Մարտին Լյուիս Փեռլ

(Վերահղված է Մարտին Պեռլից)

Մարտին Լյուիս Փեռլ (անգլ.՝ Martin Lewis Perl; հունիսի 24, 1927(1927-06-24)[1][2][3], Նյու Յորք շրջան, Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ - սեպտեմբերի 30, 2014(2014-09-30)[4][1][3], Պալո Ալտո, ԱՄՆ[5][6][14]), ամերիկացի ֆիզիկոս, պրոֆեսոր, հասարակական գործիչ, մի շարք տարրական մասնիկների հայտնագործման համար (այդ թվում՝ քվարկների) Վոլֆի մրցանակակիր (1982), ֆիզիկայի գծով Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր (1995 թվականին ստացել է մրցանակի կեսը «Տաու-լեպտոնի բացման համար», մրցանակի երկրորդ կեսը ստացել է Ֆրեդերիկ Ռեյնեսը «նեյտրինոների փորձարարական հայտնաբերման համար»)։

Մարտին Լյուիս Փեռլ
անգլ.՝ Martin Lewis Perl
Ծնվել էհունիսի 24, 1927(1927-06-24)[1][2][3]
Նյու Յորք շրջան, Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ
Մահացել էսեպտեմբերի 30, 2014(2014-09-30)[4][1][3] (87 տարեկան)
Պալո Ալտո, ԱՄՆ[5][6]
բնական մահով
Քաղաքացիություն ԱՄՆ[7]
Մասնագիտությունֆիզիկոս, ճարտարագետ և համալսարանի դասախոս
Հաստատություն(ներ)Միչիգանի համալսարան
Գործունեության ոլորտֆիզիկա
ԱնդամակցությունԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա և Ամերիկյան ֆիզիկական ընկերություն[8]
Ալմա մատերԿոլումբիայի համալսարան, Նյու Յորքի համալսարանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտ, Միացյալ Նահանգների առևտրական ծովային ակադեմիա և Ջեյմս Մեդիսոնի ավագ դպրոց
Տիրապետում է լեզուներինանգլերեն
Գիտական ղեկավարԻզիդոր Այզեկ Ռաբի
Եղել է գիտական ղեկավարՍեմյուել Թինգ[9], Kwan-Wu Lai?[10], Michael Kreisler?[10], Petros Afentoulis Rapidis?[10] և George Fleming?
Պարգևներ
 Martin Lewis Perl Վիքիպահեստում

Եղել է ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամ (1981)[15]։

Կենսագրություն խմբագրել

Ծնվել է Նյու Յորքում՝ հրեա ներգաղթյալներ Օսկար Փեռլի և Ֆայա Ռոզենթալի ընտանիքում, որոնք գաղթել էին Բելառուսի Բրեստի մարզի Պրուժանա քաղաքից, որն այժմ հայտնի է այլ անվամբ[16]։ Օսկար Փերլը մեծացել է Մանհեթենի Իսթ Սայդում, Ֆայա Ռոզենթալը՝ Բրուքլինի Բրաունսվիլում։ Բացի Մարտինից, Օսկարի և Ֆաիի ընտանիքում ևս մեկ երեխա է ծնվել՝ Լիլյա Փերլը[17]։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ եղել է ծովային հետևակի զորքերում (1944-1945)։ 1948 թվականին ավարտել է Բրուքլինի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի քիմիական ֆակուլտետը՝ ստանալով ինժեներ-քիմիկոսի մասնագիտություն։ 1948-1950 թվականներին աշխատել է Ջեներալ էլեկտրիկ ընկերությունում՝ էլեկտրավակուումային սարքերի արտադրությամբ զբաղվող ստորաբաժանումում։

Հետաքրքրվելով ատոմային ֆիզիկայով՝ ընդունվել է Նյու Յորքի Յունիոն քոլեջ՝ ֆիզիկայի դասընթացների, ապա Կոլումբիայի համալսարան, որտեղ ֆիզիկայի գծով Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր պրոֆեսոր Իզիդոր Այզեկ Ռաբիի ղեկավարությամբ զբաղվել է միջուկային մագնիսական ռեզոնանսի բնագավառում գիտական աշխատանքով։ 1955 թվականին նա փիլիսոփայության դոկտորի աստիճան ստանալու համար պաշտպանել է մի ատենախոսություն, որը նվիրված էր նատրիումի միջուկային քառափուլ պահի չափմանը ՅԱՄՐ-սպեկտրոսկոպիայի մեթոդով։

