Վիքիպեդիա

Մեծ բռնապետը

«Մեծ բռնապետը» (անգլ.՝ The Great Dictator), Չառլի Չապլինի ֆիլմը՝ նկարահանված 1940 թվականին։ Ֆիլմի կարգախոսն է. «Կատակերգություն՝ գլուխգործո՛ց»։ Առաջին անգամ ցուցադրվել է 1940 թվականի հոկտեմբերի 25–ին, ԱՄՆ–ում։ Ֆիլմը քաղաքական երգիծանք է Ադոլֆ Հիտլերի և ֆաշիզմի հանդեպ։ «Մեծ բռնապետը» շատ լավ ընդունվեց հանդիսատեսների կողմից, և միաժամանակ քաղաքական երգիծանքի պատճառով բուռն վեճերի ալիք բարձրացրեց։

Մեծ բռնապետը
անգլ.՝ The Great Dictator
ԵրկիրԱՄՆ
Ժանրհումորային դրամա[1], քաղաքական երգիծանք[2], ռազմական ֆիլմ[3][4], հակապատերազմական ֆիլմ[5], դրամա, կինոնմանակում, Բուֆոնադ[6], comedy of error?[7] և կատակերգություն
Թեմաֆաշիզմ[6] և հակասեմականության[7]
Թվականհոկտեմբերի 15, 1940[8][9], նոյեմբերի 19, 1945[10], օգոստոսի 26, 1958[11] և հոկտեմբերի 22, 1960[12]
Լեզուանգլերեն
ՌեժիսորՉարլի Չապլին[13][14][15][…]
ՊրոդյուսերՉարլի Չապլին
Սցենարի հեղինակՉարլի Չապլին
ԴերակատարներՉարլի Չապլին[13][14][15][…], Փոլեթ Գոդար[13][15][16][…], Ջեք Օուկի[13][14][15][…], Reginald Gardiner?[13][14][16][…], Հենրի Դենիել[13][15][16][…], Բիլի Գիլբերտ[13][16][17], Էմմա Դան[13][16][17], Չեսթեր Քոնքլին[13][16][17], Maurice Moscovitch?[13][16], Bernard Gorcey?[13][16], Esther Michelson?[13][16], Ջինո Կոռադո[16], Grace Hayle?[13][16], Հենք Ման[13][16][17], Ջո Բորդո[16][17], Ջոն Դևիդսոն[16], Paul Weigel?[13][16], Վիլեն Դրայդեն[16], Carter DeHaven?[16], Eddie Gribbon?[17], Eddie Dunn?[17], Չարլզ Իրվին[17], Sig Arno?[17], Hans Conried?[17], Ռիչարդ Ալեքսանդր[17], Լեո Ուայթ[17], Դոն Բրոդի[17], Փեթ Ֆլահերթի[17], Չարլզ Սալիվան[17], Cyril Ring?[17], Ուիլյամ Իրվինգ[17], Բերթ Մուրհաուս[17], Fred Aldrich?[17], Ջորջ Լին[17], Թայնի Սենդֆորդ[17] և Ռուդոլֆ Անդերս
ՕպերատորՌոլանդ Թոթերո[18] և Կարլ Ստրասս[18]
ԵրաժշտությունՉարլի Չապլին և Meredith Willson?
Պատմվածքի վայրTomainia?, Osterlich? և Bacteria?
Նկարահանման վայրԼոս Անջելես, Կալիֆոռնիա և Մալիբու
ԿինոընկերությունCharles Chaplin Film Corporation?, United Artists և Charlie Chaplin Studios?
Տևողություն125 րոպե
Բյուջե2 000 000 $
Շահույթ5 000 000 $
 The Great Dictator (film) Վիքիպահեստում

Սյուժե

խմբագրել

Ֆիլմի գլխավոր հերոսը (Չառլի Չապլին) ծագումով՝ հրեա, վարսահարդար է։ Նա որպես շարքային է ծառայում Տոմանիայի (հորինված պետություն, երգիծանք Գերմանիայի հանդեպ) բանակում և մասնակցում Առաջին աշխարհամարտին։ Օրերից մի օր այդ շարքայինը փրկում է Շուլց անունով օդաչուի կյանքը, իսկ դրանից հետո օգնում նրան ինքնաթիռ վարել։ Այդպես է ստացվում, որ ինքնաթիռը վայր է ընկնում, ինչի պատճառով զինվորը կորցնում է հիշողությունն ու կոմայի մեջ ընկնում քսան տարով։

