Նեբրովթ (քանդակ)

Նեբրովթ;
տեսակ	քանդակ
քանդակագործ	Yitzhak Danziger?
տարի	1939
բարձրություն	95 սանտիմետր
լայնություն	33 սանտիմետր
ուղղություն	Canaanism?
նյութ	Nubian sandstone?
գտնվելու վայր	Իսրայելի թանգարան
հավաքածու	Իսրայելի թանգարան
հիմնական թեմա	Նեբրովթ
	պատկերված են

«Նեբրովթ» (եբրայերեն՝ נמרוד‎), քարե արձան՝ ստեղծված իսրայելցի քանդակագործ Իցհակ Դանցիգերի կողմից 1939 թվականին։ Նեբրովթի արձանը կերտված է նուբիական ավազաքարից, այն համարվում է իսրայելական արվեստի պատմության կարևորագույն ստեղծագործություններից մեկը, ինչպես նաև «քանանեական շարժման» ներկայացուցիչների ստեղծագործության լավագույն օրինակ^[1]։

Նկարագրություն խմբագրել

95 սմ բարձրությամբ և 33 սմ լայնությամբ արձանը պատրաստված է կարմիր երանգի ավազաքարից։ Արձանի անվանումը կապված է Հնգամատյանի հերոս, Մերձավոր Արևելքի աքքադական ավանդույթների և լեգենդների ռազմիկ, որսորդ և թագավոր (Նիմրուդ քաղաքի անվանահայր) Նեբրովթի անվան հետ։ «Խուշը ծնեց նաև Նեբրովթին ... Նա Աստծո առաջ ուժեղ որսորդ էր»։ Հրեական մշակույթում Նեբրովթը անձնավորում է քանանացի տարփալից և խռովարար (Նեբրովթ անունը ծագել է հին եբրայերեն — «נִמְרוֹד», ռուսերեն - «ապստամբ») որսորդի կերպարը, որում մարմնավորված է Աստծո և Աբրահամի նկատմամբ դիմակայությունը։

Քանդակագործի մտահղացմամբ Նեբրովթը պատկերված է մերկ։ Նա թլպատված չէ, նրա չռված աչքերը բիբեր չունեն, քիթը տափակ է, ինչպես բոլոր աֆրիկյան արձաններինը, ունի բարեկազմ մարմին, ուսին նստած է որսորդական բազեն։ Նեբրովթի ազդրի վրա փորագրված է թռչնի շրջված պատկերից մի հատված։ Նա թիկունքում պահել է յուրահատուկ թուր, բայց ձեռքով բռնելու ձևն անսովոր է։ Քանդակի դիզայնից երևում է հին եգիպտական կերպարվեստի ազդեցությունը։ Այդ ազդեցությունն ընդգծվում է Նեբրովթի ուսի վրա քանդակված բազեի պատկերով՝ կապված փարավոնների պատկերագրության հետ, հատկապես Հորի պատկերով, որը հին եգիպտացիների կողմից ընկալվում էր որպես իշխանության շնորհման խորհրդանիշ։

Ակնհայտ է նաև ասորական, բաբելոնական և հին հունական կերպարվեստների ուղղությունների ազդեցությունը։ Իսրայելցի արվեստագետ Սմադար Տիրոշը Նեբրովթի արձանը բնութագրել է որպես քանդակային ստեղծագործություն, որը համատեղում է արևելքի և արևմուտքի ուղղությունները։

Արևմտյան տիպի մարմնաքանդակի վրա մամնավորված են հնդկական քանդակի տարրերը, ոչ միայն քարի կարմրավուն երանգն է հիշեցնում հնդկական քանդակը, այլև բարեկազմ երիտասարդի մարմնի հատկապես էրոտիկ պատկերը»^[2]։

