Վիքիպեդիա

Մասնակից:Yeggarik/Ավազարկղ 2 5

< Մասնակից:Yeggarik
Sleep is associated with a state of muscle relaxation and reduced perception of environmental stimuli.

Sleep is a naturally recurring state of mind and body, characterized by altered consciousness, relatively inhibited sensory activity, inhibition of nearly all voluntary muscles, and reduced interactions with surroundings.[1] It is distinguished from wakefulness by a decreased ability to react to stimuli, but is more easily reversed than the state of being comatose. Sleep occurs in repeating periods, in which the body alternates between two distinct modes known as non-REM and REM sleep. Although REM stands for "rapid eye movement", this mode of sleep has many other aspects, including virtual paralysis of the body. A well-known feature of sleep is the dream, an experience typically recounted in narrative form, which resembles waking life while in progress, but which usually can later be distinguished as fantasy.

During sleep, most of the body's systems are in an anabolic state, helping to restore the immune, nervous, skeletal, and muscular systems; these are vital processes that maintain mood, memory, and cognitive performance, and play a large role in the function of the endocrine and immune systems.[2] The internal circadian clock promotes sleep daily at night. The diverse purposes and mechanisms of sleep are the subject of substantial ongoing research.[3] The advent of artificial light has substantially altered sleep timing in industrialized countries.[4]

Humans may suffer from various sleep disorders, including dyssomnias, such as insomnia, hypersomnia, narcolepsy, and sleep apnea; parasomnias, such as sleepwalking and REM behavior disorder; bruxism; and circadian rhythm sleep disorders.

Քնի ֆիզիոլոգիա խմբագրել

 
An artist's creative illustration depicting REM sleep.

Քնի ընթացքում ամենաակնառու ֆիզիոլոգիական փոփոխությունները տեղի են ունենում գլխուղեղում[5]։ Հատկապես քնի NREM փուլում գլխուղեղը օգտագործում է հավաստիորեն ավելի քիչ էներգիա, քան արթուն վիճակում. գլխուղեղը վերականգնում է ադենոզինեռֆոսֆատի (ԱԵՖ) սեփական պաշարները։ ԱԵՖ-ը ծառայում է էներգիայի կարճատև պահպանման և տեղափոխման համար[6]։ Քանի որ արթուն վիճակում օրգանիզմի ընդհանուր էներգիայի օգտագործման 20%-ը բաժին է հասնում գլխուղեղին, ապա այս փոփոխությունը էապես ազդում է օրգանիզմի ընդհանուր էներգոօգտագործամ վրա[7]։

Քունը բարձրացնում է զգացողության շեմը։ Այլ կերպ ասած՝ քնած վիճակում օրգանիզմը ավելի քիչ ազդակներ է ընկալում արտաքին աշխարհից, համեմատած արթուն վիճակի։ Այնուամենայնիվ, նույնիսկ քնած վիճակում, մարդը ունակ է ընկալել աղմուկը կամ այլ ուժեղ արտաքին ազդակներ[7][5]։

Քնի դանդաղ ալիքային փուլում տեղի է ունենում աճի հորմոնի սեկրեցիայի կտրուկ ուժեղացում։ Բացի այդ, քունը, նույնիսկ ցերեկային ժամերին, ացոսիացվում է պրոլակտինի արտադրման ակտիվացման հետ։

Քնի կարևորագույն ֆիզիոլոգիական չափման միավորներ են համարվում ուղեղային ալիքները Էլեկտրաէնցեֆալոգրաֆիայի (ԷԷԳ) վրա, էլեկտրաօկուլոգրաֆիան (ԷՕԳ - գրանցում է աչքերի շարժումները), էլեկտամիոգրաֆիան (ԷՄԳ - գրանցում է կմաղքային մկանների ակտիվությունը)։ Այս տվյալների միաժամանակյա գրանցումը կոչվում է պոլիսոմնոգրաֆիա (ՊՍԳ), որը հնարավոր է իրականացնել հատուկ քնի լաբորատորիաներում[8][9]։ Քնի մասնագետները օգտագործում են նաև պարզեցված էլեկտրասրտագրություն (ԷՍԳ) սրտի ակտիվությունը գրանցելու համար, ինչպես նաև ակտիգրաֆիա՝ օրգանիզմի ընդհանուր շարժողական ակտիվությունը գրանցելու համար[9]։

Քնի փուլեր խմբագրել

 
Քնի գրանցում՝ հիպնոգրամ։ Կարմիրով նշված է արագ ալիքային քունը

Տարբերում են քնի և արթունության մեկանգամյա հերթափոխմամբ միափուլ և մեկ օրվա ընթացքում քնի ու արթունության հաճախակի փոխարինմամբ բազմափուլ քնի տեսակներ։

Քունը կազմված է 2 հիմնական փուլերից՝ աչքերի արագ շարժումների (rapid eye movement - REM) և աչքերի դանդաղ շարժումների (non-rapid eye movement - NREM): Առավել ընդունելի են համարվում փուլերի REM և NREM անվանումները ցանկացած լեզվում, առանց թարգմանության։ Գոյություն ունեցող այլ անվանումները (քնի արագ/դանդաղ փուլ և այլ) համարվում են հնացած և չեն կիրառվում։

 
Դանդաղ քնի (NREM-3) փուլի հիպնոգրամ - պոլիսոմնոգրաֆիկ հետազոտություն
 
Արագ քնի (REM) փուլի հիպնոգրամ - պոլիսոմնոգրաֆիկ հետազոտություն

REM և NREM փուլերը միմյանցից այնքան են տարբերվում, որ մասնագետները դրանք դիտարկում են որպես առանձին վարքային վիճակներ։ NREM փուլը ի հայտ է գլաիս քնի հենց սկզբից և հետագա ցիկլերի սկզբում, կոչվում է նաև դանդաղ ալիքային փուլ կամ խորը քնի փուլ։ Այս փուլի ընթացքում մարմնի ջերմությունը իջնում է, սրտի զարկերի հաճախությունը պակասում է և գլխուղեղը ավելի քիչ էներգիա է օգտագործում[5]։ REM փուլը հայտնի է նաև պարադոկսալ փուլ անվամբ։ Այս փուլը կազմում է քնի ընդհանուր տևողության փոքր մասը գերազանցապես ասոցիացվում է երազատեսության հետ։ Այս փուլում նկատվում է ԷԷԳ պատկերում ոչ կարգավորված արագ ալիքներ, աչքերի շարժումներ, մկանային տոնուսի իջեցում[1] և օրգանիզմի հոմեոստազի ժամանակավոր կասեցում[10]։

Քնի մեկ ցիկլը կազմված է REM և NREM փուլերի հերթագայումից, միջինում տևում է 90 րոպե և առողջ քնի պայմաններում մեկ գիշերվա ընթացքում կրկնվում է 4-6 անգամ[9][11]։ Քնի բժշկության ամերիկյան ակադեմիան (American Academy of Sleep Medicine (AASM)) քնի REM փուլը բաժանում է 3 մասի՝ NREM1, NREM2, NREM3: Վերջինը կոչվում է նաև դելտա քնի կամ դանդաղ-ալիքային քնի փուլ[12]։ Նախկինում տարբերել են նաև NREM4 փուլ, որը ներկայումս չի տարբերակվում NREM3-ից։ Նորմալ քնի պայմաններում փուլերը հերթագայում են միմյանց հետևյալ հաջորդականությամբ NREM1→NREM2→NREM3→REM. Նորմայում քնի սկզբնական չափաբաժնում գերակշռում է դանդաղ ալիքային քունը։ Արթնանալուն նախորդող 2 ցիկլերի ընթացքում REM փուլը գնալով ավելի ու ավելի է շատանում[9]։

Արթունություն խմբագրել

Արթունություն ասելով կարող ենք հասկանալ քնի ավարտը, կամ այն պահը երբ մարդը ուսունբասւրունժմ է արտաքին աշխարհը և որոշակի ակտիվություն է ցուցաբերում, մինչև կրկին քնի անցնելը։ Քնած մարդը սովորաբար արթնանում է REM փուլի ավարտին, երբեմն էլ REM-ի մեջտեղում։ Ներքին ցիրկադային մեխանիզմները և քնի հոմեոստատիկ պահանջի կրճատումը տանում է դեպի արթունության և քնի էպիզոդի ավարտի[13]։ Արթունությունը սկվում է գլխուղեղում էլեկտրական ակտիվության բարձրացման, որը սկվումէ թալամուսից այնուհետև տարածվում ողջ կեղևով[13]։

Գիշերային քնի ընթացքում փոքր մասնաբաժին է կազմում նաև արթունությունը։ Ինչպես ցույց են տվել պոլիսոմնոգրաֆիկ հետազոտությունները, երիտասարդ կանանց մոտ քնի ընթացքում արթունությունը կազմում է 0-1%, իսկ տղամարդկանց մոտ՝ 0-2%: Չափահաս անձանց մոտ արդունության հաճախությունը դեպի առավոտ գնալով աճում է։ Այս արթունության կարճատև էպիզոդների մեծամասնությունը լինում են REM փուլից հետո[13]։