 
Դրվագ ֆիլմից.
վարսահարդարն ու Հաննան

Այդ ժամանակահատվածում, պատերազմում պարտված Տոմանիայի իշխանությունն իր ձեռքն է առնում բռնապետ՝ Ադենոիդ Հինկելը (երգիծանք Ադոլֆ Հիտլերի հանդեպ)։ Վերջինս իր արտաքինով շատ է նման հրեա վարսահարդարին։ Հինկելին օգնում են կառավարել նախարարներ՝ Գարբիչը (երգիծանք Գեբելսի հանդեպ) և Խերինգը (երգիծանք Հերինգի հանդեպ)։ Հրեաների թաղամասը գետտո է դարձված (ակնարկ հրեաների ցեղասպանության վերաբերյալ)։ Ամենուրեք գրոհայիններ են հսկում, ում կողմից հրեաները հալածանքների են ենթարկվում։

Վարսահարդարը արթնանում է կոմայի միջից և ոչնչից տեղեկացված չլինելով, գնում է իր հին վարսավիրանոց։ Այդ պահին, երկու շտուրմովիկներ սկսում են վարսավիրանոցի լուսամուտին, սպիտակ ներկով՝ «հրեա» բառը գրել։ Վարսահարդարը չհասկանալով թե ինչ է կատարվում, փորձում է կանգնեցնել շտուրմովիկներին։ Կռիվ է սկսվում, որին խառնվում է է նաև գեղեցիկ հարևանուհի՝ Հաննան։ Երկու հրեաներին հաջողվում է վռնդել շտուրմովիկներին։ Վարսահարդարը սիրահարվում է Հաննային և ավելի մոտիկ ծանոթանում հարևանուհու հետ։

Դրանից հետո շտուրմովիկները որոշում են պատժել չենթարկվող վարսահարդարին։ Գրոհայինների մի մեծ խումբ բռնում է խեղճ վարսահարդարին ու համարյա կախաղան բարձրացնում փողոցային լապտերի վրա։ Այդ պահին օգնության է հասնում փողոցով իր մեքենայով անցնող հին օդաչու ընկեր՝ Շուլցը։ Վերջինս այս տարիների ընթացքում մեծ պաշտոն էր ստացել ու մոտիկացել Հինկելի հետ։ Նա դեմքով ճանաչում է վաղուց իր կյանքը փրկողին և հրամայում այլևս ձեռք չտալ վարսահարդարին ու իր ընկերներին։

 
Ադենոիդ Հինկելի հանրահայտ պարը

Իսկ այդ ժամանակ՝ Ադենոիդ Հինկելը իր պալատում երազում է գրավել ամբողջ աշխարհը։ Իրեն ամեն կերպ ոգեշնչում է նախարար Գարբիչը։ Երազանքին հասնելու համար հարկավոր է գրավել Օսթերլիխ երկիրը (ակնարկ Ավստրիայի վերաբերյալ, որը գերմաներեն հնչում է որպես՝ գերմ.՝ Österreich)։ Սակայն առկա են լուրջ խնդիրներ ֆինանսների հետ։ Ոչ մի ուրիշ պետություն չի ցանկանում վարկեր տալ Տոմանիային։ Միակ անձը, ով կարող է դա անել, հրեա բանկիր Էփշթեյնն է։ Վերջինիս սիրտը շահելու նպատակով, Հինկելը հրաման է տալիս այլևս չհալածել հրեաներին։

Այսպիսով թվում է, որ հրեաների թաղամասում կյանքը դեպի բարելավման է գնում։ Գրոհայինները այլևս չէին հալածում բնակիչներին, այլ ընդհակառակը՝ ամեն ինչով օգնում նրանց։ Վարսահարդարը ինչպես նախկինում, դարձյալ զբաղվում էր իր սիրած գործով։ Նա և Հաննան սիրահարված են միմյանց ու երջանիկ հանդիպում են իրար հետ։ Սակայն խաղաղ կյանքը երկար չի տևում։ Հրեա բանկիր Էփշթեյնը մերժում է Հինկելին խոշոր գումար տրամադրելու, ինչից հետո Հինկելը վրեժխնդիր լինելու համար, հրամայում է ավելի խստացնել հրեաների հալածանքները։ Գրոհայինները ջարդեր են սկսում հրեաների գետտոյում։ Վարսահարդարն ու Հաննա փրկվում են, թաքնվելով շենքի տանիքում։ Գրոհայիններն այրում են գլխավոր հերոսի վարսավիրանոցը։

