Վիքիպեդիա:Արևելահայերենի տառադարձության ուղեցույց

(Վերահղված է ՎՓ:ՏԱՌից)
↱
  • ՎՊ:ՏԱՌ
  • ՎՊ:ՀԱՅԱՏԱՌ
  • ՎՊ:ԱՏՈՒ
Օգնության էջեր
Վիքիպեդիա Օգնություն

Տե՛ս նաև Կանոնակարգեր և ուղեցույցներ


Արևելահայերենի տառադարձության ուղեցույցը պարզաբանում է հայերենի օտար լեզուներից տառադարձության կանոնները, Վիքիպեդիայի հոդվածների համատեղելիության նպատակով: Ուղեցույցը հիմնված է «Տերմինաբանական և ուղղագրական տեղեկատու» գրքում հրատարակված տերմինաբանական կոմիտեի և հայերենի բարձրագույն խորհրդի որոշումների հիման վրա:

Անգլերենից

խմբագրել
  • Անգլերեն p, t, k և k արտասանված c-ն տառադարձնել բառասկզբում փ, թ, ք, իսկ մնացած դիրքերում՝ պ, տ, կ. վերջին դեպքում նաև կրկնվողները տառադարձնել միայն մեկ բաղաձայնվող:
  • Օրինակ՝ Փիռլ Հարբոր, Փիտ, Փայկ, Փեյն, Թաֆտ, Թեյլոր, թենիս, թիմ, Թոյնբի, Թուկ, Քարտեր, Քենեդի, Քլարկ, Լիպման, բադմինտոն, Դուայտ, միստեր, Ռուզվելտ, Սկոտ, ֆուտբոլ, Լասկի, Հոկ:
  • Բացառություն՝ արդեն լայն տարածում գտած ավանդական ուղղագրություն ունեցող բառերը թողնել անփոփոխ, օրինակ՝ կոնգրեսմեն, կու-կլուքս-կլան, Նյու Յորք, Տվեն և մի շարք այլ բառեր:
  • Բառասկզբի p, t, k (c) կանոնը նաև օգտագործել այն բաղադրյալ բառերի և հատուկ անունների երկրորդ բաղադրիչի համար, որոնց բաղադրիչները լիովին գիտակցվում են, հատկապես եթե բառի առաջին և երկրորդ բաղադրիչի միջև ապաթարց (') կամ գծիկ (-) կա, կամ երկուսը գրվում են անջատ:
  • Օրինակ՝ Ջորջթաուն, Օ'Քեյսի, Օ'Քոնոր, Մակ-Թավիշ, Մակ-Քինլի, Մակ-Քորմիկ, Փորտ Փատրիկ, Լեյկ Փլեսիդ:
  • Անգլերեն s տառը, որը օգտագործված է ձայնեղ բաղաձայնից հետո և զ է արտասանվում հայերեն ս տառադարձնել: Օրինակ՝ Թայմս, Ջեմս, Ուելս:
  • Բացառություն՝ Ավանդաբար զ-ով գրվող և արտասանվող բառերը թողնել անփոփոխ: Օրինակ՝ Թեմզ, Չառլզ:
  • Անգլերեն w(h)-ն հատկապես բառասկզբում տառադարձնել ու (wa-ն ուո):
  • Օրինակ՝ Ուոլտոն, Ուայտհոլ, Ուայտ, Ուայլդ, Ուայտ, Ուիլկինսոն, Ուոլստրիտ, Բրոդուեյ, Դուայտ, Փորտ Քոնուեյ:
  • Բացառություն 1՝ երբ հայերենում կարելի է իրար կողքի հանդիպել երկու ու, օրինակ անգլերեն wu, wo, woo պարագաներում, գրել և արտասանել վու:
  • Օրինակ՝ Վուդ, Վուդրո, Վուլֆ:
  • Բացառություն՝ 2 ավանդաբար վ-ով տառադարձված լայն տարածում ունեցող բառերը և հատուկ անունները թողնել անփոփոխ: Օրինակ՝ Վալտեր Սկոտ, Վաշինգտոն, վատտ, Վիլյամ, Դարվին:
  • Օրինակ՝ Ադամս, Ալեն, Ալիս, Բաքստեր, Հարիսոն, Մաքսուել, Նանսի, Սանֆորդ, Ֆրանկլին:
  • Բացառություն՝ արդեն տարածված և ավանդաբար ե տառադարձված բառերը թողնել անփոփոխ, օրինակ՝ դենդի, Թրումեն, լենդլորդ, չեմպիոն:
  • Օրինակ՝ Բեկոն, Դեվիս, Ջեմս, Ուելս, Քեմբրիջ:
  • Օրինակ՝ Լեյտոն, Դեյտոն, Թեյլոր, Փեյն:
  • Բաց և երկար օ արտասանվող անգլիական a-ն (ըստ հնչյունաբանական միջազգային այբունենի ȯ հնչյունը) բառասկզբում օ և այլ տեղերում ո տառադարձնել:
  • Օրինակ՝ օլդերման, Բոլդուին:
  • Բացառություն՝ ավանդաբար ա-ով տառադարձված բառերը թողնել անփոփոխ:
  • Օրինակ՝ Բալտիմոր, Վալտեր Սկոտ:
  • Անգլերենում չշեշտվող վանկերի թուլացող և ը-ին մոտեցող ձայնավորը տառադարձնել համաձայն շեշտի տակ լինելու ժամանակ, և ոչ ը-ի:
  • Օրինակ՝ Բայրոն և ոչ Բայրըն, Բեկոն, Լիպման, միստեր, Օլստեր:
  • Բացառություն՝ Ավանդաբար տառադարձված Մանչեստր բառը:
  • Հետձայնավորային դիրքում գրվող բայց չարտասանվող անգլերեն r և l տառերը հայերենում գրել և արտասանել:
  • Օրինակ՝ Փիռլ Հարբոր, Քարտեր, Ֆոլկներ,
  • Աստվածաշնչային, հունական, լատինական և այլ ծագման հատուկ անունները, որոնք տրվում են անգլիալեզու անձերին, տառադարձնել ըստ անգլերենից տառադարձման կանոնների:
  • Օրինակ՝ Բենջամին, Դեվիդ, Ջոզեֆ, Սոլոմոն:

Ռուսերենից

խմբագրել
  • Ռուսերեն ье-ն տառադարձնել իե:
  • Օրինակ՝ Վիետնամ, պրեմիեր, պրեմիերա, Պովոլժիե, Մոլիեր, Ֆելիետոն:

Հունական ծագումով

խմբագրել
  • Հունական ծագումով բառեր, որոնք հունարենում պարունակել են φ, θ, χ (լատիներեն՝ ph, th, kh, ch), հայերեն տառադարձնել ֆ, թ, խ, օրինակ՝ ֆաներ, ֆոսֆոր, թեորեմ, թեմա, խարտիա, մեխանիկա, ֆանտաստիկական, ֆիլատելիստ, ֆիլհարմոնիա, ամորֆ, ամֆիբիա, թեմա, թեոկրատիա, թերմոդինամիկա, պնևմոթորաքս, խոլերա, խրոնիկա, սխեմա:
  • Բացառություն՝ ավանդաբար գրություն ունեցող փասիան, փյունիկ, քարտ, քարտուղար, քղամիդ, քաոս, քիմիկոս, քլոր և մի շարք ուրիշ բառեր:

Վրացերենից

խմբագրել
  • Բացի Թբիլիսի քաղաքի պարագայում, վրացական մյուս տեղանուններից տառադարձնելիս գրել առանց ի վերջահնչյունի:
  • Օրինակ՝ Բաթում, Բորժոմ, Ախալքալաք, Թելավ, Կարզախ, Մցխեթ, Սուխում, Սուրամ, Քութայիս:
  • Բացառություն՝ կանոնը չի տարածվում այն ի վերջահնչյունով բառերին, որոնք հայերենում զուգաձևություն չունեն և առանց այդ ի-ի չեն գործածվում, օրինակ՝ Գորի, Կախի:

Հապավումներ

խմբագրել

Տարածված լատինատառ հապավումները հայերեն տառադարձնելուց, յուրաքանչյուր տառի անվանումը պետք է տառադարձվի ինչպես հնչում է մայր լեզվում: Ամեն հնչյունի անուն պետք է սկսվի մեծատառով, իսկ շարունակվի միայն փոքրատառերով: Յուրաքանչյուր հնչյուն միանում է մյուս հնչյունին, առանց տարածության, կետի, գծիկի, կամ այլ նշանների, ինչպես մայր լեզվում:

Անգլերենի տառերի անվանումը, և նրանց հայերեն տառադարձումները բերված են հետևյալ աղյուսակում՝

Անգլերեն տառերի տառադարձություն
Անգլերեն տառ Տառադարձված անուն Օրինակ
A Էյ ԷյԲիՍի
B Բի ԲիԲիՍի
C Սի ՍիԷնԷն
D Դի
E Ի ԷնՎայԷսԻ
F Էֆ ԷֆԷմ
G Ջի ԷլՋի
H Էյջ ԷյջՓի
I Այ ԱյԲիԷմ
J Ջեյ ՋեյՓի Մորգան
K Քեյ ՔեյԷֆՍի
L Էլ ԷլՋի
M Էմ ԷֆԷմ
N Էն ՍիԷնԷն
O Օ
P Փի ԷյջՓի
Q Քյու ՔյուԷմԷլ
R Ար ԱրՓիՋի
S Էս ԻԷսՓիԷն
T Թի ԹիԷնԹի
U Յու ՅուՓիԷս
V Վի ՎիԷլԷսԱյ
W Դաբլյու ԴաբլյուԴաբլյուԴաբլյու
X Էքս ԷքսԹիԷմԷլ
Y Վայ ՎայԷմՍիԷյ
Z Զեդ

Այս կայքը կարող է օգտակար լինել Հայաստանի Հանրապետությունում գրանցված որևէ ընկերության անվան հայերեն տարբերակի որոնման համար:

Կրկնակի բաղաձայններ

խմբագրել
  • Օտարալեզու բառերի կրկնակ բաղաձայնները ըստ հայերեն արտասանության տառադարձնել մեկ բաղաձայնով:
  • Օրինակ՝ ակորդ, ակրեդիտիվ, ալեգրո, ալիգատոր, ամոնիում, Բարբյուս, կլասիցիզմ, կոլեգիա, կոլեկտիվ, կոմունիզմ:
  • Կրկնակ ր տառը ի ձայնավորից առաջ տառադարձնել ր, իսկ մնացած բոլոր դեպքերում ռ:
  • Օրինակ՝ բարիկադ, տերիտորիա, Մառ, Պյուռոս, տեռոր:
  • Կրկնակ բաղաձայնների հայերենում ուժգին արտասանվելու դեպքում, գրել կրկնակ բաղաձայնով:
  • Օրինակ՝ բրուտտո, Ջեմմա, մասսա, նետտո, պաննո, վաննա, վատտ:

Աղբյուր

խմբագրել
  • Հովհաննես Բարսեղյան (2006). Լավրենտի Միրզոյան (ed.). Տերմինաբանական և ուղղագրական տեղեկատու. Երևան: «9-րդ հրաշալիք» հրատարակչություն. ISBN 9994156039.