոնք, իբր, ինքնուրույն են։ «Ժամանակն է, վերջապես, բացահայտորեն առերեսվել, որ Ռուսաստանն այնտեղ պատերազմ է վարում, և որ այդ պատերազմը մեզ պետք է հաղթել»[185]։

ՆԱՏՕ խմբագրել

2014 թվականի օգոստոսի 22-ին ՆԱՏՕ-ի պաշտոնական ներկայացուցիչը The New York Times-ին[186] տված հարցազրույցում հայտարարել էր, որ ռուսական բանակը վերջին մի քանի օրերին Ուկրաինայի հետ սահմանով է ուղարկել հրետանային զորամասեր, որոնք համալրված են սեփական զինծառայողների հաշվարկներով, և դրանք, նրա խոսքով, օգտագործում է ուկրաինացի ուժայինների ստորաբաժանումների գնդակոծման համար[187]։ Նույն օրը ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Անդերս Ֆոգ Ռասմուսենը հայտարարել է, որ տվյալներ ունի ռուս-ուկրաինական սահմանով տանկերի, զրահամեքենաների, հրետանու տեղափոխման մասին, որոնք ստացվում են անմիջապես ապստամբներին, ինչպես նաև որ ՆԱՏՕ-ն տագնապալի տեղեկություններ ունի Ուկրաինայի հետ սահմանին ռուսական զորքերի կուտակումների մասին[187]։ Օգոստոսի 23-ին Իգոր Կոնաշենկովը հայտնել էր, որ պարոն Ռասմուսենի և նրա մամուլի խոսնակի հայտարարությունները «մեկնաբանելը... ըստ էության իմաստ չունի»։

Օգոստոսի 28-ին Եվրոպայում ՆԱՏՕ-ի միացյալ ուժերի շտաբի ներկայացուցիչը հայտարարել էր, որ «ավելի քան հազար ռուս զինծառայողներ են կռվում Ուկրաինայում» և դա «շատ համեստ գնահատական է»[188]։ ԵՄ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ Վլադիմիր Չիժովը BBC-ի եթերում ասել է, որ «ՆԱՏՕ-ն մինչ այժմ չի ներկայացրել գոնե մեկ ապացույց, ինչպես նաև ԱՄՆ-ը, Եվրամիությունը կամ որևէ մեկը», նա նաև կարծիք է հայտնել, որ «ապատեղեկատվության տարածումը ԶԼՄ-ների ուղիներով և Կիևից ուղղակիորեն» համընկնում է ԵՄ-ի մակարդակով կարևոր հանդիպումների հետ։

2014 թվականի նոյեմբերի 12-ին Ֆիլիպ Բրիդլավը հայտնել էր այն մասին, որ ՆԱՏՕ-ի նախորդ 2 օրերի ընթացքում գրանցել է Ուկրաինայի արևելք մի քանի շարասյունների ժամանում՝ Ռուսաստանից ռազմական տեխնիկայով և զինվորականներով[189]։ Նրա տվյալներով՝ մինչ այդ Ուկրաինայի հարավ-արևելքի տարածքում գտնվել է 250-300 ռուս զինվորական մասնագետ[190]։

ԵԱՀԿ խմբագրել

2014 թվականի օգոստոսի 28-ին Ռոստովի մարզում ԵԱՀԿ առաքելության ղեկավար Պոլ Պիկարը, մեկնաբանելով ուկրաինական ԶԼՄ-ների հաղորդումները ռուսական ռազմական տեխնիկայի՝ Ուկրաինա տեղաշարժվելու մասին, հայտնել էր, որ «Գուկովո» և «Դոնեցկ» անցակետերում դիտորդները նման բան չեն տեսել[191]։ 2015 թվականի փետրվարի 13-ին ԵԱՀԿ-ի գլխավոր քարտուղար Լամբերտո Զանիերը, ելույթ ունենալով Կիևում կայացած խորհրդաժողովում, հայտարարել է. «եթե դուք հարցնեք, թե արդյոք ես տեսել եմ ռուսական ստորաբաժանումների շարժումն ու տեղաբաշխումն այդ տարածքում, ապա ես կասեմ, որ չեմ տեսել։ Բայց եթե դուք հարցնեք, թե արդյոք ես տեսել եմ մարտական գործողությունների մասնակիցներին և այն սպառազինությունը, որը ստացվում է, ըստ ամենայնի, Ռուսաստանից, ես կասեի «այո», ես տեսել եմ»։ Նա նաև հավելել է, որ դիտորդների աշխատանքում կան մի շարք սահմանափակումներ, մասնավորապես, նրանց տեղաշարժի բարդությունը այն տարածքում, որտեղ մարտական գործողություններ են ընթանում[192][193][194]։

2015 թվականի սեպտեմբերի 26-ին Լուգանսկի մարզի Կրուգլիկ գյուղի ապստամբների զինափորձարանում «Բուրատինո» համազարկային կրակի ծանր կրակային համակարգը հայտնաբերվել է ԵԱՀԿ դիտորդների կողմից «Մինսկի համաձայնությունների կատարման համալիր միջոցառումների» իրականացման ժամանակ[195]։ 2015 թվականի հոկտեմբերի 2-ին «Ռոյթերս» գործակալությունը հայտնել էր, որ Ռուսաստանի Պաշտպանության նախարարությունը չի պատասխանել նրանց գրավոր հարցմանը, թե արդյոք «Բուրատինոն» եղել է ինքնահռչակ ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի կազմավորումների կողմից[196]։ Գործակալությունում նաև նշել են, վկայակոչելով Ջեյնի տեղեկատվական կենտրոնի և Ստոկհոլմի խաղաղության խնդիրների հետազոտման ինստիտուտի տվյալները, որ «...նման համակարգեր արտադրում է միայն Ռուսաստանը, դրանք Ուկրաինա չեն արտահանվել մինչև Դոնբասի հակամարտության սկսվելը»[197]։

2016 թվականի սեպտեմբերին Զանիերը կրկին հայտարարել էր, որ չի կարող հաստատել Դոնբասում ռուսական զորքերի ներկայությունը[198][199][200]։ 2016 թվականի նոյեմբերին ԵԱՀԿ ներկայացուցիչ Ալեքսանդր Հաուգը հայտարարել էր, որ ԵԱՀԿ առաքելությունը Ուկրաինայի արևելքում ռազմական գործողություններին ռուսական զորքերի մասնակցության համոզիչ ապացույցներ չունի[201][202]։

2018 թվականի հոկտեմբերին Ալեքսանդր Հաուգը հայտարարել էր, որ ԵԱՀԿ առաքելության աշխատակիցները արձանագրել են տվյալներ, որոնց համաձայն Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից չենթարկվող տարածքում կան սպառազինությունների տարբեր տեսակներ, որոնք ռուսական ծագում ունեն։ Խուգայի խոսքով՝ առաքելությունը խոսել է գերիների հետ, որոնք պահվում են Ուկրաինայի Զինված ուժերի զինծառայողների կողմից։ Այս գերիները պնդում են, որ «նրանք Ռուսաստանի կանոնավոր զորքերի ներկայացուցիչներ են և ռոտացիոն հիմունքներով գտնվում են Ուկրաինայում»[203][204]։

ՄԱԿ խմբագրել

2014 թվականի օգոստոսի 28-ին ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի ներկայացուցիչ Ստեֆան Դյուժարիկը, պատասխանելով Ուկրաինա ռուսական զորքեր մտցնելու մասին հաղորդագրությունների մասին հարցին, հայտարարել է, որ հնարավորություն չունի «հաստատ հաստատել, թե ով է գտնվում սահմանի որ կողմում»[205][206]։

ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչության մոնիթորինգային առաքելությունն իր զեկույցներում հայտնել Է Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտությանը Ռուսաստանից զինծառայողների մասնակցության մասին[207]։

2016 թվականի նոյեմբերի 20-ին Միջազգային քրեական դատարանը նախնական եզրակացությունների շրջանակներում Դոնբասի հակամարտությունը դասակարգել է որպես միջազգային, ինչպես նաև նշել է 2014 և 2015 թվականներին ռազմական գործողությունների էքսկալացիայի կապը ՌԴ-ի կողմից զորքերի, ֆինանսների և զենքի աջակցությամբ[208]։

2017 թվականի մարտի 6-ին ՄԱԿ-ի Միջազգային դատարանը սկսել է «Դոնբասում ահաբեկչության ֆինանսավորման» գործով Ուկրաինայի հայցի քննությունը[209]։

ԱՄՆ խմբագրել

2017 թվականի դեկտեմբերին ելույթ ունենալով Ատլանտյան խորհրդում՝ ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Ռեքս Թիլերսոնը հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ն ուժի մեջ կթողնի հակառուսական պատժամիջոցների գործող ռեժիմը «այնքան ժամանակ, քանի դեռ չի դադարել ռուսական ներխուժումն Ուկրաինա և մինչև նրա տարածքային ամբողջականությունը վերականգնվի»[210]։

2019 թվականի փետրվարին ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը գործարկել է «Ուկրաինայում Ռուսաստանի ագրեսիայի հակազդումը» (Countering Russia’s Aggression in Ukraine) անվանումով քարոզչական կայքը[211][212]։

Ուկրաինա խմբագրել

2014 թվականի հունիսի 7-ին Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն պաշտոնապես բողոքի նոտա է հանձնել Ուկրաինայում Ռուսաստանի գործերի ժամանակավոր հավատարմատարին։ Նոտայում ուշադրություն է դարձվել սահմանապահ ծառայության և Ռուսաստանի այլ իրավասու մարմինների անգործությանը, որոնք չեն խոչընդոտում զինված կազմակերպված կազմավորումների և անձանց անօրինական տեղափոխմանը Ուկրաինայի տարածք[213]։ Նույն օրը ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հրահանգ է տվել Ռուսաստանի Անվտանգության դաշնային ծառայության սահմանապահ ծառայությանը ձեռնարկել բոլոր անհրաժեշտ միջոցները Ուկրաինայի հետ ՌԴ պետական սահմանի պահպանության ռեժիմի ուժեղացման ուղղությամբ՝ ապօրինի անցումները բացառելու նպատակով[214]։

2015 թվականի հունվարի 29-ին Ուկրաինայի Զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետ Վիկտոր Մուժենկոն մամուլի ասուլիսում հայտարարել է, որ իրեն հայտնի են ԴԺՀ և ԼԺՀ զինված կազմավորումների կազմում առանձին ռուս զինծառայողների և ՌԴ քաղաքացիների մարտական գործողություններին մասնակցելու փաստերը, սակայն նշել է, որ «այսօրվա դրությամբ» ուկրաինական բանակը չի կռվում կանոնավոր ռուսական բանակի ստորաբաժանումների հետ[215][216][217]։ 2015 թվականի ապրիլին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության մամուլի ծառայությունը հարցազրույց էր հրապարակել Մուժենկոյի հետ, որտեղ նա հայտարարել էր, որ իր խոսքերը «դուրս են մղվել համատեքստից», և որ այժմ նա ունի փետրվարյան մարտերին Չեռնուխինո, Լոգվինովո և Դեբալցևո բնակավայրերի շրջանում ռուսական կանոնավոր զորքերի մասնակցության հաստատված փաստեր։ Բացի այդ, նրա պնդմամբ, Ուկրաինայի տարածքում ներկայումս գտնվում են կենտրոնական ռազմական օկրուգի 2-րդ գվարդիական համազորային բանակի 15-րդ առանձին գվարդիական մոտոհրաձգային բրիգադը, 8-րդ առանձին գվարդիական մոտոհրաձգային բրիգադը, 98-րդ գվարդիական օդադեսանտային դիվիզիայի 331-րդ գվարդիական պարաշյուտային-դեսանտային գունդը և ռուսական այլ մասեր[218]։

2015 թվականի ապրիլի 17-ին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարար, գեներալ-գնդապետ Ստեփան Պոլտորակը լրագրողներին հայտարարել է. «ռուսական զորքերը Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի տարածքում մնում են նույն կազմում, անցկացնում են ռոտացիա, նախապատրաստություն ահաբեկչական խմբավորումների հետ միասին։ Մենք հետևում ենք նրանց տեղաշարժին, և մենք գիտենք, թե որտեղ են նրանք։ Նրանք պլանավորում են անցկացնել ռոտացիա, այնպես որ, նրանց թիվը մինչ օրս չի աճել ճշգրիտ»[219]։

2017 թվականի հուլիսին Ուկրաինայի ժամանակավոր օկուպացված տարածքների և ներքին տեղահանված անձանց հարցերով փոխնախարար Գեորգի Տուկան հայտարարել էր, որ Ուկրաինայի իշխանությունները չեն կարող իրավաբանորեն ապացուցել ռուսական զորքերի ներկայությունը Ուկրաինայի արևելքում[220][221]։

Ֆրանսիա խմբագրել

2015 թվականի մարտի 25-ին Ֆրանսիայի ռազմական հետախուզության վարչության ղեկավար, գեներալ Քրիստոֆ Գոմարը, ելույթ ունենալով Ֆրանսիայի Ազգային ժողովում պաշտպանության հարցերով հանձնաժողովի նիստում, հայտարարել է, որ վարչության տվյալներով՝ ոչինչ չի հաստատել Ուկրաինա ներխուժման ռուսական պատրաստությունների մասին ՆԱՏՕ-ի հաղորդումները. «ռուսները չեն տեղակայել ոչ հրամանատարական կետեր, ոչ էլ թիկունքային աջակցության ստորաբաժանումներ, այդ թվում դաշտային հոսպիտալներ, որոնք թույլ կտային ռազմական ներխուժում իրականացնել»,- պարզաբանել Է գեներալը՝ պատասխանելով խորհրդարանական հանձնաժողովի հարցերին[222][223][224]։

2017 թվականի հունիսի 26-ին Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը Ուկրաինայի նախագահ Պետրո Պորոշենկոյի հետ Փարիզում կայացած ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել էր, որ Ուկրաինայի արևելքում ագրեսոր է հանդես գալիս ՌԴ-ն, և դա հանրահայտ փաստ է. «ագրեսիան գալիս է Ռուսաստանից, այսինքն ագրեսորը Ուկրաինան չէ։ ագրեսորը չի կարող լինել Ուկրաինայի նախագահը։ Մենք նաև ընդունում ենք, որ Ղրիմի անեքսիան անօրինական է, նշանակում է, որ մենք բոլորս գիտենք, թե ով է սանձազերծել պատերազմը և ով է ստեղծել այդ իրավիճակը, և ինչ իրավիճակում ենք գտնվում»[225]։

Հակամարտության ժամանակագրություն խմբագրել

Զինված դիմակայության սկիզբ խմբագրել

2014 թվականի ապրիլի 6-ին Ուկրաինայի հարավ-արևելքում փետրվարի վերջից տեղի ունեցած զանգվածային հակակառավարական ցույցերի ընթացքում նրանց մասնակիցներն անցել են ակտիվ գործողությունների՝ գրավելով մի շարք վարչական շենքեր Խարկովի, Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում[226]։

Ապրիլի 7-ին Դոնեցկում հռչակվեց Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետությունը[227], մայիսի 11-ին նշանակվեց Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետության ինքնորոշման հանրաքվեի անցկացումը։ Նույն օրը Խարկովում ցուցարարները անվստահություն են հայտնել մարզխորհրդի պատգամավորներին և ընտրել Խարկովի տարածքային համայնքի «այլընտրանքային պատգամավորներին», որոնք հռչակել են Խարկովի Ժողովրդական Հանրապետության ստեղծումը, որը «այլ պետությունների հետ հարաբերություններ կկառուցի միջազգային իրավունքին համապատասխան»[228]։

Ապրիլի 7-ի օրվա երկրորդ կեսին Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովը հեռուստաուղերձում հայտարարել է, որ Լուգանսկում, Դոնեցկում և Խարկովում վարչական հաստատություններ զենքով գրաված մարդկանց նկատմամբ երկրի իշխանությունները «հակաահաբեկչական միջոցառումներ» կանցկացնեն։

Ապրիլի 8-ին Ուկրաինայի իշխանությունները գործողություն են իրականացրել Խարկովում՝ վերականգնելով իրավիճակի վերահսկողությունը։ Ուժային ստորաբաժանումները գրավել են մարզպետարանի շենքը՝ այնտեղ ձերբակալելով մի քանի տասնյակ ակտիվիստների[229][230][231][232]։

