Գորի

Գորի (վրաց.՝ გორი), քաղաք Վրաստանի Շիդա Քարթլի երկրամասում, Գորիի մունիցիպալիտետի վարչական կենտրոնը։

Քաղաք
Գորի
վրաց.՝ გორი
Դրոշ Զինանշան
Գորիի թաղամասերից մեկը
Երկիր	Վրաստան
Մխարե	Շիդա ՔարթլիՇիդա Քարթլի
Մունիցիպալիտետ	Գորիի
Մակերես	16,85 կմ²
ԲԾՄ	588±1 մետր
Պաշտոնական լեզու	Վրացերեն
Բնակչություն	48 143 մարդ (2014)
Ազգային կազմ	վրացիներ
Կրոնական կազմ	Վրաց Ուղղափառ եկեղեցի
Տեղաբնականուն	գորեցի
Ժամային գոտի	UTC+4
Հեռախոսային կոդ	(370)
Փոստային դասիչ	1400
Պաշտոնական կայք	gori.gov.ge
Գորի Վիքիպահեստում

Գորի քաղաքը հիմնադրել է Վրաց Բագրատունիների դինաստիայի թագավոր Դավիթ IV Շինարարը։ Բնակչությունը՝ ▼44 524 մարդ (2022)։

Պատմություն

Գորին Վրաստանի հնագույն քաղաքներից մեկն է։ Ըստ պաշտոնական տվյալների, Գորին քաղաքի կարգավիճակ է ստացել 1801 թվականին։ Կենտրոնական Վրաստանում սա Թբիլիսիից հետո մեծությամբ երկրորդ քաղաքն է։ Գորին արևելյան Վրաստանի սիրտն է, ինչպես հնագիտական դարաշրջանում, այնպես էլ միջնադարում։ Կուրի ձախ ափը բրոնզի դարի հենց սկզբում խիտ բնակեցված է եղել մարդկանցով, ուստի հավանական է, որ նույնիսկ այն ժամանակ ինչ-որ մեկը ապրել է Գորի քաղաքի տեղում։ Թվում է, թե այս քաղաքի պատմությունը պետք է վերադառնա հին ժամանակներ, բայց իրականում մենք դա չենք նկատում։ Նրա գոյության մասին առաջին լուրերը եկել են XII դարից։ Մինչ այս քաղաքը կա՛մ չկար, կա՛մ ոչ մեկին չէր հետաքրքրում, կա՛մ տեղեկատվությունը ինչ-որ տեղ կորել էր։

Քաղաքը հիմնադրվել է Անդրկովկասում գործող Գորիս-ցիխե քաղաքի տարածքում՝ վրաց թագավոր Դավիթ IV Շինարարի կողմից, պատմական այն ժամանակահատվածում, երբ Վրաստանում իշխում էին Բագրատունիները։

Գորի քաղաքի մասին առաջին հիշատակումները եղել են 7-րդ դարից։ Դավիթ Շինարարի կողմից քաղաքի հիմնադրման մասին վկայում է հայ պատմիչ և քաղաքական գործիչ Սմբատ գունդստաբլը։

Դավիթ թագավորը պատերազմի մարդ էր... նա իր շուրջը հավաքեց հայերի մնացած ուժերը։ Նա Վրաստանում կառուցեց հայկական քաղաք և քաղաքում կառուցեց բազմաթիվ եկեղեցիներ և վանքեր։ Նա կոչեց այս քաղաքը Գոր (Գորի)։ Դավիթը հայի՛ որդի էր, Դավիթը մի հայուհուց Դեմետրե անունով որդի ուներ, ով եղել է շատ բարձրահասակ - Սմբատ սպարապետ-գունդստաբլ

Գորի քաղաքի տարածքից հայտնաբերված հնագիտական իրերը վկայում են, որ քաղաքի ներկայիս տարածքում մարդը հաստատվել է դեռևս մեր թվականությունից առաջ՝ սկսած վաղ բրոնզե դարից (մ.թ.ա. 3 հազար տարի առաջ)։ Գորիից պեղված խեցեղենի արտաքին տեսքը բնորոշ է Կուր-արաքսյան մշակույթին։

Հայտնաբերված հնագիտական իրերը թվագրվում են մ.թ.ա. 1-ին դարից մինչև մեր օրերը։ Քաղաքի արևելյան հատվածում հայտնաբերվել են գրեթե նույն տարիքի դամբարաններ։ Հայտնաբերվել են նաև հնագույն գերեզմաններ, խեցեղենի բեկորներ, մետաղադրամներ, ապարանջաններ և այլ զարդեր։