Քանդակի պատմություն խմբագրել

Նախնական տարբերակում Նեբրովթի քանդակը նախատեսված էր Երուսաղեմի հրեական համալսարանի խորաքանդակային պատի համար։ Քանդակի համար որպես բնատիպար ընտրվել էր Դանցիգերի կրտսեր եղբայրը^[3]։ Ռիխարդ Կաուֆմանի նախագծով կառուցված շենքի հարթաքանդակային պատի կենտրոնում պետք է լիներ որսորդ Նեբրովթի քանդակային պատկերը։ Այնուամենայնիվ այդ ժամանակահատվածում հարթաքանդակային արձանի պատրաստման հրամանը չեղյալ համարվեց՝ աստվածաշնչյան Նեբրովթի պատկերը համարելով սադրիչ (անպարկեշտ)։

Դանցիգերի վկայությամբ, նրա ընկերը՝ համալսարանի ղեկավարներից հնագետ Ելիզար Լիպա Սուկենիկը, իրեն խնդրել էր Նեբրովթի քանդակային պատկերը չներառել հարթաքանդակային պատի կոմպոզիցիայի մեջ։ «Այսօր շատ դժվար է հին հրեական արժեքներ գտնել, Դանցիգերը հիշեցնում է Սուկենիկի խոսքերը «ամբողջը համարվում է հելլենիստական, բյուզանդական և հռոմեական։ Ես կպատասխանեմ ձեզ, հրեաները նույնն են մնացել, նրանք միշտ հարցնում են, ինչու»։ Սուկենիկը չներեց Դանցիգերին և հաշտվեց նրա հետ միայն մի քանի տարի անց Բրիտանական թանգարանում, Էրեց-Իսրայելին նվիրված հնագիտական ցուցահանդեսում^[4]։

Արդեն նախապատրաստական աշխատանքային էսքիզներում արտահայտվեց ապագա քանդակի էքսպրեսիոնիստական բնույթը։ Դանցիգերն արձանը քանդակել էր նուբիական կարմիր ավազաքարից, որը բերվել էր Պետրայից (Հորդանան) «Մեռյալ ծովի գործարաններում» աշխատող արաբների կողմից։ Բանվորների կողմից բերված քարը սովորաբար օգտագործվում է որպես ջրաղացքար, բայց Դանցիգերը փոխեց դրա նշանակությունը։ «Իսրայելի արվեստի պատմությունը» գիրքը հաստատում է, որ արձանը ստեղծվել է Դանցիգերի «առաջին քարի» հիշատակին, որն ավերվել էր մոլեռանդ կրոնականի կողմից, այն գտնվել էր «Դանցիգեր» հիվանդանոցի բակում, որտեղ մի ժամանակ տեղակայված էր քանդակագործի արվեստանոցը։ Բացի «Նեբրովթից», բերված քարից ստեղծվել է «Շաբազիա» քանդակը (եբրայերեն՝ שבזיה‎)^[5]:

Առաջին անգամ արձանը ցուցադրվել է «Էրեց-Իսրայելի նկարիչների խմբի ցուցահանդեսում», որը կայացել է Թել-Ավիվում «Գաբիմա» թատրոնում 20-րդ դարի 40-ական թվականների սկզբին^[6]։ Ցուցահանդեսից հետո արձանը և նրա հեղինակին շատ քննադատեցին և Դանցիգերը ասաց, որ որոշ քննադատներ «Նեբրովթին» համեմատեցին կուռքի հետ^[7], մյուսները այդ քանդակի կերպարում տեսնում էին հրեական ազգի նոր ներկայացուցչին։

Աշխատանքին յուրօրինակության և նորարության բարձր գնահատական տրվեց Դանցիգեր ընտանիքի բարեկամ Հաիմ Համզուի կողմից հրատարակվող Հաարեց թերթում տպագրված հոդվածում։ Համզուն գրում էր, «Թվում է, թե քարի ձևն է պայմանավորում պատկերի հարթ կուրծքը։ Դժվար է պատկերացնել որսորդ Նեբրովթին, դաշտերի և անտառների մարդուն թոքախտավոր։ Այնուամենայնիվ քանդակի նախնական պատկերը և ընդհանուր արտաքին տեսքը վկայում են նկարչի տաղանդի մասին»^[8]։

