Անդրե Մարի դը Շենիե

Անդրե Մարի դը Շենիե; ֆր.՝ André Chénier
Ծննդյան անուն	ֆր.՝ André-Marie Chénier
Ծնվել է	հոկտեմբերի 30, 1762[…]
Ծննդավայր	Ստամբուլ, Օսմանյան կայսրություն
Վախճանվել է	հուլիսի 25, 1794[…] (31 տարեկան)
Վախճանի վայր	Փարիզ, Ֆրանսիա
Գերեզման	Picpus Cemetery
Մասնագիտություն	բանաստեղծ և գրող
Լեզու	ֆրանսերեն
Քաղաքացիություն	Ֆրանսիա
Կրթություն	Փարիզի համալսարան
Գրական ուղղություններ	նեոդասականություն
Պարգևներ	Concours général
	Անդրե Մարի դը Շենիե Վիքիքաղվածքում
	André Chénier Վիքիպահեստում

Անդրե Մարի դը Շենիե (ֆր.՝ André Marie de Chénier, հոկտեմբերի 30, 1762(1762-10-30)^[1]^[2]^[3]^[…], Ստամբուլ, Օսմանյան կայսրություն^[1]^[4] - հուլիսի 25, 1794(1794-07-25)^[1]^[2]^[3]^[…], Փարիզ, Ֆրանսիա^[4]), ֆրանսիացի բանաստեղծ, լրագրող և քաղաքական գործիչ։ Հեղափոխական ահաբեկչության զոհերից մեկն է եղել։

Կենսագրություն խմբագրել

Շենիեն ծնվել է Կոստանդնուպոլսում՝ ֆրանսիացի դիվանագետ և գրող Լուի Շենիեի ընտանիքում։ Դաստիարակվել է Փարիզում։ Այնտեղ մայրն ուներ սրահ, որտեղ հաճախում էին բազմաթիվ գրողներ, գիտնականներ և արվեստագետներ։

Պայմանականորեն, Շենիեի կյանքի ուղին կարելի է բաժանել երկու հիմնական փուլի։ Շենիեի կյանքի առաջին փուլը նշանավորվեց միայն Շվեյցարիա և Իտալիա կատարած ճանապարհորդություններով։ Այն ներառում է Շենիեի՝ անտիկ մոտիվներով բանաստեղծական ստեղծագործություններ, ինչպես նաև Փարիզում երիտասարդ կյանքի մասին բանաստեղծություններ։

Անգլիայից վերադառնալուց հետո, որը համընկել է 1789 թվականի իրադարձությունների հետ, սկսվել է Շենիեի կարճ կյանքի երկրորդ շրջանը, որը տխուր է ավարտվել։ Նա այդ ժամանակ հանդես է եկել իբրև հայրենասեր հասարակական գործիչ, ինչն արտացոլվել է նրա բանաստեղծությունների մեջ։ Կյանքի նկատմամբ Շենիեի ուշադրությունն ու դիտողականությունը նկատել են նրա վաղ նշումներում, որոնք թույլ են տալիս գրողին համեմատել Լաբրույերի հետ։ 1789 թվականին Շենիեն եղել է «Թրյուդենների հասարակության» մեջ, որը հիմնադրել են նրա ընկերներն ու Նավարայի քոլեջի ընկերները, Թրյուդենի եղբայրները և դե Պանջամին։ Նրանց հետ Շենիեն ջերմորեն ողջունել է հեղափոխությունը։ «Journal de la société de 1789»-ը բնութագրում է տիրող տրամադրությունները։

