Եփրեմ Խան
Եփրեմ Խան, նաև՝ Եփրեմ Դավթի Դավթյան (1868[1][2], Բարսում, Ելիզավետպոլի գավառ, Ելիզավետպոլի նահանգ, Ռուսական կայսրություն - մայիսի 19, 1912, Քերմանշահի նահանգ, Իրան), Հայ ազգային – ազատագրական շարժման ականավոր գործիչ, ՀՅԴ անդամ, ֆիդայի։
| Եփրեմ Խան | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | 1868[1][2] |
| Ծննդավայր | Բարսում, Ելիզավետպոլի գավառ, Ելիզավետպոլի նահանգ, Ռուսական կայսրություն |
| Մահացել է | մայիսի 19, 1912 |
| Մահվան վայր | Քերմանշահի նահանգ, Իրան |
| Գերեզման | Թեհրան |
| Քաղաքացիություն | Իրան |
| Ազգություն | հայ |
| Մասնագիտություն | ֆիդայի |
| Կուսակցություն | Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն[3] |
 Yeprem Khan Վիքիպահեստում | |
ԿենսագրությունԽմբագրել
Եփրեմ Խանը (Դավթյան) ծնվել է 1868 թվականին Շամխորի շրջանի Բարսում գյուղում։ Նախնական կրթությունը ստացել է տեղի միջնակարգ դպրոցում։ 1889 թվականին անցել է Երկիր (Արևմտյան Հայաստան)։ 1890 թվականին մասնակցել է Սարգիս Կուկունյանի գլխավորած արշավանքին։ Ինչի համար ձերբակալվել է և խմբի շատ անդամների հետ մինչև քննության ավարտը պահվել է Անդրկովկասի տարբեր բանտերում, իսկ 1895 թվականի մարտին շղթայակապ աքսորվել է Սիբիր, ապա՝ Սախալին։ 1896 թվականին փախել է բանտից և երկարատև ոդիսականից հետո 1896 թվականի հոկտեմբերին հասել է Թավրիզ։ Այստեղ անդամագրվել է Հ. Յ. Դաշնակցությանը։ 1897 թվականին մասնակցել է Խանասորի արշավանքին։ 1899-1902 թվականներին ուսուցչություն է արել Ատրպատականի Աղուղան գյուղում, շրջել ամբողջ Հյուսիսային Պարսկաստանում։ Տիրապետել է հայերեն, պարսկերեն, անգլերեն, ռուսերեն, ֆրանսերեն, թուրքերեն լեզուներին։
1906-1907 թվականներին լինելով Ռեշտի ուսումնարանի հոգաբարձուների խորհրդի անդամ՝ մի շարք բարեփոխումներ է կատարել դպրոցներում։ Ակտիվորեն մասնակցել է 1905-1911 թվականների Իրանական հեղափոխությանը՝ կազմակերպելով և ղեկավարելով Իրանի հակաշահական ուժերը։ Իրանի ժամանակավոր կառավարությունը նրան շնորհել է սարդարի (մարշալ) կոչում։ Շահի տապալումից և Թեհրանի գրավումից հետո նշանակվել է Թեհրանի ոստիկանապետ։ Ի վերջո, նրան շնորհվել է ողջ Իրանի զինված ուժերի գլխավոր, գերագույն հրամանատարի կոչում։ Եփրեմ խանը մասնակցել է շուրջ 60 մեծ ու փոքր կռիվների։ Իրանական պատմագրությունը նրան գնահատել է որպես ժամանակի առաջադեմ գործիչ, ժողովրդական հերոս և տաղանդավոր զորավար։ Եփրեմ խանը սպանվել է 1912 թվականի մայիսի 6-ին Իրանի Համադանի շրջանի Սուրջե գյուղի մերձակայքում տեղի ունեցած կռվում։ Եփրեմի մարմինը հանգչում է Թեհրանի հայկական Հայկազյան (այժմ՝ Դավթյան) դպրոցի բակում[4]։
ԳրականությունԽմբագրել
- Աւետիս Վարդանեան, Եփրեմ խանի հետ, «Հայրենիք» ամսագիր, Բոստոն, 1963, թիւ 4, էջ 66-75, թիւ 5, էջ 59-67, թիւ 6, էջ 51-58, թիւ 7, էջ 55-66, թիւ 8, էջ 65-74, թիւ 9, էջ 67-74, թիւ 10, էջ 71-78, թիւ 11, էջ 68-71, թիւ 12, էջ 48-57։
- Ռային Իսմայիլ, Եփրեմ խան Սարդար, Թեհրան, 1976։
- Տիգրան Հայազն, Գ.Ղազարյան, 1000 հայազգի գեներալներ, ծովակալներ։ Երևան, 2009 թ., էջ 91։
- Հրաչիկ Սիմոնյան, Ազատագրական պայքաի ուղիներում, գիրք 4, Երևան, 2010, 1204 էջ։
- Միքայէլ Վարանդեան, Հ. Յ. Դաշնակցութեան պատմութիւն, Երեւան, 1992։
- Անդրէ Ամուրեան, Յեղափոխական Եփրեմի ոդիսականը, Թեհրան, 1972։
- Անդրէ Ամուրեան, Հ. Յ. Դաշնակցութիւնը Պարսկաստանում 1890-1918 թթ., Թեհրան, 1950։
- Էլմար Յ., Եփրեմ, Թեհրան, 1964։
- Ալվարդ Ղազիյան, Արևմտահայոց պայքարի Արցախի զավակները, Երևան, 2015, 252 էջ։
- Հայկական հարց հանրագիտարան, Երևան, 1996, էջ 127։
- Ով ով է (Հայեր։ Կենսագրական հանրագիտարան), հատ. 1, Երևան, 2005, էջ 382։
Արտաքին հղումներԽմբագրել
- Եփրեմ Խանի երգը - https://www.youtube.com/watch?v=5QuiKZBQeAk
ԱղբյուրներԽմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 Faceted Application of Subject Terminology
- ↑ 2,0 2,1 Հայաստանի գրադարանների համահավաք գրացուցակ
- ↑ http://www.iranicaonline.org/articles/dasnak
- ↑ Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին։ Երևան: ՀՀ ԳԱԱ, Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն։ 2005։ էջ 382
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 646)։ 
|