Ապրիլի 11-ի լույս 12-ի գիշերը մի խումբ զինված ակտիվիստներ Իգոր Ստրելկովի գլխավորությամբ անցել են Ուկրաինայի սահմանը[233][234]։ Ապրիլի 12-ի առավոտյան Ստրելկովի խումբը ռազմավարական կարևոր կետ է գրավել՝ Սլավյանսկ քաղաքը, որն այդ օրվանից դարձել է Դոնեցկի մարզում ապստամբների և կառավարական զորքերի դիմակայության կենտրոնը։

Ապրիլի 13-ին Ենակիևո[235], Մակեևկա[236] և Մարիուպոլ[237] քաղաքներում ցուցարարները ապստամբների և տեղի միլիցիայի անգործության աջակցությամբ գրավել են քաղաքային վարչակազմերի շենքերը և բարձրացրել ԴԺՀ-ի դրոշները։ Ապրիլի 14-ին ԴԺՀ-ի ուժերի վերահսկողության տակ են անցել Գորլովկա[238], Խարտիզ[239], Ժդանովկա և Կիրովսկոե[240]։

Մարիուպոլում հակամարտության սկզբից ի վեր հակամարտող ուժերը վերահսկում էին միայն առանձին զորամասեր և վարչական շենքեր, ուստի քաղաքի վերահսկողության կարգավիճակը անորոշ էր մնում մինչև հունիսի 13-ը, երբ «Ազով» գումարտակը ուկրաինացի ուժայինների և զրահատեխնիկայի աջակցությամբ մաքրեց Դոնեցկի ապստամբներից Մարիուպոլի քաղաքային կենտրոնը[241]։

Ապրիլի 27-ին Լուգանսկում հայտարարվել է Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետության ստեղծման մասին[242][243][244]։ Ապրիլի 29-ին Լուգանսկում ցուցարարները վերահսկողության տակ են վերցրել մարզպետարանը[245], դատախազությունը[246] և ՆԳՆ մարզային վարչությունը[247]։

Իրենց իրավական կարգավիճակն ամրապնդելու համար ինքնահռչակ հանրապետությունները մայիսի 11-ին հանրաքվեներ են անցկացրել Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում և, նրանց կազմակերպիչների հայտարարությունների համաձայն, մասնակցել են համապատասխանաբար 75 % և 75 %-ը և «կողմ» քվեարկածների թիվը՝ 89 % և 96 %-ը[248]։

Դիմակայություն Դոնեցկում և մարտեր Դոնեցկի օդանավակայանի համար խմբագրել

2014 թվականի ամռանը ԴԺՀ-ի կողմնակիցները վերահսկողություն են հաստատել Դոնեցկի նկատմամբ՝ այն մաքրելով Ուկրաինայի ԶՈՒ-ի և ՆԳՆ-ի մնացած ստորաբաժանումներից զինված կազմավորումների օգնությամբ, որոնք ճեղքել են շրջափակված Սլավյանսկից։ Երկարատև և արյունալի բնույթ են կրել մարտերը Դոնեցկի օդանավակայանի համար, որը փաստացի ավերակների կույտ է դարձել, սակայն Ուկրաինայի ԶՈՒ-ն ծանր զենքից քաղաքի գնդակոծման համար օգտագործվել է։ Ուկրաինական կողմի համար օդանավակայանի վերահսկողության պահպանումը խորհրդանշական նշանակություն է ձեռք բերել և դարձել է հզոր քարոզչական գործոն։ ԴԺՀ-ի զինված կազմավորումներին հաջողվել է 2015 թվականի հունվարին օդակայանի տարածքից դուրս բերել Ուկրաինայի ԶՈՒ ստորաբաժանումներին։

Մինսկի առաջին համաձայնագիր խմբագրել

 
Կադր՝ 2014 թվականի օգոստոսի 7-ին Լուգանսկի բնակելի տուն արկերի ընկնելու տեսագրությունից

Մի քանի օր անց այն բանից հետո, երբ Պետրո Պորոշենկոն հաղթանակ տարավ նախագահական ընտրություններում, ուկրաինական իշխանությունների հայտարարած հակաահաբեկչական գործողությունը ինքնահռչակ Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների կողմնակիցների դեմ ձեռք բերեց լայնածավալ ռազմական գործողությունների բնույթ։ Ելույթ ունենալով սեփական երդմնակալության ժամանակ՝ Պորոշենկոն մի կողմից խոստացել է, որ Դոնբաս շուտով խաղաղություն կգա, իսկ մյուս կողմից՝ ընդգծել է. «մենք ավազակների հետ չենք խոսի»[249]։

Սկզբում ուկրաինացի ուժայիններին ուղեկցում էր հաջողությունը՝ կիրառելով ծանր զրահատեխնիկա, հրետանի և մարտական ավիացիա, կանոնավոր զորքեր, Ազգային գվարդիա և կամավորական գումարտակներ, սկսեցին նեղացնել ապստամբներին՝ փորձելով տարանջատել նրանց պաշտպանության երկու հենասյուները՝ Դոնեցկը և Լուգանսկը, և կտրել նրանց Ռուսաստանի հետ սահմանից[250]։ Հունիսի 2-ին Լուգանսկի օդային հարձակում է տեղի ունեցել, որի հետևանքով զոհվել է ութ խաղաղ բնակիչ[251][252]։

Ամռան սկզբին ուժայինների և ապստամբների միջև մարտեր են ծավալվել ռուս-ուկրաինական սահմանի վերահսկողության համար։ Հունիսի 5-ին ապստամբներին հաջողվել է գրավել ուկրաինական սահմանային անցակետերի մի ամբողջ շարք։

 
2014 թվականի հուլիսի 18-ին Լուգանսկում հրետակոծության հետևանքով խաղաղ բնակչության շրջանում զոհեր են գրանցվել

Մինչև հունիսի 13-ը ապստամբները դուրս էին մղվել Մարիուպոլից, և ուկրաինացի ուժայինները «ժողովրդական հանրապետությունները» Ռուսաստանից մեկուսացնելու գործողություն էին ձեռնարկել։

Հուլիսի լույս 5-ի գիշերը ապստամբների ուժերը զրահատեխնիկայի շարասյունով և քաղաքացիական փախստականների ուղեկցությամբ դուրս են եկել շրջափակված Սլավյանսկից և տեղափոխվել հարևան Կրամատորսկ, որտեղից գրեթե անմիջապես ուղևորվել են Հորլովկա և Դոնեցկ[253][254]։ Ուկրաինայի զինված ուժերը հուլիսի 5-6-ը կարողացել են զբաղեցնել Սլավյանսկը, Կրամատորսկը, Դրուժկովսկին, Կոնստանտինովկան և Արտեմովսկը[255]։

Ամռան կեսին ապստամբները մի շարք հաջող հակագրոհներ ձեռնարկեցին, այսպես՝ Սաուր-Մոգիլյայի համար մարտերի և Կանաչապատումի տակ հրթիռային հարձակման արդյունքում Ուկրաինական զորքերն ընկան Հարավային կաթսայի մեջ։

Հուլիսի 17-ին Դոնեցկի մարզի Արևելքում տեղի է ունեցել Malaysia Airlines ավիաընկերության ինքնաթիռի կործանումը, որը Ամստերդամից Կուալա Լումպուր չվերթն Էր իրականացնում։ Օգտվելով ողբերգության հետաքննության հետ կապված շփոթությունից՝ Ուկրաինական զորքերն իրենց վերահսկողության տակ են վերցրել Ռիժնոյե, Ձերժինսկ և Սոլեդար քաղաքները։ Հուլիսի 22-ին ապստամբները նահանջել են Սևերոդոնեցկից, Լիսիչանսկից, Կիրովսկից և կես ժամից, կորցրել են վերահսկողությունը Սաուր-Մոգիլի նկատմամբ։

Օգոստոսին բեկում է տեղի ունեցել մարտական գործողություններում. սկզբում ապստամբները գրավել են Լուգանսկի մարզի հարավում գտնվող հատվածը, որը սահմանակից է Ռոստովի մարզին, իսկ ամսվա վերջին անցել են հակահարձակման[256]։

Օգոստոսի 10-ին Իլովայսկի համար մարտեր են սկսվել, որոնք ավելի ուշ ավարտվել են շրջապատով և զինված ուժերի խոշոր խմբավորման ոչնչացմամբ[262]։ Գնդակոծության տակ հայտնված խաղաղ բնակիչների ծանր վիճակը փոքր-ինչ հեշտացրել է Ռուսաստանի հումանիտար օգնությունը[263]։

Օգոստոսի 24-ին Ուկրաինայի անկախության օրը ապստամբները խոշոր հարձակում են ձեռնարկել Դոնբասի հարավում և դուրս եկել Ազովի ծով[264]։ Օգոստոսի 28-ին նրանք կարողացել են հսկողության տակ վերցնել Նովոազովսկը, ինչպես նաև Նովոազովսկի, Ստարոբեշևսկի, Ամվրոսիևսկի շրջանների մի շարք բնակավայրեր։

 
2014 թվականի սեպտեմբերի 10-ին Դոնբասում ուկրաինական զորքերի բլոկպոստը

Սեպտեմբերի 1-ին ապստամբներն իրենց հսկողության տակ են վերցրել Լուգանսկի օդանավակայանը, որը 3 ամսվա ընթացքում պահել են Ուկրաինայի ԶՈՒ-ն[265]։

Սեպտեմբերի 5-ին Մինսկում բանակցություններից հետո ստորագրվեց այսպես կոչված «Մինսկի արձանագրությունը», որով հայտարարվում էր հակամարտության խաղաղ կարգավորման ուղղությամբ քայլերի կատարումը, մասնավորապես՝ երկկողմանի հրադադարը, Դոնբասի առանձին շրջանների ինքնակառավարման հատուկ կարգի մասին օրենքի ընդունումը, ԵԱՀԿ-ի կողմից ռուս-ուկրաինական սահմանի դիտարկումը, պատանդների ազատ արձակումը, համաներումը, ինչպես նաև հումանիտար իրադրության բարելավմանն ու տարածաշրջանի կենսագործունեության վերականգնմանն ուղղված միջոցների ձեռնարկումը[266]։

Սեպտեմբերի 16-ին Գերագույն Ռադան ձեռք բերված համաձայնության հիման վրա երկու օրենք է ընդունել՝ «Դոնբասի առանձին շրջանների ինքնակառավարման հատուկ կարգի մասին» և «Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզի տարածքում իրադարձությունների մասնակիցների նկատմամբ հետապնդումներ և պատիժ թույլ չտալու մասին»։ Համաներման մասին օրենքի պարզաբանման մեջ նշվել է, որ այն տարածվում է Արևելքում մարտերին մասնակցած (բացառությամբ ծանր հանցագործությունների մեջ կասկածյալների և մեղադրյալների և «Բոինգի» կործանման մեղսակցության) վրա, որոնք օրենքի գործողության մեջ մտնելու սկզբից մեկ ամսվա ընթացքում վայր կդնեն զենքը և ազատ կարձակեն պատանդներին[267]։ Հատուկ կարգավիճակի մասին օրենքը նախատեսում էր ինքնակառավարման հատուկ կարգ 3 տարով, ռուսաց լեզվի օգտագործմանն աջակցելը, արդյունաբերական օբյեկտների և ենթակառուցվածքների վերականգնումը, նշված շրջաններում ՌԴ-ի հետ անդրսահմանային համագործակցությունը, տեղի բնակիչներից ժողովրդական ոստիկանության ստեղծումը[268]։

Մինսկի երկրորդ համաձայնագիր խմբագրել

 
Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետություն, 2015 թվականի ապրիլի 24
 
Դոնեցկի Պետրովի շրջանի ռմբակոծիչ ապաստարաններում ուղևորության ժամանակ

2015 թվականի հունվարի կեսերին վերսկսվել են լայնածավալ մարտական գործողությունները։ Դրան նախորդել է Վոլնովախայի մոտ ավտոբուսի գնդակոծումը։

Հունվարի 22-ին իրականացվել է Դոնեցկի հրետակոծությունը։ ԵԱՀԿ հատուկ մոնիթորինգային առաքելության հետազոտությունների համաձայն՝ գնդակոծությունն իրականացվել է ականանետից կամ հրետանային զենքից՝ հյուսիս-արևմտյան ուղղությունից[269]։ Նոր ուժով վերսկսվել են մարտերը Դոնեցկի օդանավակայանում, որն ավարտվել է օդանավակայանի տարածքի անցումը ԴԺՀ զինված կազմավորումների վերահսկողությանը։ Ռազմաճակատի գիծը 1,5-2 կմ-ով տեղափոխվել է օդանավակայանի թռիչքուղուց դեպի հյուսիս։

Հունվարի 23-ին ԴԺՀ-ի ղեկավար Ալեքսանդր Զախարչենկոն հայտարարել Է Դոնեցկի մարզի սահմաններին հասնելու մտադրության մասին և միաժամանակ հրաժարվել է զինադադարի[270] և գերիների փոխանակման շուրջ բանակցություններ սկսելու հետագա նախաձեռնություններից[271]։

Հունվարի 24-ին ԴԺՀ-ի ղեկավարները հայտարարել են Դեբալցևի շրջանում ուկրաինական ուժերին շրջապատելու և Մարիուպոլի վրա հարձակում սկսելու մտադրության մասին։ Նույն օրը Մարիուպոլում գնդակոծվել է «Արևելյան» միկրոշրջանը[272]։

Փետրվարի 10-ին կրակահերթ է տեղի ունեցել Կրամատորսկում հակաահաբեկչական գործողության շտաբի գտնվելու վայրի ուղղությամբ՝ ՌԶՕ-ի օգտագործմամբ։ Արդյունքում տուժել են նաև բնակելի շենքեր այդ շրջանում[273]։

Առավել ակտիվ մարտական գործողություններ են ծավալվել Դեբալցևայի շրջանում, որտեղ ապստամբները գրավել են մի շարք բնակավայրեր, այդ թվում՝ Ուգլեգորսկը։

Զինված դիմակայության այս փուլն ավարտվել է փետրվարի 12-ին Մինսկի համաձայնագրերի ստորագրմամբ, որոնք հայտնի են որպես «Մինսկ-2», որոնցում հայտարարվում էին փետրվարի 15-ից հրադադար, ծանր սպառազինությունների և հրետանու հետքաշում, ընտրությունների անցկացում՝ ուկրաինական օրենսդրությանը համապատասխան, օտարերկրյա զորքերի և տեխնիկայի դուրսբերում, տարածաշրջանի տնտեսական շրջափակման դադարեցում, բոլոր անօրինական խմբերի զինաթափում, Ուկրաինայի վերահսկողությանը սահմանի փոխանցում ընտրություններից հետո և սահմանադրական բարեփոխում ՝ հաշվի առնելով ինքնակառավարման առանձնահատկությունները Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի առանձին շրջաններում։

Չնայած հայտարարված հրադադարին և պայմանավորվածությունների ստորագրմանը, Դեբալցևի գրոհը շարունակվել է, և փետրվարի 18-ին Դեբալցևոն ամբողջությամբ անցել է ապստամբների հսկողության տակ։

Տեղական մարտեր չեզոք գոտում Մինսկի երկրորդ համաձայնագրերից հետո խմբագրել

 
Գորլովկան հրետակոծությունից հետո

«Մինսկ 2»-ի եզրակացությունից հետո հակամարտության կողմերը լոկալ մարտավարական մարտեր են ծավալել չեզոք գոտում՝ անորոշ կարգավիճակով, Ավդեևկա պրոմզոնում և Շիրոկինում՝ փորձելով բարելավել իրենց կրակային վերահսկողությունը այն ճանապարհների նկատմամբ, որոնք անցնում են ճակատային գծի երկայնքով։ Շարունակվել են փոխադարձ կրակոցները, սակայն էապես պակաս արդյունավետությամբ և փոքր տրամաչափի հրետանու օգտագործմամբ։ Գրեթե դադարել են օգտագործվել ռեակտիվ համազարկային կրակի համակարգեր։ Չնայած հակամարտության երկու կողմերի արմատական տարրերի անհամաձայնությանը՝ Պորոշենկոն և ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարները հայտարարել են Մինսկի համաձայնություններին հետևելու և հակամարտության «ռազմական լուծման» բացակայության մասին։

2016 թվականի ամռանը նկատվել է փոխհրաձգությունների և լոկալ մարտերի ակտիվության աճ[274][275]։

