Վիքիպեդիա

Բրահմայական բվեճ

Բրահմայական բվեճ[1][2] (լատին․՝ Athene brama), բվերի ընտանիքի բվեճների ցեղին պատկանող գիշատիչ թռչնատեսակ։ Համարվում է Հարավային Ասիայում լայնորեն տարածված այն թռչուններից մեկը, որը հայտնաբերվել է նույնիսկ մարդկային բնակավայրերում՝ այդ թվում և խոշոր քաղաքներում։ Բրահմայական բվեճների տարածվածության արեալը բավականին ընդարձակ է․ այս թռչունները բնակվում են ոչ միայն Ասիայի հարավային հատվածում, այլ նաև հյուսիսարևելքում և անգամ Իրանի տարածքում։

՞
Բրահմայական բվեճ
Բրահմայական բվեճ
Գիտական դասակարգում
Թագավորություն Կենդանիներ
Տիպ Քորդավորներ
Դաս Թռչուններ
Կարգ Բվանմաններ
Ընտանիք Բվեր
Ենթաընտանիք Բվեճներ
Տեսակ Բրահմայական
բվեճ
Լատիներեն անվանում
Athene brama
(Temminck, 1821)
Հատուկ պահպանություն
պատկեր

  ցամաք

  ապրելավայր


Դասակարգումը
Վիքիցեղերում


Պատկերներ
Վիքիպահեստում




Չնայած մարդկային ճնշումներին՝ թռչնատեսակը համարվում է Հարավային Ասիայում ամենից շատ հանդիպող թռչուններից մեկը։ Շատ հաճախ մարդածին գործոնները լավ հետևանքներ են ունենում այս թռչունների պոպուլյացիաների պահպանման համար։ Ապրելով մարդկանց հարևանությամբ՝ բրահմայական բվեճներն ունենում են կերի բավարար պաշարներ։ Բացի այդ՝ այս տեսակների բնակության վայրը հնարավորություն է ընձեռում հնարավորինս զերծ մնալ արտաքին միջավայրի թշնամիներից։

Արտաքին տեսք

խմբագրել

Բրահմայական բվեճը բվիճակների ցեղի տիպիկ ներկայացուցիչ է, որը մյուս բվեճների պես համեմատաբար ավելի փոքր է, քան սովորական բուն։ Արտաքինից այն շատ նման է իր ցեղակից տնային բվիկին, որը տարվա որոշ ամիսներին չվում է Հինդուստան թերակղզու տարածքով՝ ուր և տարածված են բրահմայական բվեճները[3]։ Թռչունների մարմնի երկարությունը կազմում է 20-21 սմ, իսկ քաշը՝ 100-110[4], ոչ հաճախ նաև 120 գրամ։ Թևերի երկարությունը կազմում է 14,3-17,1 սմ, իսկ պոչինը՝ 6,5-9,3 սմ[3]։

Բրահմայական բվեճների մարմնի վերին հատվածը գորշ շագանակագույն է՝ սպիտակ բծերով։ Հազվադեպ նման գունավորում է նկատվում նաև որոշ առանձնյակների գլխի, մեջքի վերին հատվածի և գոտկատեղի հատվածում։ Մարմնի ստորին հատվածը սպիտակ է՝ մոխրա-շագանակագույն կետերով։ Մեջքի ստորին հատվածի շուրջը նկատվում է սպիտակ «մորթե օձիք»։ Աչքերի շուրջը նկատվում են սպիտակ շրջանակներ, որոնք ձևավորում են բվեճի հոնքերը։ Պոչի վրա կան լայնակի սպիտակ շերտեր։ Բրահմայական բվեճի աչքի ծիածանաթաղանթը վառ դեղին է, իսկ կտուցը՝ դեղնա-կանաչավուն (հաճախ ունի նաև մուգ երանգավորում)։ Որոշ առանձին տեսակների մոտ կտուցի վերին հատվածը կարող է լինել ավելի կանաչավուն, քան ստորինը։ Սնամեջ ոսկորները մինչ մատները պատված են փետուրներով, մատները խառնադեղնավուն են՝ մուգ ճանկերով[3]։