Պաշտպանությունից հետո Փերլը անցել է տարրական մասնիկների փորձարարական ֆիզիկայի և ընդունվել Միչիգանի համալսարան, որտեղ բշտիկային խցիկների օգնությամբ հետազոտել է նուկլոնների պիոնների ցրումը։ Միչիգանում աշխատանքի ժամանակ Փերլը եղել է Նոբելյան մրցանակի ապագա դափնեկիր Սեմյուել Թինգի գիտական ղեկավարը, որը 1962 թվականին դոկտորական ատենախոսություն է պաշտպանել։

1963 թվականին Մարտին Փերլը հրավիրվել է աշխատելու Սթենֆորդում կառուցվող գծային արագացուցիչի վրա։ Այստեղ նա և իր գործընկերները նախագծել ու կառուցել են սարքավորումներ՝ իրենց գիտական հիպոթեզները հաստատելու համար։ 1970-ական թվականների ընթացքում այստեղ մեծ քանակությամբ փորձարկումներ են արվել, որոնք թույլ են տվել մի շարք կարևոր հայտնագործություններ անել։ 1970-ական թվականների կեսերին Մարտին Փերլի ղեկավարությամբ կոլլաբորացիան բացել է Տաու-լեպտոնի տարրական մասնիկը։

Տարրական մասնիկների երրորդ սերնդի (տաու, տաու-նեյտրինո, վերին և ստորին քվարկա) հայտնաբերման համար Փերլը ֆիզիկայի բնագավառում արժանացել է Վոլֆի մրցանակի (1982): Հետագայում Փերլը ֆիզիկոս Ֆրեդերիկ Ռայնեսի հետ կիսել է ֆիզիկայի Նոբելյան մրցանակը (1995)։ Գիտնականն աշխատել է նաև օպտիկայի և էլեկտրոնիկայի կիրառման վրա, զբաղվել է շրջակա միջավայրի պաշտպանության հարցերով և եղել է միջուկային զենքի դեմ պայքարողներից մեկը։

Փերլը մինչև կյանքի վերջը ակտիվորեն աշխատել է ֆիզիկայի ոլորտում։ Այսպես, 2011 թվականին նա փորձերի նոր տեսակ է առաջարկել մութ էներգիայի լաբորատոր հետազոտության համար՝ օգտագործելով ցեզիումի ազատ ընկնող ատոմների ճառագայթ և ատոմային ինտերֆերոմետր։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Սոլոմոն Գուգենհայմի թանգարան — 1937.
  2. 2,0 2,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.) / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija (хорв.)LZMK, 1999. — 9272 p. — ISBN 978-953-6036-31-8
  4. 4,0 4,1 4,2 http://www.theguardian.com/science/2014/oct/23/martin-perl
  5. 5,0 5,1 5,2 Stanford's Martin L. Perl, winner of 1995 Nobel Prize for discovery of tau lepton, dead at 87 // Stanford News — 2014.
  6. 6,0 6,1 6,2 Martin Perl and the Tau LeptonDOE.
  7. Notable Names Database — 2002.
  8. Notable Names Database — 2002.
  9. Mathematics Genealogy Project — 1997.
  10. 10,0 10,1 10,2 Mathematics Genealogy Project — 1997.
  11. Guggenheim Fellows-ի տվյալների բազա
  12. The Nobel Prize in Physics 1995Nobel Foundation.
  13. Table showing prize amountsNobel Foundation, 2019.
  14. Stanford's Martin L. Perl, winner of 1995 Nobel Prize for discovery of tau lepton, dead at 87
  15. Martin L. Perl (անգլ.)
  16. «Газета «Форум», № 270, 2010» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ նոյեմբերի 2-ին. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 6-ին.
  17. Мартин Льюис Перл. Автобиография

Գրականություն խմբագրել

  • Всемирный биографический энциклопедический словарь, Москва, БРЭ, 1998
  • С. А. Фридман, Евреи-лауреаты Нобелевской премии, Краткий биографический словарь, Дограф, Москва, 2000, ISBN 5-93431-011-9

Արտաքին հղումներ խմբագրել