 
Ադենոիդ Հինկելն ու Բենզինո Նապալոնին

Շուլցն այդ ամենը տեսնելով, միանգամից բողոքարկում է Հինկելին, բայց ապարդյուն։ Իրեն էլ ուղարկում են համակենտրոնացման ճամբար։ Շուտով Շուլցը փախչում է այնտեղից ու թաքնվում գետտոյում՝ Հաննայի ընտանիքում, որտեղ թաքնվում էր նաև վարսահարդարը։ Շուլցը դավադրություն է պատրաստում, տան անդամների ու հարևանների հետ՝ Հինկելի դեմ։ Ըստ իր ծրագրի՝ իրենցից մեկը պետք է զոհաբերի ինքն իրեն ու պայթեցնի Հինկելի պալատը։ Ի վերջո այս տարբերակը մոռացվում է կատակերգական տեսարանով։

Իսկ այդ ժամանակ սրվում են հարաբերությունները Ադենոիդ Հինկելի և նրա դաշնակից, Բակտերիա պետության դիգգատիչե՝ Բենզինո Նապալոնիի (ակնարկ Բենիտո Մուսոլինիի և Իտալիայի վերաբերյալ) միջև։ Նա նույնպես ցանկանում է հարձակվել Օսթերլիխի վրա և նույնիսկ հզոր զորքեր է մոտեցրել այդ երկրի սահմանին։ Այդ հարցի շուրջ բանակցելու համար, Նապալոնին Տոմանիայի մայրաքաղաք է հրավիրվում։ Դրանից հետո հանդիսատեսը ականատես է լինում բազում կատակերգական տեսարանների, Հինկելի ու Նապալոնիի մրցակցության մասին։ Վերջ ի վերջո Հինկելին հաջողվում է ստի միջոցով համոզել Նապալոնիին հետ քաշել զորքերը։

Այդ ժամանակ, գրոհայինները ներխուժում են գլխավոր հերոսների բնակավայր։ Շուլցը և վարսահարդարը ստիպված փախուստի են դիմում։ Շենքերի տանիքներով երկար փախչելուց հետո, նրանք ի վերջո գրոհայինների ձեռքն են ընկնում ու համակենտրոնացման ճամբար ուղարկվում։

Հաննան իր ընտանիքի ու որոշ հարևանների հետ, Օսթերլիխ է փախչում և փորձում նոր կյանք սկսել։

 
Վարսահարդարը Հինկել ձևանալով, արտասանում է իր ճառը

Օրերից մի օր Շուլցն ու վարսահարդարը՝ զինվորական համազգեստ հագնելով, կարողանում են փախչել համակենտրոնացման ճամբարից։ Զինվորները տագնապ են բարձրացնում և սկսում փախչողների որոնումները։ Գլխավոր հերոսները մտադիր են նույնպես փախչել Օսթերլիխ և մոտենում են սահմանին։ Հինկելի զորքերն արդեն կանգնած են սահմանին և պատրաստվում են ներխուժել հարևան պետություն։ Այդ պահին, Հինկելը զբաղված էր բադերի որսով։ Նա միայնակ լող էր տալիս նավակի վրայով լճի մեջ, երբ հանկարծ ջուրն ընկավ։ Դուրս գալով ափ Հինկելին ձերբակալում են կողքով միամիտ անցնող զինվորները։ Վերջիններս Հինկելին վարսահարդարի հետ են շփոթեցնում և համակենտրոնացման ճամբար ուղարկում։ Իսկ վարսահարդարին ընդհակառակը՝ իսկական Ադենոիդ Հինկելի տեղն են դնում սահմանին կանգնած զորքերը։ Նա և Շուլցը զորքերի հետ Օսթերլիխ են ներխուժում։

Հիմա կեղծ Ադենոիդ Հինկելը, պետք է ելույթ ունենա միլիոնավոր մարդկանց առաջ։ Նրա ձայնը լսելու է համարյա ամբողջ աշխարհը։ Նա պետք է ճառ արտասանի Օսթերլիխը Տոմանիային միավորվելու վերաբերյալ։ Սարսափած վարսահարդարը, շփոթված մոտենում է խոսափողին և երկար մտածելուց հետո, սկսում է արտասանել իր իսկ սեփական հռետորական ճառը։ Նրա խոսքերը կարծես մարգարեի կամ հոգևորականի խոսքեր լինեին։ Նա կոչ է անում համայն մարդկությանը լինել՝ բարի, ազնիվ, աշխատասեր, օգնության ձեռք մեկնել յուրաքանչյուրին, չչարագործել, չնախանձել, չսպանել, չթալանել, ապրել Աստծո օրենքներով և այլն... Ապրել իրական կյանքով, այլ ոչ թե արհեստական ու կեղծ։ Նա ժխտում է այն ամենն, ինչ մինչ այդ քարոզում էր բռնապետ Հինկելը։ Նա սկսում է բարձր բացականչել։ Նա կոչ է անում ամբողջ մարդկությանը պայքար սկսել բռնատիրության դեմ։ Իսկ վերջում նա նույնիսկ Հաննայի անունն է տալիս։ Վերջինս լսում է ելույթը ռադիոյով։ Հասկանալով ամեն ինչ, Հաննան լավատեսությամբ լի նայում է երկնքին։

