Վիքիպեդիա

Խնկո Ապեր

հայ գրող
(Վերահղված է Աթաբեկ Խնկոյանից)
Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Խնկոյան ազգանունով այլ մարդկանց մասին։

Խնկո Ապեր (Աթաբեկ Հովհաննեսի Խնկոյան, ծածկանուններ՝ Աթ. Խնկոյանց, Ախպեր, Յուվենալ, Ա. Խ., Աթիկ, Աթ., Խնկ., Անստորագր., Սեփ-սար, Խնկ. Աթ., Գյուղացի, Գյուղթղթակից, Խեչո բիձա, Քեռի Պողոս, Մարտնչող, Խնկոյան Աթանես, հոկտեմբերի 19, 1870, Փամբակ,Ղարաբոյա – հոկտեմբերի 8, 1935, Երևան), հայ մանկագիր, ՀԽՍՀ վաստակավոր մանկական գրող, ՀԽՍՀ վաստակավոր ուսուցիչ (1932), ԽՍՀՄ գրողների միության անդամ 1934 թվականից։

Խնկո Ապեր
Ծննդյան անունԱթաբեկ Հովհաննեսի Խնկոյան
Ծնվել էհոկտեմբերի 19, 1870(1870-10-19)[1]
ԾննդավայրԽնկոյան, Հայաստան
Վախճանվել էհոկտեմբերի 8, 1935(1935-10-08)[1] (64 տարեկան)
Վախճանի վայրԵրևան, Հայկական ԽՍՀ, ԱԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ
ԳերեզմանԳերեզման Խնկո-Ապոր
Մասնագիտությունգրող, մանկագիր և ուսուցիչ
Քաղաքացիություն Ռուսական կայսրություն և  ԽՍՀՄ
ԱնդամակցությունԽՍՀՄ Գրողների միություն
Պարգևներ
Խնկո Ապեր Վիքիքաղվածքում
Խնկո Ապեր Վիքիդարանում
 Khnko Aper Վիքիպահեստում

Կենսագրություն

խմբագրել

Աթաբեկ Հովհաննեսի Խնկոյանը ծնվել է Փամբակի շրջանի Ղարաբոյա գյուղում (այժմ կրում է Խնկոյան անունը)։ Նախնական կրթությունն ստացել է ծննդավայրում՝ տիրացու Կարապետի ծխական դպրոցում, 1880 թվականից՝ Ալեքսանդրապոլի (այժմ՝ Գյումրի)՝ Մարտիրոս Պողոսյանի մասնավոր կրթարանում, ապա՝ երկու տարի անց՝ քաղաքային դպրոցում։ 1890-1910 թվականներին ստանում է որպես ուսուցիչ պաշտոնավարելու իրավունք։ Շուրջ 35 տարի նա մանկավարժական աշխատանք է կատարում տարբեր վայրերի, այդ թվում՝ հայրենի գավառի դպրոցներում։ Ապա՝ Նալբանդ գյուղի դպրոցից, Հովհաննես Թումանյանի աջակցությամբ 1911 թվականին տեղափոխվել է Թիֆլիս, աշխատակցել «Հասկեր» ամսագրին, ուսուցչություն արել Ստեփան Լիսիցյանի պանսիոնում ու քաղաքային դպրոցում։ Աթաբեկ Խնկոյանը 1923 թվականին լուսժողկոմատի կողմից հրավիրվում է Երևան՝ գրական-մանկավարժական աշխատանքի։ Աշխատակցել է «Աշխատավոր», «Նոր աշխատավոր», «Աղբյուր», «Մաճկալ», «Հասկեր», «Հայաստանի աշխատավորուհի» պարբերականներին։

Գրական փորձերը սկսել է աշակերտական հասակից։ Առաջին ժողովածուն՝ «Բանաստեղծական փորձեր»-ը, լույս է տեսել 1890 թվականին։ Խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո Խնկո Ապերը եկել է Հայաստան, ծավալել գրական–մշակութային գործունեություն։ Հայկական դպրոցների համար կազմել է մայրենի լեզվի դասագրքեր «Մեր դպրոցը», «Կարմիր արև»։ Գրել է բանաստեղծություններ, պոեմներ, հեքիաթներ[2], լեգենդներ, առակներ։