2016 թվականի դեկտեմբերի 18-20-ը իրադրությունը կտրուկ սրվել է Դեբալցևի շրջանում, այսպես կոչված, «Սվետլոդարի դուգում»։ Չեզոք գոտում երկու օր կատաղի մարտեր են ընթացել ապստամբների և ուկրաինացի զինվորականների միջև[276]։ Մարտերի ընթացքում երկու կողմերն էլ կիրառել են Մինսկի համաձայնագրերով արգելված խոշոր տրամաչափի հրետանի[277]։ Ապստամբների վարկածով՝ ուկրաինացի զինվորականները փորձել են հավասարեցնել իրենց պաշտպանական գիծը և հարձակման են անցել ապստամբներին գրաված դիրքերից դուրս մղելու նպատակով, սակայն կորուստներ կրելով ստիպված են եղել նահանջել։ Ուկրաինական հրամանատարության վարկածի համաձայն՝ ապստամբներն անմիջապես առաջինն են գրոհել ուկրաինական դիրքերի վրա՝ քողարկելու համար արգելված տրամաչափի հրետանին, սակայն կատաղի մարտերի ընթացքում զգալի կորուստներ են կրել և հետ շպրտվել իրենց դիրքերը։ Բացի այդ, ուկրաինական հրամանատարության վարկածով, հակագրոհի ընթացքում հակառակորդը հետ է մղել 1,5 կմ² տարածք, 2 հենակետ և Սվետլոդարի ջրամբարի մի մասը[278]։

2017 թվականի հունվարի 29-ին Ավդեևկի քաղաքի շրջանում, որը վերահսկվում է ուկրաինական բանակի կողմից, սկսվել են լայնածավալ մարտական գործողություններ և ավելացել է կրակոցների ինտենսիվությունը Դոնեցկ-Յասինովատայա- Ավդեևկա եռանկյունում։ Զոհերի թիվը երկու կողմից էլ տասնյակ է։ Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն հայտարարել էր, որ զանգվածային գնդակոծությունների պատճառով Ավդեևկա քաղաքը մնացել է առանց ջրի, ջերմության և լույսի։ Հակահարձակման արդյունքում ուկրաինացի զինվորականները կարողացել են ամրապնդվել Սպարտակի տակ գտնվող նոր տարածքներում և անցնել ցարական գյուղի շրջանում Դոնեցկի մայրուղին[279][280]։

2017 թվականի նոյեմբերին ԼԺՀ-ում քաղաքական ճգնաժամի սկսվելու կապակցությամբ ուկրաինական բանակը հարձակման է անցել՝ գրավելով ԼԺՀ-ի և ԴԺՀ-ի վերահսկողության տակ գտնվող որոշ տարածքներ[281][282]։ Մասնավորապես, ուկրաինացի զինվորականների կողմից զբաղված են եղել Տրավնևոյե և Գլադոսովո ավանները[283]։

Կողմերի կորուստներ խմբագրել

 
Դոնեցկ
 
Սաուր-Մոգիլա

ՄԱԿ-ի տվյալներով՝ Ուկրաինայում հակամարտության զոհ են դարձել․

  • 2015 թվականի մարտի 27-ի դրությամբ՝ 21 480 մարդ, 6083 մարդ զոհվել է, 15397-ը՝ վիրավորվել[284]
  • 2016 թվականի սեպտեմբերի 30-ի դրությամբ՝ 31 805 մարդ, 9 574 զոհ և 22 231 տուժած
  • 2017 թվականի նոյեմբերի 17-ի դրությամբ՝ 35 081 մարդ, 10 303 զոհ[285] և 24 778 տուժած[286]
  • 2019 թվականի հունվարի դրությամբ՝ 12 800-ից մինչև 13 000 զոհ[22]։

2016 թվականի նոյեմբերին այլ երկրներ փախածների թիվը կազմել է 1,5 միլիոն մարդ, որոնց մեծ մասը Ռուսաստան և Բելառուս է փախել՝ համապատասխանաբար 1,15 միլիոն և 149 հազար։ 7 967 մարդ ապաստան է խնդրել Գերմանիայից, 7 267-ը՝ Իտալիայից, 5 423-ը՝ Լեհաստանից, 3 176-ը՝ Ֆրանսիայից, 2 742-ը՝ Շվեդիայից, 286-ը՝ Մոլդովայից, 80-ը՝ Ռումինիայից, 71-ը՝ Հունգարիայից, 26-ը՝ Սլովակիայից։

Ռուսաստանի Դաշնության Քննչական կոմիտեն հայտարարել է, որ 2017 թվականի փետրվարի 2-ի դրությամբ Ռուսաստանում ուկրաինացի փախստականների թիվը կազմել է 2 302 448 մարդ, նրանցից Ուկրաինայի հարավ-արևելքից՝ 1 039 977 մարդ և 1 361 անչափահաս[287]։

2015 թվականի փետրվարի 8-ին Frankfurter Allgemeine թերթը, վկայակոչելով ռազմական շրջանակներում անանուն աղբյուրներ, հաղորդել Է հակամարտության ընթացքում 50 հազար զոհվածների մասին[288]։

Ուկրաինական կողմի կորուստներ խմբագրել

Անձնակազմի կորուստ խմբագրել

2018 թվականի հոկտեմբերի 16-ին Ուկրաինայի նախագահ Պետրո Պորոշենկոն Լվովի մարզ կատարած այցի ընթացքում հայտնել էր, որ Դոնբասում մարտական գործողությունների ժամանակ զոհվել է 2896 ուկրաինացի զինծառայող[289]։ Նույն օրը Ուկրաինայի գլխավոր զինդատախազ Անատոլի Մատիոսը հայտնել էր, որ Դոնբասում ռազմական գործողությունների ընթացքում ինքնասպանությունների և կանխամտածված սպանությունների պատճառով զոհվել էր գրեթե 900 զինվորական[290]։

2017 թվականի ապրիլի 14-ին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության խոսնակ Անդրեյ Լիսենկոն հայտարարել էր, որ հակամարտության սկզբից զոհվել է 2652 ուկրաինացի զինծառայող, ևս 9578 զինծառայող վիրավորվել է[291]։

Ըստ «Книга пам’яті загиблих» կայքի 2018 թվականի դեկտեմբերի 6-ի դրությամբ բոլոր կառավարական կազմավորումների կորուստները կազմել են 4030 զոհ[292]։

Բացի այդ, Ուկրաինայի բանակի ազգային անվտանգության և գլխավոր շտաբի պաշտոնական տեղեկատվության համաձայն, 2015 թվականի մարտի սկզբին 968 միավոր զրահատեխնիկա է կորել[293]։

Իրինա Գերաշչենկոյի (Դոնբասի հակամարտության կարգավորման գծով Ուկրաինայի նախագահի կողմից նշանակված լիազոր) տվյալներով, որը հրապարակվել էր 2014 թվականի սեպտեմբերի 19-ին, շուրջ 2,4 հազար զինվորական և քաղաքացիական անձինք հաշվառված են Դոնբասում գերիների և անհայտ կորածների ցուցակում[294]։

2016 թվականի հունիսի 11-ին Ուկրաինայի գլխավոր դատախազի տեղակալ-գլխավոր զինվորական դատախազ Անատոլի Մատիոսը մամուլին հայտնել էր, որ ուկրաինական բանակի ոչ մարտական կորուստները հակամարտության երկու տարվա ընթացքում կազմել են 1294 զինծառայող, որոնցից 405-ը մահացել են հիվանդության պատճառով[295]։

 
Զինվորի հուղարկավորություն, 2014 թվականի սեպտեմբերի 11

Հարկ է նաև հաշվի առնել, որ դեռևս Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտության սկզբում ուկրաինական ԶԼՄ-ներում կասկածի տակ էր դրվել Կիևում հրապարակվող կորուստների պաշտոնական վիճակագրությունը[296]։

Օգոստոսի 19-ին «Ուկրաինայի զինվորական մայրեր» իրավապաշտպան կազմակերպությունում հայտարարվել էր Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից երկրի արևելքում ուժային գործողության գոտում իրական ռազմական կորուստները կանխամտածված թաքցնելու մասին։ Կազմակերպության կարծիքով՝ ԱԱՊԽ-ի գաղտնի կարգադրությամբ կորուստների հաշվառման մեջ էին մտնում միայն զինվորականները, այն դեպքում, երբ սպանված ոստիկանների, սահմանապահների, ՈՒԱԾ-ի զինվորականների, ազգային գվարդիայի և տարածքային գումարտակներից կամավորների թիվը գաղտնի էին պահում։ «Զինվորական մայրերի» տվյալներով՝ «միայն Սլավյանսկում կորուստները հարյուրավոր էին»։ Մայրերի կազմակերպությունը նաև հայտարարել էր, որ ապստամբների նահանջից հետո ուկրաինացի զինվորականները բոլոր սպանվածների մարմինները գցել են փոսի մեջ և պարզապես էքսկավատորով ծածկել՝ լրագրողներին ասելով, որ դա ապստամբների կողմից սպանված տեղացիների «զանգվածային թաղում» էր։ Իրավապաշտպան կազմակերպության տվյալներով՝ «վերջին շաբաթներին ամեն օր զոհվում էր 40-ից 60 զինծառայող»[297]։

ՄԱԿ-ի փորձագետները հանգել են այն եզրակացության, որ Դոնբասում մարտերում զոհված և տուժած ուկրաինացի զինվորականների թվի մասին պաշտոնական տվյալները «հակասական են»։ Այս մասին նշվում էր Ուկրաինայում ՄԱԿ-ի դիտորդական առաքելության աշխատանքի արդյունքների մասին զեկույցում։ «ՄԱԿ-ի՝ Ուկրաինայում և ԱՀԿ-ում Մարդու իրավունքների մոնիթորինգային առաքելությունը կարծում էր, որ զոհված ուկրաինացի զինվորականների, քաղաքացիական և զինված խմբավորումների անդամների թվի մասին տվյալները պակաս են եղել հակաահաբեկչական գործողության անցկացման ամբողջ ժամանակահատվածի ընթացքում»,- ասված Էր զեկույցում։ Որպես օրինակ նշվում էր այն փաստը, որ ԱԱՊԽ-ն հայտնել Էր օգոստոսի 24-ից մինչև սեպտեմբերի 12-ն ընկած ժամանակահատվածում 151 զոհվածների մասին, այն դեպքում, երբ Պաշտպանության նախարարությունում հայտարարել էին, որ միայն Իլովայսկի շրջանում և որոշ այլ վայրերում առավել ինտենսիվ մարտերի զոհ էր դարձել հակաահաբեկչական ուժերի 181 մարտիկ։ «Կառավարության կողմից ռազմական կորուստների իջեցման մակարդակը կարելի է նկատել՝ համեմատելով ԱԱՊԽ-ի տրամադրած վիրավորների տվյալները (3277) այն զինծառայողների թվի հետ, որոնք բուժվել են հիմնական զինվորական և քաղաքացիական բժշկական հաստատություններում, որոնք գտնվում են մարտական գործողությունների մոտակա շրջաններում՝ Դնեպրոպետրովսկի, Խարկովի և Զապորոժսկայա։ Նրանց թիվը կազմում էր առնվազն 4800 մարդ»,- ասվում էր զեկույցում։ Բացի այդ, որոշ զինվորականներ թեթև վերքերով բժշկական օգնություն են ստացել հենց մարտի դաշտում, ուստի, հավանաբար, հաշվի չեն առնվել պաշտոնական հաշվետվություններում։ Վիրավորների իրական թիվը կարող էր կրկնակի գերազանցել պաշտոնապես հնչեցված թիվը,- կարծում են նրանք[168][298]։

2015 թվականի ապրիլի 18-ին Զապորոժիեի մարզի Կուշուգում ավանում տեղադրվել էր Անհայտ զինվորի հուշաքարը։ Խաչը տեղադրվել էր գերեզմանատանը։ Խաչի տեղադրման արարողությանը մասնակցել էին Ուկրաինայի բոլոր հիմնական դավանանքների ներկայացուցիչները[299]։

2017 թվականի հոկտեմբերի 6-ին Ուկրաինայի պետական սահմանապահ ծառայության ղեկավարի տեղակալ Վասիլի Սերվատյուկը հայտարարել էր, որ հակամարտության ընթացքում զոհվել էր 69 ուկրաինացի սահմանապահ[300]։

Դասալքություն խմբագրել

Ուկրաինայի գլխավոր զինվորական դատախազ Անատոլի Մատիոսի խոսքով՝ մինչև 2015 թվականի մարտ ռազմական դատախազությունը 17 հազար գործ է հարուցել Ուկրաինայի զինված ուժերից դասալքության փաստով[301]։

2015 թվականի օգոստոսին Մատիոսը նույնպես արձանագրել էր զանգվածային դասալքության դեպքերին։ Նրա խոսքով՝ կազմվել էր ցուցակ, որում ընդգրկված էին 5 հազար ուկրաինացի իրավապահներ և շուրջ 3 հազար զինվորականներ, որոնք անցել էին հակառակորդի կողմը[302]։

Ազդեցություն ռազմական մտքի վրա խմբագրել

Դոնբասի պատերազմը ստիպել է ուշադրություն դարձնել որոշ պահերին, որոնք կարող են ի հայտ գալ ոչ միջուկային հակամարտությունում տեխնիկապես հավասար հակառակորդի հետ բախման ժամանակ[303]։

ԱՄՆ-ի ազգային անվտանգության գործակալությունը 2015 թվականի դեկտեմբերի 23-ին Ուկրաինայի ենթակառուցվածքային էներգետիկ օբյեկտների վրա իրականացված լայնածավալ կիբեռգրոհները համարել էր երկրի արևելքում ռազմական գործողությունների մաս։ ԱԱԳ-ն ենթադրում էր, որ Ուկրաինան կիբերպոլիգոնի է վերածվել զանգվածային կիբեռգրոհների մշակման համար[303]։

ԱՄՆ նախագահի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական, ցամաքային զորքերի գեներալ-լեյտենանտ Հերբերտ Մաքմասթերը և ռազմական փորձագետ Ֆիլ Քարբերն ուշադրություն են դարձրել հակամարտությունում ցողունային և ռեակտիվ հրետանու զանգվածային կիրառմանը՝ նշելով ուկրաինական զորքերի դեմ պայքարի գործում նման մարտավարության բարձր արդյունավետությունը։ Պաշտպանության և ազգային անվտանգության ոլորտի ամերիկացի մասնագետ Կայլ Միզոկամին (Kyle Mizokami) մատնանշել է հակամարտության մեջ ՀԿՌՀ-ի ինտենսիվ կիրառումը, որի կիրառման մասսայականությունը չի զիջում սովորական ցողունային։ Փորձագետների կողմից նաև նշվել էր զորքը թերմոբարիկ զինամթերքով զինելու անհրաժեշտությունը, ընդ որում՝ նշելով բարձրճշգրիտ զինամթերքի վրա ԱՄՆ Զինված ուժերի կենտրոնացման միակողմանի լինելը։ Բացի այդ, Ուկրաինային դիմակայող ուժերը ակտիվորեն կիրառել են նշանառու դրոններ հրետանային հարվածների ճշգրտման համար, որոնք զգալիորեն փոխհատուցել են ժամանակակից բարձրճշգրիտ հրետանային զինամթերքի պակասը[303][304]։

Ռադիոէլեկտրոնային պայքարի միջոցների ակտիվ օգտագործումը (ՌԷԲ) վերածվել է արդյունավետ զենքի։ ՌԷԲ-ը բաղկացած էր ռադիոէլեկտրոնային ճնշումից, դրոններից և կապից, կապի խափանումներից, հակառակորդի կոորդինատների հաշվարկից՝ ըստ ազդանշանի աղբյուրի։ Պատերազմը բացահայտել է ամերիկյան Harris ռազմանավերի կոդավորման թերությունները, որոնք ՌԷԲ-ի միջոցներին թույլ են տվել հեշտությամբ հաշվարկել սեփականատիրոջ դիրքը, որին հաջորդում են հրետանային հարվածները։ Ֆիլ Կարիերը հայտարարել էր զինամթերքի պայթուցիկների հեռահար շարքից հանելու համակարգերի կիրառման մասին։ ՌԷԲ-ի կիրառման վերլուծությունը հանգեցրել էր ամերիկյան բանակում ՌԷԲ-ի միջոցների զարգացման գծի վերանայմանը[303]։

Տնտեսական և հումանիտար հետևանքներ խմբագրել

 
Հակամարտության ընթացքում ավերված բնակելի տուն Լիսիչանսկում
 
Հրդեհ Շախտյորի բնակելի տանը, 2014 թվականի օգոստոսի 3
Հիմնական հոդված՝ Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտության հումանիտար հետևանքներ (2014-2015)

Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտությունը հանգեցրել է հազարավոր խաղաղ բնակիչների մահվան, բնակավայրերի քաղաքացիական ենթակառուցվածքի և կենսապահովման համակարգերի ավերումների, բնակչության կենսամակարդակի նվազման, փախստականների և ներքին տեղահանվածների հսկայական հոսքի, մարդու հիմնարար իրավունքների համատարած խախտումների։

Փախստականներ և պատերազմի զոհեր խմբագրել

ՄԱԿ-ի Փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարի վարչության տվյալներով՝ 2015 թվականի ապրիլի սկզբի դրությամբ Ուկրաինայի բնակիչների ընդհանուր թիվը, որոնք փախել են արտասահման՝ ապաստան փնտրելու կամ օրինական կացության այլ ձևեր գտնելու նպատակով, հասել է 777 000-ի։ Նրանց մեծ մասը գտնվում էր Ռուսաստանում[305]։

Ուկրաինայի սոցիալական քաղաքականության նախարարության տեղեկատվության համաձայն՝ 2019 թվականի փետրվարի 5-ի դրությամբ ներքին տեղահանված անձանց թիվը, որոնք գրանցվել էին 2014 թվականին զինված հակամարտության սկսվելուց ի վեր, կազմել է 1 361 912 մարդ[306]։

Ինչպես հաղորդվում էր ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հարցերով գերագույն հանձնակատարի վարչության զեկույցում, որը պատրաստվել է ՄԱԿ-ի մոնիթորինգային առաքելության աշխատանքի արդյունքների հիման վրա, 2014 թվականի ապրիլի 14-ից մինչև 2019 թվականի փետրվարի 15-ը Դոնբասում զոհվել է առնվազն 3023 քաղաքացիական անձ, իսկ հաշվի առնելով «Մալայզիական ավիաուղիների» ԱԱՆ-17 չվերթի ինքնաթիռի աղետը՝ հակամարտության կապակցությամբ քաղաքացիական բնակչության շրջանում զոհվածների ընդհանուր թիվը կազմում էր առնվազն 3321 մարդ։ Վիրավոր քաղաքացիական անձանց թիվը, ըստ գնահատումների, գերազանցում էր 7000-ը[306]։ Հակամարտության առաջին 10 ամիսներին (2014 թվականի ապրիլի կեսերից մինչև 2015 թվականի փետրվարի կեսերը) բաժին է ընկել քաղաքացիական բնակչության շրջանում բոլոր զոհվածների 81,9 %-ը (2713), իսկ Մինսկի համաձայնությունների կատարման համալիր միջոցառումների ընդունումից հետո՝ 18,1 %-ը (608 զոհ)։

ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչության գնահատմամբ՝ Ուկրաինայում հակամարտության հետ կապված զոհերի ընդհանուր թիվը (2014 թվականի ապրիլի 14-ից մինչև 2019 թվականի փետրվարի 15-ն ընկած ժամանակահատվածում) կազմում է 40-43 հազար։ 12,8-13 հազար զոհ (առնվազն 3321 քաղաքացիական անձ և մոտավորապես 9,5 հազար մարտիկ) և 27,5-30 հազար վիրավոր (մոտավորապես 7-9 հազար քաղաքացիական անձ և մոտավորապես 21-24 հազար մարտիկ)[306]։

Ականապատ վտանգ խմբագրել

ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի հումանիտար հարցերով օգնական Ուրսուլա Մյուլլերի զեկույցի համաձայն՝ 2017 թվականի դրությամբ Դոնբասը աշխարհի ամենակոպիտ տարածաշրջաններից մեկն էր[307]։

Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության տվյալների համաձայն՝ 2018 թվականի մարտի դրությամբ ականազերծման ենթակա է 16 հազար կմ² տարածք[308]։

Տնտեսական վնաս, որը հասցվել է 2014 թվականի մարտական գործողություններով խմբագրել

Ինչպես նշում է ԱՄՀ-ն, 2014 թվականին Ուկրաինայի տնտեսությունը կրճատվել է 7-7,5 %-ով՝ հիմնականում արևելքի հակամարտության պատճառով[309]։ Մինչև երկրի արևելքում ռազմական հակամարտության սկսվելը Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի ներդրումը Ուկրաինայի ՀՆԱ-ում կազմում էր շուրջ 25 %[310]։ Այլ տվյալներով՝ Դոնբասը խաղաղ ժամանակ ապահովել է Ուկրաինայի ՀՆԱ-ի 16 %-ը և դրա արտահանման 27 %-ը[311].։

2014 թվականի մարտական գործողությունների ընթացքում ամենից շատ տուժել են այն ճյուղերը, որոնց հիմնական ներուժը կենտրոնացած էր երկրի արևելքում՝ կոքսի և նավթամշակման արտադրանքի, քիմիական արտադրանքի, մետալուրգիական արտադրանքի և մեքենաշինության արտադրանքի արտադրությունը։ Դոնեցկի մարզում արդյունաբերական արտադրությունը 2014 թվականի սեպտեմբերին նվազել է 59,5 %-ով՝ նախորդ տարվա համեմատությամբ, Լուգանսկի մարզում՝ 85 %-ով։ 2014 թվականի սեպտեմբերին Ուկրաինայում ածխի արդյունահանումը նախորդ տարվա համեմատությամբ կրկնակի նվազել է, ընդ որում ամենամեծ անկումը գրանցվել է Դոնեցկի մարզում[310]։

Տարածաշրջանում աշխատանքը կանգնեցրել են 93 հանքերից 69-ը։ Սննդամթերքի արտադրությունը նվազել է 25-30 տոկոսով[312]։ 2017 թվականին ՄԱԿ-ի Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպությունը ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի հաշվետվության մեջ հայտնել Է Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում պարենային ճգնաժամի առկայության մասին։ Ըստ տվյալների՝ կառավարության կողմից չվերահսկվող շրջանների մարդկանց շուրջ 26 %-ը և տարածաշրջանի վերահսկվող շրջանների բնակչության 15 %-ը չափավոր կամ լրջորեն ապահովված չեն եղել պարենով[313]։ Համաշխարհային պարենային ծրագրի հետազոտության տվյալներով՝ ԴԺՀ/ԼԺՀ-ի տարածքներում բնակվող մի շարք սննդամթերքների, առաջին հերթին՝ մսամթերքի սահմանափակ հասանելիություն ունեն, իսկ ականապատված մեծ տարածքների պատճառով գյուղմթերքները չեն կարող զբաղվել գյուղատնտեսությամբ, մասնավորապես՝ բանջարեղենի աճեցմամբ[314]։

Ենթակառուցվածքի և քաղաքացիական օբյեկտների ոչնչացում խմբագրել

ՄԱԿ-ի տվյալներով՝ 2014 թվականի սեպտեմբերին մարտական գործողությունների հետևանքով երկու մարզերի ենթակառուցվածքները 440 միլիոն ԱՄՆ դոլարի վնաս են կրել։ Փլուզվել է գրեթե 2000 շենք, Դոնեցկում աշխատանքը դադարեցրել է ձեռնարկությունների ավելի քան 70 տոկոսը (նրանցից շատերը հանքեր են, որոնք ածուխ են մատակարարել Ուկրաինայի մնացած շրջանների ձեռնարկությունների և էլեկտրակայանների համար)։ Գործարանների մի մասը տուժել է անմիջապես հրետակոծություններից, մի մասը զրկվել է ենթակառուցվածքից և հոսանքազրկվել. մարտական գործողությունների ընթացքում ավերվել են երկաթուղային ճանապարհները և վնասվել էլեկտրահաղորդման գծերը[310]

2014 թվականի սեպտեմբերի սկզբի տվյալներով՝ Լուգանսկի մարզում վնասվել և ավերվել են ավելի քան 3700 օբյեկտներ (դրանցից 123-ը՝ կոմունալ սեփականության, 57-ը՝ պետական, 3516-ը՝ մասնավոր)։ Լուրջ վնասվածքներ են ստացել բնակարանային շինարարության 123 օբյեկտ, էլեկտրամատակարարման 3311 օբյեկտ, առողջապահության 21 հաստատություն, 65 հանրակրթական ուսումնական հաստատություն, ինչպես նաև ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի օբյեկտներ, ճանապարհատրանսպորտային ենթակառուցվածքի 74 օբյեկտ և 65 արդյունաբերական օբյեկտ[315][316][317]։

Մարտական գործողությունները լուրջ հարված են հասցրել առողջապահական համակարգին։ ԱՀԿ-ի տվյալներով՝ 2014 թվականի սեպտեմբերի սկզբի դրությամբ մարտական գործողությունների գոտում 32 բժշկական հաստատություններ ամբողջությամբ շարքից հանվել են, 17 հիվանդանոցներ վնասվել են գնդակոծությունների հետևանքով, բայց շարունակել են գործել, բուժանձնակազմի շուրջ 70 տոկոսը հարկադրված Է եղել լքել հակամարտության գոտիները Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում։ Արդյունքում շատ երեխաներ, Հղի կանայք և վիրավորները զրկվել են բժշկական ծառայությունների պատշաճ հասանելիությունից[317][318][319][320][321]։

Փորձագետների տվյալներով՝ 2014 թվականի աշնանը Դոնբասում ոչնչացվել է 30 կամուրջ, ամբողջությամբ ոչնչացվել է 4585 բնակելի տուն[322][323], ավերվել է հազար կիլոմետր ավտոմոբիլային ճանապարհներ, վնասվել է 58 ջերմաէլեկտրակայան[312][317][324][325]։

Տնտեսական շրջափակում խմբագրել

2014 թվականի դեկտեմբերի 1-ից Ուկրաինայի իշխանությունները գործողության մեջ են դրել «տարածաշրջանում սոցիալ-տնտեսական իրադրության կայունացման» խիստ միջոցներ, որոնք ուղղված են ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի անվերահսկելի տարածքների դեմ, ինչը փաստացի նշանակում էր ֆինանսատնտեսական շրջափակման հաստատում[35] Մասնավորապես, դադարեցվել է այդ տարածքների բնակչությանը կենսաթոշակների և սոցիալական նպաստների վճարումը և բյուջետային հիմնարկների (առողջապահություն, կրթություն, էներգետիկայի ոլորտի ձեռնարկություններ) աշխատակիցների աշխատավարձերը։ Ուկրաինայի նախարարների կաբինետը հանձնարարել է մինչև դեկտեմբերի 1-ը տարհանել բյուջետային հաստատությունները, ձեռնարկությունները և կազմակերպությունները Կիևի վերահսկողության տակ գտնվող Դոնբասի շրջաններից։ Բյուջետային հաստատությունների աշխատակիցները, որպեսզի պահպանեն աշխատավարձի իրավունքը, պետք է դուրս գային տարհանվող պետական հաստատությունների հետ, իսկ թոշակառուներն ու այլ սոցիալական վճարումների իրավունք ունեցող մարդիկ՝ մինչև դեկտեմբերի 1-ը գրանցվել Ուկրաինայի այլ շրջաններում ներքին վերաբնակիչների կողմից[326]։

2014 թվականի վերջին Դոնբասում դադարեցրել են աշխատանքը խոշորագույն պետական «Օչադբանկն» ու ուկրաինական երկաթուղիները («Ուկրզալիզնիցյա»)։ Օչադբանկը միակ Ուկրաինական բանկն է, որն աշխատում էր Կիևի վերահսկողության տակ գտնվող Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի տարածքներում,-հայտարարել Է Դոնեցկի և Լուգանսկի մասնաճյուղերը համապատասխանաբար Կրամատորսկ և Սևերոդոնեցկ տեղափոխելու մասին։ Ուկրաինական բանկերի ճնշող մեծամասնությունը աշխարհազորայինների կողմից վերահսկվող տարածքներում աշխատանքը դադարեցրել է դեռ 2014 թվականի ամռանը[326]։

Գոտու մուտք և ելք Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից վերահսկվող տարածքում իրականացվող հակաահաբեկչական գործողությունն իրականացվում էր միայն անցակետերի միջոցով, և միայն «համակարգող խմբերի» կողմից տրված անցումներով[327]։ Մուտքի համակարգի ներդրումից հետո շատ բնակիչներ լրացուցիչ խնդիրներ ունեցան ուկրաինական անցակետեր հատելու և սոցիալական նպաստներ ստանալու հարցում[328]։

2015 թվականի հունիսին արգելք էր սահմանվել վառելիքի (բենզինի և գազի), սննդամթերքի և դեղորայքի սահմանազատման գծով անձնական օգտագործման համար (բացառությամբ հումանիտար օգնության)[329]։ Չճանաչված հանրապետություններում պարենամթերքը հիմնականում ներկրվում է Ռուսաստանից։

Հունիսի 22-ին Ուկրաինան ամբողջությամբ փակել է ավտոբուսային հաղորդակցությունը ԴԺՀ-ից և ԼԺՀ-ից։

2017 թվականի հունվարին կամավորական գումարտակների վետերանները և ուկրաինական ազգայնական կազմակերպությունների ակտիվիստներն սկսել են երկաթուղու շրջափակումը Լուգանսկի և Դոնեցկի մարզերում՝ պահանջելով դադարեցնել առևտուրը Ուկրաինայի իշխանություններին չվերահսկվող տարածքների հետ[330]։ Արդեն փետրվարին ԴԺՀ-ում և ԼԺՀ-ում գտնվող մետալուրգիական գործարաններին հումքի մատակարարումների տրանսպորտային շրջափակման հետևանքով դադարեցին։

Փետրվարի վերջին ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարներ Ալեքսանդր Զախարչենկոն և Իգոր Պլոտնիցկին համատեղ հայտարարություն են արել, որում ուկրաինական իշխանություններից պահանջել են վերացնել Դոնբասի շրջափակումը մինչև մարտի 1-ը, Հակառակ դեպքում ԴԺՀ-ն և ԼԺՀ-ն պատասխան տնտեսական միջոցներ կձեռնարկեն՝ արտաքին կառավարում կմտցնեն Ուկրաինական իրավասության բոլոր ձեռնարկություններում, որոնք աշխատում են ԴԺՀ-ում և ԼԺՀ-ում և կդադարեն ածուխ մատակարարել Ուկրաինային։ ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարները խոստովանել են, որ շրջափակման հետևանքով շատ ձեռնարկություններ արդեն դադարեցրել են իրենց աշխատանքը, և հայտարարել են «բոլոր արտադրական գործընթացները վերակառուցելու և դրանք Ռուսաստանի և այլ երկրների շուկաներ ուղղելու մտադրության մասին»[331]։ Նույն օրը ԴԺՀ-ի ղեկավար Ալեքսանդր Զախարչենկոն հրամանագիր է ստորագրել Դոնբասում գոյություն ունեցող սահմանազատման գծի՝ ԴԺՀ-ի պետական սահմանի կարգավիճակի շնորհման մասին։

Մարտի 16-ին Պորոշենկոն զիջումների է գնացել ռադիկալներին և հրամանագիր է ստորագրել, որով գործողության մեջ է դրվել Ազգային անվտանգության խորհրդի 2017 թվականի մարտի 15-ի «Ուկրաինայի ազգային անվտանգության հիբրիդային սպառնալիքներին հակազդելու անհետաձգելի լրացուցիչ միջոցառումների մասին» որոշումը[332][333]։

Երկաթուղային հաղորդակցության դադարեցումը ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի կողմից վերահսկվող տարածքների և Ուկրաինայի մնացած մասի միջև հանգեցրել է ածուխի մատակարարումների լիակատար դադարեցմանը[334]։ Հետագայում Ուկրաինան ածխաքար էր գնում Ռուսաստանից և Բելառուսից։

Միջազգային արձագանք խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Ուկրաինայի արեւելքում զինված հակամարտությանը միջազգային արձագանք

Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտությունը միջազգային լայն արձագանք է առաջացրել։ Պետությունների և կազմակերպությունների արձագանքը ներառել է դիվանագիտական գործիքների զգալի սպեկտր՝ դատապարտող բանաձևերի ընդունումից մինչև պատժամիջոցների սահմանումն ու հակամարտության երկու կողմերին հանդերձանքի մատակարարումը։

 
Անգելա Մերկելը, Պետրո Պորոշենկոն և Վլադիմիր Պուտինը 2014 թվականի հունիսի 6-ին Նորմանդիայում

Ուկրաինայի իրադրության վերաբերյալ իր յոթերորդ զեկույցում ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչության մոնիթորինգային առաքելությունը 2014 թվականի նոյեմբերին հայտնել Է Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտությանը Ռուսաստանից զինծառայողների մասնակցության մասին[207] Ուկրաինայի իրադրության վերաբերյալ ութերորդ զեկույցում ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչության մոնիթորինգային առաքելությունը 2014 թվականի դեկտեմբերին նշել է օտարերկրյա մարտիկների մասնակցությունը հակամարտությանը, ինչպես նաև այն, որ Ուկրաինայի իշխանությունների մարտիկներից մի քանիսում ճանաչել են ռուս զինծառայողներին[13]