Սակայն Շենիեն ու նրա ընկերները մտահոգված էին այն ակումբների հակասահմանադրական գործունեությամբ, որոնք խախտում էին լիազորված երկրի հանգիստ ստեղծագործ աշխատանքը։ Ի տարբերություն եղբորը՝ Մարի Ժոզեֆի, Շենիեն չափազանց հպարտ ու անկախ էր։ Նա հանդիմանել է դեմագոգներին, որոնց մեջ տեսնում էր քծնողների նոր ցեղատեսակը։ Միևնույն ժամանակ նա փորձում էր գեղեցիկ պատմվածք ունենալ։ «Լավ, ազնիվ և քաղցր, - գրում է նա հոդվածներից մեկում,- հանուն խիստ ճշմարտությունների անամոթ բռնապետերը ատելության են ենթարկում ազատությունը հանուն ազատության բռնապետերի» մոտենում է յակոբիններին, բայց Անդրեն բոլոր հույսերը դրել է օրենսդիրների գործունեության վրա։ Շենիյի առաջին հոդվածն այդ ամենի մասին «Ֆրանսիացի ժողովրդի խորհուրդը նրա իսկական թշնամիների մասինն» էր, որը թվագրված է 1790 թվականի օգոստոսի 28-ին։ ժողովրդի թշնամիների տակ Շենիեն մատնանշում էր յակոբիններին։ Նա շարունակում էր քննադատել նրանց 1792 թվականին «Journal de Paris» ամսագրում հայտնված իր հոդվածներում։ Դրանցից մեկը նվիրված է շվեյցարական գնդի ապստամբած զինվորների տոնակատարությանը։ Շենիեն ելույթ է ունեցել ֆելյանների ակումբում, և հենց այդ հաջողությունն է նրան ուղղորդել դեպի լրագրությունը։ Շենեն առաջարկում էր նույնիսկ ելույթ ունենալ՝ ի պաշտպանություն թագավորի։ Նման քաղաքական գործունեությունն ինքնին այն ժամանակ վտանգ էր ներկայացնում։ Յակոբինցիները նրան անկեղծորեն ատում էին։

1792 թվականին ժամանակ առ ժամանակ թողել է Փարիզը և տեղափովել Վերսալի պալատ, որտեղ նորից ամբողջությամբ տրվել է պոեզիային։ Անհայտ է մնացել, թե ինչու է 1793 թվականին՝ ահաբեկչության ամենաթեժ պահին, Շենիեն վերադարձել Փարիզ։ Նա ձերբակալվել է 1794 թվականին մարտի 7-ին ռոյալիստների հետ հարաբերությունների կասկածանքով, իսկ 1794 թվականի հուլիսի 25-ին Ժան Ռուշեի հետ գիլիոտինի վրա մահապատժի է ենթարկվել (2-րդ տարվա 8 թերմիդոր)։

Հայտնի չէ, թե ինչպես է մահացել Շենիեն, սակայն բանտում նրա տրամադրության մասին կարելի է դատել նրա «Մեշավերջ» և «Երիտասարդ ճանաչում» բանաստեղծություններով (ֆր.՝ La jeune captive)։ Վերջինս գրված է՝ ի պատիվ դքսուհի Ֆլերիի։ Շենիեի հետ բանտում էին նաև նրա՝ Թրյուդենի ընկերները։ Մահապատժից անմիջապես հետո նրա եղբայր Մարի Ժոզեֆն անարդարացիորեն մեղադրվել է եղբոր ճակատագրի հանդեպ անտարբերության մեջ, որը հանգեցրել է նրա մահվանը։ Նման մեղադրանքների առիթ է դարձել եղբայրների թերթերի թեժ բանավեճը, որտեղ Մարի Ժոզեֆը, հնարավոր է, չափազանց զգացմունքային է եղել։ Սակայն եղբոր կյանքի վերջին օրերին նա փորձել է ամեն ինչ անել։ Նրա շնորհիվ Շենեի գործի քննությունը մի քանի անգամ հետաձգվել է։ Եթե նրան հաջողվեր ևս երկու օրով հետաձգել, ապա Շենիեն, հնարավոր է՝ ողջ մնար Ռոբեսպյեռի ռեժիմի անկումից հետո։