Թել Ավիվի Բեն Իեհուդա փողոցում գտնվող «Իսրայել» պատկերասրահում ցուցադրվող Նեբրովթի արձանը մեծ հաջողություն է վայելում երիտասարդության շրջանում։ Դանցիգերի ավագ քույրը Եվա Մագնեսը պատմելով երիտասարդության շրջանում արձանի ժողովրդականության մասին օրինակ էր բերում երիտասարդ կանանց վարքագիծը, որոնք «իրենց շուրթերը հպելով ցուցափեղկի ապակուն կարծես թե համբուրում էին արձանը»^[9]։

Տարիներ շարունակ արձանը պահպանում է իսրայելական արվեստի կանոնականության կարգավիճակը։ 1965 թվականին «Առավոտ» թերթը գրել է «Նեբրովթը միայն արձան չէ։ Քանդակի կերպարը արտահայտում է ստեղծագործության քաջության և բողոքի դրսևորումները երիտասարդության մտածելակերպում։ «Նեբրովթը», իր ողջ հնամենի չափավորություններով հանդերձ երիտասարդ սերնդի մեջ դաստիարակում է ապստամբ և հաստատակամ բնավորություն»^[10]։

20-րդ դարի 80-90-ական թվականներին Նեբրովթի խորհրդավոր կերպարի շուրջը մեկնաբանություններ էին պտտվում, փորձելով «Նեբրովթի թեման» կապել հրեական ազգայնականության հետ։ Ադամ Բարուխը (եբր.) «Մաարիվ» թերթում գրում է «Ինչպես կարելի է Իցահակ Դանցիգերի «Նեբրովթ» արձանը կապել հրեական մոդեռնիզմի հետ, միթե «Նեբրովթը» չի համարվում կռապաշտական, էրոտիկ, պարզունակ, առանձնակի և ֆանտաստիկ ստեղծագործություն, այն դեպքում, երբ մարդասիրական էթիկայի միջազգային ինտեգրացիան գեղագիտության մեջ կարող է շատ արագ տեղի ունենալ։ Ինչու է լոկալ մոդեռնիզմը իր վրա վերցրել հենց «Նեբրովթին»։ Այն իսրայելական արվեստի առեղծվածներից (հակասություններից) մեկն է»^[11] :

«Ագրիպասը ընդդեմ Նեբրովթի» հոդվածում (1988) Սառա Բրեյթբերգ-Սեմելը ուսումնասիրել է Դանցիգերի քանդակի առնչությամբ արվեստագիտության կանոնական հայացքների համակարգը, որը ներկայացվել է որպես ազգայնականության բացառիկ արտահայտություն։ Որպես այլընտրանք առաջարկվեց ավելի արժանի և հրեաների վստահությունը վայելող նկարիչ Արիե Արոխի «Ագրիպպաս փողոցը» նկարը։

Նեբրովթի արձանի կանոնական կարգավիճակը միանշանակ չի ընկալվում։ Նախ տարբեր հրապարակումներում ընդգծվում է այն փաստը, որ արձանը ստեղծվել է «նուբիական» քարից։ Բացի այդ արձանի ցուցադրությունը Իսրայելի թանգարանում, որն այն ձեռք էր բերել ութսունականների սկզբին, համարյա մի ամբողջ տասնամյակ ցուցադրվել էր պատվանդանին, որը խաբեություն է եղել։ 1991 թվականին արձանը ցուցադրվել է Իսրայելի թանգարանի ցուցահանդեսում «Ոլորապտույտ ճանապարհներ» անվան տակ։ Ցուցահանդեսում, որը վարում էր Սարիտ Շապիրոն (եբրայերեն՝ שרית שפירא‎), արձանը տեղադրվել էր հատակի մակարդակին, փայտե հարթակի վրա։ Հատակին տեղադրված արձանը նորից դարձավ սովորական որսորդի և երկրային մարդու պատկեր^[12]։

2010 թվականին Իսրայելի թանգարանի նոր վերանորոգված մասնաշենքում արձանը տեղադրվեց իսրայելական արվեստի մշտական ցուցադրության դահլիճի կենտրոնում^[13]։

