Ոսկեղջյուր
Ոսկեղջյուր (թուրքերեն՝ Haliç; հունարեն՝ Κεράτιος Κόλπος), նեղ կոր ծոց, որը թափվում է Բոսֆորի նեղուցը Մարմարա ծովի հետ հատման վայրում։ Հիմնականում գտնվում է Ստամբուլի տարածքում՝ բաժանելով քաղաքի եվրոպական հատվածը հյուսիսային և հարավային հատվածների։ Ոսկեղջյուրի գետաբերանի մոտ ժամանակին եղել է Բյուզանդիոն գաղութը, որի տարածքում էլ հետագայում կառուցվեց Կոստանդնուպոլիս քաղաքը։
Ոսկեղջյուր | |
---|---|
Տեսակ | ռիա |
Երկիր | Թուրքիա |
Վարչատարածք | Ստամբուլ |
Երկարություն | 8 կմ |
Լիճ հոսող գետ | Ալիբեյ |
Ծոցի ափերին են գտնվում պատմական Գալաթա, Ֆեներ, Բլաքերնա, Բալաթ, Էյուպ, Քասըմփաշա թաղամասերը։ Միջնադարից սկսած այստեղ բնակվել են կոստանդնուպոլսի հրեաներ և իտալացի առևտրականներ։ Բյուզանդական ժամանակաշրջանում Ոսկեղջյուրի հյուսիսային ափին գոյություն է ունեցել Ջենովայի հանրապետությանը ենթակա գաղութ, իսկ օսմանյան ժամանակաշրջանում Ոսկեղջյուրը եղել է քաղաքի ֆինանսական և առևտրային հատվածի բաղկացուցիչ մասը։
19-րդ դարում ճանապարհորդները անվանել են ծոցը «քաղաքի գեղեցկագույն հատված», իսկ 20-րդ դարում տեղանքը աղտոտվել է արտաքին անկառավարելի միգրացիայի և արդյունաբերական զարգացման արդյունքում։ Ներկայումս Ոսկեղջյուրի ափերին են գտնվում Ստամբուլի աղքատ թաղամասերը, հատկապես Ֆաթիհը, ինչպես նաև քաղաքի պատմական թաղամասերը և Սարայբուրնու թերակղզին։
Անվան ստուգաբանություն
խմբագրելՍտրաբոնը ծովածոցը անվանել է «Բյուզանդիայի եղջյուր»՝ նկատի ունենալով ծոցի ձևը։
«Ծովածոցը, որը հոսում է բյուզանդացիների մոտով, հոսում է արևմտյան ուղղությամբ մոտավորապես 60 ստադիա՝ նմանվելով եղնիկի եղջյուրի։ Այն ճյուղավորվում է մի քանի մասերի»[1]
Ոսկեղջյուրը (եբրայերեն՝ Χρυσόκερας) անվանումը ծովածոցը ստացել է շատ ավելի ուշ, որը երևի թե կապված է առևտրական կարևորության հետ։ Բացի հայերենից, ռուսերենից և անգլերենից, Ոսկեղջյուր անվանումը կիրառելի է նաև այլ լեզուներում. գերմաներենում՝ Goldenes Horn, իտալերենում՝ Corno d’Oro, ֆրանսերենում՝ Corne d’Or, իսպաներենում՝ Cuerno de Oro: Ոսկեղջյուրի ժամանակակից հունարեն անվանումը ունի ավելի չեզոք բնույթ՝ Κεράτιος κόλπος՝ «Եղջյուրի տեսք ունեցող ծոց», իսկ թուրքերեն՝ Haliç, որը թարգմանաբար ուղղակի նշանակում է ծոց։
Կամուրջներ
խմբագրելՈսկեղջյուրի վրա կառուցված են Գալաթայի կամուրջը, Գալաթայի հին կամուրջը (չի օգտագործվում), Աթաթուրքի կամուրջը, Հալիչ կամուրջը և Ոսկեղջյուրի կամուրջը։
Երկրաբանական պատմություն
խմբագրելԾովածոցը Բոսֆորի հետ ենթադրաբար ձևավորվել է մ.թ.ա. 6000-ական թվականներին։ Համաձայն սևծովյան ջրհեղեղի տեսության, Միջերկրական ծովի ջրերի լիտոսֆերային ապարների դիսլոկացիայի արդյունքում բարձրացել է Սև ծովի մակարդակը։ Արդյունքում էլ ձևավորվել են Ոսկեղջյուրը և Բոսֆորը[2]։ Տարածքի առաջին բնակեցումը եղել է այս իրադարձություններից մոտ 1000 տարի ավելի վաղ[3]։
