Մաթեմատիկական բանաձևերի համար MediaWiki-ն օգտագործում է ΤΕΧ' նշագծումը: Սակայն, կախված օգտագործողի կարգավորումներից և արտահայտության բարդությունից, նրանք կարող են ցուցադրվել կամ PNG նկարների, կամ սովորական HTML նշագծման տեսքով:
Այստեղ մենք կբերերենք նախնական տեղեկություններ մաթեմատիկական բանաձևերի ΤΕΧ' նշագծման մասին, իսկ ամբողջական ցուցակին կարող եք ծանորանալ անգլերեն տարբերակում, օգտվելով հետևյալ հղումից՝ m:Help:Displaying a formula :
Խորհուրդ ենք տալիս մինչև բանաձևի տեղադրումը /«Հիշել էջը»/ այն ստուգել «Նախադիտել» ռեժիմում, որը գտնվում է «Խմբագրել» ռեժիմի պատուհանի ներքևի մասում:

Ընդհանուր դրույթներ

խմբագրել
  • Մաթեմատիկական բանաձևի սկզբնական կոդը գրվում է <math>...</math> տեգերի միջև:
  • MediaWiki-ի կաղապարները, փոփոխականները և պարամետրերը այս տեգի ներսում չեն գործում:
  • Բացատները /պրոբելները/ արհամարվում են (ТеХ-ն կատարում է ինքը):
  • Դատարկ տողեր չեն թույլատրվում:
  • Յուրաքանչյուր տառ համարվում է փոփոխական և ներկայացվում է շեղատառ տեսքով, իսկ թվերը – ուղիղ տառատեսակով (բացառություն են կազմում ֆունկցիաների և գործողությունների անունները): Որպեսզի թույլ չտրվի այլ տեքստերի շեղատառ գրվելը, օգտագործեք \mbox կամ \mathrm հրամանները:

Օրինակ, <math>\mbox{abc}_\mathrm{def}</math> գրությունը արտապատկերվում է   տեսքով:

  • Սիմվոլները գրվում են «հրամանների» օգնությամբ, որոնք սկսվում են «հակառակ սլեշով» և կազմված են կամ լատինական տառերով գրված հրամանային բառից, կամ սիմվոլից (ոչտառից): Առաջին դեպքում հրամանի բառից առաջ անպայման պետք է լինի բացատ կամ այլ հրաման:
  • Հրամանները կարող են ունենալ արգումենտներ՝ {պարտադիր} և [ոչպարտադիր]:
  • <math>...</math> տեգի ներսում հաջորդ տողի անցումը չի պատկերվում սիմվոլի տեսքով, այդ իսկ պատճառով կոդը ավելի կարդացվող լինելու համար կարելի է տեղադրել հաջորդ տողին անցում յուրաքանչյուր արտահայտության կամ մատրիցայի տողից հետո:
  • Եթե օգտագործողի կարգավորումներում ընտրված չէ «Միշտ գեներացիա անել PNG», ապա պարզ բանաձևերը կարտաբերվեն ինչպես HTML նշագծումներ: Որպեսզի նրանց պարտադրենք դուրս բերվեն PNG նկարների տեսքով, անհրաժեշտ է բանաձևի սկզբում կամ վերջում տեղադրել հարկադիր բացատի նշաններից մեկը (~ \, \!): Համեմատեք հետևյալ գրելաձևերը՝
<math>a(1 + e^2 / 2)</math>  
<math>~a(1 + e^2 / 2)</math>  
<math>df(x) = f'(x)dx</math>  
<math>df(x) = f'(x)dx\,</math>  
  • Որպեսզի ստեղծվի սլաքներ այսպիսի տեքստային տեսքով՝  , օգտագործեք հետևյալ հրամանը՝ <math>A \xleftarrow{n+\mu-1} B \xrightarrow[T]{n\pm i-1} C</math>:
  • Մի սիմվոլը մյուսի վրա գրելու համար օգտագործվում է հետևյալ հրամանը՝ \stackrel{oper1}{oper2}, որտեղ oper1-ը այն է, որը արտապատկերվում է վերևում, իսկ oper2-ը՝ որը մնում է տողի վրա:

Օրինակ,   արտահայտությունը ունի այսպիսի կոդ՝ <math>A\stackrel{\mathrm{def}}{=}B</math>:

Հիմնական հրամաններ

խմբագրել

Ծառայողական նշաններ

խմբագրել
  • \ ձայնային սիմվոլ (հրաման);
  • { խմբի սկիզբ;
  • } խմբի վերջ;
  • _ ներքևի ինդեքս;
  • ^ վերևի ինդեքս;
  • ~ անընդհատ բացատ:

Տառատեսակներ

խմբագրել
Հունական այբուբեն
Տառ Հրաման Տառ Հրաման Տառ Հրաման Տառ Հրաման
  \Alpha \alpha   \Iota \iota   \Sigma \sigma   \Coppa \coppa
  \Beta \beta   \Kappa \kappa   \varsigma   \varcoppa
  \Gamma \gamma   \Lambda \lambda   \Tau \tau   \Koppa \koppa
  \Delta \delta   \Mu \mu   \Upsilon \upsilon   \Sampi \sampi
  \Epsilon \epsilon   \Nu \nu   \Phi \phi   \Stigma \stigma
  \varepsilon   \Xi \xi   \varphi   \varstigma
  \Zeta \zeta   \Pi \pi   \Chi \chi   \Digamma
  \Eta \eta   \varpi   \Psi \psi   \digamma
  \Theta \theta   \Rho \rho   \Omega \omega
  \vartheta   \varrho   \varkappa


Համապատասխան հրամանների օգնությամբ կարելի է փոխել տառի տեսքը և չափերը

Տառի տեսքը Հրամանը Պատկերը
Մուգ տառ (հունական) \boldsymbol  
Մուգ տառ (վեկտորներ) \mathbf  
Ցանցակար տառ \mathbb  
Sans-serif տառ \mathsf  
Գոթական տառ \mathfrak  
Ձեռագիր տառ \mathcal  
Հռոմեական տառ \mathrm  
Մեծատառ շեղ տառ \mathit  

Բինար /երկուական/ գործողությունները

խմբագրել
Հրաման Պատկեր
+ -  
\amalg \setminus \smallsetminus  
\pm \mp  
\ast \star * \bigstar  
\centerdot \cdot \bullet  
\circ \bigcirc  
\odot \circleddash \circledast \circledcirc  
\oplus \otimes \ominus \oslash  
\boxplus \boxtimes \boxminus \boxdot  
Հրաման Պատկեր
\sqcap \sqcup  
\cap \cup \uplus  
\Cap \Cup  
\doublecap \doublecup  
\dagger \ddagger  
\times \div \divideontimes  
\ltimes \rtimes  
\leftthreetimes \rightthreetimes  
\vartriangle \triangledown  
\triangle \mathcal 5  
Հրաման Պատկեր
\bigtriangleup \bigtriangledown  
\triangleright \triangleleft  
\diamond  
\bowtie  
\vee \lor \wedge \land  
\veebar \barwedge  
\doublebarwedge  
\curlywedge \curlyvee  
\wr  
\intercal  
\dotplus  

Սիմվոլային հարաբերություններ

խմբագրել
Հրաման Պատկեր
\propto \varpropto  
\shortmid \mid  
\between  
\pitchfork  
\therefore \because  
\frown \smile  
\| \parallel \shortparallel  
\in \ni \notin
(но не: \not\in)
 
\perp  
\backepsilon  
\models  
\cong  
\equiv  
\sim \thicksim \backsim  
\simeq \backsimeq  
\eqsim  
\approx \thickapprox  
\approxeq  
\bumpeq  
Հրաման Պատկեր
\Bumpeq  
\doteq  
\doteqdot \Doteq  
\risingdotseq \fallingdotseq  
\eqcirc  
\circeq  
\triangleq  
< >  
\ll \gg  
\lll \ggg \gggtr  
\le կամ \leq, \ge կամ \geq  
\leqq \geqq  
\leqslant \geqslant  
\eqslantless \eqslantgtr  
\lesssim \gtrsim  
\lessapprox \gtrapprox  
\lessdot \gtrdot  
\lessgtr \gtrless  
\lesseqgtr \gtreqless  
Հրաման Պատկեր
\lesseqqgtr \gtreqqless  
\sqsubseteq и \sqsupseteq  
\subset \supset  
\subseteq \supseteq  
\subseteqq \supseteqq  
\Subset \Supset  
\prec \succ  
\preccurlyeq \succcurlyeq  
\curlyeqprec \curlyeqsucc  
\preceq \succeq  
\precsim \succsim  
\precapprox \succapprox  
\asymp  
\vdash \dashv  
\Vvdash  
\vartriangleleft \vartriangleright  
\blacktriangleleft \blacktriangleright  
\blacktriangle \blacktriangledown  