Դերերում

խմբագրել
Դերակատար Դեր
Չառլի Չապլին Ադենոիդ Հինկել / վարսահարդար Ադենոիդ Հինկել / վարսահարդար
Փոլեթ Գոդար Հաննա Հաննա
Ջեք Օուքի Բենզինո Նապալոնի Բենզինո Նապալոնի
Ռեջինալդ Գարդիներ Շուլց Շուլց
Հենրի Դենիել Գարբիչ Գարբիչ
Բիլլի Հիլբերթ Հերինգ Հերինգ
Գրեյս Հեյլ մադամ Նապալոնի մադամ Նապալոնի
Կարտեր Դե Հեյվեն դեսպան դեսպան
Մորիս Մոսկովիչ միսթեր Ջեքիլ միսթեր Ջեքիլ
Էմմա Դանն միսսիս Ջեքիլ միսսիս Ջեքիլ

Մրցանակներ և անվանակարգեր

խմբագրել
  • 1941 թվական - «Մեծ բռնապետը» ֆիլմն «Օսկար» մրցանակի է ներկայացվել հետևյալ 5 անվանակարգերում.

Հայտնի տեսարաններ

խմբագրել
 
Ադենոիդ Հինկելի հռետորական ճառը

Ֆիլմը պարունակում է մի շարք տեսարաններ, որոնք առանձնահատուկ ձևով շատ հայտնի են։ Դրանցից է Ադենոիդ Հինկելի ճառը ֆիլմի սկզբում։ Սա ակնհայտ երգիծանք է Ադոլֆ Հիտլերի հանդեպ։ Տեսարանը ակնարկում է Հիտլերի այն տարիների հռետորական ճառերի ու ելույթների մասին։

Հայտնի է այն տեսարանը, որտեղ գլխավոր հերոսը սափրում է հաճախորդին, Յոհաննես Բրամսի՝ Հունգարական պար № 5-ի հնչունների տակ։ Այս տեսարանը շատ հետաքրքիր ու վարպետորեն է արված։ Այս միտքը հետագայում շատ ռեժիսորներ են օգտագործել իրենց ֆիլմերում։

Սակայն ամենահայտնի տեսարանը այն է, երբ բռնապետ Հինկելը պարում է գլոբուսի տեսք ունեցող փուչիկի հետ, երազելով տիրել ամբողջ աշխարհին։ Պարում է Ռիխարդ Վագների՝ Լոհենգրին օպերայի հնչունների տակ։

Աչքի է ընկնում նաև տեսարանը Բենզինո Նապալոնիի հետ։ Հետաքրքիր է այն դրվագը, երբ Ադենոիդ Հինկելը փորձում է ավելի բարձր աթոռին նստել, քան Նապալոնին։ Դա պետք է հոգեբանորեն ազդի վերջինիս վրա, որը իրեն դրանից կաշկանդված կզգա։ Այս տեսարանի միտքը ծագել է Չապլինի և Բելգիայի թագավորի հանդիպման ժամանակ։ Թագավորը նստած էր ավելի բարձր ոտքեր ունեցող բազկաթոռին, քան Չապլինը։

Կինոքննադատների մոտ, առանձնակի տեղ է գրավում եզրափակիչ ելույթի տեսարանը։ Քննադատները կարծում են, որ այստեղ Չապլինը ներառել է անձնական կարծիքները, և հենց դա դարձավ նրան ԱՄՆ-ից աքսորելու պատճառը։