Այսօր շատերը արթնանում են զարթուցիչի օգնությամբ[14]։ Ոմանք կարողանում են նաև ամեն օր ինքնուրույն արթնանալ նույն ժամին առանց զարթոցիչի[13]։ Շատերի քնի ռեժիմը խիստ տարբեր է լինում աշխատանքային և ոչ աշխատանքային օրերին, մի բան, որը կարող է բերել քրոնիկ ցիրկադային ահավասարակշռության[15][14]։ Շատերը քնելուց առաջ հեռուստացույց կամ այլ էկրաններ (հեռախոս, համակարգիչ և այլն) են դիտում, ինչը նույպես մեծապես նպաստում է ցիրկադային խանգարման խորացմանը[16]։ Քնի բնագավառում գիտական հետազոտությունները ցույց են տվել, քնի իներցիայի ձևավորումը կախված է արթնանալու պահին առկա քնի փուլից[17]։ Այսինքն քնի ռեժիմի ճիշտ պահպանումը և վերոնշյալ վնասակար ազդակներից խուսափումը բերում է առողջ քնի ձևավորման։

Քնի կարգավորում խմբագրել

Քնի կարգավորումը ղեկավարվում է Ցիրկադային ժամացույցի (C պրոցես), քուն-արթունություն հոմեոստազով (S պրոցես) և որոշակաի չաթով անձնական ցանկություններով։

Ցիրկադային ժամացույց խմբագրել

 
Մարդու "կենսաբանական ժամացույցը"

Քնի կարգավորումը մեծապես պայմանավորված է Ցիրկադային ժամացույցի հորմոնալ ազդակներով կամ C պրոցեսով։ Այն իրենից ներկայացնում է բարդ նեյրոքիմիական համակարգ, որը, օգտագործելով օրգանիզմի շրջապատից եկող ազդակները, ձևավորում է ներքոին օր-գիշեր ռիթմը։ C պրոցեսը օրվա ընթացքում հակազդում է քնի հոմեոստատիկ կարգավորման մեխանիզմին (ցերեկային կենդանիների մոտ), իսկ գիշերային ժամերին ընդհակառակը՝ պոտենցում է[18][15]։ Վերխաչվածքային կորիզը (ՎԽԿ)՝ գլխուղեղի հատված անմիջապես տեսողական խաչվածքից վեր, ներկայումս համարվում է այս գործընթացի գլխավոր կարգավորիչ կետրոնը, չնայած, որ երկրորդային կենտրոններ նույնպես հայտնաբերվել են ամբողջ օրգանիզմում։

Այն օրգանիզմը, որի ցիրկադային ժամացույցը ցուցաբերում է կանոնավոր ռիթմ, դրսից եկող ազդակներին համապատասխան, ընդունված է համարել «ներհրված». ռիթմը պահպանվում է նույնիսկ արտաքին ազդակի հանկարծակի վերանալու դեպքում։ Եթե այդ օրգանիզմը մեկուսացվի բունկերում, լույսի և մթության հաստատուն հերթագայմամբ, այն կշարունակի ցիկլիկ մարմնի ջերմաստիճանի բարձրացումներն ու իջեցումները և մելատոնինի սինթեզի փոփոխությունները 24 ժամը փոքր ինչ գերազանցող ռեժիմում։ Գիտնականները այս երևույթը անվանում են ազատ աշխատող ցիրկադային ռիթմ։ Բնության պայմաններում լուսային ազդակները կանոնավորում են այս պրոցեսը, հարմարեցնելով այն երկրային օրվա 24-ժամանոց ռեժիմին[14][19][20]։

Կենսաբանական ժամացույցը թողնում է հաստատուն ազդեցություն մարմնի վրա, սինուսոիդ փոփխելով մարմնի ջերմաստիճանը մոտավորապես 36.2 °C - 37.2 °C սահմաններում[20][21]։ ՎԽԿ-ն նույնպես ունի սեփական տատանողական ազդեցությունը , որը ակտիվանում է սուբյեկտիվ օրվա (այսինքն, ռիթմի այն հատվածը, որը տվյալ անհատը ընդունում է որպես ցերեկային ժամ, անկախ նրանից ինչքանով է համապատասխանում իրականությանը) ընթացքում և համարյա վերանում է սուբյեկտիվ գիշերվա ընթացքում[22]։ ՎԽԿ-ում գտնվող ցիրկադային ռիթմավարը ուղղակի կապի մեջ է գտնվում կոնաձև մարմնի հետ, որը գիշերը արտադրում է մելատոնին հորմոնըմ[23]։ Կորտիզոլի մակարդը նույնպես բարձրանում է գիշերվա ընթացքում, իր գագաթնակետին հասնում է վաղ առավոտյան ժամերին և աստիճանաբար պակասում է ցերեկվա ընթացքում[24][25]։ Պրոլակտինի ցիրկադային արտադրույթյունը սկվում է ուշ երեկոյան, հատկապես կանանց մոտ, և հետագայում միանում է քնով հարուցված սինթեզին և գագաթնակետին հասնում է գիշերվա կեսին։ Ցիրկադային ռիթմը մասնակի աջակցում է աճի հորմոնի գիշերային արտադրությանը[24]։

Ցիրկադային ռիթմը կատարելապես կարգավորում է ընդհանուր կազդուրող քունը[14][26]։ Քնկոտությունը գիշերվա ընթացքում աստիճանաբար աճում է։ Քնի REM փուլը ավելի հաճախ պատահում է մարմնի ցածր ջերմաստիճանների պայմաններում, մինչդեռ NREM-ը այդքան էլ կապված չէ ցիրկադային ռիթմի հետ[20]։

Ներքին ցիրկադային ժամացույցը խորապես կարգավորվում է լուսավորության փոփոխություններով, քանի որ լույսը այն հիմնական գործոնն է, որով օրգանիզմը հասկանում է թե «ժամը քանիսն է»։ Գիշերվա ընթացքում նույնիսկ լույսի չնչին քանակությունը կարող է ընկճել մելատոնինի արտադրությունը, բարձրացնել մարմնի ջերմաստիճանը և ակտիվացնել մտավոր հատկությունները։ Լույսի կարճատև թարթումները ցիրկադային ցիկլի կոնկրետ պահերին կարող են վերագործարկել ներքին ժամացույցի աշխատանքը[21]։ Կապույտ լույսը, հատկապես, ունի ամենաուժեղ ազդեցությունը[15], հանգելով այն մտահոգության, որ էկրաններով սարքերի օգտագործումը քնից առաջ խանգարում է քնելուն[27]։

Ժամանակակից մարդը հաճախ դեսինխրոնիզացվում է իր ներքին ժամացույցից աշխատանքի (հատկապես գիշերային հերթապահողները), երկար ճամփորդելու և արհեստական լուսավորման պատճառով[20]։ Նույնիսկ եթե այդ մարդիկ ունենում են քնի պարտք և ցերեկային քնկոտություն, նրանք կարող են ունենալ քունը պահելու դժվարություն ցիրկադային ցիկլի գագաթնակետին։ Եվ ընդհակառակը, նարանք կարող են ունենալ արթնանալու դժվարություն առավոտյան, ցիրկադային ցիկլի անկման ժամանակ[13]։ Առողջ երիտասարդ չափահաս մարդը տարվա մեծ մասը քնում է մայրամուտից մի քանի ժամ անց, մարմնի ամենացածր ջերմությանը հասնում է առավոտյան 06:00-ի մոտ և արթնանում է արևածագից հետո մի քանի ժամվա ընթացքում[20]։

S պրոցես խմբագրել

Ընդհանուր առմամբ կարելի է ասել, որ որքան երկար է օրգանիզմը արթուն մնում, այնքան ավելի շատ է քնի պահանջ ունենում («քնի պարտք»)։ Քնի կարգավորման այս մեխանիզմը ընդունված է անվանել S պրոցես։ Քնի և արթունության միջև հավասարակշռությունը պահպանվում է հոմեստազի կողմից։ Հարուցված կամ ընկալված քնի պակասը ընդունված է անվանել քնի դեպրիվացիա (արհեստական կրճատում)։

S պրոցեսը կառավարվում է մեծ կիսագնդերում (առաջային ուղեղ) գլիկոգենի պաշարների սպառմամաբ և ադենոզինի ավելցուկային կուտակմամբ, ինչը ապաարգելակում է փորակողմնային առաջտեսողական կորիզը (Ventrolateral preoptic nucleus)՝ բերելով ցանցանման գոյացության վերել ակտիվության ընկճման[28]։

Քնի դեպրիվացիան կարող է ճակատային բլթում դանդաղ ալիքների, ուշադրության դեֆիցիտի, տագնապայնության, հիշողության ընկճման և տրամադրության անկման պատճառ հանդիսանալ։ եվ ընդհակառակը, լավ քնած և հանգստացած օրգանիզմը հակված է լավ հիշողության և բարձր տրամադրության[29]։ Նյարդահոգբուժական և ֆունկցիոնալ վիզուալիզացիոն հետազոտությունները ցույց են տվել, որ ճակատային բիլթը պատասխանատու է քնի հոմեոստատիկ ճնշման հետ[30]։

Գիտնականները չեն կարողանում կողմնորոշվել այն հարցում, թե որքան քնի պարտք կարող է կուտակել մարդը։ Արդյո՞ք դա պետք է համեմատել տվյալ անձի քնի միջին արժեքի հետ, թե՞ մեկ այլ չափանիշի հետ։ Կամ արդյոք վերջին տասնամյակներում հասուն մարդկանց մոտ քնի պարտքի մեծացման հակում կա թե ոչ։ Ապացուցված է, որ քնի պարտքը ունի կուտակվող հատկություն։ Սուբյեկտիվ, անձը առավելագույն քնկոտություն ունենում է 30 ժամ արթուն մնալուց հետո[20]։ Հավանաբար արևմտյան հասարակությունում երեխաները ավելի քիչ են քնում հիմա, քան անցյալում[31]։