Խնկո Ապերը շուրջ 120 ինքնուրույն և թարգմանական գրքերի հեղինակ է։ Առավել հայտնի են նրա «Աղվեսն ու արջը» (1910), «Գող մաքին» (1911), «Առակներ» (1917), «Մրգաստան» (1939), «Հեքիաթներ ու պատմվածքներ» (1967) ժողովածուները[3]։

Խնկո Ապոր փոխադրություններից ու թարգմանություններից են «Պապն ու շաղգամը» (1911), «Քնած արքայադուստրը» (1912), «Առաջին դասը» (1927), «Ռոբինզոն Կրուզոն» (1932), «Գայլն ու գառը» (1941)։ Լայն ճանաչում են գտել «Ծաղկանց ծովը», «Մեղուն», «Բկլիկ ձկնիկը», «Կարմիր գարունը» բանաստեղծությունները։ Խնկո Ապոր երկերն աչքի են ընկնում ժողովրդական լեզվամտածողությամբ[4]։

1932 թվականին Խնկոյանն արժանացել է ՀԽՍՀ վաստակավոր ուսուցչի, նույն թվականին՝ նաև վաստակավոր գրողի կոչման։

Խնկոյանը մահացել է 1935 թվական, Երևանում[5]։ Թաղված է Երևանի Կոմիտասի անվան պանթեոնում։

 
Խնկո-ապոր գերեզմանը Կոմիտասի անվան պանթեոնում

Խնկո Ապոր անունով են կոչվում Երևանի մանկական գրադարանը[6], Գյումրիի դպրոցներից մեկը։