Արու և էգ բվեճների գունավորումը գրեթե չի տարբերվում, սակայն, ինչպես և մյուս գիշատիչ թռչունների, այնպես էլ բրահմայական բվեճի էգը չափերով ավելի խոշոր է, քան արուն։ Սակայն այդ տարբերությունը ոչ միշտ է նկատելի և առկայության դեպքում էլ շատ քիչ է տեսանելի։ Հետևաբար, սեռական դիմորֆիզմը բրահմայական բվեճի արուի և էգի միջև արտահայտված է շատ թույլ։ Ազատ բնության մեջ այս թռչունների ճշգրիտ սեռը կարելի է որոշել զուգավորման շրջանում[5]։

Անվանում

խմբագրել

Թռչունների անգլերեն անվանումն է spotted owlet (բառացի թարգմանությամբ՝ «բծավոր բվեճ»)։ Իրականում այս անվանումը լիովին համապատասխանում է վերջիններիս արտաքին տեսքին։ Անգլերեն անվանումը հաճախ հանդիպում է նաև մի շարք ռուսալեզու աղբյուրներում (հետևաբար նաև հայալեզու աղբյուրներում)[6][7][8]։ Բացի այդ, այս թռչուններին հաճախ անվանվում են նաև հարավասիական բվեճ։

Բվեճների լատիներեն անվանումը բաղկացած է երկու հատվածից՝ Athene brama։ «Athene»-ն լատիներենից թարգմանաբար նշանակում է բվեճ, իսկ «brama» նախդիրը տեսակին շնորհել է նիդերլանդացի գիտնական Կոնրադ Տեմինկը, ով տեսակին դասակարգել է 1821 թվականին, որպես Հարավային Ասիայի տիպիկ ներկայացուցիչ։ Հոլանդացի կենդանաբանը այս թռչնատեսակին կոչել է ի պատիվ հինդուիզմի գերագույն աստվածներից մեկի՝ Բրահմայի[9]։

Տարածվածություն

խմբագրել

Բրահմայական բվեճը լայնորեն տարածված է Հարավային Ասիա տարածաշրջանում՝ Հնդկաստանի, Պակիստանի, Բանգլադեշի և Նեպալի տարածքում։ Որոշակի թվով բվեճներ բնակվում են նաև Հարավարևելյան Ասիայում։ Տեսակը Շրի Լանկայում չի հանդիպում, չնայած նրան, որ բրահմայական բվեճներն ապրում են նույնիսկ Հնդկաստանի ծայր հարավ՝ Պոլկի նեղուցում, որը գտնվում է կղզուց ընդամենը մի քանի կիլոմետր հեռավորության վրա[3]։ Բրահմայական բվեճների տարածվածության արեալն ընդգրկում է նաև Իրանի հարավ-արևելքը, ինչպես նաև Աֆղանստանի հարակից տարածքները՝ ընդհանուր հաշվով 10 միլիոն կմ քառակուսի տարածք։ Այս տարածքներում բրահմայական բվեճները տեղաբաշխված են բավականին հավասարաչափ[7]։

Թռչունների տիպիկ կենսատոպերն են նոսր անտառները և մացառուտները։ Բրահմայական բվեճները բնակության համար նախընտրում են բաց տարածություններ[10], այդ թվում կիսաանապատներ և նույնիսկ անապատային որոշ հատվածներ[11]՝ ուր և առկա է որոշակի բուսականություն։ Խուսափում է խիտ անտառներից[11]։ Լեռնային շրջաններում հայտնաբերվել է ծովի մակարդակից մինչև 1400 մետր բարձրության վրա։ Բնադրում է ժայռերի քիվերին կամ խորշերում, քարերի կույտերում հաճախ կավե զառիթափ պատերի մեջ։

Հնդկաստանում և Պակիստանում բրահմայական բվեճները համարվում են սինանտրոպիկ կենդանատեսակներ։ Այս թռչունները մի շարք խոշոր քաղաքների (ինչպիսիք են օրինակ Նյու Դելին և Կալկաթան) զբոսայգիների սովորական բնակիչներ են։ Քաղաքային բնակավայրերում բրահմայական բվեճները հանդիպում են բավականին մեծ քանակությամբ՝ հաճախ ծառերի փչակներում, ինչպես նաև տարբեր շինությունների անցքերում։ Հատկանշական է, որ Ֆեյսալաբադի համալսարանի պակիստանցի գիտնականները այս թռչնի կառուցվածքն ուսումնասիրել են անմիջապես համալսարանում[5]։ Բրահմայական բվեճի ճիչը Հնդկաստանի գյուղական գիշերների ամենաբնորոշ հնչյուններից է։