Քնի պարտքի նյարդաքիմիական ցուցանիշներից մեկը ադենոզինն է. նյարդային միջնորդանյութ, որը գլխուղեղում արգելակում է բազմաթիվ մարմնական գործընթացներ, կապված արթունության հետ։ Ադենոզինի մակարդակը բարձրանում է գլխուղեղի կեղևում և հիմային հանգույցներում երկարատև արթունության հետևանքով և պակասում է քնի վերականգման շրջանում։ Այսպիսով ադենոզինը համարվում է քնի հոմեոստատիկ կարգավորիչ գործոն[32][33]։ Սուրճը և կոֆեին պարունակող այլ խմիչքները ժամանակավոր արգելակում են ադենոզինի աշխատանքը, արդյունքում երկարեցնում են քնի հետաձգումը և ազդում քնի ընդհանուր տևողության և որակի վրա[34]։

Սոցիալական կարգավորում խմբագրել

Մարդը իր կյանքի ընթացքում ենթարկվում է նաև սեցիալական ժամացույցի ազդեցությանը. այն ժամը երբ մյուսները արթուն են, այն ժամը երբ աշխատանքը սկսում է, ժամացույցի ցույց տված ժամը և այն։ Ժամային գոտիները և ստանդարտ ժամը կիրառվում են նույն տեղանքում ապրող անձանց ժամային առումով հավասարեցնելու համար, ինչը մոտավոր է համապատասխանում բնական արևածագի և մայրամուտի ժամերի հետ։ Այս մոտավորությունը լավ երևում է Չինաստանի օրինակի վրա, որտեղ ժամանակին օգտագործվում էր 5 ժամային գոժոտիների ժամեր, իսկ այժմ միայն 1-ը՝ (UTC +8)[14]:

Բաշխում խմբագրել

Բազմափուլ քնի դեպքում օրգանիզմը քնում է մի քանի անգամ 24 ժամվա ընթացքում։ Միափուլ քնի դեպքում, քնում է մեկ անգամ, ամբողջությամբ։ Փորձարարական պայմաններում մարդիկ ավելի հաճախ են հերթագայում քնի և արթունության միջև (այսինքն անցնում են բազմափուլ քնի) եթե այլ անելիքներ չունեն[20]։ Փորձարարական 14 ժամ մթության պայմաններում, մարդիկ հակված էն անցնելու երկփուլ քնի, ընդ որում այդ երկու փուլերը լինում են մութ ժամանակահատվածի սզբում և վերջում։ Երկփուլ քունը առավել տարածված էր մինչև վերջին ժամանակների ինդուստրիալ հեղաշրջումը[25]։

Տարբեր կերպ բնորոշվող քնի ձևերը, որոնք սովորաբար անվանվում են «արտույտ» և «բու» , անվանվում են քրոնոտիպեր (քրոնոս-ժամանակ)։ Սեռը և ժառանգականությունը ունեն որոշակի ազդեցություն քրոնոտիպի վրա, բայց այն հիմնականում պայմանավորված է սովորություններով։ Այն կարող է փոխվել մարդու կյանքի ընթացքում։ 7 տարեկան երեխաները ավելի հեշտությամբ են արթնանում վաղ առավոտյան քան նույն երեխաները 15 տարեկանում[15][14]։ Նորմալ քրոնոտիպից շեղումները կոչվում են ցիրկադային ռիթմի խանգարումներ[35]։

Նինջ խմբագրել

 
Ննջած տղամարդ Սան Քրիստոբալում, Պերու։

Հետճաշային հանգստի սովորությունը (սիեստա) վերջերս սկսել են ասոցիացնել 37% -ով ավելի ցածր սրտային մահացության հետ, ինչը հավանաբար պայմանավորված է ցերեկային քնի կողմց սիրտ անոթային սթրեսի պակասեցմամբ[36]։ Կեսորին կամ վաղ երեկոյան կարճատև ննջելը ապացուցված է որ արդյունավետ է բարելավված քնի, մտավոր կարողությունների և հոգեկան առողջության ամրապնդման համար մեծահասակ տարիքում[37]։

Շատ մարդիկ վաղ կեսօրին ունեում են ժամանակավոր«անկում», որը հայտնի է որպես «հետ-լանչային անկում»։ Մեծ քանակի սննդի ընդունումը կարող է առաջացնել քնկոտություն, սակայն «հետ-լանչային անկումը» ավելի հանական ցիրկադային ժամացույցի էֆեկտ է։ Մարդիկ սովորաբար օրվա մեջ երկու անգամ են ուժեղ քնկոտություն զգում միմյանցից 12 ժամ տարբերությամբ՝ օրինակ 14:00-ին և 02:00-ին։ Այդ երկու ժամերինն կենսաբանական ժամացույցը «հարվածում է»։ 14:00-ին այն չեղարկվում է հոմեոստատիկ մեխանիզմով, քնի որ չունենք կուտակած քնի պարտք։ 02:00-ին՝ ընդհակառակը կուտակած քնի պարտքի շնորհիվ հոմեոստատիկ մեխանիզմը էլ ավելի է ակտիվացնում քնի պրոցեսը։

Ժառանգականություն խմբագրել

Կա տեսակետ, որ քնի հետ կապված սովորությունների մեծ մասը, օրինակ՝ քնի անհրաժեշտ քանակը տվյալ անհատի համար, պայամավորված է ժառանգական գործոնով։ Հետազոտողները հայտնաբերել են մի շարք օրինաչափություններ, որոնք խոսում են այդ տեսկետի օգտին[38]։ Միաձվանի (բայց ոչ տարաձվանի) երկվորյակները ունենում են նման քանի սովորություններ։ Քնի հետ կապված նյարդային միջնորդանյութերը, որնք գեները հայտնի են, կարող են լինել այս տեսակ ժառանգականության հիմքերից մեկը։ Բացի այց ցիրկադային ժամացույցը նույնպես ունի իր գենը[39]։

Quality խմբագրել

The quality of sleep may be evaluated from an objective and a subjective point of view. Objective sleep quality refers to how difficult it is for a person to fall asleep and remain in a sleeping state, and how many times they wake up during a single night. Poor sleep quality disrupts the cycle of transition between the different stages of sleep.[40] Subjective sleep quality in turn refers to a sense of being rested and regenerated after awaking from sleep. A study by A. Harvey et al. (2002) found that insomniacs were more demanding in their evaluations of sleep quality than individuals who had no sleep problems.[41]

Homeostatic sleep propensity (the need for sleep as a function of the amount of time elapsed since the last adequate sleep episode) must be balanced against the circadian element for satisfactory sleep.[42][43] Along with corresponding messages from the circadian clock, this tells the body it needs to sleep.[44] A person who regularly awakens at an early hour will generally not be able to sleep much later than his or her normal waking time, even if moderately sleep-deprived[փա՞ստ]. The timing is correct when the following two circadian markers occur after the middle of the sleep episode and before awakening:[45] maximum concentration of the hormone melatonin, and minimum core body temperature.

Քնի նորմալ տևողություն խմբագրել

 
Քնի արհեստական սահմանափակման (դեպրիվացիա) հիմնական հետևանքները[46], որոնք վկայում են քնի որակի և տևողության իռեցման մասին։

Մարդու քնի տևողության պահանջարկը տատանվում է տարիքից և անհատական առաձնահատկություններից կախված և քունը համարվում է բավարար, երբ չկա ցերեկային քնկոտություն կամ այլ խանգարումներ։ Ավելին, քնի տևողության մասին սեփական պատկերացումը միշտ չէ, որ համընկնում է ակտիգրաֆով չափված քնի իրական տևողության հետ[47], և նրանք, ովքեր ունեն քնի կարգավիճակի սխալ ընկալում, կարող են ասել, որ իրեք գիշերը քնել են ընդամենը 4 ժամ, բայց իրականում քնած լինեն 8 ժամ[48]։

Գիտնականները հայտնաբերել են, որ ամեն գիշեր 6-7 ժամ քնելը համեմատական է երկարակեցության և առողջ սրտի հետ, չնայած, որ բազմաթիվ գործոններ են ազդում այս փոխհարաբերության վրա[49][50][51][52][53][54][55]։

Քնի հետ կապված դժվարույթյունները հաճախ կապված են այնպիսի հոգեկան խանգարումների հետ, ինչպիսիք են դեպրեսիան, ալկոհոլամոլությունը կամ երկբևեռ խանգարումները[56]։ Դեպրեսիա ունեցող չափահաս անձանց 90%-ը ունեն քնի հետ կապված դժվարություններ։ Այս անձանց մոտ ԷԷԳ պատկերով փոփոխված է լինում նաև քնի կառուցվածքը[57]։

Երեխաներ խմբագրել

 
Քնած Էրոսի բրոնզե արձանիկը, մ.թ.ա. 3-րդ - մ.թ. 1-ին դարաշրջան

Նորածնային հասակից մինչև 2 տարեկան դառնալը երեխանելի գլխուղեղը աճում և հասնում է հասուն մարդու գլխուղեղի չափի մոտ 90%-ին[58]։ Այս աճի մեծ մասը տեղի է ունենում կյանքի՝ քնի մեծ քանակով, էտապում։ Քնի ընթացքում երեխաների մոտ զարգանում է մտավոր ունակությունները[59][60]։ Այն երեխաները, ովքեր քնում են գիշերվա ընթացքում և քիչ են արթնանում, ունենում են ավելի բարձր մտավոր ունակություններ և ավելի թեթև բնավորություն[60][61][62]։

