Մոշխմհատ
Մոշխմհատ, գյուղական համայնք Արցախի Հանրապետության Ասկերանի շրջանում։
| Գյուղական համայնք | ||
|---|---|---|
| Մոշխմհատ | ||
| ադրբ.՝ Moşxmhat ադրբ.՝ Quşçubaba ադրբ.՝ Baharlı | ||
| Երկիր |  Արցախ | |
| Շրջան | Ասկերան | |
| Համայնք | Խոջալուի շրջան | |
| Մակերես | 325.84 հա կմ² | |
| Պաշտոնական լեզու | Հայերեն | |
| Բնակչություն | 64 մարդ (2015) | |
| Ազգային կազմ | Հայեր | |
| Կրոնական կազմ | Հայ Առաքելական եկեղեցի | |
| Ժամային գոտի | UTC+4 | |
| ||
Անվանում
խմբագրելՆախկինում անվանվել է նաև Քարաղբյուր, հետագայում անվանվել է Մոշխմհատ։ Գյուղի Մոշխմհատ անվանումը կապված է գյուղի շրջակայքում եղած մշուտների հետ։ Մոշխմհատ գյուղը հիմնելու համար հատվել են մոշուտները գյուղը հիմնել են «մոշից հատված խամի» վրա, որը տեղի բառբառով դարձել է «մոշ-հատ-խամ» հետագայում՝ «Մոշխմհատ»[1]։
Աշխարհագրություն
խմբագրելԳյուղը գտնվում է Ղարաբաղի լեռնաշղթայի Իշխանասարի լեռների Փոքր Քիրս լեռնագագաթի դեպի արևելք ձգվող լեռնաճյուղերի արևմտյան կողմի խոր ձորի աջ լանջի հարթավայրային մասում, Վարանդա գետի վտակի մոտ, Կարկառ գետի աջ գետահովտում, Ստեփանակերտ քաղաքից 26-27 կմ հարավ-արևելք, Ասկերան քաղաքից 42 կմ դեպի հարավ։
Գյուղի հողային տարածությունը կազմում է 325,84 հա։
Գտնվում է ծովի մակերևույթից 985 մ բարձրության վրա։
Մոշխմհատ գյուղը հնում մտել է Մեծ Հայքի Արցախ նահանգի Խաչեն գավառի, իսկ հետագայում Ելիզավետպոլի նահանգի Շուշիի կազմի մեջ։
Գյուղը նախկինում կառուցված է եղել ներկայիս գյուղատեղից քիչ վերև, «Քարաղբյուր» կոչվող հանդամասում, որտեղ այժմ էլ պահպանվել են հին գյուղատեղի ավերակները։ Հետագայում ըստ տեղացիների վկայության, բարձր հարկերից խուսափելու համար, մի գիշերվա ընթացքում բնակիչները տեղափոխվել և հիմնել են ներկա գյուղատեղը։ Տեղաբաշխված է հանրապետության հարավային հատվածում։ Ասկերան շրջկենտրոնից գտնվում է 42 կմ հեռավորության վրա, իսկ մայրաքաղաք Ստեփանակերտից՝ 26 կմ հեռավորութան վրա։ Համայնքը լեռնային է, ունի 325.84 հա տարածք, որից 146.83 հա գյուղատնտեսական նշանակություն, 153.34 հա անտառային հողեր։ Մոշխմհատ համայնքի սահմանային գոտով հոսում է Վարանդայի վտակը։
Պատմություն
խմբագրելԳյուղը Արցախյան ազատամարտին
խմբագրել1989 թվականին գյուղում կազմավորվել է ինքնապաշտպանական, կամավորական ջոկատ, որը առանձին, իսկ 1992 թվականի Արցախի ՊԲ ստորաբաժանումների կազմում մասնակցել է Ասկերանի, Մարտակերտի, Քելբաջարի, և Արցախի այլ շրջանների ու բնակավայրերի ինքնապաշտպանական և ազատագրական մարտերի։ Այդ մարտերի ընթացքում գյուղից զոհվել են 3 ազատամարտիկ։ Գյուղի բնակիչնեչը մասնակցել են նաև 1941-1945 թվականների պատերազմին։
2020 թվականի Արցախյան երկրորդ պատերազմի հետևանքով գյուղը հայաթափվել և անցել է Ադրբեջանի հսկողության տակ[2]։
Բնակչություն