1292 թվականին ալանների առաջնորդ Բագատարոմի գլխավորությամբ գրավում են Գորի բերդաքաղաքը և շրջակա հողերը՝ ամրոցները և գյուղերը։

1306 թվականին մահանում է ալանների ղեկավարը։ Վրաց թագավոր Գեորգի V-ը համատեղելով իր վասալական իշխանությունները ազգային ազատագրական պայքար սկսեց Վրաստանում հաստատված ալանների (ներկայումս օսերի) դեմ։ 1326 թվականին եռամյա պաշարումից հետո վրացիները ազատագրում եմ Գորին։

1477 թվականին Ակ-Կոյունլուների պետության շահը հանկարծակիորեն հարձակվում է Գորի քաղաքի վրա։ Նա առանց որևէ խոշոր դիմադրության գրավում է քաղաքը, սակայն շուտով նաև հետ վերադարձնում։ 16-րդ դարի կեսերին գրավվել է Պարսկաստանի շահ Թամազ I-ը։

16-րդ դարի ավարտին Գորին դառնում է օսմանյան թուրքերի ցատկահարթակ իշխանությունը։ 1599 թվականին վրաց թագավոր Սիմոնը հարձակվում է Գորի քաղաքի վրա և նրա բանակը փոթորիկի նման գրավում է քաղաքը՝ սպանելով տեղի օսմանյան կայազորներին։

1614 թվականին Իրանի Շահ Աբասը հարձակվում է Գորիի վրա և գրավում քաղաքը։ Իրանական բանակը Գորիից անցնում է Վրաստան և գրավում երկիրը։ Ֆրանսիացի ճանապարհորդ Ժան Շարդենը վկայում է, որ այս ժամանակահատվածում Գորիում զարգացած է եղել առևտուրը։ 1735 թվականին քաղաքում իշխանում էին պարսիկները։ Միայն 18-րդ դարում է քաղաքը կարողանում ազատագրվել պարսկական լծից։

Քաղաքում իշխելու են գալիս ռուսական իշխանները։ 1920 թվականին քաղաքում տեղի է ունենում ավերիչ երկրաշարժ, որից հետո քաղաքը ծանր վնասներ է կրել։

2008 թվական Հարավային Օսիայի հակամարտության ընթացքում այն կարևոր ռազմաբազաներից մեկն էր։

Աշխարհագրություն

Գորի քաղաքը գտնվում է Վրաստանի կենտրոնական հատվածում։ Այս քաղաքը գտնվում է Քարթլիի ձորում՝ Քուռ գետի և դրա վտակ հանդիսացող Մեծ Լիախվի գետերի միախառնման կետում։

Քաղաքի ռելիեֆը հիմնականում լեռնային է։ Ընդերքը հարուստ է օգտական հանածոներով։

Գորի քաղաքը գտնվում է մայրաքաղաք Թբիլիսիից 76 կմ և Ցխինվալից 33 կմ հեռավորության վրա։

Կլիմա

Գորիի կլիմայական տվյալները
Ամիս	հունվ	փետ	մարտ	ապր	մայ	հուն	հուլ	օգոս	սեպ	հոկ	նոյ	դեկ	Տարի
Միջին բարձր °C (°F)	3.4 (38.1)	5.1 (41.2)	9.7 (49.5)	16.3 (61.3)	21.6 (70.9)	25.0 (77)	27.5 (81.5)	27.6 (81.7)	23.3 (73.9)	17.6 (63.7)	10.5 (50.9)	5.4 (41.7)	16.08 (60.95)
Միջին օրական °C (°F)	−1.0 (30.2)	0.4 (32.7)	4.6 (40.3)	10.2 (50.4)	15.3 (59.5)	18.8 (65.8)	21.4 (70.5)	21.4 (70.5)	17.1 (62.8)	11.8 (53.2)	5.8 (42.4)	1.1 (34)	10.57 (51.03)
Միջին ցածր °C (°F)	−5.4 (22.3)	−4.2 (24.4)	−0.5 (31.1)	4.1 (39.4)	9.1 (48.4)	12.6 (54.7)	15.4 (59.7)	15.3 (59.5)	11.0 (51.8)	6.0 (42.8)	1.1 (34)	−3.1 (26.4)	5.12 (41.21)
Տեղումներ մմ (դյույմ)	36 (1.42)	34 (1.34)	36 (1.42)	53 (2.09)	76 (2.99)	72 (2.83)	54 (2.13)	49 (1.93)	44 (1.73)	55 (2.17)	52 (2.05)	42 (1.65)	603 (23.75)
աղբյուր: Climate-data.org

Բնակչություն

Տարի	1865	1897	1914	1977	1989	2002	2014
Բնակչություն	5,100	10,500	25,700	54,100	68,924	49,522	48,143