Քունը ազդում է նաև լեզվի զարգացման վրա։ Այս փաստը հետազոտելու համար գիտնականները նորածիններին «դասավանդել» են հորինված լեզու և համեմատել երեխաների կողմից այդ լեզվի յուրացման աստիճանըe[63]։ Այն նորածինները, ովքեր նոր լեզվի դասերից հետո քնել են 4 ժամ ավելի լավ են յուրացրել այդ լեզվի կանոնները, քան նրանք, ովքեր քնել են ավելի քիչ։ Կա նաև փոխհարաբերություն քնի տևողության և երեխաների բառապաշարի միջև։ Ապացուցված է, որ մինչև 12 ամսեկանը ավելի երկար գիշերային քուն ունեցած երեխաները 26 ամսեկանում ունենում են ավելի հարուստ բառապաշար[62]։

Խորհուրդներ խմբագրել

 
Պաստառ քնի մասին

Երեխաները բնականոն զարգացման համար ավելի շատ քնի կարիք ունեն քան մեծահասակները. սկսած 18 ժամից նորածնային տարիքում, աստիճանաբար պակասեցնելով տարիքին զուգնըթաց[44]։ 2015 թ., 2 տարի հետազոտություններից հետո[64], ԱՄՆ քնի ազգային ֆեդերացիան ներկայացրեց քնի տևողության նորմաները ըստ տարիքային խմբերի։

Տարիքային խումբ Տարիք Խորհուրդ է տրվում Թույլատրելի է նաև Խորհուրդ չի տրվում
Նորածիններ 0–3 ամսեկան 14 - 17 ժամ[64] 11 - 13 ժամ

18 - 19 ժամ

Ավելին քան 19 ժամ

Պակաս քան 11 ժամ

Կրծքի հասակ 4–11 ամսեկան 12 - 15 ժամ[64] 10 - 11 ժամ

16 - 18 ժամ

Ավելին քան 18 ժամ

Պակաս քան 10 ժամ

Մանկական 1–2 տարեկան 11 - 14 ժամ[64] 9 - 10 ժամ

15 - 16 ժամ

Ավելին քան 16 ժամ

Պակաս քան 9 ժամ

Նախադպրոցական 3–4 տարեկան 10 - 13 ժամ[64] 8 - 9 ժամ

14 ժամ

Ավելին քան 14 ժամ

Պակաս քան 8 ժամ

Դպրոցական 5–12 տարեկան 9 - 11 ժամ[64] 7 - 8 ժամ

12 ժամ

Ավելին քան 12 ժամ

Պակաս քան 7 ժամ

Դեռահասույթյուն 13–17 տարեկան 8 - 10 ժամ[64][65] 7 ժամ

11 ժամ

Ավելին քան 11 ժամ

Պակաս քան 7 ժամ

Երիտասարդություն 18–25 տարեկան 7 - 9 ժամ[64] 6 ժամ

10 - 11 ժամ

Ավելին քան 11 ժամ

Պակաս քան 6 ժամ

Չափահաս 26–64 տարեկան 7 - 9 ժամ[64] 6 ժամ

10 ժամ

Ավելին քան 10 ժամ

Պակաս քան 6 ժամ

Ծերունական 65 տարեկան և բարձր 7 - 8 ժամ[64][66] 5 - 6 ժամ

9 ժամ

Ավելին քան 9 ժամ

Պակաս քան 6 ժամ

Functions of sleep խմբագրել

Restoration խմբագրել

The human organism physically restores itself during sleep, healing itself and removing waste which builds up during periods of activity. This restoration takes place mostly during slow-wave sleep, during which body temperature, heart rate, and brain oxygen consumption decrease. The brain, especially, requires sleep for restoration, whereas in the rest of the body these processes can take place during quiescent waking. In both cases, the reduced rate of metabolism enables countervailing restorative processes.[67]

While awake, metabolism generates reactive oxygen species, which are damaging to cells. In sleep, metabolic rates decrease and reactive oxygen species generation is reduced allowing restorative processes to take over. The sleeping brain has been shown to remove metabolic waste products at a faster rate than during an awake state.[68][69] It is further theorized that sleep helps facilitate the synthesis of molecules that help repair and protect the brain from these harmful elements generated during waking.[70] Anabolic hormones such as growth hormones are secreted preferentially during sleep. Sleep has also been theorized to effectively combat the accumulation of free radicals in the brain, by increasing the efficiency of endogenous antioxidant mechanisms.[71]Կաղապար:Ums The concentration of the sugar compound glycogen in the brain increases during sleep, and is depleted through metabolism during wakefulness.[67]

Wound healing has been shown to be affected by sleep.[72]

It has been shown that sleep deprivation affects the immune system.[73] It is now possible to state that "sleep loss impairs immune function and immune challenge alters sleep," and it has been suggested that sleep increases white blood cell counts.[74] A 2014 study found that depriving mice of sleep increased cancer growth and dampened the immune system's ability to control cancers.[75]

The effect of sleep duration on somatic growth is not completely known. One study recorded growth, height, and weight, as correlated to parent-reported time in bed in 305 children over a period of nine years (age 1–10). It was found that "the variation of sleep duration among children does not seem to have an effect on growth."[76] It is well established that slow-wave sleep affects growth hormone levels in adult men.[24] During eight hours' sleep, Van Cauter, Leproult, and Plat found that the men with a high percentage of SWS (average 24%) also had high growth hormone secretion, while subjects with a low percentage of SWS (average 9%) had low growth hormone secretion.[77]

Memory processing խմբագրել

Sleep enhances memory,[78][79] with procedural memory benefiting from late, REM-rich sleep, and explicit memory benefiting from early, slow wave-rich sleep.[80][81]

Dreaming խմբագրել

 
Dreams often feel like waking life, yet with added surrealism.
Հիմնական հոդված՝ Երազ

During sleep, especially REM sleep, people tend to have dreams: elusive first-person experiences, which, despite their frequently bizarre qualities, seem realistic while in progress. Dreams can seamlessly incorporate elements within a person's mind that would not normally go together. They can include apparent sensations of all types, especially vision and movement.[82]

People have proposed many hypotheses about the functions of dreaming. Sigmund Freud postulated that dreams are the symbolic expression of frustrated desires that have been relegated to the unconscious mind, and he used dream interpretation in the form of psychoanalysis in attempting to uncover these desires.[83]

Counterintuitively, penile erections during sleep are not more frequent during sexual dreams than during other dreams.[84] The parasympathetic nervous system experiences increased activity during REM sleep which may cause erection of the penis or clitoris. In males, 80% to 95% of REM sleep is normally accompanied by partial to full penile erection, while only about 12% of men's dreams contain sexual content.[85]

John Allan Hobson and Robert McCarley propose that dreams are caused by the random firing of neurons in the cerebral cortex during the REM period. Neatly, this theory helps explain the irrationality of the mind during REM periods, as, according to this theory, the forebrain then creates a story in an attempt to reconcile and make sense of the nonsensical sensory information presented to it. This would explain the odd nature of many dreams.[86]

Using antidepressants,[պարզաբանել] acetaminophen, ibuprofen, or alcoholic beverages is thought to potentially suppress dreams, whereas melatonin may have the ability to encourage them.[87]

Քնի խանգարումներ խմբագրել

Անքնություն խմբագրել

Անքնությունը (Ինսոմնիա) քնի անցման և պահպանման դժվարությունը կամ անհնարինությունը նկարագրող եզրույթ է։ Անքնությունը քնի ամենատարածված խնդիրներից է, մեծամասամբ հանդիպելով եզակի դեպքերի իսկ 10-15%-ի մոտ քրոնիկ ձևով[88]։ Անքնությունը կարող է ունենալ բազմաթիվ պատչառներ՝ հոգեբանական խնդիրներ, սթրես, քնի համար անբարենպաստ շրջակա միջավայր, անկանոն քնի ռեժիմ, ծանր մտավոր և ֆիզիկական ծանրաբեռնվածություն քնի ժամերից առաջ և այլն։ Անքնությունը հաճախ բուժվում է միայն բարքային մեթոդներով, ինչպիսիք են քնի ռեժիմի կարգավորումը, քնից առաջ ակտիվության սահմանափակումը, օրվա ընթացքում ակտիվացնող հեղուկների (օր.՝ կոֆեին) սահմանափակումը և այլն։ Շրջակա միջավայրի բարելավման մեջ է մտնում լույսի և ձայների սահմանափակումը, համակարգիչների, հեռուստացույցի, աշխատանքային նյութերի հեռացումը քնի զոնայից։

2010 թ. գիտական հետազոտությունների արդյունքերի ակնարկը ցույց տվեց, որ ֆիզիկական վարժությունները լավացնում են քնի որակը, մարդկանց մեծամասնության մոտ և օգնում են քնի խանգարումների (օր.՝ անքնություն)բարելավմանը։ Վարժություններկի համար լավագույն ժամանակը քնից 4-8 ժամ առաջն է, չնայած որ վարժություններ կարելի է անել ցանկացած ժամի, բացառությամբ քնից կարճ ժամանակ առաջ իրակացրած ծանր ֆիզիկակն վարժությունները։ Այնուամենայնիվ չկան բավարար ապացույցներ , որոնք կխոսեն քնի և վարժանքների միջև եղած կապի մասին[89]։