Միջազգային հանրությունը փորձում է հակամարտությունը դիվանագիտական մեթոդներով լուծել միջազգային խորհրդակցությունների, միջնորդական և բազմակողմ հանդիպումների և բանակցությունների միջոցով։ Մասնավորապես՝

  • Ուկրաինայի վերաբերյալ Ժնևյան հայտարարություն է ստորագրվել 2014 թվականի ապրիլի 17-ին Ժնևում ԱՄՆ-ի, Ռուսաստանի, ԵՄ-ի և Ուկրաինայի ներկայացուցիչների կողմից
  • տեղի են ունեցել Ուկրաինայի հարցով կոնտակտային խմբի հանդիպումները Ուկրաինայի, Ռուսաստանի և ԵԱՀԿ-ի ներկայացուցիչների հետ, որոնց արդյունքը, մասնավորապես, դարձել է 2014 թվականի սեպտեմբերի 5-ի Մինսկի արձանագրությունը
  • տեղի են ունեցել «Նորմանդական քառյակի»՝ Գերմանիայի, Ֆրանսիայի, Ուկրաինայի և Ռուսաստանի ղեկավարների հանդիպումները, որոնց արդյունքը դարձել է 2015 թվականի փետրվարի 12-ի Մինսկի երկրորդ համաձայնագիրը։

Օտարերկրյա կամավորների քրեական հետապնդում խմբագրել

2014-2016 թվականներին Ուկրաինայում զինված հակամարտության սկսվելուց կարճ ժամանակ անց մի շարք երկրներ քրեական պատասխանատվություն են սահմանել իրենց քաղաքացիների համար՝ այլ պետության տարածքում մարտական գործողություններին անհատույց մասնակցելու համար։ Մինչ Ուկրաինայում ռազմական գործողությունների սկսվելը այդ երկրների օրենսդրությունը քրեական կարգով պատժում էր միայն վարձկանության համար, այսինքն՝ վճարովի հիմունքներով մարտերին մասնակցելու համար։

Այն երկրները, որտեղ դատապարտվել են Ուկրաինայի մարտական գործողություններին մասնակցած քաղաքացիները․

  •   Բելառուս
    • 2015 թվականին քրեական գործ է հարուցվել Վասիլի Պարֆենկովի նկատմամբ վարձկանության համար, որը կռվել է Ուկրաինայի կողմից[335]։ 2016 թվականի մարտին Բելառուսի ՆԳՆ-ն հայտարարել էր Ուկրաինայում կռվող քաղաքացիների նկատմամբ 135 քրեական գործ հարուցելու մասին[336]։ 2016 թվականի ապրիլին Բելառուսի քրեական օրենսգրքում ներառվել են հոդվածներ, որոնք նախատեսում են մինչև 5 տարվա ազատության սահմանափակում կամ 2-ից մինչև 5 տարվա ազատազրկում՝ Բելառուսի քաղաքացու (կամ Բելառուսում բնակվող քաղաքացիություն չունեցող անձի) անշահախնդիր մասնակցության համար, օտարերկրյա պետության տարածքում հակամարտող կողմերից մեկի զինված կազմավորման գործում, ինչպես նաև զինված հակամարտությանը, առանց պետության լիազորության ռազմական գործողություններին մասնակցելու համար։ Կամավորների պատրաստման, հավաքագրման, ուսուցման կամ ֆինանսավորման մեջ մեղավոր անձանց նկատմամբ քրեական օրենսգրքի փոփոխությունները նախատեսում են 5-10 տարվա ազատազրկում։ 2017 թվականի սեպտեմբերին դատապարտվել է երկու տարվա ազատազրկման ազատության սահմանափակման համար Ալեքսեյ Երշովը, որը մասնակցել է ԴԺՀ-ի կողմից մարտական գործողություններին։ Երշովը դարձել է 361-3-րդ հոդվածով դատապարտված առաջին քաղաքացին[337]։
  •   Միացյալ Թագավորություն
    • 2017 թվականի հուլիսին Մեծ Բրիտանիայում դատապարտվել էր 5 տարվա և 4 ամսվա ազատազրկման գործազուրկ Բենջամին Ստիմսոնը, որը 2015 թվականին կամավոր մեկնել էր ԴԺՀ և մի քանի ամսվա ընթացքում գտնվել չճանաչված հանրապետության տարածքում[338]։ Նա մարտական գործողություններին չի մասնակցել, բայց ծառայել է ԴԺՀ զինված ուժերի թիկունքային ստորաբաժանումում՝ երբեմն մեկնելով առաջապահ դիրքեր[339]։
  •   Ղազախստան
    • Քրեական օրենսգրքի «մասնակցությունը զինված հակամարտությանը օտարերկրյա պետության տարածքում» հոդվածը նախատեսում է մինչև 7 տարվա ազատազրկում[340]։ 2014 թվականի դեկտեմբերին ձերբակալվել է կամավոր Վդովենկոն, որը վերադարձել է ԼԺՀ-ից (դատապարտվել է 5 տարվա ազատազրկման խիստ ռեժիմի համար[341]): 2015 թվականին Ղազախստանում դատապարտել են ևս չորս կամավորների, որոնք կռվել են Ուկրաինայում (նրանցից մեկը պայմանական ժամկետ է ստացել, իսկ մյուս երեքը՝ ազատազրկման իրական ժամկետներ)[342]։ 2016 թվականին քրեական գործ էր հարուցվել ԴԺՀ-ից վերադարձած Մաքսիմ Երմոլովի նկատմամբ[342]։
  •   Լատվիա
    • 2015 թվականին Լատվիայի քրեական օրենսգիրքը լրացվել է երեք հոդվածներով, որոնք ուղղված են լատվիացի կամավորների դեմ, որոնք կռվում են ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի կողմից։ 77.1 հոդվածը նախատեսում է մինչև 10 տարվա ազատազրկում «Լատվիայի Հանրապետության սահմաններից դուրս տեղի ունեցող զինված հակամարտությանը ակտիվ մասնակցության համար, որն ուղղված է պետության տարածքային անձեռնմխելիության կամ քաղաքական անկախության դեմ»[343]։ 77.2-րդ հոդվածի համաձայն՝ «այն կողմին, ում գործունեությունն ուղղված է պետության տարածքային ամբողջականության կամ քաղաքական անկախության դեմ», ֆինանսական կամ գույքային օգնության տրամադրման համար նախատեսված է նաև մինչև 10 տարվա ազատազրկում[343]։ 77.3-րդ հոդվածը նախատեսում է մինչև 8 տարվա ազատազրկում՝ «Լատվիայի Հանրապետության սահմաններից դուրս տեղի ունեցող զինված հակամարտությանը հակաիրավական մասնակցության համար»[343]։ Արդեն 2015 թվականի նոյեմբերին Լատվիայի երկու քաղաքացիների դեմ քրեական գործեր են հարուցվել Դոնբասում պատերազմին մասնակցելու համար[344]։ 2016 թվականին ձերբակալվել է Լատվիայի ոչ քաղաքացի, որին մեղադրանք է առաջադրվել 77.1 հոդվածով[345]։ Ձերբակալված Արտյոմ Սկրիպնիկը կռվել է ԼԺՀ-ի կողմում և վիրավորվել[346]։
  •   Սերբիա
    • 2014 թվականին պատասխանատվություն է սահմանվել նույն արարքի համար՝ վեց ամսից մինչև 6 տարվա ազատազրկում մեկ անձի համար, մինչև 8 տարվա ազատազրկում կազմակերպված խմբի անդամի համար[347]։ 2015 թվականի հուլիսի կեսերին Սերբիայում դատապարտվել էին Դոնբասից ութ կամավորներ. նրանց 3-ից մինչև 5 տարի պայմանական ազատազրկման էին դատապարտել[348]։ 2017 թվականի նոյեմբերին Սերբիայի դատախազությունը ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի կողմից կռված քաղաքացիների դեմ 45 քրեական գործ էր հարուցել[349]։
  •   Էստոնիա
    • Պետության իշխանություններն Ուկրաինային 2016 թվականին հանձնել են Էստոնիայի քաղաքացի Վլադիմիր Պոլյակովին քրեական հետապնդելու համար, որին Ուկրաինայի իշխանությունները մեղադրել են ԼԺՀ-ի կողմից մարտական գործողություններին մասնակցելու մեջ[350]։
  •   Ռուսաստան
    • 2014 թվականին երկրում ստեղծվել է իրավական բազա, որը թույլ է տալիս պատասխանատվության ենթարկել այլ պետության տարածքում մարտերին անհատույց մասնակցելու համար․ «Դաշնային օրենքով չնախատեսված զինված կազմավորմանը մասնակցելը, ինչպես նաև օտարերկրյա պետության տարածքում տվյալ պետության օրենսդրությամբ չնախատեսված զինված կազմավորմանը մասնակցելը, Ռուսաստանի Դաշնության շահերին հակասող նպատակներով պատժվում է ազատազրկմամբ՝ հինգից տասը տարի ժամկետով, ազատազրկմամբ՝ մեկ տարուց երկու տարի ժամկետով»[351]։ 2014 թվականի հոկտեմբերին քրեական գործ էր հարուցվել ՌԴ Քրեական օրենսգրքի 359-րդ հոդվածի 3-րդ մասով՝ Ռուսաստանի քաղաքացի Ռոման Ժելեզնովի նկատմամբ «զինված հակամարտությանը վարձկանի մասնակցության» համար[352], որը կռվում էր Ուկրաինայի կողմից[353]։ 2018 թվականի մարտին Ռոման Ժելեզնովը հեռակա կարգով դատապարտվել էր 4 տարվա ազատազրկման[352]։
  •   Հունգարիա
    • 2018 թվականի ապրիլին Կրիստիան Լ.-ն, որը կռվում էր ԴԺՀ-ի կողմից, հունգարական դատարանի կողմից մեղավոր է ճանաչվել «զինված ընդհարումներին մասնակցող զինված խմբին արգելված միանալու համար»։ Դատավճիռը երկու տարի էր։

Այն երկրները, որտեղ քրեական պատասխանատվություն են սահմանել Ուկրաինայում կռված քաղաքացիների նկատմամբ, բայց դատապարտումների փաստերի մասին տեղեկություններ չկան․

  •   Ղրղզստան
  • 2015 թվականին քրեական օրենսգիրքը լրացվել է 226-4-րդ հոդվածով[354], որը Ղրղզստանի քաղաքացու համար նախատեսում է «օտարերկրյա պետության տարածքում զինված հակամարտություններին կամ ռազմական գործողություններին մասնակցելու համար վարձկանության նշանների բացակայության դեպքում» պատիժ՝ 5-ից մինչև 8 տարի ազատազրկում (նախնական համաձայնությամբ կամ կազմակերպված հանցավոր խմբի կողմից այդ արարքը կատարելու դեպքում՝ 8-12 տարի ժամկետով)[355]։
  •   Չեռնոգորիա
    • Իշխանությունները քրեական պատասխանատվություն են սահմանել իր տարածքում մշտապես բնակվող անձանց՝ այլ երկրների տարածքում մարտական գործողություններին մասնակցելու համար[356]։

Ուկրաինայի իշխանությունները օտարերկրյա կամավորներին, որոնք կռվում էին ԼԺՀ-ի և ԴԺՀ-ի համար (բացի Ռուսաստանի քաղաքացիներից), սկզբում չեն հետապնդել.մինչև 2017 թվականը նրանց նկատմամբ ոչ մի դատավճիռ Ուկրաինական դատարաններ չեն կայացրել։ Առաջին օտարերկրյա կամավորը (չհաշված Ռուսաստանի քաղաքացիներին) դարձել Է Բրազիլիայի քաղաքացի Ռաֆայել Մարկես Լուսվարգին[357]։ Կիևի Պեչերսկի շրջանային դատարանի դատավճռով նա 2017 թվականի հունվարին դատապարտվել էր 13 տարվա ազատազրկման՝ ինքնահռչակ ԴԺՀ-ի կողմից մարտերին մասնակցելու համար ունեցվածքի բռնագրավմամբ[358], սակայն դատավճիռը չեղյալ էր հայտարարվել վերաքննիչ դատարանի կողմից ընթացակարգային խախտումների պատճառով, իսկ խափանման միջոցը փոխվեց կալանքից անձնական պարտավորությամբ՝ երկու ամիս ժամկետով[359]։ 2018 թվականի մայիսին Լուսվարգին կրկին կալանավորվել է[360] և 2019 թվականի մայիսի 2-ին կրկին դատապարտվել 13 տարվա ազատազրկման[361]։ 2018 թվականի հունվարին Ուկրաինայի դատարանը 10 տարվա ազատազրկման էր դատապարտվել ԼԺՀ-ի կողմից մարտերին մասնակցելու համար (ինչպես նաև հրազեն և ռազմամթերք պահելու և կրելու համար) Ռուսաստանի քաղաքացի Վիկտոր Ագեևը[362]։

Իրավական որակավորում խմբագրել

Ուկրաինայի արևելքում հակամարտության միասնական իրավական գնահատական գոյություն չունի։ Այսպես, Amnesty International-ը ուղղակիորեն հայտարարել է ռազմական գործողություններին ռուս զինծառայողների մասնակցության մասին[363]։ Դրա հետ մեկտեղ Human Rights Watch-ը Ուկրաինայի արևելքում հակամարտությունը դիտարկել է որպես ոչ միջազգային բնույթի զինված հակամարտություն[364]։ Էմորիի համալսարանի իրավունքի պրոֆեսոր Լաուրի Բլանկը պնդում է, որ որոշակի հանգամանքներում հակամարտությունը կարող է ճանաչվել միջազգային[365]։ Սուրբ Թովմասի համալսարանի իրավունքի պրոֆեսոր Ռոբերտ Դելահանթին հայտարարում է Ուկրաինայի դեմ Ռուսաստանի Դաշնության ագրեսիայի մասին՝ նշելով, որ այն սկսվել Է Ղրիմի միացումից[366]։ Ամերիկացի լրագրող Նոլան Պետերսոնը՝ նախկինում զինվորականը «Ուկրաինայում ոչ թե քաղաքացիական պատերազմ է, այլ ներխուժում» վերնագրով հոդված է հրապարակել[367]։ Այնուամենայնիվ, Լյուբլյանայի համալսարանի քաղաքագիտության պրոֆեսոր Անտոն Բեբլերը նշել է, որ ի տարբերություն Ղրիմի, Արևելյան Ուկրաինայի տարածքում դեռևս ոչ ոք չի արձանագրել ռուսական կանոնավոր զինված ուժերի ստորաբաժանումների ներկայությունը[368]։