Մատենագիտություն

խմբագրել

Գրքեր

խմբագրել
  • Բանաստեղծական փորձեր, Ալեքսանդրապոլ, 1890, 32 էջ։
  • Գյուղացին և արջը, Թիֆլիս, 1909, 16 էջ։
  • Աղվեսն ու արջը, Թիֆլիս, 1910, 16 էջ։
  • Գող մաքին, Թիֆլիս, 1911, 11 էջ։
  • Կի-կի-լի-կի, Թիֆլիս, 1911, 7 էջ։
  • Ծիտն ու որբերը, Թիֆլիս, 1912, 10 էջ։
  • Կռունկն ու աղվեսը։ Ընկերը ուղիղ պետք է լինի, Թիֆլիս, 1912, 16 էջ։
  • Փեսացու մուկը, Թիֆլիս, 1912, 16 էջ։
  • Ֆիրդուսի (935-1020), Թիֆլիս, 1912, 24 էջ։
  • Նապաստակի տունը, Թիֆլիս, 1913, 16 էջ։
  • Քարացած քույրեր, Թիֆլիս, 1916, 30 էջ։
  • Առակներ, Թլֆլիս, 1917, 100 էջ։
  • Գյուղատնտես-անասնաբույծը և իր ագրոզրույցը (չափածո), Ե., Պետհրատ, 1926, 31 էջ։
  • Մեծ հոկտեմբեր։ Պատկոմներին, Ե., 1927, 16 էջ։
  • Թխսամերը, Ե., Պետհրատ, 1929, 12 էջ։
  • Երկաթուղի Երևան-Թիֆլիս, Ե., Պետհրատ, 1930, 16 էջ։
  • Պիոներ Հրաչը, Ե., Պետհրատ, 1930, 7 էջ։
  • Առակներ, Յերևան, 1930, 147 էջ։
  • Մարդն ինչով է ճամփորդում, Ե., Պետհրատ, 1931, 14 էջ։
  • Մոծակը, Ե., Պետհրատ, 1931, 8 էջ։
  • Պիոներ Հրաչը, Ե., Պետհրատ, 1931, 8 էջ։
  • Ձորագես, Փարիզ, 1934, 31 էջ։
  • Տրամվայը Երևանում, Ե., Պետհրատ,1934, 14 էջ։
  • Մկներն ինչպես կռվեցին կատվի դեմ, Ե., Պետհրատ, 1936, 16 էջ։
  • Տրամվայը Երևանում, Ե., Պետհրատ, 1936, 14 էջ։
  • Առակներ, Ե., Պետհրատ, 1937, 13 էջ։
  • Բանաստեղծություններ, Ե., Պետհրատ, 1937, 21 էջ։
  • Ես, Երևան, Պետհրատ, 1939, 8 էջ։
  • Մրգաստան, Ե., Պետհրատ, 1939, 24 էջ։
  • Գիրք, Երևան, Պետհրատ, 1940, 12 էջ։
  • Ընտիր երկեր, Երևան, 1940, 487 էջ։
  • Խոզն ու ագռավը, Ե., Պետհրատ, 1940, 8 էջ։
  • Աղվեսն ու արջը, Ե., Հայպետհրատ, 1941, 15 էջ։
  • Գայլն ու գառը, Ե., Հայպետհրատ, 1941, 8 էջ։
  • Գող մաքին, Ե., Հայպետհրատ, 1941, 12 էջ։
  • Կի-կի-լի-կի աքլորն եմ, Ե., Հայպետհրատ, 1941, 16 էջ։
  • Պապն ու շաղգամը, Ե., Հայպետհրատ, 1941, 8 էջ։
  • Ծաղիկներ, Ե., Հայպետհրատ, 1943, 11 էջ։
  • Ժողովածու, Երևան, 1945, 191 էջ։
  • Գյուղացին ու արջը, Ե., Հայպետհրատ, 1946, 22 էջ։
  • Կատուն, աքլորն ու աղվեսը, Ե., Հայպետհրատ, 1948, 15 էջ։
  • Գող մաքին, Ե., Հայպետհրատ, 1949, 16 էջ։
  • Հատընտիր, Երևան, 1950, 256 էջ։
  • Առակներ, Երևան, Հայպետհրատ, 1953, 82 էջ։
  • Մանուկներին, Երևան, Հայպետհրատ, 1954, 28 էջ։
  • Գայլն ու կատուն, Հայպետհրատ, 1957, 9 էջ։
  • Մկների ժողովը, Ե., Հայպետհրատ, 1957, 17 էջ։
  • Գյուղացին ու արջը, Ե., Հայպետհրատ, 1959, 23 էջ։
  • Ընտիր էջեր, Երևան, 1961, 276 էջ։
  • Մկների ժողովը, Ե., Հայպետհրատ, 1964, 16 էջ։
  • Ժանտախտը, Ե., «Հայաստան», 1966, 16 էջ։
  • Հեքիաթներ և պատմվածքներ, Երևան, 1967, 144 էջ։
  • Ծաղկանց ծովը, Երևան, 1970, 256 էջ։
  • Աղվեսն ու արջը, Ե., «Հայաստան», 1970։
  • Մեղու, Երևան, «Հայաստան», 1971։
  • Բկլիկ ձկնիկը, Ե., «Հայաստան», 1972։
  • Մկների ժողովը, Ե., «Հայաստան», 1972։
  • Մկների ժողովը, Ե., «Սովետական գրող», 1979։
  • Ժողովածու։ Բանաստեղծություններ և պատմվածքներ, Ե., «Սովետական գրող», 1979։
  • Երկեր, Երևան, 1980, 236 էջ։
  • Հեքիաթներ, պատմվածքներ, առակներ, Երևան, 2010, 232 էջ։