Հետաքրքիր փաստեր

խմբագրել
  • «Մեծ բռնապետը» Չառլի Չապլինի առաջին, ամբողջովին հնչունային ֆիլմն է (իսկ ընդհանրապես, համր կինոյի դարաշրջանը ավարտվել էր դեռ 1920 թվականին)։
  • «Մեծ բռնապետը» ֆիլմի ցուցադրությունը, դժվար փորձություններով էր անցնում.
  Ֆիլմի ցուցադրությունը արգելվեց՝ Պերույում, Իսպանիայում և Ճապոնիայում։ Վերջինս պաշտոնական մերժման մեջ հայտարարեց. «Բոլոր հականացիստական ֆիլմերը Ճապոնիայում արգելված են»։ Հիտլերի երգիծավոր կերպարը յուրօրինակ սենսացիա դարձավ, սակայն ավելի մեծ վախ առաջացրեց Չապլինի եզրափակիչ ելույթը. «Ապրելակերպը կարող է ազատ ու հիանալի լինել, սակայն մենք շեղվել ենք ճանապարհից։ Ագահությունը թունավորել է մարդկանց սրտերը, լցրել է կյանքը ատելությամբ, աստիճանաբար հասցնելով մեզ տառապանքներին ու արյունաթափությանը... Գիտելիքները դարձրել են մեզ ցինիկ, մեր խելքը ծանր է ու հոգնած։ Մենք չափից շատ մտածում ենք և չափից քիչ զգում։ Մեզ հարկավոր են ոչ այնքան տեխնոլոգիաներն, ինչքան մարդկությունը։ Ոչ այնքան խելքը, որքան բարությունն ու քնքշությունը։ Առանց դրա կյանքը կդառնա դաժան ու կկորցնի իմաստը։»
- Դոն Բ. Սոուվա
  

Դրվագներ ֆիլմից

խմբագրել
  •  
    Շարքայինը փորձում է ազատվել վտանգավոր նռնակից
  •  
    Շարքայինն ու Շուլցը թռչում են ինքնաթիռով
  •  
    Ադենոիդ Հինկելը արտասանում է իր հռչակավոր ճառը
  •  
    բռնապետը պարում է գլոբուսի հետ
  •  
    Վարսահարդարի ու Հաննայի սիրային հանդիպումը
  •  
    Վարսահարդարը կուլ է տվել կոպեկը
  •  
    Ադենոիդ Հինկելն ու Բենզինո Նապալոնին վիճում են
  •  
    Տեղերով փոխվելիս
  •  
    Վարսահարդարի քարոզչային ճառը

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ http://www.film4.com/reviews/1940/the-great-dictator
  2. ↑ Weissman S. M. Chaplin: A Life — 1 — NYC: Arcade Publishing, 2008. — P. 99. — ISBN 978-1-55970-892-0
  3. ↑ http://www.helios.pl/6,Bialystok/BazaFilmow/Szczegoly/film/2319/Dyktator
  4. ↑ http://www.imdb.com/title/tt0032553/
  5. ↑ http://www.allmovie.com/movie/the-great-dictator-v20649/corrections
  6. ↑ 6,0 6,1 Cakarel E. MUBI — 2007.
  7. ↑ 7,0 7,1 AFI լիամետրաժ ֆիլմերի կատալոգ
  8. ↑ https://web.archive.org/web/20190428163310/http://theredlist.com/wiki-2-24-224-523-view-hollywood-cinecitta-stars-profile-paulette-goddard-charlie-chaplin.html
  9. ↑ http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=greatdictator.htm
  10. ↑ http://www.sfi.se/sv/svensk-filmdatabas/Item/?itemid=26423&type=MOVIE&iv=Basic
  11. ↑ film-dienst (գերմ.) — 1947. — ISSN 0720-0781
  12. ↑ Internet Movie Database — 1990.
  13. ↑ 13,00 13,01 13,02 13,03 13,04 13,05 13,06 13,07 13,08 13,09 13,10 13,11 13,12 13,13 13,14 http://www.bbfc.co.uk/releases/great-dictator-2
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 http://stopklatka.pl/film/dyktator
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 http://www.allocine.fr/film/fichefilm_gen_cfilm=2253.html
  16. ↑ 16,00 16,01 16,02 16,03 16,04 16,05 16,06 16,07 16,08 16,09 16,10 16,11 16,12 16,13 16,14 16,15 16,16 http://www.imdb.com/title/tt0032553/fullcredits
  17. ↑ 17,00 17,01 17,02 17,03 17,04 17,05 17,06 17,07 17,08 17,09 17,10 17,11 17,12 17,13 17,14 17,15 17,16 17,17 17,18 17,19 17,20 ČSFD (չեխերեն) — 2001.
  18. ↑ 18,0 18,1 http://www.nytimes.com/movies/movie/20649/The-Great-Dictator/details

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 
 Մեծ բռնապետը
էջը Վիքիպահեստում
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մեծ բռնապետը» հոդվածին։
Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված:
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մեծ_բռնապետը&oldid=9814995» էջից