Ռուս գիտնականները, մասնավորապես Ի. Կոտլյարովը, գերադասում են կենտրոնանալ ռազմական հանցագործությունների վրա, որոնք կատարվել են հակամարտության ընթացքում, քան նրա որակավորումների վրա[369]։ Սակայն որոշ ռուս գիտնականներ, մասնավորապես, Կ. Պ. Սավրիգան, պնդում է, որ եթե մի կողմ թողնենք հակամարտությանը ռուսական զորքերի անմիջական մասնակցության հարցը, ապա այն, միևնույն է, կարող է ճանաչվել միջազգային, եթե ապացուցվի, որ Ռուսաստանի Դաշնությունը ԼԺՀ և ԴԺՀ զինված կազմավորումների նկատմամբ «արդյունավետ վերահսկողություն է իրականացրել»[370]։ Նա նաև պնդում է, որ նույնիսկ ապստամբներին ընդհանուր օգնությունը կարող է բավարար լինել հակամարտությունը որպես միջազգային որակելու համար, սակայն այդ դեպքում Ռուսաստանի Դաշնությունը պատասխանատու չի համարվի ապստամբների գործողությունների համար (որոնց նկատմամբ կկիրառվեն միջազգային հակամարտություններում գործող ավելի խիստ կանոններ) և նրա գործողությունները չեն կազմի ագրեսիայի ակտ, քանի որ այդպիսի որակումը, ՄՏԲԽ-ի որոշմանը համապատասխան, հնարավոր է բացառապես հումանիտար նկատառումներից ելնելով[371]։ Սավրիգան նաև նշում է, որ գոյություն ունեցող միջազգային օրինակարգում նույնիսկ ռուսական ագրեսիայի փաստի հաստատման դեպքում Ուկրաինան չի կարող հասնել Ռուսաստանի Դաշնության դեմ միջազգային իրավունքի ոչ մի իրավաբանորեն պարտավորեցնող միջոցի[370]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 «Украина: МККК призывает все стороны соблюдать нормы международного гуманитарного права - MKKK» (ռուսերեն). 2014 թ․ հուլիսի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հուլիսի 19-ին. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 19-ին.
  2. ↑ «Украина: идет подготовка к масштабной операции по доставке гуманитарной помощи». Международный комитет Красного Креста. 2014-15-08.
  3. ↑ Заявление МИД России по событиям на Украине на сайте МИД России, 29.08.2014
  4. ↑ Песков: не стоит преувеличивать влияние Путина на ополченцев Донбасса Արխիվացված 2015-10-01 Wayback Machine :: РосБизнесКонсалтинг
  5. ↑ Турчинов объявил о начале антитеррористической операции на юго-востоке Украины // Вести.ua, 07.04.2014
  6. ↑ Правила ликвидации террористов в Украине
  7. ↑ 7,0 7,1 Турчинов подписал указ о начале антитеррористической операции
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Турчинов объявил о начале силовой операции в Донецкой области // Lenta.ru, 15.04.2014
  9. ↑ «Антитеррористическая операция в Харькове: хроника событий» (ռուսերեն). РИА Новости Украина. 2014 թ․ ապրիլի 8. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 19-ին.
  10. ↑ «ДНР провозгласила себя суверенным государством» (ռուսերեն). ՌԻԱ Նովոստի. 2014 թ․ մայիսի 12. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 12-ին.
  11. ↑ «Луганск и Донецк проголосовали за независимость» (ռուսերեն). РИА Новости. 2014 թ․ մայիսի 12. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 19-ին.
  12. ↑ 12,0 12,1 Газета РБК, 26.12.2014
  13. ↑ 13,0 13,1 Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. Report on the human rights situation in Ukraine, 15 December 2014
  14. ↑ Минские соглашения делают вашингтонскими // Коммерсантъ, 13.02.2019.
  15. ↑ К проблеме Донбасса подходят миротворчески // Коммерсантъ, 21.09.2017.
  16. ↑ С Украиной так не договаривались // Коммерсантъ, 19.01.2018.
  17. ↑ Пётр Порошенко подписал закон о реинтеграции Донбасса // Коммерсантъ, 20.02.2018
  18. ↑ Красный Крест фактически признал, что на Украине идет гражданская война // ИТАР-ТАСС, 23.07.2014
  19. ↑ «Глава делегации Красного Креста в Украине: Мы оцениваем ситуацию на Донбассе как немеждународный вооруженный конфликт». Forbes Украина. 2014 թ․ հոկտեմբերի 10. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
  20. ↑ Ukraine: Mounting evidence of war crimes and Russian involvement Արխիվացված 2015-02-08 Wayback Machine // Amnesty International, 07.09.2014(անգլ.)
  21. ↑ «Украина: Множатся доказательства военных преступлений и российского вмешательства» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հուլիսի 19-ին. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 19-ին.
  22. ↑ 22,0 22,1 ООН: Жертвами конфликта на Востоке Украины стали почти 13 000 человек
  23. ↑ ООН: жертвами войны в Донбассе стали более 3,3 тыс. мирных граждан // Коммерсантъ, 03.11.2019
  24. ↑ Украине нужен новый старт // Deutsche Welle, 23.02.2014 // «Однако в густонаселенных регионах востока и юга Украины последним указам из Киева оказывается серьезное сопротивление. Здесь бывший президент пользовался политической поддержкой»
  25. ↑ Есть ли шанс удержать русскоязычную Украину? // Christian Science Monitor, перевод ИноСМИ.ру
  26. ↑ Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине (отчёт БДИПЧ от 12 мая 2014 года)
  27. ↑ Яценюк объявил охоту на сепаратистов по всей стране // Vesti.ua, 16.03.2014
  28. ↑ Gordon M. Hahn Ukraine Over the Edge: Russia, the West and the “New Cold War”. — McFarland, 2018-01-14. — 368 с. — ISBN 9781476628752
  29. ↑ «Украина готовится отразить «вторую волну спецоперации РФ»». Reuters (ռուսերեն). 2014 թ․ ապրիլի 7. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  30. ↑ Российские диверсанты и сепаратисты подняли мятеж на востоке // ЛІГАБізнесІнформ, 13.04.2014
  31. ↑ «Турчинов ответит антитеррористической операцией на волнения востока Украины» (ռուսերեն). Интерфакс. 2014 թ․ ապրիլի 7.
  32. ↑ Турчинов: против взявших оружие применят антитеррористические меры | РИА Новости
  33. ↑ «МВД Украины: в Харькове проходит спецоперация» (ռուսերեն). РИА Новости. 2014 թ․ ապրիլի 8. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 20-ին.
  34. ↑ «Харьковская народная республика. Почему активизировалась дискуссия об угрозе дестабилизации в регионе». lenta.ru. 2016 թ․ հոկտեմբերի 13. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 20-ին.
  35. ↑ 35,0 35,1 «В Запорожье вернулись активисты, задержанные в Харькове за захват ОГА | Репортер UA». reporter-ua.com. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 20-ին.
  36. ↑ СНБО начинает масштабную АТО с привлечением Вооруженных Сил — Турчинов | Украинская правда
  37. ↑ СНБО решил начать антитеррористическую операцию с привлечением ВСУ, — Турчинов — Александр Турчинов — Украина | РБК Украина
  38. ↑ «СНБО принял решение привлечь войска к антитеррористической операции на востоке - Турчинов». // Укрінформ. 2014 թ․ ապրիլի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 21-ին.
  39. ↑ Указ Президента Украины № 405/2014
  40. ↑ Александр Турчинов подписал указ о начале спецоперации на востоке Украины. И. о. президента лично возглавил штаб по её проведению // «Коммерсантъ» от 14.04.2014
  41. ↑ Секретарь СНБО Украины: батальон нацгвардии отбыл на «передовую» // РИА Новости, 15.04.2014
  42. ↑ Самопровозглашённые в Донецке и Луганске «народные республики» признаны террористическими организациями // «Эхо Москвы» — 2014. — 17 мая 2014.
  43. ↑ Порошенко объявил о начале операции объединённых сил в Донбассе
  44. ↑ 30 квітня розпочалась операція Об’єднаних сил із відсічі та стримування збройної агресії Росії на Донбасі — Президент підписав Указ(ուկր.)
  45. ↑ В Украине ввели военное положение
  46. ↑ Военное положение в Украине: указ Порошенко вступил в силу
  47. ↑ Заявление руководства Донецкой Народной Республики
  48. ↑ МВД Украины объявило о создании спецподразделений по охране порядка // РИА Новости, 15.04.2014
  49. ↑ В Украине создано 30 спецподразделений особого назначения — Арсен Аваков Արխիվացված 2014-12-23 Wayback Machine(ուկր.) // 17 июня 2014 года
  50. ↑ В АТО на востоке Украины принимают участие 50 тысяч украинских мужчин, — Яценюк Արխիվացված 2020-02-21 Wayback Machine — Zik, 11 августа 2014
  51. ↑ Аваков: почти 10 тыс. бойцов Нацгвардии и МВД участвуют в спецоперации // ՌԻԱ Նովոստի, 17.08.2014
  52. ↑ Батальоны Правого сектора не подчинены Украине — комбат — Корреспондент.net, 14 октября 2014
  53. ↑ На данный момент три добровольческих батальона никому не подчиняются — чиновник — «Главком», 09.10.2014 г.
  54. ↑ Батальоны ОУН и «Правого сектора» не могут легализовать из-за амбиций командиров,— Генштаб — Телеканал новостей «24», 10 февраля 2015
  55. ↑ Ярош и Правый сектор на блокпосту в зоне АТО — видео // Корреспондент.нет, 8 июля 2014
  56. ↑ ДУК «Правий сектор» адаптується до Збройних сил — заступник міністра оборони — Радіо «Свобода», 03.05.2015
  57. ↑ Бійці батальйону «ОУН» стали розвідниками у складі ЗСУ — ТСН, 18 травня 2015
  58. ↑ 58,0 58,1 Отряд «Погоня» воюет в Донбассе. Потерь нет Արխիվացված 2014-10-23 Wayback Machine — Белорусский партизан, 04/09/2014
  59. ↑ Андрей Билецкий: «Половина „Азова“ говорит на русском языке. Но они умирают и убивают за Украину» // «LB.ua», 10.12.2014
  60. ↑ 60,0 60,1 Киев: против ополченцев воюют иностранные наемники // Вести.ру, 06.08.2014
  61. ↑ Кровавое сафари: иностранцы отстреливают украинцев, как животных // Вести.ру, 12.07.2014
  62. ↑ Задержанные испанцы: наемники из Испании воюют в батальоне «Азов»
  63. ↑ На Украине официально признали участие иностранцев в спецоперации
  64. ↑ Ополченцы захватили под Перевальском шведского наемника-неонациста
  65. ↑ Что делает шведский снайпер в украинском батальоне
  66. ↑ Батальйон «Донбас» просить про громадянство для іноземних добровольців // Радіо Свобода, 18.06.2014
  67. ↑ Полторак обещает помочь с гражданством бойцам, воюющим на стороне АТО | Украинская правда
  68. ↑ Вести. Ru: Киев признал, что за Украину воюют иностранные наемники
  69. ↑ Чеченцы из Австрии воюют на востоке Украины
  70. ↑ На Донбассе воюет батальон имени Джохара Дудаева — 24, 25 октября 2014
  71. ↑ Tschetschenen aus Österreich als Kämpfer in der Ostukraine // DiePresse.com
  72. ↑ Украина ищет в выданном боевике бойца. Закончено дело участника ИГ, экстрадированного в Россию // Газета «Коммерсантъ» № 52 от 26.03.2019
  73. ↑ 73,0 73,1 Белорусы пойдут воевать за Украину // Газета.Ру, 08.07.2014
  74. ↑ «Тактычная група «Беларусь» аб'яднае беларускіх дабраахвотнікаў ва Украіне».
  75. ↑ Сражающиеся на Украине грузинские легионеры — кто они? — Русская служба Би-би-си, 16 января 2015
  76. ↑ ОБСЕ сообщила о грузинских наемниках в Донбассе // Коммерсантъ, 22.09.2016
  77. ↑ «Грузинский легион» вышел из состава бригады ВСУ // Коммерсантъ, 06.01.2018
  78. ↑ ВСУ отрицает существование особого «Грузинского легиона» // Коммерсантъ, 06.01.2018
  79. ↑ «Никогда не было». В ВСУ опровергли существование «грузинского легиона».
  80. ↑ Загреб: Хорватские добровольцы участвуют в боях на Украине
  81. ↑ Андрей Горянов, Ольга Ившина (2015 թ․ մարտի 31). ««Боец „спецназа ДНР": помощь России была решающей»». «Русская служба Би-би-си». BBC.com. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 1-ին.
  82. ↑ ««В ДНР назвали провокацией данные об участии военных из РФ в боях за Дебальцево»». «Говорит Москва». 2015 թ․ մարտի 31. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 1-ին.
  83. ↑ «Польський доброволець: Я вірю в Україну». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 28-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 21-ին.
  84. ↑ Полная версия эксклюзивного интервью главы МИД РФ Сергея Лаврова RT // RT
  85. ↑ Власть Украины усмирит Восток частной военной компанией Արխիվացված 2020-02-21 Wayback Machine // The Kiev Time. — 26 марта 2014
  86. ↑ МИД Украины: никакие иностранные граждане в АТО участия не принимают. lb.ua
  87. ↑ «Einsatz gegen Separatisten: Ukrainische Armee bekommt offenbar Unterstützung von US-Söldnern» (գերմաներեն). Spiegel. 2014 թ․ մայիսի 11. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 28-ին.
  88. ↑ 88,0 88,1 «СМИ: На Украине воюют наёмники из охранной фирмы США». Deutsche Welle. 2014 թ․ մայիսի 11. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 28-ին.
  89. ↑ СМИ: в спецоперации Киева на востоке Украины участвуют около 400 американских солдат
  90. ↑ Наёмники в Донбассе: наличие не доказано // Би-би-си
  91. ↑ EU Council conclusions on Ukraine
  92. ↑ Conclusions of the special meeting of the European Council, 16 July 2014
  93. ↑ 93,0 93,1 Ъ — «НАТО не стремится к конфронтации с Россией»
  94. ↑ Турчинов: Украина введет военное положение в случае обострения ситуации в Донбассе
  95. ↑ 95,00 95,01 95,02 95,03 95,04 95,05 95,06 95,07 95,08 95,09 Девять стран предоставили гуманитарную помощь украинской армии на 120 млн долларов — УНИАН, 12.03.2015
  96. ↑ Украина станет противотанковой. Американские военные поставки могут изменить баланс сил в Донбассе // Коммерсантъ, 25.12.2017
  97. ↑ Организации Литвы и Латвии передали украинским военным 5 тонн гумпомощи  — LB.ua, 19 сентября 2014
  98. ↑ Грузия передала Украине 12 тонн гуманитарной помощи — Новое Время, 12 сентября 2014
  99. ↑ «Lietuva perduos karinę paramą Ukrainai». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 21-ին.
  100. ↑ Александр Шарковский Война на юго-востоке Украины меняется качественно. Больше года длится противостояние ополчения Донбасса и вооружённых сил Незалежной. — Независимое военное обозрение, 22.05.2015.
  101. ↑ Изгнание Беса
  102. ↑ Десять донских казаков погибли под Луганском
  103. ↑ «Добровольцы — не наёмники». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 6-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 12-ին.
  104. ↑ «Заява Міністерства закордонних справ України щодо виконання Мінських домовленостей». Прес-центр (ուկրաիներեն). МЗС України. 2016 թ․ փետրվարի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 1-ին.
  105. ↑ Министр обороны Украины: «У пособников Путина танков больше, чем у Бундесвера»
  106. ↑ Дмитрий Гордон (2017 թ․ հոկտեմբերի 1). «Анатолий Матиос, главный военный прокурор Украины, в программе "Гордон". Выпуск от 01.10.2017». www.112.ua. «112 Украина». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
  107. ↑ «Матиос озвучил количество кадровых военных РФ, боевиков и оружия на Донбассе». www.112.ua. «112 Украина». 2017 թ․ հոկտեմբերի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
  108. ↑ Ополченцы сообщают о боях в районе КПП «Мариновка» на границе с Россией // Интерфакс/Ведомости, 24.07.2014
  109. ↑ Батальон Кальмиус
  110. ↑ Из чего состоит «ДНР»: схема иерархии сепаратистов. — Зеркало недели, 27 июня 2014
  111. ↑ Украинские силовики взяли Славянск и Краматорск под полный контроль Արխիվացված 2018-11-23 Wayback Machine — РБК, 06.07.2014
  112. ↑ Министр обороны ДНР Стрелков заявил о подготовке Донецка к обороне Արխիվացված 2014-07-14 Wayback Machine. — РБК, 06.07.2014
  113. ↑ Разыскиваемый СБУ «Стрелок» признался, что привёл отряд в Славянск из Крыма. — Radio Free Europe/Radio Liberty, 12 июля 2014.
  114. ↑ Донбасс: силы самообороны намерены стоять до конца — Вести. Ru, 16.05.2014
  115. ↑ Стрелков покинул пост министра обороны ДНР — rus.DELFI.ee 11 сентябрь 2014
  116. ↑ В «ЛНР» сообщили о 3 погибших из-за обстрела базы батальона ополченцев // ՌԻԱ Նովոստի-Украина, 11.07.2014
  117. ↑ Андрей Смирнов Смена караула Харизматичные лидеры Новороссии ушли в тень Արխիվացված 2014-10-31 Wayback Machine // Профиль, 15.08.2014
  118. ↑ Александр Коц Министр обороны ЛНР: В армии юго-востока люди почти со всей Украины — и со Львова, и с Одессы // Կոմսոմոլսկայա պրավդա, 03.06.2014
  119. ↑ Народное ополчение Луганской области собирается в наступление на Запад — УНН, 22 апреля 2014