Տեսակներ

խմբագրել

Մասնագետներն առանձնացրել են բրահմայական բվեճների 4[12][13] կամ 5[4][14] տարատեսակ, որոնցից յուրաքանչյուրը զբաղեցնում է որոշակի արեա[14]

1940-ական թվականներին որոշ հետազոտողներ առանձնացրել են բրահմայական բվեճի ևս մի ենթատեսակ, որը տարածված է Հարավարևելյան Ասիայում (A.b. mayri (Deignan, 1941))[15]:

Տեսակների միջև եղած հիմնական տարբերությունը ընդհանուր գունավորումն է, քանի որ հարավային պոպուլյացիաների թռչունների ընդհանուր փետրածածկն ունի ավելի մուգ երանգներ[16]։ Բացի այդ տարբերություն կա նաև գլխի և մարմնի կետերի դասավորվածության մեջ[17]։

Կենսակերպ

խմբագրել

Վարք

խմբագրել

Չնայած այն հանգամանքին, որ բրահմայական բվեճը Հարավային Ասիայի ամենատարածված թռչուններից է, որը բնակվում է մարդկանց հարևանությամբ, այնուամենայնիվ մինչ վերջերս այս թռչունը համարվում էր կենսաբանական տեսանկյունից վատ ուսումնասիրված։ 1983 թվականին հնդիկ թռչնաբան Սալիմ Ալիի և ամերիկացի գիտնական Սիդնեյ Ռիպլիի հրատարակած «Հնդկաստանի և Պակիստանի ազգային թռչուններ» հեղինակային աշխատությունում նշված էր, որ այս բվեճի կենսակերպն ու սննդառությունը շարունակում են մնալ քիչ ուսումնասիրված։ Իրավիճակը փոքր-ինչ փոխվեց 1990-2000-ական թվականներին, երբ հնդկական և պակիստանյան փորձագետների մի շարք խմբեր սկսեցին այս թռչունների մանրակրկիտ ուսումնասիրությունը։

Բրահմայական բվեճները սովորաբար ապրում են զույգերով կամ 3-4 առանձնյակներից բաղկացած ընտանեկան խմբերով։ Բրահմայական բվեճը, ինչպես նաև բվանմանների կարգի մյուս թռչունները, հիմնականում վարում են գիշերային կենսակերպ, սակայն բացառված չէ նաև այս տեսակների ցերեկային ակտիվությունը։ Ցերեկային ժամերին բվեճները չեն սնվում և ցուցաբերում են պասիվ կենսակերպ։

Բնակալման վայր

խմբագրել

Բրահմայական բվեճները տիպիկ փչակաբնակներ են։ Նրանք բնակալման համար ընտրում են անցքեր և խոռոչներ, որոնք լինում են ինչպես բնական (ծառի փչակ, կիրճեր և այլն), այնպես էլ արհեստական՝ մարդու կողմից ստեղծված (շինվածքներ, կառույցների անցքեր)։

Սննդառություն

խմբագրել

Բրահմայական բվեճը գիշատիչ է և ակտիվանում է մութն ընկնելուց հետո։ Երիտասարդ թռչունները սնվում են հիմնականում միջատներով, իսկ հասուն ձևերը կերակրում են բոլոր այն ձագերին, որոնք ի վիճակի չեն կեր հայթայթել։ Այսպիսով, ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ այս թռչունները կարճ ժամանակահատվածում կարող են ուտել մեծ թվով միջատներ՝ այդ թվում բզեզներ, խավարասերներ, ճպուռներ, ինչպես նաև տնային մուկ, փոքր դոդոշներ, չղջիկներ և որդեր։ Հետազոտողների համար այնուամենայնիվ անհասկանալի էր, թե ինչպես է բվեճներին հաջողվում որսալ չղջիկներին։ Բրահմայական բվեճների բնում հայտնաբերվել են նաև դոդոշների մնացորդներ (հայտնաբերվել է մինչև տաս դոդոշի մնացորդ)։ Սովորաբար գիշատիչ կենդանիները հեռու են մնում նման երկկենցաղներից, քանի որ վերջիններիս մաշկը հիմնականում պատված է թունավոր գեղձերով։ Բացի այդ, 1980-ական թվականների ավելի վաղ աղբյուրները ոչինչ չեն նշում բվեճների սննդառության մեջ գորտերի առկայության մասին, սակայն հպանցիկ հիշատակում են, որ բրահմայական բվեճն ուտում է նաև գորտեր՝ առանց որևէ գիտական ապացույցի[18]։