Քնաբեր դեղորայքը շատ տարածված բուժման մեթոդ է անքնության գանգատների դեպքում։ Ոչ դիազեպինային քնաբերները ավելի անվտանք են։ Սպիտակ աղմուկը հանդիսանում է անքնության հեռանկարային բուժումներից մեկը[90]։

Քնի ապնոէի համախտանիշ խմբագրել

 
Քնի օբստրուկտիվ ապնոէով տառապող անհատի արյան մեջ թթվածնի մակարդակի (վարդագույն գծով) և սրտի զարկերի քանակի (սև գծով) դինամիկան գիշերը քնած ժամանակ, որոշված պոլիսոմնոգրաֆիայի (բազմաքնագրություն) ընթացքում պուլսօքսիմետրով։ Արյան մեջ թթվածնի մակարդակի (սատուրացիա) նորման առողջ մարդու համար համարվում է 95% և ավելին։ Այստեղ տեսնում են սատուրացիայի անկում մինչ 16%, ինչը նշանակում է ամբողջ օրգանիզմի խորը թթվածնաքաղց և հետևաբար սրտի զարկերի հաճախացում մինչև 111 զարկ/րոպե (միջին նորման 75 զարկ/րոպե)։

Քնի օբստրուկտիվ ապնոէի համախտանիշը (ՔՕԱՀ) մի խանգարում է, որի ժամանակ քնի ընթացքում տեղի են ունենում շնչառության դադարներ՝ խաթարելով քնի նորմալ ընթացքը և հաճախ ուղեկցվում են այլ առողջական խանգարումներով ևս։ ՔՕԱՀ-ի պատճառը մարդու վերին շնչուղիներ շուրջ գտնվող մկանների տոնուսի անկումն է քնի ժամանակ (նորմալ պրոցես), որը սակայն բերում է շնչուղիների լրիվ (ապնոէ - շնչադադար) կամ մասնակի (հիպոպնոէ) փակման և թթվածնային անբավարարության[91]։ ՔՕԱՀ ավելի հաճախ հանդիպող երևույթ է քան քնի կենտրոնական ապնոէն (ՔԿԱ)[92]։ Այս պարագայում քնի ընթացքում գլխուղեղում ինչ ինչ պատճառներով ընկճվում է շնչառական կենտրոնի աշխատանքը, և մարդը դադարում է շնչել։ Հնարավոր է նաև խառը ապնոէ, երբ երկու մեխանիզմները համադրվում են։ Արյան մեջ թթվածնի մակարդակի անկումը բերում է գլխուղեղի հիպօքսիայի, և մարդը ավելի խորը քնից անցնում է ավելի մակերեսային քուն (միկրոարթնացումներ) կամ ծանր դեպքերում լրիվ արթնանում է, ու շնչառությունը վերականգնվում է։ Այս պրոցեսը կարող է կրկնվել ժամում եզակի դեպքերից մինչև մի քանի տասնյակ դեպքերի և նույնիսկ հասնել եռանիշ թվերի։ Ապնոէ-հիպոպնոէ ինդեկսը (ԱՀԻ) ցույց է տալիս մեկ ժամում ապնոէների և հիպոպնոէների ընդհանուր քանակը։ ԱՀԻ-ն 5-ից ցածր համարվում է նորմալ առողջ մարդկանց համար[93]։

Քնի ապնոէի ախտորոշում հնարավոր է միայ մասնագիտացված քնի կլինիկանրում։ Մարդը ինքը չի կարող հիշել այդ միկրոարթնացումների մեծ մասը, քանի որ դրանք շատ կարճ են տևում։ Բայց ապնոէով տառապող բոլոր մարդիկ առավավոտյան ունենում են հոգնածության, անբավարար քնի և քնկոտության զգացում, չնայած որ քնի տևողությունը բավարար է եղել։ Քնի ապնոէի առաջացման ռիսկ են համարվում քրոնիկ հոգնածությունը, մեծ տարիքը, արական սեռը, ճարպակալումը և խռմփոցը։

Քնի այլ խանգարումներ խմբագրել

Քնի խանգարոմները ներառում են նարկոլեպսիան (հանկարծակի քնի անցնելու էպիզոդները), ոտքերի պարբերական շարժումները քնած ժամանակ (ՈՊՇՔ - PLMD), անհանգիստ ոտքերի համախտանիշը (ԱՈՀ - RLS), վերին շնչուղիների կայունության համախտանիշը, ցիրկադային ռիթմի խանգարումները և այլն։ Մահացու ընտանեկան անքնությունը (ՄԸԱ) չափազանց հազվադեպ հանդիպող ժառանգական ախտաբանություն է, որը չունի բուժում և բնորոշվում է անընհատ հարաճող անքնությամբ, որպես առաջին ախտանիշ, այնուհետև մարդը ընդհարապես դադարում է քնել, մինչև որ մահանում է բուն հիվանդության պատճառով[94]։

Սոմնամբուլիզը, որը հայտնի է նաև լուսնոտություն անվանմամբ, հաճախ հանդիպող քնի խանգարումներից է հատկապես մանկական պրակտիկայում։ Այս անձինք գիշերը վեր են կենում անկողնուց և թափառում, միաժամանակ լինելով քնի մեջ և հետևաբար չեն հիշում իրենց գիշերային «արկածների» մասին[95]։

Ծերունական հասակում, մարդիկ ավելի դժվար են պահպանում քունը և ավեի հեշտ են արթնանում շրջապատի նույնիսկ չնչին ազդակներից[96]։

Դեղորայք և սննդակարգ խմբագրել

Այն դեղանյութերը, որոնք առաջացնում են քուն կոչվում են քնաբերներ։ Այս խմբին են դասվում.

  • Բենզոդիազեպինները - ազդում են քնի REM փուլի վրա, հիմնականում կրճատելով այն[97]
  • Ոչ բենզոդիազեպինային քնաբերներ, օրինակ՝ էսզոպիկոն, զալեպլոն, զալպիդեմ
  • Հակահիստամինայիններ, օրինակ՝ դիֆենհիդրամին, դոկսիլամին
  • Ալկոհոլ - Նույպես կարող է ազդել քնի REM փուլի վրա[97][98]
  • Բարբիտուրատներ - ունեն բազում կողմնակի էֆեկտներ
  • Մելատոնին - քնի բնական հորմոնն է, որը արտադրվում է մարդւ մոտ ամեն օր երեկոյան ժամերին, օգնում է քնի անցման պրոցեսին և ցիրկադային ռիթմի կարգավորմանը[99]
  • Կանեփ - նույպես կարող ե կրճատել քնի REM փուլը[100]

Ակտիվատոր նյութերը, որոնք ընկճում են քունը ներառում են.

  • Կոֆեին
  • Ադենոզին ներհակորդներ, օրինակ՝ ամֆետամին, էստազի և նմանատիպ թմրանյութեր՝ կոկաին, մեթիլֆենիդատ (կարող են ազդել ցիրկադային ռիթմի վրա)[101][102]
  • Մի շարք այլ պակաս տարածված և քիչ ուսումնասիրված ակտիվացնող թմրանյութեր

Սննդակարգը և սննդանյութերի ընտրությունը կարող ն ազդել քնի որակի և տևողության վրա։ 2016 է. տպագրված մի հդվածում ասվում է, որ ածխաջրային սննդակարգը՝ ի տարբերություն ճարպայինի, կրճատում է քնի անցման ժամանակը և երկարացնում է քնի տևողությունը[103]։ 2012 թ. մեկ այլ հետազոտությամբ պարզ դարձավ, որ և՛ միկրո, և՛ մակրո էլեմենտները կարևոր են քնի որակի համար[104]։ Սննդակարգը, որը իր մեջ ներառում է մեծ քանակությամբ միրգ, բանջարեղեն, չհագեցած ճարպեր, հացահատիկներ առավել նախընտրելի պետք է լինեն այն մարդկանց համար, ովքեր ցանկանում են բարելավել քնի որակը[103]։ Այս հարցը առավել մանրամասնությամբ հետազոտելու համար հարկավոր են ավելի երկարատև հետազոտություններ, խնդրի ավելի մանրամասն հետազոտմամբ[103]։

In culture խմբագրել

Anthropology խմբագրել

 
The Land of Cockaigne by Pieter Bruegel the Elder, 1567.