Քանդակի կրկնօրինակներ խմբագրել

1981 թվականին Իսրայելի թանգարանը քանդակագործի այրի Սոնա Դանցիգերից ձեռք բերեց արձանի քարից պատրաստված բնօրինակը։ Կենդանության օրոք Դանցիգերը օգտվելով հեղինակային իրավունքից, իր ընտանիքի համար պատրաստեց արձանի ութ բրոնզաձույլ կրկնօրինակներ։ Իններորդ կեղծված կրկնօրինակը աճուրդով վաճառվել է 2001 թվականի հոկտեմբերին «Սոթբիս»-ում։ Դրա պատրաստողները ձուլարաններից մեկի վարպետներն էին, ովքեր արտոնագիր ունեին հայտնի քանդակագործական աշխատանքների կրկնօրինակների պատրաստման համար։ Առնոլդ Դրուկի կողմից 22 հազար դոլարով ձեռք բերված կրկնօրինակը հետագայում աճուրդի հանվեց։ Սոնա Դանցիգերի միջամտության շնորհիվ կրկնօրինակը հանվեց աճուրդից, իսկ հետագայում դատարանի որոշմամբ ոչնչացվեց^[14]։

2005 թվականի հունիսին քանդակագործի ընտանիքի համաձայնությամբ «Նեբրովթի» ութ կրկնօրինակներից մեկը վաճառվեց^[15]։ 2009 թվականին «Հոլկոնդի պատկերասրահի» միջնորդությամբ ևս մեկ բրոնզաձույլ կրկնօրինակ գտավ իր տիրոջը, այն վաճառվեց 84000 ₪ -ով^[16]։

«Նեբրովթի» թեման իսրայելական արվեստում խմբագրել

Իննսունական թվականներին սկսվեց «Նեբրովթի» իմաստի վերանայման գործընթացը։ 1989 թվականին Իսրայելի փառատոնի համար Էլդադ Զիվը պլակատ պատրաստեց «Նեբրովթը գեյ է» անվանումով, որի վրա տեղադրեց Նեբրովթի արձանի վարդագույն լուսանկարը։ Բացի այդ Զիվը պիես է գրել «Կամերային թատրոնի » համար, որի բովանդակությունը պատմում է «Նեբրովթի» արձանի և «քանանական շարժման» ներկայացուցիչների մասին։

Նեբրովթի արձանի թեմայի և իմաստի վերանայման ևս մեկ փորձ կատարվեց 1996 թվականի մարտին, Իսրայելի թանգարանի կողմից կազմակերպված խմբակային ցուցահանդեսում, որտեղ ցուցադրվեց այդ արձանի ազդեցությունը իսրայելական արվեստի վրա։ Ցուցահանդեսում ներկայացվեցին Իեքյել Շեմի, Շալոմ Սաբի և Շոշաննա Հեյմանի ստեղծագործությունները, որոնց ստեղծման ընթացքում դրանք թեմատիկորեն կապված էին «Նեբրովթի» հետ^[17]։

Եվ վերջապես, 21-րդ դարի առաջին տասնամյակում հայտնվեց Ադի Նեսի լուսանկարչական աշխատանքը, որի վրա պատկերված էր արևելյան պատանին, թռչնի խրտվիլակը ուսին։ Իսրայելցի արվեստագետների առաջարկով լուսանկարը ստացել է «Նեբրովթ» անվանումը։

Նկարչուհի Էֆրատ Հալնորի «Նեբրովթը դիտորդների աչքերով» (2002) աշխատանքում, «Նեբրովթի» կերպարը ներկայացված է կանոնական կարգավիճակի քննադատության լույսի ներքո, համադրելով փոփ արվեստը «Բեցալելի դպրոցի» արվեստի հետ։

2004 թվականին Դրորա Դոմինին «Գիվոն» պատկերասրահում ցուցադրեց մետաղյա թիթեղներից պատրաստված իր աշխատանքների շարքը, որտեղ Նեբրովթը ներկայացված էր, որպես խրտվիլակ և երիտասարդ, ով ունի սեքսուալ խնդիրներ։