Մամուլ

խմբագրել

Թարգմանություններ և փոխադրություններ

խմբագրել
  • Պապն ու շաղգամը, Թիֆլիս, 1911, 8 էջ։
  • Պուշկին Ա. Ս., Քնած դշխուհին և յոթ քաջերը, Թիֆլիս, 1911, 26 էջ։
  • Ամրիան Դարեջանիձե (վրացական առասպել), Թիֆլիս, 1912, 48 էջ։
  • Քնած արքայադուստրը, Թիֆլիս, 1912, 15 էջ։
  • Ֆոկս Ֆր., Մի ժամվա նախարարը, Թիֆլիս, 1913, 26 էջ։
  • Բայրոնն ու իր շունը, Թիֆլիս, 1915, 20 էջ։
  • Քարացած քույրը, Թիֆլիս, 1915, 16 էջ։
  • Ռոզենբերգ Պ., Երբ ես դեռ հովիվ էի, Թիֆլիս, 1917, 35 էջ։
  • Գելինա Ա., Հասանը, արաբացի մանուկը, Ե., 1922, 14 էջ։
  • Լվացարանը ջրացիր (ըստ Կ. Չուկովսկու), Ե., Պետհրատ, 1924, 26 էջ։
  • Կոլոսով Մ., Տասներեք տարեկանը, Ե., Պետհրատ, 1924, 39 էջ։
  • Կենդանի զրույց պետապի մասին։ Ագիտկա երեք մասից, Ե., Պետհրատ, 1926, 56 էջ։
  • Մի գավաթ թեյ (ըստ Ն. Ագնիվցևի), Ե., Պետհրատ, 1926, 17 էջ։
  • Նավթի լամպա, բարի ճամփա, մոմն էլ քեզ հետ-չդառնաք ետ, Ե., Պետհրատ, 1926, 8 էջ։
  • Առաջին դասը (ըստ Վ. Բիանկու), Ե., Պետհրատ, 1927, 15 էջ։
  • Մանկակոչ։ Մանկական ինտերնացիոնալ (ըստ Յու. Գրալիցայի), Ե., Պետհրատ, 1927, 36 էջ։
  • Նիկոլայ Ագնիվցև, Մի գավաթ թեյ (պատմվածք), Ե., Պետհրատ, 1927, 17 էջ։ Նկարիչ՝ Վ. Տվարդովսկի։
  • Սերգեյ Աուսլենդեր, Փոքրիկ Խոն (պատմվածք), Մոսկվա, ԽՍՀՄ ժողկենտհրատ, 1928, 13 էջ։
  • Արբուզով Մ., Գյուղթղթակցուհի Աննան (պիես), Ե., Պետհրատ, 1928, 33 էջ։
  • Կիպլինգ Ռ., Ռիկի-Տիկկի-Տավի, Մոսկվա, 1928, 23 էջ։
  • Աուսլենդեր Ս., Փոքրիկ Խոն, Մոսկվա, 1928, 14 էջ։
  • Բագաժ (ըստ Ա. Մարշակի), Ե., Պետհրատ, 1928, 12 էջ։
  • Բոբոլ (ըստ Կ. Չուկովսկու), Ե., Պետհրատ, 1928, 6 էջ։
  • Թե Վանյան ինչու դարձավ օդաչու (ըստ Դանցիգերի), Ե., Պետհրատ, 1928, 15 էջ։
  • Լեոն, Երաժիշտ Դանիկը, Մոսկվա, 1928, 35 էջ։
  • Հովիվ Մկոն և կկուները (ըստ Վ. Բիանկու), Ե., Պետհրատ, 1928, 11 էջ։
  • Հսկա բզեզն ու քաջ ծիտիկը (ըստ Կ. Չուկովսկու), Ե., Պետհրատ, 1928, 24 էջ։
  • Նևտոնովա Ա. Դոշիկը ճահճում, Մոսկվա, 1928, 19 էջ։
  • Նոր շոգեքարշ, Ե., Պետհրատ, 1928, 16 էջ։
  • Ստիվեն Զալմերս, Տիմ արջուկը, Մոսկվա, 1928, 31 էջ։
  • Սառցի վրա (ըստ Ա. Սերաֆիմովիչի), Մոսկվա, 1928, 24 էջ։
  • Սենկևիչ Հ., Հնդիկների առաջնորդը, Մոսկվա, 1928, 17 էջ։
  • Դոդե Ա., Կորնել պապի գաղտնիքը, Ե., Պետհրատ, 1930, 16 էջ։