Research suggests that sleep patterns vary significantly across cultures.[105][106] The most striking differences are between societies that have plentiful sources of artificial light and ones that do not.[105] The primary difference appears to be that pre-light cultures have more broken-up sleep patterns.[105] For example, people without artificial light might go to sleep far sooner after the sun sets, but then wake up several times throughout the night, punctuating their sleep with periods of wakefulness, perhaps lasting several hours.[105]

The boundaries between sleeping and waking are blurred in these societies.[105] Some observers believe that nighttime sleep in these societies is most often split into two main periods, the first characterized primarily by deep sleep and the second by REM sleep.[105]

Some societies display a fragmented sleep pattern in which people sleep at all times of the day and night for shorter periods. In many nomadic or hunter-gatherer societies, people will sleep on and off throughout the day or night depending on what is happening.[105] Plentiful artificial light has been available in the industrialized West since at least the mid-19th century, and sleep patterns have changed significantly everywhere that lighting has been introduced.[105] In general, people sleep in a more concentrated burst through the night, going to sleep much later, although this is not always the case.[105]

Historian A. Roger Ekirch thinks that the traditional pattern of "segmented sleep," as it is called, began to disappear among the urban upper class in Europe in the late 17th century and the change spread over the next 200 years; by the 1920s "the idea of a first and second sleep had receded entirely from our social consciousness."[107][108] Ekirch attributes the change to increases in "street lighting, domestic lighting and a surge in coffee houses," which slowly made nighttime a legitimate time for activity, decreasing the time available for rest.[108] Today in most societies people sleep during the night, but in very hot climates they may sleep during the day.[109] During Ramadan, many Muslims sleep during the day rather than at night.[110]

In some societies, people sleep with at least one other person (sometimes many) or with animals. In other cultures, people rarely sleep with anyone except for an intimate partner. In almost all societies, sleeping partners are strongly regulated by social standards. For example, a person might only sleep with the immediate family, the extended family, a spouse or romantic partner, children, children of a certain age, children of specific gender, peers of a certain gender, friends, peers of equal social rank, or with no one at all. Sleep may be an actively social time, depending on the sleep groupings, with no constraints on noise or activity.[105]

People sleep in a variety of locations. Some sleep directly on the ground; others on a skin or blanket; others sleep on platforms or beds. Some sleep with blankets, some with pillows, some with simple headrests, some with no head support. These choices are shaped by a variety of factors, such as climate, protection from predators, housing type, technology, personal preference, and the incidence of pests.[105]

In mythology and literature խմբագրել

 
Medieval manuscript illumination from the Menologion of Basil II (985 AD), showing the Seven Sleepers of Ephesus sleeping in their cave

Sleep has been seen in culture as similar to death since antiquity;[111] in Greek mythology, Hypnos (the god of sleep) and Thanatos (the god of death) were both said to be the children of Nyx (the goddess of night).[111] John Donne, Samuel Taylor Coleridge, Percy Bysshe Shelley, and other poets have all written poems about the relationship between sleep and death.[111] Shelley describes them as "both so passing, strange and wonderful!"[111] Many people consider dying in one's sleep the most peaceful way to die.[111] Phrases such as "big sleep" and "rest in peace" are often used in reference to death,[111] possibly in effort to lessen its finality.[111] Sleep has sometimes been seen as a visionary experience.[112] In medieval Irish tradition, in order to become a filí, a poet was required to undergo a ritual called the imbas forosnai, in which he would enter a mantic, trance-like sleep.[112]

Many cultural stories have been told about people falling asleep for extended periods of time.[113][114] The earliest of these stories is the ancient Greek legend of Epimenides of Knossos.[113][115][116][117] According to the biographer Diogenes Laërtius, Epimenides was a shepherd on the Greek island of Crete.[113][118] One day, one of his sheep went missing and he went out to look for it, but became tired and fell asleep in a cave under Mount Ida.[113][118] When he awoke, he continued searching for the sheep, but could not find it,[113][118] so he returned to his old farm, only to discover that it was now under new ownership.[113][118] He went to his hometown, but discovered that nobody there knew him.[113] Finally, he met his younger brother, who was now an old man,[113][118] and learned that he had been asleep in the cave for fifty-seven years.[113][118]

A far more famous instance of a "long sleep" today is the Christian legend of the Seven Sleepers of Ephesus,[113] in which seven Christians flee into a cave during pagan times in order to escape persecution,[113] but fall asleep and wake up 360 years later to discover, to their astonishment, that the Roman Empire is now predominately Christian.[113] The American author Washington Irving's short story "Rip Van Winkle", first published in 1819 in his collection of short stories The Sketch Book of Geoffrey Crayon, Gent.,[114][119] is about a man in colonial America named Rip Van Winkle who falls asleep on one of the Catskill Mountains and wakes up twenty years later after the American Revolution.[114] The story is now considered one of the greatest classics of American literature.[114]

In art խմբագրել

Կաղապար:Expand section Writing about the thematical representations of sleep in art, physician and sleep researcher Meir Kryger noted: "[Artists] have intense fascination with mythology, dreams, religious themes, the parallel between sleep and death, reward, abandonment of conscious control, healing, a depiction of innocence and serenity, and the erotic."[120]