2007 թվականին նկարչուհի Օրա Ռեուվենը ներկայացրեց իր յուղաներկ գեղանկարչական աշխատանքները «Նեբրովթ և» անվանումով։ Դա միջին տարիքի մերկ նկարչուհու ինքնանկար էր, գեր և թոռոմած մարմնով (ի հակադրություն Նեբրովթի փխրուն մարմնի)։ Օրա Ռեուվենը ֆեմինիստական դիրքով կանգնած է Նեբրովթի դիմաց, ինչը կարծես ցուցադրում է ժամանակի ընթացքով պայմանավորված ֆիզիկական ծերացման և պատրանքային առասպելական արիության հակադրությամբ^[18]։

2011 թվականի հոկտեմբերին Երուսաղեմի նկարիչների տանը բացվեց «Նոր Նեբրովթներ» ցուցահանդեսը, որը ղեկավարում էր Գիդոն Էֆրատը։ Ցուցահանդեսի նպատակն էր ուսումնասիրել «Նեբրովթի» արձանի պատկերների ուղղակի և անուղղակի կիրառությունը իսրայելական արվեստում, սկսած 20-րդ դարի 50-ական թվականներից մինչև մեր օրերը։

Պատկերասրահ խմբագրել

Եհիել Շեմի
«Մարդն Արավայում»
Ադի Նես
«Անանուն» (2000)

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Страница, посвящённая скульптуре «Нимрод»(չաշխատող հղում) на сайте Музея Израиля
↑ סמדר תירוש, «הגיבור הכנעני הוא יהודי נודד», משקפיים (כתב עת), 1994
↑ 12.2.2002 ,ליבנה, «אגדת דנציגר» הארץ
↑ אמנון ברזל, «הנוף כיצירת אמנות» (ראיון עם יצחק דנציגר), הארץ, 22.7.1977
↑ ,בנימין תמוז (עורך), סיפורה של אמנות ישראל, מסדה, 1980, עמ' 139. כנראה מדובר בפסלו של דנציגר «השבועה» (1938), שנעשה לזכר דוד נשרי ונהרס בחצר הסטודיו; ראו: מרדכי עומר, יצחק דנציגר, מוזיאון תל אביב, 1996, עמ' 94–95. גדעון עפרת הביע השערה כי מאותה אבן שממנה נוצר נמרוד נוצר גם פסלו של יחיאל שמי «גייחזי» (מ שנות ה40), שאבד עם פינוי בית הערבה במאי (1948) ראו: גדעון עפרת, «הבן האובד של נמרוד», הארץ, 16 בפברואר 1996; הפרטים מובאים בתוך: מיכאל סגן כהן, יחיאל שמי, מוזיאון תל אביב לאמנות, תל אביב, 1997, עמ' 13–14
↑ תערוכות «כלליות» של אמני ישראל בבנין הבימה התקיימו בשנים 1941–1944.
↑ ברזל, ראיון
↑ חיים גמזו, «התערוכה הכללית ב'בית הבימה'», הארץ, 2.5.1944, מופיע בתוך: ד"ר חיים גמזו: ביקורות אמנות, מוזיאון תל אביב לאמנות, 2006, עמ' 441
↑ נרי ליבנה, «אגדת דנציגר», הארץ, 12.2.2002. אישור להצגתו בגלריה ניתן גם במאמר ב«הבוקר» מתאריך 24.9.1965
↑ נמרוד – למוזיאו ישראל!, הבוקר, 24.9.1965
↑ שרה ברייטברג-סמל, אגריפס «אגריפס נגד נמרוד», קו (כתב עת), מס' 19, 1999, עמ' 98.
↑ תירוש, הגיבור הכנענ
↑ «120 עיתונאים ו-100 מיליון דולר: מוזיאון ישראל נפתח מחדש, עכבר העיר, 21 ביולי 2010». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
↑ ליבנה, אגדת דנציגר
↑ דנה גילרמן, «עותק ברונזה של «נמרוד» יוצע ב-60-80 אלף» ד 17 ביוני 2005
↑ ‏אביטל בורג, [1] Արխիվացված 2015-07-01 Wayback Machine «יצירות אמנות למכירה», הארץ, 23 ביולי 2009.‏
↑ שרה ברייטברג-סמל, "נמרוד – תערוכה קבוצתית במוזיאון ישראל", סטודיו, גיליון מס' 70, מרץ-אפריל 1996, עמ' 8.
↑ «נמרוד ואת» מאת אורה ראובן»». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 7-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