  120. ↑ Батальон «Призрак» на страже Луганска — Газета.ru
  121. ↑ Руслан МельниковВ ЛНР разоружилось подразделение «Русь» // Российская газета, 02.04.2015
  122. ↑ «В ЛНР был убит командир ГБР «Бэтмен» Александр Беднов - ИА REGNUM». ИА REGNUM (ռուսերեն). Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 19-ին.
  123. ↑ 123,0 123,1 По следам донбасских сепаратистов: кто воюет на стороне ДНР? — DW, 17.07.2014
  124. ↑ Ходаковский поддержал единство Украины — vz.ru, 13 августа 2014 г.
  125. ↑ Журналист рассказал, из кого состоит батальон «Восток». — УНИАН, 01.06.2014.
  126. ↑ Несколько волонтеров из Испании прибыли в Донецк для помощи населению
  127. ↑ Иностранцы: «Я приехал на Украину, чтобы воевать за…» — Русская служба Би-би-си, 1 сентября 2014 г.
  128. ↑ «На востоке Украины воюют более 100 граждан Германии». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 28-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 22-ին.
  129. ↑ Ультраправый сектор
  130. ↑ 130,0 130,1 130,2 130,3 Опрос dpa: В рядах сепаратистов на Украине есть восточные европейцы
  131. ↑ «ДНР и Киев обменялись пленными». TUT.BY. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 22-ին.
  132. ↑ СБУ задержала Головореза из Бразилии, воевавшего за ДНР: видео
  133. ↑ Британца осудили в Манчестере за помощь ополченцам Донбасса
  134. ↑ За что воюют сербские четники на востоке Украины?
  135. ↑ «Сербские наемники: дело Принципа?». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
  136. ↑ Война и мир Платона — Российская газета,11.09.2014
  137. ↑ «Мамай», боец батальона «Восток»: «Мы, осетины, православные. Те, кто хотят быть с Россией, — наши братья» — Дождь, 30 мая 2014
  138. ↑ К ополченцам на юго-востоке Украины присоединились бойцы израильского батальона «Алия»
  139. ↑ Посол Израиля в Украине: «Батальон „Алия“» не воюет на стороне сепаратистов
  140. ↑ «Батальон „Алия“» из Израиля никогда не воевал в Донбассе // Телеканал «Интер», 27.06.2014
  141. ↑ «СБУ продовжує оприлюднювати дані найманців — учасників ЧВК «Вагнера»». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 28-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 22-ին.
  142. ↑ 142,0 142,1 Фермы для «диких гусей» Արխիվացված 2016-06-29 Wayback Machine — Новая газета, 11.06.2014
  143. ↑ Russian agitators infiltrate eastern Ukraine // USA Today, April 7, 2014
  144. ↑ Украинский кризис расколол российскую оппозицию — Русская служба BBC, 5 июня 2014 г.
  145. ↑ Бенес Айо: боец «Интербригад» — DELFI, 29 января 2015
  146. ↑ Интервью с экспертом по вопросам националистических движений Вячеславом Лихачевым//Громадське телебачення, 19.08.2014
  147. ↑ В донецком аэропорту убит Пятница — Вести.ру, 1 февраля 2015
  148. ↑ Казаки занимают Донбасс — Независимая газета, 21.05.2014
  149. ↑ Среди ополченцев в Луганске и Донецке есть добровольцы-ингуши — Евкуров
  150. ↑ Президент Ингушетии рассказал о воюющих на Украине ингушах
  151. ↑ Глава Северной Осетии рассказал, воюют ли осетины на востоке Украины
  152. ↑ Батальон Ляшко получил доказательство, что на Донбассе воюют кадыровцы Արխիվացված 2014-05-30 Wayback Machine // Укринформ
  153. ↑ 153,0 153,1 Chechens loyal to Russia fight alongside east Ukraine rebels Արխիվացված 2015-09-24 Wayback Machine — Reuters, Dec 10, 2014
  154. ↑ Батальон «Смерть»: «У Новороссии будет свой гимн» Արխիվացված 2015-02-27 Wayback Machine — Спектр, 19 ноября 2015
  155. ↑ «За два дня в Донецке погибли шесть человек - ополченцы и медики». ՌԻԱ Նովոստի. 2014 թ․ մայիսի 30. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 27-ին.
  156. ↑ «Груз 200. Продолжение». Новая газета. 2014 թ․ հունիսի 3. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 27-ին.
  157. ↑ Сепаратисты в Донбассе сообщают об усилении своих отрядов за счёт «резервов» в том числе из России
  158. ↑ Премьер ДНР рассказал о полученном из России подкреплении
  159. ↑ «Ukraine rebel movement faces uncertain future». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 22-ին.
  160. ↑ В Кремле опровергли заявления премьера ДНР о поставках оружия из РФ
  161. ↑ Премьер ДНР поблагодарил армию за «поставки» военной техники
  162. ↑ Проханов А. А. «Кто ты, „Стрелок“?» // Завтра : газета. — 2014-11-20. — № 47 (1096).
  163. ↑ Премьер ДНР рассказал о воюющих на Украине российских добровольцах
  164. ↑ Максим Юсин, Янина Соколовская, Иван Сафронов, Сергей Горяшко Немощь обратилась за помощью
  165. ↑ Чуркин спустя десятки заседаний ООН признал, что на Донбассе воюют россияне
  166. ↑ Сегодня в Костроме похоронили десантника Анатолия Травкина, погибшего на востоке Украины
  167. ↑ Максим Солопов. Расследование РБК: откуда на Украине российские солдаты «РБК», 02.10.2014
  168. ↑ 168,0 168,1 Report on the human rights situation in Ukraine 16 September 2014
  169. ↑ НАТО призывает Кремль прекратить «незаконную военную операцию» в Украине Արխիվացված 2015-10-01 Wayback Machine // Голос Америки
  170. ↑ Совет Европы признал присутствие российских войск в Украине — решение Комитета министров // Интерфакс-Украина
  171. ↑ «RESOLUTION ON HE CONTINUATION OF CLEAR, GROSS AND UNCORRECTED VIOLATIONS OF OSCE COMMITMENTS AND INTERNATIONAL NORMS BY THE RUSSIAN FEDERATION». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
  172. ↑ Евросоюз призвал Россию немедленно вывести войска из Украины // УНИАН
  173. ↑ Постпред РФ при ОБСЕ заявляет о десяти российских военных на Украине // Интерфакс, 28.08.2014
  174. ↑ Минобороны России опровергло утверждения НАТО о участии военных РФ в конфликте на Украине // ИТАР-ТАСС, 23.08.2014
  175. ↑ Чижов: НАТО, США и ЕС не представили доказательств нахождения солдат РФ на Украине // ИТАР-ТАСС, 28.08.2014
  176. ↑ «Американская сторона постоянно ссылается на данные, предоставленные украинскими властями». Совбез ООН по предложению России провел экстренную встречу // «Коммерсантъ FM» от 14.04.2014
  177. ↑ Совбез ООН не поверил России. Госдепартамент США обвинил Москву по десяти пунктам // «Коммерсантъ» от 14.04.2014
  178. ↑ 178,0 178,1 Ведомости (2014 թ․ մայիսի 2). «МИД России потребовал немедленно прекратить». www.vedomosti.ru. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 21-ին.
  179. ↑ «Большая пресс-конференция Владимира Путина» (ռուսերեն). kremlin.ru. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 21-ին. «В нашем общественном сознании то, что происходит на юго-востоке Украины, действительно карательная операция, но она проводится сегодняшними киевскими властями, а не наоборот»
  180. ↑ «Путин пригрозил последствиями за "карательную операцию" на Украине». РБК. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 21-ին.
  181. ↑ «Путин потребовал прекратить «карательную операцию» на Украине». lenta.ru. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 21-ին.
  182. ↑ «Кремль вновь заверил в отсутствии российских войск на Украине». lenta.ru. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 21-ին.
  183. ↑ «Большая пресс-конференция Владимира Путина» (ռուսերեն). kremlin.ru. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 21-ին. «Российской армии на территории Донбасса нет. Но там действительно созданы определённые военные милицейские формирования, которые являются самодостаточными и готовы отразить любые крупномасштабные военные акции против Донбасса. Мы считаем, что это соответствует интересам тех людей, которые проживают на этой территории...»
  184. ↑ «Большая пресс-конференция Владимира Путина» (ռուսերեն). kremlin.ru. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 21-ին. «Мы никогда не говорили, что там нет людей, которые занимаются решением определённых вопросов, в том числе в военной сфере, но это не значит, что там присутствуют регулярные российские войска. Почувствуйте разницу»
  185. ↑ Гиркин: Россия воюет на два фронта Արխիվացված 2022-06-08 Wayback Machine «Росбалт», 17.11.2015
  186. ↑ Russia Moves Artillery Units Into Ukraine, NATO Says // The New York Times, 22.08.2014(անգլ.)
  187. ↑ 187,0 187,1 НАТО обвинило Россию в переброске артиллерийских расчетов на Украину Արխիվացված 2014-10-27 Wayback Machine // РБК, 22.08.2014
  188. ↑ В НАТО заявили о российских военных на Украине // Интерфакс, 28.08.2014
  189. ↑ Натовский военачальник сообщил о прибытии на восток Украины российской военной техники «Интерфакс», 12.11.2014
  190. ↑ 'Полина Химшиашвили'. Донбасс горячеет: Киев и ополченцы готовятся к возобновлению войны «РБК», 12.11.2014
  191. ↑ Представители ОБСЕ опровергли движение военной техники из России на Украину // Интерфакс, 28.08.2014
  192. ↑ Генсек ОБСЕ заявил, что не видел российских войск на востоке Украины
  193. ↑ Генсек ОБСЕ заявил, что не видел в Донбассе подразделений российской армии
  194. ↑ Fighting in the Ukraine persists before cease-fire deadline
  195. ↑ «Последние новости от Специальной мониторинговой миссии ОБСЕ в Украине на основе информации, поступившей по состоянию на 27 сентября 2015». ОБСЕ. 2015 թ․ սեպտեմբերի 28. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
  196. ↑ Лейва, Мария (2015 թ․ հոկտեմբերի 2). «Наблюдатели ОБСЕ обнаружили на Украине систему залпового огня «Буратино»». РБК. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
  197. ↑ Zverev, Anton (2015 թ․ հոկտեմբերի 2). «Deadly Russian rocket system spotted in Ukraine for first time». Reuters. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
  198. ↑ СММ ОБСЕ не подтверждает присутствие на Донбассе российских войск, — Заньер
  199. ↑ Loading
  200. ↑ «Противник не найден: миссия ОБСЕ не обнаружила на Донбассе войска РФ | Мнения | АиФ Украина». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 23-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 23-ին.
  201. ↑ «Архивированная копия». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 6-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 20-ին.
  202. ↑ La situation dans le Donbass en Ukraine: entretien avec le chef de l’OSCE — RFI
  203. ↑ «Замглавы миссии ОБСЕ отрекся от слов о присутствии России в Донбассе». РБК. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 26-ին.
  204. ↑ Amy Mackinnon. «Counting the Dead in Europe's Forgotten War» (անգլերեն). Foreign Policy. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 26-ին.
  205. ↑ ООН не может подтвердить сообщения о вводе российских войск на Украину // ИТАР-ТАСС, 28.08.2014
  206. ↑ Daily Press Briefing by the Office of the Spokesperson for the Secretary-General
  207. ↑ 207,0 207,1 Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights Report on the human rights situation in Ukraine 15 November 2014
  208. ↑ Paul Roderick Gregory. «International Criminal Court: Russia's Invasion Of Ukraine Is A 'Crime,' Not A Civil War» (անգլերեն). Forbes. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 24-ին.
  209. ↑ В Гааге в Международном суде ООН начнутся слушания по иску Украины против России
  210. ↑ «Мы вернёмся к теме Крыма». Рекс Тиллерсон считает невозможным изменение санкционного режима без решения украинского вопроса // «Коммерсантъ» от 13.12.2017
  211. ↑ Курт Волкер представил сайт о противодействии агрессии России на Украине // Коммерсантъ, 22.02.2019
  212. ↑ Countering Russia’s Aggression in Ukraine
  213. ↑ МИД вручил России ноту относительно нарушения режима на границе
  214. ↑ Путин поручил ФСБ усилить режим охраны госграницы с Украиной
  215. ↑ Муженко: Украина не воюет с регулярными частями армии РФ // РИА Новости Украина, 29.01.2015
  216. ↑ «МУЖЕНКО: Є ФАКТИ УЧАСТІ ГРОМАДЯН РФ ТА РОСІЙСЬКИХ АРМІЙЦІВ У НЕЗАКОННИХ ЗБРОЙНИХ ФОРМУВАННЯХ НА ДОНБАСІ». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 29-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 24-ին.
  217. ↑ Украинские вооруженные силы не сражаются с регулярными частями ВС России — глава Генштаба ВСУ // Интерфакс, 29.01.2015
  218. ↑ Інтерв’ю начальника Генштабу ЗСУ генерал-полковника Віктора Муженка // Міністерство оборони України, 17.04.2015
  219. ↑ «Количество российских военных на Донбассе не изменилось», — генерал-полковник Степан Полторак // Міністерство оборони України, 17.04.2015
  220. ↑ «Украина не может доказать присутствие войск РФ на Донбассе: сделано резонансное заявление». Апостроф (ռուսերեն). Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 10-ին.
  221. ↑ Киев признал, что у него нет доказательств присутствия армии РФ в Донбассе
  222. ↑ Глава военной разведки Франции: Россия никогда не готовила военного вторжения на Украину // ИТАР-ТАСС, 11.04.2015
  223. ↑ Французская разведка: Россия никогда не готовила вторжение на Украину // ՌԻԱ Նովոստի, 11.04.2015
  224. ↑ «Commission de la défense nationale et des forces armées» (ֆրանսերեն). Официальный сайт Национального собрания Франции. 2015 թ․ մարտի 25. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 11-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 15-ին. «L'OTAN avait annoncé que les Russes allaient envahir l'Ukraine alors que, selon les renseignements de la DRM, rien ne venait étayer cette hypothèse – nous avions en effet constaté que les Russes n'avaient pas déployé de commandement ni de moyens logistiques, notamment d'hôpitaux de campagne, permettant d'envisager une invasion militaire et les unités de deuxième échelon n'avaient effectué aucun mouvement. La suite a montré que nous avions raison car, si des soldats russes ont effectivement été vus en Ukraine, il s'agissait plus d'une manœuvre destinée à faire pression sur le président ukrainien Porochenko que d'une tentative d'invasion»
  225. ↑ Макрон назвал Россию агрессором на востоке Украины // Интерфакс, 26.06.2017
  226. ↑ «Восстание Юго-Востока - с чего всё началось (ФОТО ВИДЕО)». Известия в Украине. 2014 թ․ ապրիլի 7. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 1-ին.
  227. ↑ «Донецк провозгласил себя суверенной республикой». Интерфакс. 2014 թ․ ապրիլի 7.
  228. ↑ В Харькове вслед за Донецком провозглашена «народная республика» // Lenta.ru, 08.04.2014
  229. ↑ «МВД Украины: в Харькове проходит антитеррористическая операция». Газета.ру. 2014 թ․ ապրիլի 8.
  230. ↑ «Для арестованных митингующих в Харькове устроили передачу вещей». ՌԻԱ Նովոստի. 2014 թ․ ապրիլի 11.
  231. ↑ «МВД: Среди захватчиков Харьковской ОГА — 14 ранее судимых». ЛІГАБізнесІнформ. 2014 թ․ ապրիլի 10. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 11-ին.
  232. ↑ Украинские силовики переходят в контрнаступление. Милиция взяла под контроль здание облгосадминистрации в Харькове // «Коммерсантъ» от 08.04.2014
  233. ↑ «Семнадцать километров мы шли маршем через границу»
  234. ↑ «Игорь Стрелков: в ночь с 11 на 12 апреля мы пересекли границу». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 16-ին.
  235. ↑ Сепаратисты захватили городотдел милиции и горсовет в Енакиево. ЛИГАБизнесИноформ
  236. ↑ «В Макеевке захватили мэрию». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ օգոստոսի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 25-ին.
  237. ↑ В Мариуполе захвачено здание городского совета // 0629.com.ua
  238. ↑ В Горловке захватили милицию и водрузили российский флаг // Московский комсомолец : газета. — 14.04.2014.
  239. ↑ В Харцызске митингующие захватили мэрию. Росбалт, 14.04.2014.