Տրանսպորտ և ճանապարհներ

Գորի քաղաքում զարգացած են տրանսպորտի գրեթե բոլոր ճյուղերը։ Այս քաղաքում գործում է Գորիի երկաթուղային գիծը։

1969-1979 թվականներին Գորիում և Ցխինվալում փորձեր կատարվեց երկաթգծերի մինչև 6000 վոլտ հզորությամբ էլեկտրաֆիկացման հետ կապված։ Գորիում նախկինում գործել է նաև տրոլեյբուսների գիծ, որը հանվել է 2010 թվականին։ Քաղաքում գործող հիմնական տրանսպորտային միջոցները տաքսիները և քաղաքային տրանսպորտի մյուս տեսակներն են։

Քաղաքի գլխավոր «ուղղահայացը» Ստալինի պողոտան է։ Այն սկսվում է գետի հարավային ափից, երկաթուղային կայարանի մոտ, անցնում է Կուրի կամուրջով, անցնում հյուսիս՝ կառավարության տան մոտով (ստալինի հուշարձանն է եղել), հատում է Ճավճավաձեի պողոտան, անցնում Ստալինի պուրակի և Ստալինի թանգարանի կողքով, հատում է Քութայիսի փողոցը և այնուհետև տարբեր անվանումներով տանում հյուսիս դեպի շրջանցիկ։ (Հեռանկար կամուրջից թանգարան - 1300 մետր)։ Զուգահեռ ուղղահայացը Դավիթ Շինարարի պողոտան է, որը նրա հյուսիսային ծայրով թափվում է Ստալինի պողոտա։ Այս պողոտայից դեպի արևելք կա միայն միապաղաղ մասնավոր շենքերի ցանց, և այնտեղ բացարձակապես անելիք չկա։ Դավիթ Շինարարի պողոտան անցնում է հենց ամբողջ ձանձրալի թաղամասով, իսկ այս պողոտան ինքնին լայն է, բայց դատարկ։ Դավիթ Շինարարի պողոտայում բացի ոստիկանության շենքից ոչ մի օգտակար բան չկա, իսկ հարավում՝ փողոցի հենց սկզբում, «Վիկտորիա» հյուրանոցն է։ Ձեւականորեն նա Թամարա թագուհու փողոցում է։

Տնտեսություն

2007 թվականին Գորիում բացվել է «Populi» անունը կրող առաջին խոշոր սուպերմարկետների ցանցը, որը գործում է մինչ օրս։

Քաղաքում գործում է նաև «Telefon» անվանումով բջջային հեռախոսների խանութ-սրահ։

Տեսարժան վայրեր

Գորին հայտնի է իր տեսարժան վայրերում։ Այստեղ տեղակայված ամենանշանավոր կառույցը միջնադարյան Կորիսցիխե ամրոցն է։

1920 թվականին Գորիում ավերիչ երկրաշարժ է տեղի ունեցել, որի արդյունքում քանդվել են այնպիսի կառույցներ, ինչպիսիք են Սուրբ Գևորգ, սուրբ Համբարձման, Սուրբ Ստեփանոսի եկեղեցիները, ինչպես նաև վանկսկյան վանական համալիրը։

Գորիի տաճար

Գորիի բերդը

Գորիի տաճարը սլավոնական ոճով գտնվում է Ստալինի պուրակից 150 մետր հեռավորության վրա, հենց բերդի մոտ։ 2008 թվականի պատերազմի օրերին այս տաճարի լուսանկարները, որոնց ֆոնին պայթյունավտանգ ամպ է դրված, շրջել են ողջ համացանցով:Այն կառուցվել է 1806 - 1810 թվականներին։

Գորիի բերդ

Ամենանշանավորն ու շքեղը բերդն է։ Այն պարզապես կոչվում է Գորիստիխե (გორის ციხე): Նրա պատմությունը հարուստ է և ողբերգական, ուստի բերդն ամբողջությամբ չի պահպանվել, սակայն, սպասվում է վերակառուցում։ Բերդը կողքից շատ տպավորիչ տեսք ունի։ Բերդը կողքից շատ տպավորիչ տեսք ունի։Այն մեծ է, բարձր կառուցված, և դիզայնը ոչ տրիվիալ է։ Սակայն դժվար է նրան լուսանկարել։ Դուք կարող եք մուտք գործել բերդ երկար ոլորուն վերելքով, որը տանում է դեպի դարպասը։ Դարպասը կարծես փակված չէ գիշերը, ներսում հարթ բացատ է։ Ներսում սովորաբար մարդիկ չկան՝ դժվար է նման բարձունք բարձրանալ։ Ավելի շատ բարձրանում են սիրահարված զույգերը ։