Որոշ դեպքերում արժե հաշվի առնել հետևյալը. մեր ավանդական տպագրությունում որպես «մեծ կամ հավասարի» և «փոքր կամ հավասարի» սիմվոլներ օգտագործվում են « » և « » նշանները, իսկ արևմուտքում՝ « » և « » նշանները:

Հարաբերություններում ժխտման սիմվոլները

խմբագրել
Հրաման Պատկեր
\nless \ngtr  
\neq \ne  
\nsim  
\not\approx  
\ncong  
\not\equiv  
\not\le \not\ge  
\nleqq \ngeqq  
\lneq \gneq  
\lneqq \gneqq  
\lvertneqq \gvertneqq  
\nleqslant \ngeqslant  
\lnsim \gnsim  
Հրաման Պատկեր
\lnapprox \gnapprox  
\notin  
\not\simeq  
\not\sqsubseteq \not\sqsupseteq  
\not\subset \not\supset  
\nsubseteq \nsupseteq  
\nsubseteqq \nsubseteqq  
\varsubsetneq \varsupsetneq  
\subsetneqq \supsetneqq  
\varsubsetneqq \varsupsetneqq  
\nprec \nsucc  
\npreceq \nsucceq  
\precneqq \succneqq  
Հրաման Պատկեր
\precnsim \succnsim  
\precnapprox \succnapprox  
\not\asymp  
\nshortmid  
\nshortparallel \nparallel  
\nvdash \nvDash  
\nVdash \nVDash  
\ntriangleleft \ntriangleright  
\ntrianglelefteq \ntrianglerighteq  
\neg \lnot  
\nexists  

ΤeΧ նշագծման ինչ որ սիմվոլի բացասումը կարելի է ստանալ նրա դիմաց \not հրամանի տեղադրումով: Օրինակ՝

<math>u \not< a</math>  
<math>a \not \in \mathbf{A}</math>    

Կարելի է նաև ջնջել սիմվոլների հավաքածուն օգտագործելով \cancel{abc} հրամանը  :

Մաթեմատիկական ֆունկցիաների սիմվոլները

խմբագրել

Ստանդարտ ֆունկցիաները գրելու համար անհրաժեշտ է ուշադրություն դարձնել հետևյալի վրա՝

Ճիշտ գրելաձև - <math>\sin x + \ln y + \mathrm{tg}\, z</math>  
Սխալ գրելաձև - <math>sin x + ln y + tg z</math>  
Եռանկյունաչափական
\sin  
\cos  
\tan  
\cot  
\sec  
\csc  
\arcsin  
\arccos  
\arctan  
\arccot  
\arcsec  
\arccsc  
Հիպերբոլիկ
\sinh  
\cosh  
\tanh  
\coth  
Ա յ լ
\arg  
\deg  
\det  
\dim  
\exp  
\lg  
\ln  
\log  
\sgn  
\mod  
\bmod  
\pmod  
\gcd  
\max  
\min  
\hom  
\ker  
\inf  
\sup  
\lim  
\liminf  
\limsup  
\varliminf  
\varlimsup  
\injlim  
\projlim  
\varinjlim  
\varprojlim  
\Pr  


Այստեղ նույնպես անհրաժեշտ է ուշադրություն դարձնել այն հանգամանքին, որ մեզ մոտ ավանդական ընդունված ֆունկցիաների գրելաձևը տարբերվում է արևմտյան գրելաձևից: Հայկական վիկիպեդիայում օգտագործեք հետևյալ գրելաձևերը՝

Եռանկյունաչափական
\mathrm{tg}\,  
\mathrm{ctg}\,  
\mathrm{cosec}\,  
\mathrm{arctg}\,  
\mathrm{arcctg}\,  
\mathrm{arccosec}\,  
Հիպերբոլիկ
\mathrm{sh}\,  
\mathrm{ch}\,  
\mathrm{th}\,  
\mathrm{cth}\,  