Սննդի ընտրությունը մեծապես կախված է նաև միջավայրի պայմաններից։ Ամայի անապատային շրջաններում բվեճների համար սննդի հիմնական միջոց են ծառայում կրծողները[7]։ Նման պայմաններում բվեճները սնվում են նաև փոքրիկ թռչուններով և մողեսներով[18]։ Պակիստանի Ֆեյսալաբադ քաղաքի բվեճներից մեկի վրա կատարված հետազոտություններից հետո պարզ դարձավ, որ միջատները (որոնց թվում գերակշիռ մաս են կազմում բզեզներն ու ուղղաթևավորները) կազմում են բվեճների օրաբաժնի 47 %-ը, փոքր կաթնասունները՝ 28 %-ը (կրծողների հինգ տեսակ՝ մկներ, առնետներ, ավազամկներ), թռչունները՝ 12 %-ը, իսկ սողունները՝ 2 %-ը։ Բվեճների այս տեսակի սննդակարգում ներառված ամենատարածված կրծողները երկուսն են՝ ասիական փափկառնետը և տնային մուկը[19]։ Բվեճները որսում են նաև կակղամորթներ և կարիճներ[14]։ Եվ ի վերջո բրահմայական բվեճները սնվում են որոշ բույսերի կանաչ հատվածներով, որը նպաստում է այս թռչունների մարսողությանը և քնին[19]։

Ըստ էության՝ բվեճները զոհին գտնում են իրենց հետքով՝ նախ և առաջ զննելով մերձակայքը (նման պահվածքը հատուկ է նաև բրահմայական բվեճի հնդկաստանաբնակ մեկ այլ ցեղակցին՝ անտառային բվեճին)։ Բնակավայրերում բվեճները նախընտրում են թառել 5-10 մետր բարձրությամբ լապտերասյուների վրա։ Պակիստանցի հետազոտողների դիտարկումների համաձայն՝ բվեճբերը զոհին բռնելու համար օրվա 63 %-ն անց են կացնում ծառատնկերում[20]։ Թռչունները որոշակի նախապատվություն են տալիս նաև հաղորդալարերի և լապտերասյուների վրա թառելուն, քանի որ գիշերային ժամերին մի շարք միջատներ ձգվում են դեպի լույս, ինչպն էլ հնարավորություն է ընձեռնում գիշատիչներին հեշտությամբ որսալու զոհին[21]։ Հետևաբար կարելի է եզրահանգել նրան, որ բրահմայական բվեճները միջատներին բռնում են ինչպես ցամաքում, այնպես էլ օդում՝ իրենց ճկուն կտուցի շնորհիվ[20]։