See also խմբագրել

Positions, practices, and rituals խմբագրել

References խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 «Brain Basics: Understanding Sleep». Office of Communications and Public Liaison, National Institute of Neurological Disorders and Stroke, US National Institutes of Health, Bethesda, MD. 2017.
  2. ↑ «Sleep-wake cycle: its physiology and impact on health» (PDF). National Sleep Foundation. 2006. Վերցված է 24 May 2017-ին.
  3. ↑ Bingham, Roger; Sejnowski, Terrence; Siegel, Jerry; Dyken, Mark Eric; Czeisler, Charles (February 2007). «Waking Up To Sleep» (Several conference videos). The Science Network. Վերցված է 25 January 2008-ին.
  4. ↑ Randall, David K. (19 September 2012). «Book excerpt: How the lightbulb disrupted our sleeping patterns and changed the world». National Post. Վերցված է 31 August 2016-ին. «"... the sudden introduction of bright nights during hours when it should be dark threw a wrench into a finely choreographed system of life.»
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Pierre A. A. Maquet et al., "Brain Imaging on Passing to Sleep"; Chapter 6 in Parmeggiani & Velluti (2005).
  6. ↑ Brown, pp. 1118–1119: "Compared with wakefulness, sleep reduces brain energy demands, as suggested by the 44% reduction in the cerebral metabolic rate (CMR) of glucose (791) and a 25% reduction in the CMR of O2 (774) during sleep."
  7. ↑ 7,0 7,1 Siegel Jerome M (2008). «Do all animals sleep?». Trends in Neurosciences. 31 (4): 208–213. doi:10.1016/j.tins.2008.02.001. PMID 18328577.
  8. ↑ Brown, p. 1087.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Rosa Peraita-Adrados, "Electroencephalography, Polysomnography, and Other Sleep Recording Systems"; Chapter 5 in Parmeggiani & Velluti (2005).
  10. ↑ Parmeggiani (2011), Systemic Homeostasis and Poikilostasis in Sleep, pp. 12–15.
  11. ↑ McCarley Robert W. (2007). «Neurobiology of REM and NREM sleep». Sleep Medicine. 8: 302–330. doi:10.1016/j.sleep.2007.03.005.
  12. ↑ Silber MH, Ancoli-Israel S, Bonnet MH, Chokroverty S, Grigg-Damberger MM, Hirshkowitz M, Kapen S, Keenan SA, Kryger MH, Penzel T, Pressman MR, Iber C (March 2007). «The visual scoring of sleep in adults» (PDF). Journal of Clinical Sleep Medicine. 3 (2): 121–131. PMID 17557422.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 Åkerstedt Torbjorn; Billiard Michel; Bonnet Michael; Ficca Gianluca; Garma Lucile; Mariotti Maurizio; Salzarulo Piero; Schulz Hartmut (2002). «Awakening from Sleep». Sleep Medicine Reviews. 6 (4): 267–286. doi:10.1053/smrv.2001.0202.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 14,5 Roenneberga Till; Kuehnlea Tim; Judaa Myriam; Kantermanna Thomas; Allebrandta Karla; Gordijnb Marijke; Merrow Martha (2007). «Epidemiology of the human circadian clock». Sleep Medicine Reviews. 11 (6): 429–438. doi:10.1016/j.smrv.2007.07.005. PMID 17936039.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 Waterhouse Jim; Fukuda Yumi; Morita Takeshi (2012). «Daily rhythms of the sleep-wake cycle». Journal of Physiological Anthropology. 31 (5): 5. doi:10.1186/1880-6805-31-5.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  16. ↑ Basner Mathias; Dinges David F (2009). «Dubious Bargain: Trading Sleep for Leno and Letterman». Sleep. 32: 6.
  17. ↑ Tassi, P; Muzet, A (2000). «Sleep inertia». National Center for Biotechnology Information, U.S. National Library of Medicine. 4 (4): 341–353. doi:10.1053/smrv.2000.0098. PMID 12531174.
  18. ↑ Fuller Patrick M.; Gooley Joshua J.; Saper Clifford B. (2006). «Neurobiology of the Sleep-Wake Cycle: Sleep Architecture, Circadian Regulation, and Regulatory Feedback». Journal of Biological Rhythms. 21: 6.
  19. ↑ Phyllis C. Zee & Fred W. Turek (1999), "Introduction to Sleep and Circadian Rhythms", in Turek & Zee (eds.), Regulation of Sleep and Circadian Rhythms, pp. 1–17.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 20,4 20,5 20,6 Derk-Jan Dijk & Dale M. Edgar (1999), "Circadian and Homeostatic Control of Wakefulness and Sleep", in Turek & Zee (eds.), Regulation of Sleep and Circadian Rhythms, pp. 111–147'
  21. ↑ 21,0 21,1 Charles A. Czeisler & Kenneth P. Wright, Jr. (1999), "Influence of Light on Circadian Rhythmicity in Humans", in Turek & Zee (eds.), Regulation of Sleep and Circadian Rhythms, pp. 149–180.
  22. ↑ Piotr Zlomanczuk & William J. Schwartz (1999). "Cellular and Molecular Mechanisms of Circadian Rhythms in Mammals", in Turek & Zee (eds.), Regulation of Sleep and Circadian Rhythms, pp. 309–342.
  23. ↑ Piotr Zlomanczuk & William J. Schwartz (1999). "Cellular and Molecular Mechanisms of Circadian Rhythms in Mammals", in Turek & Zee (eds.), Regulation of Sleep and Circadian Rhythms, pp. 309–342.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 Eve Van Cauter & Karine Spiegel (1999). "Circadian and Sleep Control of Hormonal Secretions", in Turek & Zee (eds.), Regulation of Sleep and Circadian Rhythms, pp. 397–425.
  25. ↑ 25,0 25,1 Thomas A. Wehr (1999). "The Impact of Changes in Nightlength (Scotoperiod) on Human Sleep", in Turek & Zee (eds.), Regulation of Sleep and Circadian Rhythms, pp. 263–285.
  26. ↑ Wyatt JK, Ritz-De Cecco A, Czeisler CA, Dijk DJ (1 October 1999). «Circadian temperature and melatonin rhythms, sleep, and neurobehavioral function in humans living on a 20-h day». American Journal of Physiology. 277 (4): R1152–R1163. doi:10.1152/ajpregu.1999.277.4.r1152. PMID 10516257.
  27. ↑ Chang, Anne-Marie; Aeschbach, Daniel; Duffy, Jeanne F.; Czeisler, Charles A. (2015-01-27). «Evening use of light-emitting eReaders negatively affects sleep, circadian timing, and next-morning alertness». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America (անգլերեն). 112 (4): 1232–1237. Bibcode:2015PNAS..112.1232C. doi:10.1073/pnas.1418490112. ISSN 0027-8424. PMC 4313820. PMID 25535358.
  28. ↑ Schwartz, Jonathan R.L; Roth, Thomas (24 January 2017). «Neurophysiology of Sleep and Wakefulness: Basic Science and Clinical Implications». Current Neuropharmacology. 6 (4): 367–378. doi:10.2174/157015908787386050. ISSN 1570-159X. PMC 2701283. PMID 19587857.
  29. ↑ Brown, pp. 1134–1138.
  30. ↑ Gottselig JM, Adam M, Rétey JV, Khatami R, Achermann P, Landolt HP (March 2006). «Random number generation during sleep deprivation: effects of caffeine on response maintenance and stereotypy». Journal of Sleep Research. 15 (1): 31–40. doi:10.1111/j.1365-2869.2006.00497.x. PMID 16490000.
  31. ↑ Iglowstein I, Jenni OG, Molinari L, Largo RH (February 2003). «Sleep duration from infancy to adolescence: reference values and generational trends». Pediatrics. 111 (2): 302–307. doi:10.1542/peds.111.2.302. PMID 12563055. «Thus, the shift in the evening bedtime across cohorts accounted for the substantial decrease in sleep duration in younger children between the 1970s and the 1990s... [A] more liberal parental attitude toward evening bedtime in the past decades is most likely responsible for the bedtime shift and for the decline of sleep duration...»
  32. ↑ Huang, Z. L.; Zhan g, Z; Qu, W. M. (2014). «Roles of Adenosine and Its Receptors in Sleep–Wake Regulation». In Mori, Akihisa (ed.). Adenosine receptors in neurology and psychiatry. International Review of Neurobiology. Vol. 119. էջեր 349–371. doi:10.1016/B978-0-12-801022-8.00014-3. ISBN 978-0-12-801022-8. PMID 25175972.
  33. ↑ «The brain from top to bottom: Molecules that build up and make you sleep». McGill University, Montreal, Quebec, Canada.
  34. ↑ Clark, I; Landolt, H. P. (2017). «Coffee, caffeine, and sleep: A systematic review of epidemiological studies and randomized controlled trials». Sleep Medicine Reviews. 31: 70–78. doi:10.1016/j.smrv.2016.01.006. PMID 26899133.
  35. ↑ Dagan Y (2002). «Circadian rhythm sleep disorders (CRSD)» (PDF). Sleep Medicine Reviews. 6 (1): 45–54. doi:10.1053/smrv.2001.0190. PMID 12531141. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF: full text) 27 February 2008-ին. Վերցված է 2016-06-05-ին. «Early onset of CRSD, the ease of diagnosis, the high frequency of misdiagnosis and erroneous treatment, the potentially harmful psychological and adjustment consequences, and the availability of promising treatments, all indicate the importance of greater awareness of these disorders.» {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  36. ↑ Naska A, Oikonomou E, Trichopoulou A, Psaltopoulou T, Trichopoulos D (2007). «Siesta in healthy adults and coronary mortality in the general population». Archives of Internal Medicine. 167 (3): 296–301. doi:10.1001/archinte.167.3.296. PMID 17296887.
  37. ↑ Tanaka, H; Tamura, N (2015). «Sleep education with self-help treatment and sleep health promotion for mental and physical wellness in Japan». Sleep and Biological Rhythms. 14: 89–99. doi:10.1007/s41105-015-0018-6. PMC 4732678. PMID 26855610.
  38. ↑ He Y, Jones CR, Fujiki N, Xu Y, Guo B, Holder JL, Rossner MJ, Nishino S, Fu YH (2009). «The Transcriptional Repressor DEC2 Regulates Sleep Length in Mammals». Science. 325 (5942): 866–870. Bibcode:2009Sci...325..866H. doi:10.1126/science.1174443. PMC 2884988. PMID 19679812.
  39. ↑ Brown, pp. 1138–1102.
  40. ↑ Barnes, C. M.; Lucianetti, L.; Bhave, D. P.; Christian, M. S. (2015). «You wouldn't like me when I'm sleepy: Leaders' sleep, daily abusive supervision, and work unit engagement». Academy of Management Journal. 58 (5): 1419–1437. doi:10.5465/amj.2013.1063.
  41. ↑ Harvey, A. G.; Payne, S. (2002). «The management of unwanted pre-sleep thoughts in insomnia: Distraction with imagery versus general distraction». Behaviour Research and Therapy. 40 (3): 267–277. doi:10.1016/s0005-7967(01)00012-2. PMID 11863237.
  42. ↑ Zisapel N (2007). «Sleep and sleep disturbances: biological basis and clinical implications». Cellular and Molecular Life Sciences. 64 (10): 1174–1186. doi:10.1007/s00018-007-6529-9. PMID 17364142.
  43. ↑ Dijk DJ, Lockley SW (February 2002). «Functional Genomics of Sleep and Circadian Rhythm Invited Review: Integration of human sleep-wake regulation and circadian rhythmicity». Journal of Applied Physiology. 92 (2): 852–862. doi:10.1152/japplphysiol.00924.2001. PMID 11796701. «Consolidation of sleep for 8 h or more is only observed when sleep is initiated ~6–8 h before the temperature nadir.»