Ուշադրություն: Որպեսզի տեղադրվի ստանդարտ բաժանում ֆունկցիայի և արգումենտի միջև, անհրաժեշտ է օգտագործել «\,» «\mathrm{func nume}» կոդից հետո:
Օինակ, «\mathrm{arctg}\,x» կոդը տալիս է   (համեմատության համար տեսեք «\mathrm{arctg}x» կոդը և իր տեսքը՝  , նույն էֆեկտը ունի նաև «\operatorname{arctg}x» կոդի օգտագործումը, որն ունի  ):

Սլաքներ

խմբագրել
Հրաման Պատկեր
\circlearrowleft \circlearrowright  
\curvearrowleft \curvearrowright  
\downarrow \uparrow  
\downdownarrows \upuparrows  
\Downarrow \Uparrow  
\hookleftarrow \hookrightarrow  
\leftarrow \rightarrow  
\Leftarrow \Rightarrow  
\leftarrowtail \rightarrowtail  
\upharpoonright \upharpoonleft  
\downharpoonright \downharpoonleft  
\leftharpoondown \rightharpoondown  
\leftharpoonup \rightharpoonup  
\leftleftarrows \rightrightarrows  
\leftrightarrow \Leftrightarrow  
\leftrightarrows \rightleftarrows  
\leftrightharpoons \rightleftharpoons  
Հրաման Պատկեր
\leftrightsquigarrow \rightsquigarrow  
\Lleftarrow \Rrightarrow  
\longleftarrow \longrightarrow  
\Longleftarrow \Longrightarrow  
\longleftrightarrow  
\Longleftrightarrow  
\longmapsto \mapsto  
\looparrowleft \looparrowright  
\Lsh \Rsh  
\multimap  
\nearrow \nwarrow \searrow \swarrow  
\nleftarrow \nrightarrow  
\nLeftarrow \nRightarrow  
\nleftrightarrow \nLeftrightarrow  
\restriction  
\twoheadleftarrow \twoheadrightarrow  
\updownarrow \Updownarrow  

Եվս մի քանի սիմվոլներ

խմբագրել
Էլեմենտը Հրամանը Պատկերը Վիկիպեդիայում
Տարբերիչ նշաններ \acute{a} \grave{a} \breve{a} \check{a} \tilde{a} \hat{a} \bar{a}

\widehat{pq} \widetilde{pq} \widehat{xyz} \widetilde{xyz}

 

 

Վեկտորներ \vec{a} \overrightarrow{BC}

\overline{BC} \underline{BC}

 

 

Ածանցյալներ \nabla \partial x dx
\dot x \ddot x^\prime x^\backprime x' x'' x'''
 
 
Տրամաբանություն \bigwedge \bigvee \bigsqcup \bigcap \bigcup \biguplus
\forall \exists \emptyset \empty \varnothing \And
 
 
Արմատներ \sqrt{2}\approx 1{,}4 \sqrt{5} \surd  
\sqrt[n]{x}  
Երկրաչափական \Diamond \Box \triangle \angle \measuredangle \sphericalangle 45^\circ
\mid \nmid \| \lVert \rVert
 
  
Հատուկ \ldots \cdots \vdots \ddots  
\S \P 10\;% 10\;\% \#  
\bigoplus \bigotimes \bigodot  
\bot \top \vDash \Vdash \ulcorner \urcorner \llcorner \lrcorner  
\eth \imath \jmath \hbar \ell \wp \mho \infty
\Finv \digamma \Re \Im \complement \Bbbk \circledS \backslash
\aleph \beth \gimel \daleth
\N \Z \Q \R \C
 
 
 
 
\diamondsuit \heartsuit \clubsuit \spadesuit \blacksquare \blacklozenge
\Game \flat \natural \sharp
 
 
Գումարներ \sum^{n}_{i=1} {T^{\mu}}_{\nu,\;i}  
Արտադրյալներ \prod^\infty_{k=1}x_k
\coprod^\infty_{k=1}x_k
 
Ինտեգրալներ \int_a^b f(x) dx
\int\limits_a^b f(x)\,dx
\oint\limits_S \vec F \cdot d\vec s
 
Ֆունկցիայի աճում \int_a^b f(x)\,dx = \Bigl[ F(x) \Bigr]_a^b = \Bigl. F(x) \Bigr|_a^b  
Այլ \mathcal {01234}
\mathcal {56789}
\mathcal {abcdefghijkl}
\mathcal {mnopqrstuvwxyz}
 