խմբագրելԳյուղի բնակչության թիվը 20-րդ դարասկզբի տվյալներով կազմել է 50 տուն հայ բնակիչ, 1959 թվականի տվյալներով կազմել է 250 հայ բնակիչ, 1987 թվականի տվյալներով կազմել է 26 հայ բնակիչ, 2005 թվականի մարդահամարի տվյալներով կազմում է 52 մարդ, իսկ 2010 թվականի տվյալներով կազմում է 52 մարդ, 25 տնտեսություն։
Բնակավայրի ազգաբնակչության փոփոխությունը[3]
| Տարի | 2008 | 2009 | 2010 |
|---|---|---|---|
| Բնակիչ | 70 | 60 | 52 |
Տնտեսություն
խմբագրելԲնակչությունը հիմնականում զբաղվում էր գյուղատնտեսությամբ՝ անասնապահությամբ և հողագործությամբ։
Պատմամշակութային հուշարձաններ
խմբագրելԳյուղի շրջակայքում պահպանվել են ՝ 9-13-րդ դարերի «Հեղինեի քույր» սրբատեղին, 13-13-րդ դարերի «Հեղինեի քույր» խաչքարերը, 13-րդ դարի խաչքարերը,18-րդ դարի «Թուխնակալ» ապարանքը, այլ եկեղեցիների, գյուղատեղիների, խաչքարերի, 17-18-րդ դարերի գերեզմանոցների հեքերը, 19-րդ դարի ջրաղացը, 19-րդ դարի աղբյուրը, 17-18-րդ դարի կամուրջը։
Ավարայրի նահատակների անունները հավերժացնող բազմաթիվ սրբավայրեր են կառուցվել Հայոց աշխարհի տարբեր վայրերում։ 5-7-րդ դարերի գավիթը, 5-7-րդ դարերի զանգակատունը, 1896 թվականի հյուրատունը, 5-7-րդ դարերի վանական խուցը, 17-18-րդ դարերի «Ղևոնդաց վանք» ջրհորը, 19-րդ դարերի տապանաքարը և այլ կառույցներ։
Կան պատմամշակութային հուշարձաններ՝ Սբ. Աստվածածին եկեղեցի (19-րդ դար), գերեզմանոց (17-18-րդ դարեր), ջրաղաց (19-րդ դար), աղբյուր (19-րդ դար), խաչքար (12-13-րդ դարեր), կամուրջ (17-18-րդ դարեր),«Ղևոնդյաց անապատ» (Ղոնդիկ) վանք (5-19-րդ դարեր), հաշվառված է 26 հուշարձան[4]։
Կլիմա
խմբագրելԿլիման մեղմ է, առողջարար, տաք, կիսախոնավ, տարեկան միջին ջերմաստիճանը կազմում է +10 աստիճան։ Ամռանը տաք է, առավելագույն ջերմաստիճանը կազմում է +36 աստիճան։ Ձմռանը մեղմ ցուրտ է, նվազագույն ջերմաստիճանը կազմում է -15 աստիճան։ Տարեկան տեղումների քանակը կազմում է 500-600 մմ։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Մանուկյան, Մարտին (2020). Արցախի (Լեռնային Ղարաբաղ) Հանրապետության շրջանները, քաղաքները, գյուղերը. Երևան: ԱՍՈՂԻԿ. էջեր 119–121.
- ↑ «Արցախը հրապարակել է Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը». Ազատություն Ռադիոկայան. 2020 թ․ դեկտեմբերի 10.
- ↑ «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն. Բնակչություն ըստ համայնքների». Վերցված է 2021 Մայիսի 1-ին.
- ↑ Ղահրամանյան, Հակոբ (2015). Տեղեկաատու Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի. Երևան. էջ 70.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
Աղբյուրներ
խմբագրել- Հակոբ Ղահրամանյան, ՏԵՂԵԿԱՏՈւ Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի, Երևան, Ճարտարագետ, 2015 թ.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 8, էջ 22)։ 
|