  • Խափշիկ Ջոյը ինչպես պիոներ դարձավ, Ե., Պետհրատ, 1930, 6 էջ։
  • Մաստանը և բոստանը, Ե., Պետհրատ, 1930, 8 էջ։
  • Բարտո Ա., Չորս ազգի մայրեր, չորս ազգի մանուկներ, Ե., Պետհրատ, 1931, 12 էջ։
  • Բարտո Ա., Կռվի մասին, Ե., Պետհրատ։
  • Աուսլենդեր Ս., Փոքրիկ Խոն, Մոսկվա, 1931, 15 էջ։
  • Իշխանի նոր զգեստը (ըստ Անդերսենի), Ե., Պետհրատ, 1931, 16 էջ։
  • Հրդեհ (ըստ Ս. Մարշակի), Ե., Պետհրատ, 1931, 12 էջ։
  • Պաուստովսկի Վ. Ս. Ջահել կռունկի արկածները, Ե., Պետհրատ, 1931, 19 էջ։
  • Սրա վերջն ով գտնի (ըստ Ս. Ֆեդերչենկոյի), Ե., Պետհրատ, 1931, 12 էջ։
  • Ուրալսկի, Խաչակրաց արշավանք, Ե., Պետհրատ, 1931, 12 էջ։
  • Օդաչուներ (տստ Վ. Բիանկու), Ե., Պետհրատ, 1931, 12 էջ։
  • Դեֆո Դ. Ռոբինզոն Կրուզո (վեպ), Ե., Պետհրատ, 1932, 193 էջ։
  • Երգ կառուցման մասին (ըստ Ա. Բարտոյի), Ե., Պետհրատ, 1932, 16 էջ։
  • Ինչպես հաղթեց հեղափոխությունը, Ե., Պետհրատ, 1932, 16 էջ։
  • Լենինը Հնդկաստանում, Ե., Պետհրատ, 1932, 16 էջ։
  • Հելենա Ա., Հասանը արաբացի մանուկ, Ե., Պետհրատ, 1932, 16 էջ։
  • Հյուգո Վ., Գավրոշ, Ե., Պետհրատ, 1932, 40 էջ։
  • Ռադիո- բրիգադ (ըստ Ե., Տարախովսկայայի), Ե., Պետհրատ, 1932, 16 էջ։
  • Պիոներները կոլխոզում (ըստ Կ. Վիսկովսկու), Ե., Պետհրատ, 1932, 12 էջ։
  • Չերեկով Վլ., Մեծ ուսուցիչը (Կարլ Մարքս), Ե., Պետհրատ, 1933, 32 էջ։
  • Տարախովսկայա Ե., Ամարե մանկապարտեզը, Ե., Պետհրատ, 1933, 16 էջ։
  • Կիպլինգ Ռ., Իր գլխի տեր կատուն, Ե., Պետհրատ, 1934, 18 էջ։
  • Գրինբերգ Ա., Մահափորձ լենինի դեմ, Ե., Պետհրատ, 1934, 17 էջ։
  • Իմ դասը 1-ից 10-ը (ըստ Բարտոյի), Ե., Պետհրատ, 1934, 16 էջ։
  • Սետոն-Թոմսոն, Ե., Արծաթ-պեծիկը (կրճատումներով) Ե., Պետհրատ, 1934, 23 էջ։
  • Սետոն-Թոմսոն Ե., Սպրինգֆիլդի աղվեսը, Ե., Պետհրատ, 1934, 34 էջ։
  • Տոլստոյ Լ., Փիլոսիկը, Ե., Պետհրատ, 1934, 12 էջ։
  • Կիպլինգ Ռ., Ռիկկի, Տիկկի, Տավի, Ե., Պետհրատ, 1936, 36 էջ։
  • Մարշակ Ս., Հրդեհ, Ե., Պետհրատ, 1936, 12 էջ։
  • Պուշկին Ա. Ս., Բանաստեղծություններ։ Հեքիաթներ, Ե., Պետհրատ, 1936, 137 էջ։
  • Պուշկին Ա. Ս., Քնած դշխուհին և յոթ քաջերը, Ե., Պետհրատ, 1937, 26 էջ։
  • Պուշկին Ա. Ս., Քնած դշխուհին և յոթ քաջերը, Դոնի Ռոստով, 1938, 20 էջ։
  • Կռիլով Ի., Առակներ, Ե., Պետհրատ, 1938, 53 էջ։
  • Պուշկին Ա. Ս., Տերտերն ու իր Բալդի ծառան, Ռոստով-Դոն, Ռոստոնի մարզի հայկական «Բոլշևիկ» հրատ., 1938, 12 էջ։