  240. ↑ Частью Донецкой Народной Республики стали Ждановка и Кировское Արխիվացված 2014-04-19 Wayback Machine // Կոմսոմոլսկայա պրավդա ։ газета. — 14.04.2014.
  241. ↑ Во время перестрелки в Мариуполе ополченцы тяжело ранили бойца из «Азова» Արխիվացված 2014-06-16 Wayback Machine. Вести, 13.06.2014.
  242. ↑ В Луганске объявлена народная республика. Лента. ру, 28.4.2014.
  243. ↑ Провозглашена «Луганская народная республика» (видео)
  244. ↑ Провозглашение акта независимости Луганской Народной республики
  245. ↑ Луганскую ОГА захватили в считанные минуты.
  246. ↑ В Луганске без боя захватили прокуратуру.
  247. ↑ ТАСС.
  248. ↑ В Луганской и Донецкой областях подвели итоги референдума Արխիվացված 2014-05-15 Wayback Machine.
  249. ↑ От Нормандии до Берлина. 19 октября состоялась очередная встреча лидеров Германии, Франции, России и Украины // Журнал «Коммерсантъ Власть» № 42 от 24.10.2016
  250. ↑ Три месяца войны: как шли бои на юго-востоке Украины
  251. ↑ Air attack on pro-Russian separatists in Luhansk kills 8, stuns city // CNN, 02.06.2014
  252. ↑ Последние новости от Специальной мониторинговой миссии ОБСЕ в Украине — на основе информации, полученной по состоянию на 28 мая 2014 г., 18:00 (по киевскому времени) | OSCE
  253. ↑ «Обстановка в Горловке, куда прибыли ополченцы из Славянска, спокойная». // Сетевое издание «ՌԻԱ Նովոստի». 5.07.2014. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
  254. ↑ «Мэрия Донецка призвала горожан не выходить из дома без необходимости». // Сетевое издание «ՌԻԱ Նովոստի». 5.07.2014. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
  255. ↑ Екатерина Мирная, Сергей Осипов. Переломный момент. После Славянска стороны опять сядут за стол переговоров? // Аргументы и факты. — 2014. — № 28 (1757) за 9 июля. — С. 2, 6. (Ստուգված է 7 Նոյեմբերի 2015)
  256. ↑ Мумин Шакиров «ДНР — фикция. Решения принимают другие» // Радио Свобода, 27.06.2014
  257. ↑ «Ukraine Suffers Harsh Defeat in Eastern Town». The Wall Street Journal. 2014 թ․ սեպտեմբերի 2. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
  258. ↑ Ukraine: A Catastrophic Defeat
  259. ↑ «Pro-Russia rebels confident after making gains». The Washington Post. 2014 թ․ օգոստոսի 30. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
  260. ↑ «Battle-hit Ukraine village picks up the pieces». The Washington Post. 2014 թ․ սեպտեմբերի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  261. ↑ «Russian soldier: 'You're better clueless because the truth is horrible'». The Guardian. 2014 թ․ սեպտեմբերի 3. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
  262. ↑ См.[257][258][259][260][261]
  263. ↑ В Луганске начали раздавать российскую гумпомощь
  264. ↑ Ополченцы вышли к Азовскому морю в районе Новоазовска
  265. ↑ Ополченцы взяли аэропорт Луганска после трех месяцев осады Արխիվացված 2014-09-03 Wayback Machine // РБК, 01.09.2014
  266. ↑ Оригинал протокола
  267. ↑ Трудности статуса: парламент Украины принял законы о Донбассе | РИА Новости
  268. ↑ Офіційний портал Верховної Ради України
  269. ↑ «Spot report by the OSCE Special Monitoring Mission to Ukraine (SMM), 22 January 2015: Shelling Incident on Kuprina Street in Donetsk City» (անգլերեն). ОБСЕ. 22.01.2015. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 23-ին.
  270. ↑ Лидер ДНР объявил о планах «наступать до границ Донецкой области» // РБК, 23.01.2014
  271. ↑ Искатели отключений // Газета «Коммерсантъ» № 11 от 26.01.2015, стр. 1
  272. ↑ Spot report by the OSCE Special Monitoring Mission to Ukraine (SMM), 24 January 2015: Shelling Incident on Olimpiiska Street in Mariupol
  273. ↑ Ukraine conflict: Battles rage ahead of Minsk talks
  274. ↑ Сценарий 2014-го: террористы вновь активизировались на Донбассе — Гражданская оборона, 21.06 — YouTube
  275. ↑ «Порошенко: военного решения проблемы Донбасса не существует» (ռուսերեն). ՌԻԱ Նովոստի. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 21-ին.
  276. ↑ Украинская армия начала артподготовку в районе Логвиново: Украина: Бывший СССР: Lenta.ru
  277. ↑ Ресурс заблокирован — Resource is blocked
  278. ↑ Ресурс заблокирован — Resource is blocked
  279. ↑ В Украине рассказали о «вранье» Пескова, крупных потерях РФ и успешном контрнаступлении ВСУ под Авдеевкой Արխիվացված 2019-09-02 Wayback Machine, 31.01.2017
  280. ↑ Бои за Авдеевку. Почему под Донецком возобновились боевые действия?, 31.01.2017
  281. ↑ ДНР пошла спасать ЛНР и подпустила к себе украинцев
  282. ↑ Украинцы воспользовались хаосом в Луганске и пошли в наступление
  283. ↑ Наступление ВСУ в Донбассе сорвал болтливый волонтер
  284. ↑ «История конфликта на юго-востоке Украины. Досье (обн. 2015)». ТАСС. 2014 թ․ նոյեմբերի 1. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 23-ին.
  285. ↑ включая гражданское население, украинских силовиков, вооруженцев ОРДЛО и 298 пассажиров рейса MH17
  286. ↑ Statement of the High Commissioner for Human Rights on cooperation and assistance to Ukraine in the field of human rights
  287. ↑ СМИ о СК — Следственный комитет Российской Федерации
  288. ↑ «Военные круги: до 50 000 погибших». Frankfurter Allgemeine. 2015 թ․ փետրվարի 8.
  289. ↑ «На Донбассе за время боевых действий погибло 2 896 украинских военных, - Порошенко». «112 Украина». 2018 թ․ հոկտեմբերի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 19-ին.
  290. ↑ «За время боевых действий на Донбассе из-за убийств и самоубийств погибли почти 900 военных, - Матиос». «112 Украина». 2018 թ․ հոկտեմբերի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 19-ին.
  291. ↑ За время АТО погибли 2652 военнослужащих, — Минобороны
  292. ↑ Книга пам’яті загиблих
  293. ↑ Радио «Свобода»: «Генштаб: на сході України загинув 1541 військовий». 02.03.2015
  294. ↑ Корреспондент.нет: «На Донбассе пропали без вести или попали в плен около 2,4 тысячи человек — Ирина Геращенко». 19.09.2014
  295. ↑ ««Небоевые потери Украины за время АТО составляют 1,3 тыс. военных, 405 из которых – из-за болезни»». «Интерфакс-Украина». 2016 թ․ հունիսի 11. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 11-ին.
  296. ↑ ИТАР—ТАСС: «Царёв: Киев занижает данные о потерях украинской армии». 6.08.2014
  297. ↑ ИТАР—ТАСС: «„Солдатские матери Украины“ заявили о сокрытии военными массовых потерь в зоне АТО». 19.08.2014
  298. ↑ Zn.ua: «ООН: Украинские власти могут занижать данные о потерях сил АТО». 09.10.2014
  299. ↑ В Запорожье поставили памятник погибшим героям АТО
  300. ↑ В Адміністрації Держприкордонслужби відбулася зустріч з прикордонниками, які отримали поранення в районі проведення АТО
  301. ↑ Главный военный прокурор: к ответственности привлечены 17 тысяч дезертиров // Украинская правда, 03.03.2015
  302. ↑ В Киеве насчитали восемь тысяч перешедших на сторону ополчения силовиков: Украина: Бывший СССР: Lenta.ru
  303. ↑ 303,0 303,1 303,2 303,3 «Военные уроки Донбасса с точки зрения американцев». inosmi (ռուսերեն). 2017 թ․ սեպտեմբերի 13. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
  304. ↑ Kyle Mizokami (2017 թ․ ապրիլի 8). «США следует бояться реактивной артиллерии России». National Interest (ռուսերեն). Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
  305. ↑ Гуманитарные потребности в Украине огромны, но доноры не спешат на помощь. Центр новостей ООН, 08 апреля 2015
  306. ↑ 306,0 306,1 306,2 Доклад Управления Верховного комиссара ООН по правам человека о ситуации с правами человека в Украине, 16 ноября 2018 года — 15 февраля 2019 года
  307. ↑ «Արխիվացված պատճենը» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ հոկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 28-ին.
  308. ↑ З початку бойових дій перевірено близько 26 тис. га територій та знищено понад 340 тис. вибухонебезпечних предметів — полковник Максим Комісаров
  309. ↑ «По подсчетам МВФ экономика Украины в прошлом году упала на 7-7,5 % / Новости / Finance.UA». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 28-ին.
  310. ↑ 310,0 310,1 310,2 «Ю. Хандожко. Заводы стоят: как пострадали от войны предприятия востока Украины. Forbes, 10.11.2014». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  311. ↑ «Юлия Самаева, Роман Ивченко. Промышленность Донбасса: военные потери, «Зеркало недели», 11 июля 2014». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ օգոստոսի 11-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 28-ին.
  312. ↑ 312,0 312,1 Путину подготовили секретный доклад о ситуации на Донбассе // Биржевой лидер, 19 ноября 2014
  313. ↑ http://www.unn.com.ua/ru/news/1712236-ukrayina-uviyshla-do-pereliku-krayin-z-problemami-z-prodovolstvom
  314. ↑ В ООН говорят о продовольственных проблемах в ОРДЛО
  315. ↑ «Три миллиарда на Луганскую область // The Kiev Times». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մարտի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 28-ին.
  316. ↑ Гуманитарная катастрофа в Первомайске
  317. ↑ 317,0 317,1 317,2 Григорьев М. С. Целенаправленное уничтожение детских домов, школ, больниц и другой инфраструктуры Донбасса // Обыкновенный фашизм: военные преступления украинских силовиков (2014—2016). — Москва: Кучково поле, 2016. — С. 216.
  318. ↑ Центр новостей ООН — Боевые действия на востоке Украины нанесли серьёзный удар по национальной системе здравоохранения
  319. ↑ Участки газопроводов повреждены в Луганской области в ходе боёв //ՌԻԱ Նովոստի.
  320. ↑ Штаб АТО прекратил боевые действия возле водонасосной станции. vesti.ua.
  321. ↑ Обстрел вывел из строя насосную станцию канала «Северский Донец — Донбасс» // Интерфакс
  322. ↑ Расстрел насосной станции в Славянске.
  323. ↑ Фото из Донецка: разорванный водовод, огромные дыры в трубах после обстрела Արխիվացված 2022-06-08 Wayback Machine // Аргументы и факты-Украина
  324. ↑ Донецк останется без воды? // «Комсомольская правда в Украине»
  325. ↑ Астахов сообщил об уничтоженном детдоме в Славянске // Интерфакс.
  326. ↑ 326,0 326,1 Киев начал экономическую блокаду Донбасса // Взгляд, 01 декабря 2014
  327. ↑ В штабе АТО рассказали о пунктах пропуска с оккупированной территории Донбасса
  328. ↑ Дончан не выпускают без спецпропусков и лишают мобильной связи и интернета
  329. ↑ «Блокада усиливается. Ввоз продуктов и лекарств в зону АТО запрещён». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 7-ին.
  330. ↑ Блокаду Донбасса распространяют на Россию. Украинские радикалы перекрывают железнодорожное сообщение между двумя странами // «Коммерсантъ» от 05.03.2017
  331. ↑ Донбасс берёт заводы в заложники. ДНР и ЛНР ответили на транспортную блокаду промышленным ультиматумом // «Коммерсантъ» от 27.02.2017
  332. ↑ Порошенко ввёл в действие решение СНБО о временном прекращении грузоперевозок с ОРДЛО // Интерфакс-Украина, 16.03.2017
  333. ↑ Порошенко требует от Зеленского объяснить, на каком основании украинская делегация в ТКГ инициировала отмену экономического ограничения с ОРДЛО // Интерфакс-Украина, 05.06.2019
  334. ↑ Углезамещение. Покроют ли поставки из США потребности Украины // Коммерсантъ, 23.08.2017
  335. ↑ Зачем на юго-восток Украины едут белорусы — Газета. Ru
  336. ↑ «В отношении воевавших в Украине белорусов заведено 135 уголовных дел, заявляют в МВД | Информационно-справочный портал Беларуси — interfax.by». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 31-ին.
  337. ↑ «Статья «Наемничество» — кого сажают в России, Белоруссии и Казахстане». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 31-ին.
  338. ↑ Суд Великобритании приговорил ополченца ДНР к тюремному сроку
  339. ↑ Британцу дали больше пяти лет за участие в боях на востоке Украины
  340. ↑ Казахстанца осудили за участие в украинском конфликте: Украина: Бывший СССР: Lenta.ru
  341. ↑ Добровольцам Донбасса грозит уголовное преследование на Родине.
  342. ↑ 342,0 342,1 Борьба с фашизмом карается тюрьмой
  343. ↑ 343,0 343,1 343,2 «Новый закон позволит сажать в тюрьму латвийских наемников». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ սեպտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 19-ին.
  344. ↑ За участие в ополчении Донбасса латвийцу грозит 10 лет тюрьмы
  345. ↑ Страны ЕС открыли сезон охоты на донбасских ополченцев
  346. ↑ В Латвии начались аресты антифашистов. Ищут руку Москвы
  347. ↑ Командир сербских добровольцев в Новороссии: «На родине меня обвинили по двум статьям» — Политика — МК
  348. ↑ В Сербии осуждены добровольцы, отправлявшиеся воевать за Донбасс
  349. ↑ Тужилаштво покренуло 45 поступака против плаћеника
  350. ↑ Украине выдали причисленного к луганским ополченцам эстонца
  351. ↑ «Уголовный кодекс Российской Федерации» от 13.06.1996 N 63-ФЗ (ред. от 13.07.2015, с изм. от 16.07.2015) (с изм. и доп., вступ. в силу с 25.07.2015) — КонсультантПлюс
  352. ↑ 352,0 352,1 Суд Москвы приговорил россиянина из «Азова» к четырём годам колонии
  353. ↑ Доклад Московской Хельсинкской группы «Права человека в Российской Федерации», с. 224
  354. ↑ «В Кыргызстане вводится уголовная ответственность за наемничество и участие в вооруженных конфликтах». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 15-ին.
  355. ↑ Уголовный кодекс Кыргызской республики от 1 октября 1997 года № 68
  356. ↑ Черногория приняла закон о добровольцах и наёмниках — Senica.ru — Сербия и бывшая Югославия
  357. ↑ «Год в траншеях, в окопах»: исповедь осужденного бразильца из «ДНР»
  358. ↑ На Украине россиянина приговорили к 11 годам тюрьмы за участие в войне на стороне ДНР
  359. ↑ СБУ о задержании националистами Лусварги: Находится на свободе потому, что ожидает решения суда под личным обязательством
  360. ↑ Суд арестовал Лусварги / ГОРДОН
  361. ↑ Суд дав бразильцю Лусваргі 13 років тюрми допомогу бойовикам ОРДЛО // «Українська правда», 2.05.2019.
  362. ↑ Задержанного на Украине россиянина Агеева приговорили к 10 годам лишения свободы
  363. ↑ Amnesty international, Ukraine: Mounting evidence of war crimes and Russian involvement.
  364. ↑ Human Rights Watch, Восточная Украины: вопросы международного гуманитарного права.
  365. ↑ Harvard National Security Journal — Ukraine’s Crisis: Implications for the Law of Armed Conflict
  366. ↑ Robert J. Delahunty. The Crimean Crisis. University of St. Thomas Journal of Law and Public Policy, 2014. № 6
  367. ↑ «В Украине не гражданская война, а вторжение, — американский журналист». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 19-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 31-ին.
  368. ↑ Anton Bebler Crimea and the Russian-Ukrainian Conflict(անգլ.) // Romanian Journal of European Affairs : журнал. — 2015. — Т. 15. — № 01. — С. 48. Архивировано из первоисточника 14 փետրվարի 2019.
  369. ↑ Котляров И. И., Пузырева Ю. В. Гражданская война в Украине: международное право и уголовная ответственность индивидов за совершение международных преступлений // Московский журнал международного права. 2014. № 4, стр. 16—30
  370. ↑ 370,0 370,1 Саврыга К. П. Украинский кризис и международное право: конфликт на востоке Украины и сецессия Крыма // Право и политика. 2015. № 7, стр. 954—967
  371. ↑ Darcy S. Judges, Law and War: The Juducial Development of International Humanitarian Law. Cambridge. 2014.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Զինված_հակամարտություն_Ուկրաինայի_արևելքում&oldid=9809837» էջից