Բազմացում

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ Ռ.Ս. Ղազարյան, Գիրք Բ Թռչուններ, Կենդանիների անունների հայերեն-ռուսերեն-լատիներեն կարգաբանական բառարան, Երևան, «Փյունիկ» — 104 էջ։
  2. ↑ Ռեշետնիկով Յու., Կոտլյար Ա. Ն., Ռասս Տ. Ս., Շատունովսկի Մ. Ի. Կենդանիների անունների հնգալեզու բառարան։ «Թռչուններ». լատիներեն, ռուսերեն, անգլերեն, գերմաներեն, ֆրանսերեն։
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 «Բծավոր բվեճ (Athene brama)» (անգլերեն). The Owl Pages. 2008 թ․ դեկտեմբերի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 16-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 «Բրահմայական բվեճ՝ նկարագիր և արտաքին տեսք» (անգլերեն). 2005 թ․ փետրվար. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 16-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 Մ․Մահմուդ ալ-Հասան (2008). «Որոշ դատողություններ բրահմայական բվեճների վարքի և կենսակերպի վերաբերյալ» (PDF) (անգլերեն). Վայրի բնության և էկոլոգիայի ամբիոն, անասնաբուժության և կենդանաբանական գիտությունների համալսարան, Լահոր. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
  6. ↑ «Բծավոր բվեճ (Athene brama) (Temminck, 1821)». Aviabase — the World Bird Database. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 «Բրահմայական բվեճ». Сыч.ру՝ ամեն ինչ բվեճների մասին. 2000 թ․ հունվար. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
  8. ↑ «Բրահմայական բվեճ (Athene brama)». Բվեճների մոլորակ — Բվեճների կյանքը. ԼԳՈւ, 1977. 2010. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
  9. ↑ «Թռչունների բառարան, որոնց անվանումները փոխառություններ են հնդկական կրոնից» (PDF) (անգլերեն) — Buceros Vol. 9, No. 2 (2004). 2004. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ ապրիլի 10-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
  10. ↑ Յ․Բ․ Պուկինսկի. «Բվեճներ — Athene». Անվճար էլեկտրոնային կենսաբանական գրադարան. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 Muhammad Naeem Awan, Mir Mohammad Saleem. — Կենդանաբանական հետազոտություններ, 2007，Dec. 28(6): 634－639«Avifaunal Diversity of the Pattika Recreational Park, Muzaffarabad, Azad Kashmir, Pakistan» (PDF) (անգլերեն). Department of Wildlife, Azad Jammu and Kashmir, Muzaffarabad, Azad Kashmir, Pakistan. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
  12. ↑ J. S. Marks, R. J. Cannings & H. Mikkola 1999. Family Strigidae (typical owls): in del Hoyo, Josep; Elliott, Andrew; Sargatal, Jordi, eds. Handbook of the birds of the world. Volume 5. Barn-owls to hummingbirds // Путеводитель по птицам мира = Handbook of the birds of the world. — Barcelona: Lynx Edicions, 1999. — С. 196-207. — ISBN 84-87334-25-3
  13. ↑ 13,0 13,1 «Spotted Owlet (Athene brama)» (անգլերեն). The Internet Bird Collection. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Ն․ Սանթանակրիշնան, Ա․ Մոհամմեդ Սամսուր Ալի, Ու․ Անբարասան. — Global Journal of Environmental Research 4(3): 161—167, 2010«Բրահմայական բվեճների կենսակերպն ու ընդհանուր նկարագիրը, Հնդկաստանի հետազոտական ընկերություն» (PDF) (անգլերեն). Կենդանաբանության բաժին, Սարասվաթի Նարայանանի քոլեջ, Պերուգուդի, Մադուրայ, Թամիլ Նանդու, Հնդկաստան. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 20-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  15. ↑ Ն․Գ․ Դեյգնան. — Գյուղատնտեսության և կենսաբանության միջազգային ամսագիր, հատոր 6, համար 2, 2004«Նոր թռչուններ հնդեվրոպական տարածաշրջանում» (PDF) (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
  16. ↑ Վիկրամ Նանջապա (2010 թ․ հոկտեմբերի 7). «Ընդհանուր հիբրիդոլոգիա» (անգլերեն). Բանգալոր. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
  17. ↑ «Spotted Owlet» (անգլերեն). Birdpoints — India Birds Facts by the Masters, Bird Images, Bird Checklists and WW Bird News. 2006. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 16-ին.
  18. ↑ 18,0 18,1 Անիկա Ջադհավ, Բ․Մ․ Փրասհարյա — Zoo's Print Journal 18 (8) (2003 թ․ օգոստոս). «Որոշ դիտարկումներ բրահմայական բվեճի վարքի և սննդառության մասին» (PDF) (անգլերեն). ԱԻՆՊ գյուղատնտեսական օրդիտոլոգիայի մասին, Գուջարաթի գյուղատնտեսական համալսարան. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 16-ին.
  19. ↑ 19,0 19,1 Zahid Ali Shahi, Mirza Azhar Beg, Akbar Ali Khan — International Journal of Agriculture & Biology, Vol. 6, No. 2, 2004 (2004). «Prey Preferences of the Spotted Little Owl (Athene brama) in the Croplands Near Faisalabad–Pakistan» (PDF) (անգլերեն). Department of Zoology, GC University, Faisalabad–Pakistan; Department of Zoology and Fisheries, University of Agriculture, Faisalabad–Pakistan. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 17 ноября 2010-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  20. ↑ 20,0 20,1 M. Mahmood-ul-Hassan — J. Anim. Pl. Sci. 18(1): 2008 (2008). «Some Observations on Behaviour of Spotted Owlet (Athene brama) During its Breeding Season» (PDF) (անգլերեն). Department of Wildlife and Ecology, University of Veterinary and Animal Sciences, Lahore. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 19 ноября 2010-ին.
  21. ↑ Vikram Nanjappa (7 октября 2010). «They are no harbingers of bad luck» (անգլերեն). Citizen Matters, Bangalore. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 19 ноября 2010-ին.
 Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բրահմայական բվեճ» հոդվածին։
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բրահմայական բվեճ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Բրահմայական_բվեճ&oldid=9747286» էջից