 
 
 
Կոտորակներ \frac{x^2+1}{x^2-1}
\tfrac{x^2+1}{x^2-1}
 
Փակագծեր, մոդուլ, նորմա \left ( \frac{x}{y} \right )

\left [ \frac{x}{y} \right ]
\left | \frac{x}{y} \right |
\left \| \frac{x}{y} \right \|
\left \{ \frac{x}{y} \right \}
\left \lfloor \frac{x}{y} \right \rfloor
\left \lceil \frac{x}{y} \right \rceil
\left \langle \frac{x}{y} \right \rangle

 

 
 

Առաջարկություններ բացատների վերաբերյալ

խմբագրել
  • Առաջարկվում է տասնորդական կոտորակում տասնորդական ստորակետը ներառել ձևավոր փակագծերի մեջ ստորակետից հետո անհարկի փոքր բացատից խուսափելու համար: Համեմատեք հրամանները և նրանց պատկերները՝
<math>~\pi=3,1415\dots</math>  
<math>~\pi=3{,}1415\dots</math>  
  • Առաջարկվում է արտապատկերման գրելաձևում օգտագործել ոչ թե երկու կետ /հայերենում՝ վերջակետ/, այլ հրամանը, որպեսզի խուսափեք անհարկի բացատից երկու կետից /հայերենում՝ վերջակետից/ առաջ: Համեմատեք հրամանները և նրանց պատկերները՝
<math>~f: X \to Y</math>  
<math>~f\colon X \to Y</math>  
  • Առաջարկվում է բազմության որոշման գրելաձևում ոչ թե օգտագործել ուղղահայաց գիծը, այլ \mid հրամանը, որպեսզի այն ունենաանհրաժեշտ բարձրություն: Համեմատեք հրամանները և նրանց պատկերները՝
<math>~M=\{x\in A | x>0\}</math>  
<math>~M=\{x\in A\mid x>0\}</math>  
  • Մատրիցային էլեմենտների ներկայացման համար, հակառակը, ճիշտ է օգտագործել ուղղահայաց գիծը կամ \vert հրամանը: Բացի այդ, պետք չէ օգտագործել մեծ և փոքր նշանները անկյունային փակագծերի փոխարեն, այլ օգտագործեք \langle և \rangle հրամանները: Համեմատեք հրամանները և նրանց պատկերները՝
<math>~<m \mid \hat{A} \mid n></math>  
<math>~\langle m \vert \hat{A} \vert n\rangle</math>  

Հայերեն տառերը բանաձևերում

խմբագրել

Բանաձևերում հայերեն տառերը կարելի է օգտագործել հրամանի \text{} օգնությամբ՝ <math>\alpha=\text{ԱԲԳԴԵ}_{123}</math> տալիս է   Ուշադրություն: Այս պահին հրամանը չի գործում և խորհուրդ է տրվում նշված հրամանի օգտագործումից խուսափել:

Գույները բանաձևերում

խմբագրել

Բանաձևերում գույները կարելի է տեղադրել հետևյալ ձևով՝

  • {\color{Blue}x^2}+{\color{YellowOrange}2x}-{\color{OliveGreen}1}
     
  • x_{1,2}=\frac{-b\pm\sqrt{\color{Red}b^2-4ac}}{2a}
     
Էլեմենտը Գույնի անվանումը Գույնը Վիքիպեդիայում
Հիմնական գույներ Apricot Aquamarine Bittersweet Black Blue BlueGreen BlueViolet
BrickRed Brown BurntOrange CadetBlue CarnationPink Cerulean CornflowerBlue
Cyan Dandelion DarkOrchid Emerald ForestGreen Fuchsia Goldenrod
Gray Green GreenYellow JungleGreen Lavender LimeGreen Magenta
Mahogany Maroon Melon MidnightBlue Mulberry NavyBlue OliveGreen
Orange OrangeRed Orchid Peach Periwinkle PineGreen Plum
ProcessBlue Purple RawSienna Red RedOrange RedViolet Rhodamine
RoyalBlue RoyalPurple RubineRed Salmon SeaGreen Sepia SkyBlue
SpringGreen Tan TealBlue Thistle Turquoise Violet VioletRed
White WildStrawberry Yellow YellowGreen YellowOrange