  • Հսկա բզեզն ու քաջ ծիտիկը (ըստ Չուկովսկու), Ե., Պետհրատ, 1939, 24 էջ։
  • Ոսկե ձվիկ, Ե., Պետհրատ, 1939, 16 էջ։
  • Կռիլով Ի., Համերգ, Ե., Պետհրատ, 1940, 8 էջ։
  • Պապն ու շաղգամը, Ե., Հայպետհրատ, 1941, 7 էջ։
  • Շաղգամը, Ե., Հայպետհրատ, 1943, 8 էջ։
  • Ով որ կարդա հեքիաթն այս, նա կհաշվի մինչև տաս (ըստ Բարտոյի), Ե., Հայպետհրատ, 1943, 14 էջ։
  • Կռիլով Ի., Առակներ, Ե., Հայպետհրատ, 1944, 126 էջ։
  • Պապն ու շաղգամը, Ե., Հայպետհրատ, 1947, 6 էջ։
  • Ժուկովսկի Վ., Քնած արքայադուստրը, Ե., Հայպետհրատ, 1948, 16 էջ։
  • Վասիլի Ժուկովսկի, Քնած արքայադուստրը (հեքիաթ), Ե., Հայպետհրատ, 1948, 16 էջ։
  • Պուշկին Ա. Ս., Տերտերն ու իր Բալդի ծառան, Ե., Հայպետհրատ, 1955, 20 էջ։
  • Պուշկին Ա. Ս., Հեքիաթներ (թարգմանեցին Խնկո Ապեր, Ղազարոս Աղայան), Ե., Հայպետհրատ, 1959, 147 էջ։
  • Նեկրասով Ն., Բանաստեղծություններ (գրքի մեջ մտնող գործերի մի մասը թարգմանել է Խնկո Ապերը), Ե., Հայպետհրատ, 1962, 108 էջ։
  • Պապն ու շաղգամը, Ե., Հայպետհրատ, 1964, 16 էջ։
  • Պուշկին Ա. Ս., Տերտերն ու իր Բալդի ծառան, Ե., «Հայաստան», 1973, 14 էջ։
  • «Թարգմանչաց արվեստ» շտեմարան։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 http://armradioarchive.am/ar/ZdQSgiR
  2. ↑ «ՀԵՔԻԱԹՆԵՐ - Խնկո Ապեր - ABCD.AM». www.abcd.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 19-ին.
  3. ↑ «Խնկո Ապեր (Աթաբեկ Խնկոյան) | Առակներ». Տարընթերցում. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 19-ին.
  4. ↑ Գրական տեղեկատու, Երևան, Սովետական գրող, 1981, 544 էջ, էջ՝ 183-187:
  5. ↑ «Հայկական Հանրագիտարան». www.encyclopedia.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 19-ին.
  6. ↑ «Գրադարան > home». Գրադարան > home. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 19-ին.

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 
 Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Խնկո Ապեր» հոդվածին։
 Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Խնկո Ապեր» հոդվածին։
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Խնկո Ապեր» հոդվածին։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 5, էջ 61)։  
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Խնկո_Ապեր&oldid=9926635» էջից