Ստեղծագործություն խմբագրել

Երբ 19-րդ դարի սկզբին Շենիեի բանաստեղծությունները ճանաչում ստացան, հեղինակին անվանեցին ռոմանտիզմի հիմնադիր։ «Շենիեն,- գրում է Սենտ-Բյովը,- նոր պոեզիայի ուղեկից էր. նա իր հետ նոր լիրա բերեց. ճիշտ է, նրան դեռ մի քանի տող պակասում էր, բայց հիմա այդ տողերը ավելացվել են նրա հետևորդների կողմից»։ Սակայն նոր պոեզիայի ուղեկից Շենիեն միայն տեսականորեն է իր «Գյուտ» պոեմում (L’Invention)։ Նրա հովվերգությունը և էլեգիան համապատասխանում են կլասիցիզմի ամենախիստ կանոններին և, բացառությամբ քնարերգական տրամադրությունների, դրանցում ռոմանտիկներին բնորոշ մոտիվներին ոչ մի ակնարկ չկա։ Էգժերի ժամանակներից և նրա «Հելլենիզմը Ֆրանսիայում» գրքից հետո Շենիեն համարվել է միայնակ դասական բանաստեղծ և հումանիստ, և «Երիտասարդ Անախարզիսի ճանապարհորդությունների» հեղինակի՝ Կոմս Դե Կայլուսի և այլ գիտնական հնագետ-հելլենիստների հետ դասվել նույն շարքում։ Շենիեի այս բնութագիրը զարգացրել է Էմիլ Ֆագեն։ Հեսների և Թոմսոնի հետ Շենիեն դասվում է գրականության պատմության մեջ միայնակ գործիչների շարքին։

Շենիեի ստեղծագործական որոնումների ելակետը հելլենիզմն էր՝ հատուկ, յուրատեսակ և նոր մարդասիրություն, որը որոշ ընտրված մտքերում ծագել է ֆրանսիական կեղծ դասական կրթվածության ժամանակաշրջանի արդյունքում։ Հելլենիստների հետ Շենիեն հանդիպել և մտերմացել է իր մոր սրահում։ Այստեղ նա լսել է նաև Վինկելմանի մասին։ Կիսագրագետ սկզբնաղբյուրը հատուկ կրքով ստիպել է ձեռնամուխ լինել հին հունական պոեզիայի ուսումնասիրությանը, հատկապես հին հունական դասականների ազդեցությունը ֆրանսիական գրականության վրա՝ սկսած Ռոնսարից և Մալլերբից՝ փոխառելով և վերարտադրելով նրանց ստեղծագործությանը բնորոշ կերպարներն ու տրամադրությունը։ Այս ոճով գրված հովվերգությունն ու էլեգիան անտիպ մնացին։

Շենիեն մահացել է երեսուներկու տարեկան հասակում։ Սովորաբար այս տարիքում գրեթե ամեն բանաստեղծ անհրաժեշտ է համարում բանաստեղծական ժողովածուի միջոցով իր լսարանին անդրադառնալ։ Դրա համար էլ շատ ճշմարտանման է թվում Էմիլ Ֆագեի ենթադրությունն այն մասին, որ Շենիեն ինքը չի համարել իր պոեզիան արժանի հրատարակության։ «Կույր մարդը», «Հիվանդը» և նրա էլեգիաների մի ամբողջ շարք կատարյալ են և չեն զիջում ավելի ուշ Անատոլ Ֆրանսի, Լեկոնտ դե Լիլի և Էրեդիայի հելլենիստական ստեղծագործություններին, բայց Շենիեն իր մեջ ուժ էր զգում շատ ավելին անելու համար։ Նա վաղուց էր վերապրել իր հելլենիզմը, նրա «Հերմես» պոեմը, որից միայն հատվածներ են պահպանվել, պետք է համապատասխաներ այն նոր ու խորը յուրատեսակ բանաստեղծության սկզբունքներին, որոնք նա ձևակերպել էր «Գյուտի» մեջ։ Դրանում նա հրաժարվել է նմանակել անտիկ հեղինակներին։ Շենիեն գրավել է գեղեցկության նոր ձևերը, նոր հնչյունները և նոր կերպարները։ Առաջին հերթին, նա ցանկանում էր ժամանակակից լինել։