Թանգարաններ

Գորիում կան երեք թանգարաններ՝ օգտակարության տարբեր մակարդակներով։ Ամենաարժեքավորը, Գորիի պատմաազգագրական թանգարանն է։ Այն գտնվում է Կիրիոն II փողոցում, 1 շենք, բաց է 09.30-17.30։ Հանգստյան օր՝ կիրակի և երկուշաբթի։ Տոմսի արժեքը 3 լարի է։ Թանգարանը գտնվում է Ստալինի թանգարանի և Մայր տաճարի միջև։ Ստալինի պողոտայում՝ փողոցի արևմտյան կողմի այգու դիմացի հրապարակի մոտ, գտնվում է ոչ այնքան նկատելի Պատերազմի թանգարանը։ Բաց է 10:00-18:00, տոմսի արժեքը 3 լարի է։ Լուսանկարչությունը վճարովի է։ Այն ստեղծվել է խորհրդային տարիներին որպես Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի թանգարան, սակայն այնտեղ ցուցադրված է ընդամենը երկու ականանետ, մնացածը լուսանկարներ են։ Հիմա կա, ասես, 2008-ի դեպքերի էքսպոզիցիան, բայց իրականում կան միայն լուսանկարներ։ Եվ վերջապես, Ստալինի թանգարանը Վրաստանի ամենահայտնի տեսարժան վայրն է և ամենահայտնի Ստալինի թանգարանը հետխորհրդային տարածքում գոյություն ունեցող հինգ կամ վեց Ստալինի թանգարաններից։ Փաստորեն, թանգարանը բաղկացած է երեք բլոկներից՝ թանգարանից, տնից և կառքից։ Ստալինի զրահամեքենան, որով նա ճանապարհորդում էր բոլոր տեսակի պատմական համաժողովների, այժմ ազատորեն հասանելի է թանգարանի շենքից արևմուտք։ Սա մի քանի տանկ կշռող ծանր զրահապատ վագոն է։ Կարելի է դիպչել ու նկարել առանց տոմսեր գնելու։

Թանգարանն ու տուն-թանգարանը այժմ գտնվում են Գորիի կենտրոնում՝ Ստալինյան պուրակի տարածքում, որը գտնվում է Ստալինի պողոտայի ընդարձակ հատվածում։ Հյուսիսից այգին սահմանափակվում է Քութայիսի փողոցով։

Ստալինի տունը Գորիյում

Ստալինի թանգարանը

Հայերը Գորիում

1858 թվականի հուլիսի 13-ին քաղաքում բացվել է Հայկական արական հոգևոր ուսումնարան, որը գոյատևում էր հայկական երեք եկեղեցիների հաշվին։ 1881 թվականի դրությամբ այնտեղ սովորում էր 47 հայ, դասավանդում էր երկու ուսուցիչ։ Դրանից բացի, քաղաքում կար օրիորդաց նախնական դպրոց, որը նույնպես գոյատևում էր հայկական եկեղեցու հաշվին։ 1881 թվականի տվյալներով՝ այնտեղ սովորում էր 29 աշակերտուհի, դասավանդում էր մեկ ուսուցչուհի։ Դրանից բացի, հայերը սովորում էին Անաստասիյան պրոգիմնազիայում, որտեղ 1881 թվականին հաշվվում էր 34 հայ աշակերտուհի։ 1881 թվականի քաղաքում եղել է 14 եկեղեցի՝ 7 հայկական, 6 ուղղափառ (որոնցից մեկը` ռուսական) և 1 կաթոլիկ։ Հայկական եկեղեցիներից առավել հայտնին եղել է Սբ. Ստեփանոս եկեղեցին, որն ուներ գոթական ոճի բարձր բրգաձև տանիք` ծածկված բազմագույն հախճասալիկներով և մուտքի մոտ աշտարակով։ Վերջինում տեղադրված էին տարբեր մեծության զանգեր։ Եկեղեցին երեքհարկանի էր. երկու վերին հարկերը կարող էին առանձին եկեղեցի համարվել, իսկ առաջին հարկում թաղված էին երեք անհայտ սրբեր։ Քաղաքում հաշվվում էին 12 հոգևոր ծառայողներ, նրանցից 6-ը հայ հոգևորականներ էին, 5-ը՝ ուղղափառ, և 1-ը` կաթոլիկ։ Ուղղափառ հոգևորականների ազդեցությունը հավատացյալների վրա աննշան էր՝ ի տարբերություն հայ հոգևոր հայրերի, ում ազդեցությունը հավատացյալների վրա ավելի մեծ էր, քան ուղղափառ եկեղեցիների դեպքում։

Ծանոթագրություններ

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 3, էջ 166)։

Վրաստան