Ջրագրություն
խմբագրելՈսկեղջյուրը իր տեսքով հիշեցնում է գետ, որը ունի մոտ 8 կիլոմետր երկարություն և 90- 700 Մետր լայնություն։ Հիմնականում սնվում է Ալիբեյ սու և Քյաղըթհանե սու վտակներով[4]։ Դրանք գտնվում են ծովածոցի «ակունք»ի մոտ Քյաղըթհանե և Էյուպ թաղամասերի մոտ։ Օսմանյան ժամանակաշրջանում տեղանքը կոչվել է «Եվրոպայի քաղցրահամ ջրեր» և հանդիսացել են հանգստի գոտի[5]։
Էյուպից դեպի հարավ ծովածոցը նավարկելի է, ունի մի քանի նավամատույց և չորս կամուրջ[6]։ Գետաբերանի մոտ Ոսկեղջյուրը ունի մաքսիմալ 40 մետր խորություն։
Ծովածոցի ափերը թեք են, որոնց թիկունքը պատված են ցածր բլուրներով։ Հարավային ափերի բլուրները ունեն 40- 60 մետր բարձրություն (Կոստանդնուպոլսի լեգենդար յոթ բլուրները), իսկ հյուսիսային ափի բլուրները՝ 80 մետր։ Բոսֆորի և Ոսկեղջյուրի պայմանական սահմանագիծը համարվում է Գալաթայի կամուրջը։
Բոսֆորի նման, ծոցը ունի ջրի երկու ընդգծված շերտ։ Ստորին շերտի ջրերը գալիս են Մարմարա ծովից։ Գետաբերանի մոտ ջրի աղիությունը հասնում է 36 պրոմիլլեի։ Ջրի վերին շերտը գալիս է Սև ծովից։ Շերտի աղիությունը մոտ է Բոսֆորի ցուցանիշին՝ 16- 21 պրոմիլե[7]։
Պատկերասրահ
խմբագրել-
Հովհաննես Այվազովսկի «Մայրամուտը Ոսկեղջյուրի վրա»: 1845 թվական
-
Բահրիյե կղզիներից մեկը
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Ստրաբոն Աշխարհագրություն։ Գիրք VII. — М: «Ладомир», 1994.
- ↑ Berilgen, M. M., Özaydın, I. K., and Edil, T. B. A case history: Dredging and Disposal of Golden Horn Sediments(անգլ.) // Geotechnics of High Water Content Materials. — 2000. — № 1374.
- ↑ Sengül Aydingün Early Neolithic discoveries at Istanbul(անգլ.) // Antiquity : Квартальное обозрение мировой археологии. — 2009. — Т. 83. — № 320.
- ↑ John Freely The Strait and the City // Istanbul: The Imperial City. — London: Penguin Books, 1998. — С. 3. — ISBN 978-0-14-192605-6
- ↑ Базили К. М. Глава X // Очерки Константинополя. — СПб: Типография Н. Греча, 1835. — С. 220.
- ↑ De Amicis, Edmondo Galata // Constantinople (1878). — New York and London: G. P. Putnam's Sons, 1894. — С. 60. — 326 с.
- ↑ S. Albayrak, N. Balkis, H. Balkis, A. Zenetos, A. Kurin, S. Ü. Karhan, S. A Lar, M. Balci [http://www.medit-mar-sc.net/files/201011/25-131635408_MMS_v11n2_ALBAYRAK.pdf Golden Horn Estuary: Description of the ecosystem and an attempt to assess its ecological quality status using various classification metrics](անգլ.) // Mediterranean Marine Science : научный журнал. — 2010. — № 2 (11). — С. 295-313.(չաշխատող հղում)
Արտաքին հղումներ
խմբագրել- Հալիչ կամ Ոսկեղջյուր Արխիվացված 2006-12-09 Wayback Machine
- Ոսկեղջյուրը WikiMAPIA-ում
- Ոսկեղջյուրի համայնպատկերը
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ոսկեղջյուր» հոդվածին։ |