Շենիեին հասկանալու համար պետք է կենտրոնանալ անավարտ «Հերմեսի» և «Յամբովի» աստվածների ուսումնասիրության վրա՝ արդեն ավարտված «Գյուտ» լույսի ներքո։ Ինչպես Սենտ-Բևն էր կարծում, այդ ժամանակ նոր պոեզիայի հեղինակ Շենիեն ռոմանտիզմի նախդիր չի թվա։ Ռոմանտիզմը ոգեշնչում էր փնտրում անցյալում, ռոմանտիկները գրավում էին միջնադարերը՝ Շեքսպիր, գեղատեսիլ արևելք։ Ռոմանտիզմը զարգացել է քրիստոնեության տապալված հեղափոխության վերադարձի հետ միաժամանակ՝ նոր իդեալիստական փիլիսոփայության ծնունդով։ Նա Ռուսոյից սովորել է առաջնորդվել զգացմունքներով, Շատոբրիանից նա իմացել է խորհրդավոր ու կրքոտ զգացմունքների մասին։ Շենիեի պոեզիայում նման բան չկա, և նրա ստեղծագործական որոնումները չեն համընկնում այդ ուղղության հետ։ Շենիեն մեծ ակնածանքով էր վերաբերվում Ռուսոյին և գնահատում Շեքսպիրին, «Հպարտ Թեմզայի որդուն, հնազանդության անսանձելի թշնամուն, որը ձգտում է հաղթել իրենց սեփական օրինակով», բայց առաջին հերթին Շենեն ռացիոնալիստ էր, որն ամեն ինչից վեր էր դասում Մոնտեսքյոյին և Բյուֆոնին։ Նրան գրավում էր միտքն ու գիտականությունը։ «Տորիչելլին, Նյուտոնը, Կեպլերը, Գալիլեյը,- գրում է նա «Գյուտում»,- ավելի երջանիկ գիտնականներ էին, քան հնում, նրանք հայտնաբերել են նոր վերգիլիոսի ամբողջ գանձերը»։ Շենիեն երազում էր, որ բանաստեղծները ստեղծագործեն այնպես, ինչպես որ ստեղծագործել են Վերգիլիոսը և Հոմերը, եթե նրանք ծնված լինեին 18-րդ դարի վերջին Ֆրանսիայում։

Շենիեի ստեղծագործությունների ստեղծման ժամանակագրությունը վերականգնելը բավականին բարդ է։ Հնարավոր է միայն մոտավոր կերպով բացահայտել բանաստեղծի աշխարհայացքի համար բեկումնային պահը, որը նշանավորել է վաղ ստեղծագործության հելլենիզմից վերջին տարիների փիլիսոփայական-բանաստեղծական որոնումների անցումը և ժամանակի առումով համընկել է «L’Invention» պոեմի ստեղծման հետ։ Էմիլ Ֆագեն ենթադրում է, որ այդ պոեմը գրվել է 1788 թվականին, երբ Շենիեն գտնվում էր Լոնդոնում Ֆրանսիայի դեսպանատանը։ Դրանք տխուր մենության տարիներ էին՝ հարազատներից հեռու։ Նրա եղբոր՝ Մարի Ժոզեֆի նամակներից հայտնի է, որ Անգլիայում գտնվելը է Շենիեին, ինչպես մինչ այդ Վոլտերին, հանգեցրել է գրական հակումների փոփոխության։ Այսպիսով, Շենիեի կյանքից և ստեղծագործական ճանապարհից կարելի է առանձնացնել վաղ երիտասարդության և ստեղծագործական որոնումների փուլը, որն անցկացվել Է Փարիզում աշխարհիկ զվարճանքների շրջանում, և ավելի հասուն տարիները, երբ վերադարձել է Անգլիայից (1789), որը բնութագրվում է կյանքի և ստեղծագործական կոչման նկատմամբ խոհուն և խորը վերաբերմունքով։