נמרוד באתר מוזיאון ישראל(иврит)
צילום חזית הפסל Արխիվացված 2013-10-06 Wayback Machine(иврит)
ynet סרטון קצר העוסק בפסל, באתר (иврит)
נמרוד: כל הסיפור, באתר המחסן של גדעון עפרת(иврит)
כוחה של איקונוגרפיה, באתר ערב רב, 4 בנובמבר 2011(иврит)
תערוכת הנמרודים החדשים באתר בית האמנים ירושלים(չաշխատող հղում)(иврит)

Աղբյուրներ խմբագրել

Давид Охана. «Не ханаанейцы, не крестоносцы: истоки израильской мифологии». Часть I, Livejournal. Серия «Израильское еврейство», 2008 г.
Давид Охана. «Не ханаанейцы, не крестоносцы: истоки израильской мифологии». Часть II, Livejournal. Серия «Израильское еврейство», 2008 г.

[1] Страница, посвящённая скульптуре «Нимрод»(չաշխատող հղում) на сайте Музея Израиля

[2] סמדר תירוש, «הגיבור הכנעני הוא יהודי נודד», משקפיים (כתב עת), 1994

[3] 12.2.2002 ,ליבנה, «אגדת דנציגר» הארץ

[4] אמנון ברזל, «הנוף כיצירת אמנות» (ראיון עם יצחק דנציגר), הארץ, 22.7.1977

[5] ,בנימין תמוז (עורך), סיפורה של אמנות ישראל, מסדה, 1980, עמ' 139. כנראה מדובר בפסלו של דנציגר «השבועה» (1938), שנעשה לזכר דוד נשרי ונהרס בחצר הסטודיו; ראו: מרדכי עומר, יצחק דנציגר, מוזיאון תל אביב, 1996, עמ' 94–95. גדעון עפרת הביע השערה כי מאותה אבן שממנה נוצר נמרוד נוצר גם פסלו של יחיאל שמי «גייחזי» (מ שנות ה40), שאבד עם פינוי בית הערבה במאי (1948) ראו: גדעון עפרת, «הבן האובד של נמרוד», הארץ, 16 בפברואר 1996; הפרטים מובאים בתוך: מיכאל סגן כהן, יחיאל שמי, מוזיאון תל אביב לאמנות, תל אביב, 1997, עמ' 13–14

[6] תערוכות «כלליות» של אמני ישראל בבנין הבימה התקיימו בשנים 1941–1944.

[7] ברזל, ראיון

[8] חיים גמזו, «התערוכה הכללית ב'בית הבימה'», הארץ, 2.5.1944, מופיע בתוך: ד"ר חיים גמזו: ביקורות אמנות, מוזיאון תל אביב לאמנות, 2006, עמ' 441

[9] נרי ליבנה, «אגדת דנציגר», הארץ, 12.2.2002. אישור להצגתו בגלריה ניתן גם במאמר ב«הבוקר» מתאריך 24.9.1965

[10] נמרוד – למוזיאו ישראל!, הבוקר, 24.9.1965

[11] שרה ברייטברג-סמל, אגריפס «אגריפס נגד נמרוד», קו (כתב עת), מס' 19, 1999, עמ' 98.

[12] תירוש, הגיבור הכנענ

[13] «120 עיתונאים ו-100 מיליון דולר: מוזיאון ישראל נפתח מחדש, עכבר העיר, 21 ביולי 2010». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 19-ին.

[14] ליבנה, אגדת דנציגר

[15] דנה גילרמן, «עותק ברונזה של «נמרוד» יוצע ב-60-80 אלף» ד 17 ביוני 2005

[16] ‏אביטל בורג, [1] Արխիվացված 2015-07-01 Wayback Machine «יצירות אמנות למכירה», הארץ, 23 ביולי 2009.‏

[17] שרה ברייטברג-סמל, "נמרוד – תערוכה קבוצתית במוזיאון ישראל", סטודיו, גיליון מס' 70, מרץ-אפריל 1996, עמ' 8.

[18] «נמרוד ואת» מאת אורה ראובן»». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 7-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]