Բանաստեղծությունների հրատարակություններ խմբագրել

Շենիեի բանաստեղծությունների առաջին հրատարակությունը լույս է տեսել 1819 թվականին՝ բանաստեղծ Ռատուշի շնորհիվ, ընդ որում՝ տեքստը խմբագրվել է հրատարակչի կողմից։ Նույն տեքստը նաև 1874 թվականին հրատարակվել է 3 հատորով։ 1862 թվականին ի հայտ է եկել Բեկ դե Ֆուկյերի (երկրորդ հրատարակություն՝ 1872 թվականին) կողմից արված՝ Շենիեի բանաստեղծությունների ևս մեկ հրատարակություն, որն իրագործվել է բանաստեղծի զարմիկի՝ Գաբրիել դե Շենեի կողմից։ Այն ներառում է որոշ ժամանակ, մինչև անտիպ բանաստեղծություններ։ Գլխավոր հրատարակություն է համարվում Բեկա դե Ֆուկյերայի հրատարակությունը՝ հաշվի առնելով Գաբրիել դե Շենեի հրատարակությունը։ Որոշ ստեղծագործություններ լույս են տեսել Լատուշում։

1842 թվականին հրատարակվել է Մալերբուի մասին Շենիեի մեկնաբանությունը։ Բեկ դե Ֆուկիերը 1872 թվականին հավաքել է նաև Շենիեի արձակ ստեղծագործությունները։ Նրա բազմաթիվ թղթեր դեռ պահում էր Գաբրիել Շենիեն և ոչ մեկին ցույց չի տվել մինչև իր մահը (1880)։ Նրա կտակի համաձայն՝ այդ ձեռագրերը հայտնվել են տիկին Շենիեի ձեռքում։ Նա պահել է դրանք մինչև մահ՝ 1892 թվական՝ իր կտակով դրանք փոխանցելով ազգային գրադարանին, թույլ չտալով դրանք օգտագործել դեռևս 7 տարի շարունակ^[5]։ Միայն 1900 թվականին Լեֆրանն առաջին անգամ անդրադարձել է խորհրդավոր փաստաթղթերին։ Պարզվել է, որ Գաբրիել դե Շենիեն արդեն հրատարակել է բոլոր բանաստեղծությունները և այդ կերպ պահպանել է միայն արձակ հատվածները։ Դրանցից տպագրվել են՝ «La Perfection des Arts» («Revue de Paris», 1900 թվական, հոկտեմբերի 15 և նոյեմբերի 1), «Apologie» («Revue Bleue», մայիսի 5, 1900 թվական) և մի քանի հատվածներ «Revue d’histoire littéraire de France»-ից (1901 թվական, ապրիլ-հունիս)։

Կերպարը ֆիլմում խմբագրել

«Նապոլեոն (ֆիլմ, 1927)» - Դերասան՝ Լուիս Վոմելի

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 Chénier, André de // Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm — 11 — New York, Cambridge, England: University Press, 1911.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Encyclopædia Britannica
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Internet Speculative Fiction Database — 1995.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 Шафаренко И. Я. Шенье // Краткая литературная энциклопедия (ռուս.) — М.: Советская энциклопедия, 1962. — Т. 8.
↑ Aix Google Map

Գրականություն խմբագրել

Аничков Е. В. (1890–1907). «Шенье, Андре-Мари». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
Harazsti, «A. Ch.» (П., 1892); Р. Glachant, «A. Ch.» (П., 1802, 2 т.; здесь полная библиография);
E. Faguet, «А. Ch.» (П., 1902), в серии «Les grands écrivains français».
Цебрикова «Два романтика во Франции» («Северный вестник», 1886, № 11 и 12).

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Անդրե Մարի դը Շենիե» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Անդրե Մարի դը Շենիե» հոդվածին։

[_65e472eb7730456d-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 Chénier, André de // Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm — 11 — New York, Cambridge, England: University Press, 1911.

[_882f0167472e9e28-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Encyclopædia Britannica

[_f3837693f015a88c-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Internet Speculative Fiction Database — 1995.

[_ba72152994f3347c-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 Шафаренко И. Я. Шенье // Краткая литературная энциклопедия (ռուս.) — М.: Советская энциклопедия, 1962. — Т. 8.

[5] Aix Google Map

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]