  44. ↑ 44,0 44,1 de Benedictis, Tina; Larson, Heather; Kemp, Gina; Barston, Suzanne; Segal, Robert (2007). «Understanding Sleep: Sleep Needs, Cycles, and Stages». Helpguide.org. Արխիվացված է օրիգինալից 24 January 2008-ին. Վերցված է 25 January 2008-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  45. ↑ Wyatt JK, Ritz-De Cecco A, Czeisler CA, Dijk DJ (1 October 1999). «Circadian temperature and melatonin rhythms, sleep, and neurobehavioral function in humans living on a 20-h day». American Journal of Physiology. 277 (4): R1152–R1163. doi:10.1152/ajpregu.1999.277.4.r1152. PMID 10516257. «... significant homeostatic and circadian modulation of sleep structure, with the highest sleep efficiency occurring in sleep episodes bracketing the melatonin maximum and core body temperature minimum»
  46. ↑ Reference list is found on image page in Commons: Commons:File:Effects of sleep deprivation.svg#References
  47. ↑ Lauderdale DS, Knutson KL, Yan LL, Liu K, Rathouz PJ (2008). «Self-Reported and Measured Sleep Duration: How Similar Are They?». Epidemiology. 19 (6): 838–845. doi:10.1097/EDE.0b013e318187a7b0. PMC 2785092. PMID 18854708.
  48. ↑ Insomnia Causes. Healthcommunities.com. Original Publication: 1 December 2000, Updated: 1 December 2007.
  49. ↑ Rhonda Rowland (15 February 2002). «Experts challenge study linking sleep, life span». CNN. Վերցված է 29 October 2013-ին.
  50. ↑ Patel SR, Ayas NT, Malhotra MR, White DP, Schernhammer ES, Speizer FE, Stampfer MJ, Hu FB (May 2004). «A prospective study of sleep duration and mortality risk in women». Sleep. 27 (3): 440–444. doi:10.1093/sleep/27.3.440. PMID 15164896.
  51. ↑ Patel SR, Malhotra A, Gottlieb DJ, White DP, Hu FB (July 2006). «Correlates of long sleep duration». Sleep. 29 (7): 881–889. doi:10.1093/sleep/29.7.881. PMC 3500381. PMID 16895254.; cf. Irwin MR, Ziegler M (February 2005). «Sleep deprivation potentiates activation of cardiovascular and catecholamine responses in abstinent alcoholics». Hypertension. 45 (2): 252–257. doi:10.1161/01.HYP.0000153517.44295.07. PMID 15642774.
  52. ↑ Ferrie JE, Shipley MJ, Cappuccio FP, Brunner E, Miller MA, Kumari M, Marmot MG (December 2007). «A prospective study of change in sleep duration: associations with mortality in the Whitehall II cohort». Sleep. 30 (12): 1659–1666. doi:10.1093/sleep/30.12.1659. PMC 2276139. PMID 18246975. {{cite journal}}: Unknown parameter |laysource= ignored (օգնություն); Unknown parameter |laysummary= ignored (օգնություն)
  53. ↑ Jones, Samuel E.; Tyrrell, Jessica; Wood, Andrew R.; Beaumont, Robin N.; Ruth, Katherine S.; Tuke, Marcus A.; Yaghootkar, Hanieh; Hu, Youna; Teder-Laving, Maris (2016-08-01). «Genome-Wide Association Analyses in 128,266 Individuals Identifies New Morningness and Sleep Duration Loci». PLOS Genetics. 12 (8): e1006125. doi:10.1371/journal.pgen.1006125. ISSN 1553-7404. PMC 4975467. PMID 27494321.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)   This content is available under the Creative Commons Attribution License 4.0.
  54. ↑ Cappuccio, Francesco P.; Taggart, Frances M.; Kandala, Ngianga-Bakwin; Currie, Andrew; Peile, Ed; Stranges, Saverio; Miller, Michelle A. (2008-05-01). «Meta-analysis of short sleep duration and obesity in children and adults». Sleep. 31 (5): 619–626. doi:10.1093/sleep/31.5.619. ISSN 0161-8105. PMC 2398753. PMID 18517032.
  55. ↑ Schmid, Sebastian M.; Hallschmid, Manfred; Schultes, Bernd (2015-01-01). «The metabolic burden of sleep loss». The Lancet Diabetes & Endocrinology. 3 (1): 52–62. doi:10.1016/S2213-8587(14)70012-9. ISSN 2213-8595. PMID 24731536.
  56. ↑ Thase ME (2006). «Depression and sleep: pathophysiology and treatment» (Free full text). Dialogues in Clinical Neuroscience. 8 (2): 217–226. ISSN 1294-8322. PMC 3181772. PMID 16889107.
  57. ↑ Mann, Joseph John; David J. Kupfer (1993). Biology of Depressive Disorders: Subtypes of depression and comorbid disorders, Part 2 (Google books). Springer. էջ 49. ISBN 0-306-44296-5. Վերցված է 24 July 2009-ին.
  58. ↑ Dahl RE (2009). «The regulation of sleep and arousal: Development and psychopathology». Development and Psychopathology. 8 (1): 3–27. doi:10.1017/S0954579400006945.
  59. ↑ Jenni OG, Dahl RE (2008). «Sleep, cognition, and neuron, and emotion: A developmental review.». In Nelson CA, Luciana M (eds.). Handbook of developmental cognitive neuroscience (2nd ed.). Cambridge, Mass.: MIT Press. էջեր 807–817. ISBN 0262141043.
  60. ↑ 60,0 60,1 Scher A (2005). «Infant sleep at 10 months of age as a window to cognitive development». Early Human Development. 81 (3): 289–192. doi:10.1016/j.earlhumdev.2004.07.005. PMID 15814211.
  61. ↑ Spruyt K, Aitken RJ, So K, Charlton M, Adamson TM, Horne RS (2008). «Relationship between sleep/wake patterns, temperament and overall development in term infants over the first year of life». Early Human Development. 84 (5): 289–96. doi:10.1016/j.earlhumdev.2007.07.002. PMID 17707119.
  62. ↑ 62,0 62,1 Bernier A, Carlson SM, Bordeleau S, Carrier J (2010). «Relations between physiological and cognitive regulatory systems: infant sleep regulation and subsequent executive functioning». Child Development. 81 (6): 1739–1752. doi:10.1111/j.1467-8624.2010.01507.x. PMID 21077861.
  63. ↑ Hupbach A, Gomez RL, Bootzin RR, Nadel L (2009). «Nap-dependent learning in infants». Developmental Science. 12 (6): 1007–1012. doi:10.1111/j.1467-7687.2009.00837.x. PMID 19840054.
  64. ↑ 64,00 64,01 64,02 64,03 64,04 64,05 64,06 64,07 64,08 64,09 Hirshkowitz, Max; Whiton, Kaitlyn; և այլք: (14 January 2015). «National Sleep Foundation's sleep time duration recommendations: methodology and results summary». Sleep Health. Elsevier Inc. 1 (1): 40–43. doi:10.1016/j.sleh.2014.12.010. PMID 29073412. Վերցված է 4 February 2015-ին.
  65. ↑ «Backgrounder: Later School Start Times». National Sleep Foundation. n.d. Վերցված է 2 October 2009-ին. «Teens are among those least likely to get enough sleep; while they need on average 91⁄4 hours of sleep per night...»
  66. ↑ «How Much Sleep Is Enough?». National Heart, Lung and Blood Institute. Վերցված է 25 July 2015-ին.
  67. ↑ 67,0 67,1 Raymond Cespuglio, Damien Colas, & Sabine Gautier-Sauvigné, "Energy Processes Underlying the Sleep Wake Cycle"; Chapter 1 in Parmeggiani & Velluti (2005).
  68. ↑ «Brain may flush out toxins during sleep». National Institutes of Health. Վերցված է 25 October 2013-ին.
  69. ↑ «Sleep Drives Metabolite Clearance from the Adult Brain». Science. 342 (6156): 373–377. 2013. Bibcode:2013Sci...342..373X. doi:10.1126/science.1241224. PMC 3880190. PMID 24136970. Վերցված է 18 October 2013-ին. {{cite journal}}: Cite uses deprecated parameter |authors= (օգնություն)
  70. ↑ Siegel JM (2005). «Clues to the functions of mammalian sleep». Nature. 437 (7063): 1264–1271. Bibcode:2005Natur.437.1264S. doi:10.1038/nature04285. PMID 16251951.
  71. ↑ Reimund E (October 1994). «The free radical flux theory of sleep». Medical Hypotheses. 43 (4): 231–233. doi:10.1016/0306-9877(94)90071-X. PMID 7838006.
  72. ↑ Gümüştekín K, Seven B, Karabulut N, Aktaş O, Gürsan N, Aslan S, Keleş M, Varoglu E, Dane S (2004). «Effects of sleep deprivation, nicotine, and selenium on wound healing in rats». International Journal of Neuroscience. 114 (11): 1433–1442. doi:10.1080/00207450490509168. PMID 15636354.
  73. ↑ Zager A, Andersen ML, Ruiz FS, Antunes IB, Tufik S (2007). «Effects of acute and chronic sleep loss on immune modulation of rats». American Journal of Physiology. Regulatory, Integrative and Comparative Physiology. 293 (1): R504–509. doi:10.1152/ajpregu.00105.2007. PMID 17409265.
  74. ↑ Opp MR (January 2009). «Sleeping to fuel the immune system: mammalian sleep and resistance to parasites». BMC Evolutionary Biology. BioMed Central Ltd. 9: 1471–2148. doi:10.1186/1471-2148-9-8. PMC 2633283. PMID 19134176.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  75. ↑ Peres, Judy (14 March 2012) A good reason to get your zzz's Chicago Tribune Health, retrieved 26 March 2014
  76. ↑ Jenni OG, Molinari L, Caflisch JA, Largo RH (2007). «Sleep duration from ages 1 to 10 years: Variability and stability in comparison with growth». Pediatrics. 120 (4): e769–e776. doi:10.1542/peds.2006-3300. PMID 17908734.
  77. ↑ Van Cauter E, Leproult R, Plat L (2000). «Age-related changes in slow-wave sleep and REM sleep and relationship with growth hormone and cortisol levels in healthy men». JAMA: The Journal of the American Medical Association. 284 (7): 861–868. doi:10.1001/jama.284.7.861. PMID 10938176.
  78. ↑ Turner TH, Drummond SP, Salamat JS, Brown GG (2007). «Effects of 42 hr sleep deprivation on component processes of verbal working memory». Neuropsychology. 21 (6): 787–795. doi:10.1037/0894-4105.21.6.787. PMID 17983292.
  79. ↑ Daltrozzo J, Claude L, Tillmann B, Bastuji H, Perrin F (2012). Zang Y (ed.). «Working Memory Is Partially Preserved during Sleep». PLOS One. 7 (12): e50997. Bibcode:2012PLoSO...750997D. doi:10.1371/journal.pone.0050997. PMC 3517624. PMID 23236418.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  80. ↑ Born J, Rasch B, Gais S (2006). «Sleep to remember». The Neuroscientist. 12 (5): 410–424. doi:10.1177/1073858406292647. PMID 16957003.
  81. ↑ Walker MP (2009). «The role of sleep in cognition and emotion». Annals of the New York Academy of Sciences. 1156: 168–197. Bibcode:2009NYASA1156..168W. doi:10.1111/j.1749-6632.2009.04416.x. PMID 19338508.
  82. ↑ J. Alan Hobson, Edward F. Pace-Scott, & Robert Stickgold (2000), "Dreaming and the brain: Toward a cognitive neuroscience of conscious states", Behavioral and Brain Sciences 23.
  83. ↑ See Freud: The Interpretation of Dreams.
  84. ↑ Pinel, John P. J. (2011). Biopsychology, 8th Edition. Pearson Education, Inc. էջ 359. ISBN 978-0-205-83256-9.
  85. ↑ Saladin, Kenneth S. (2012). Anatomy and Physiology: The Unity of Form and Function, 6th Edition. McGraw-Hill. էջ 537. ISBN 978-0-07-337825-1.
  86. ↑ Hobson J. Alan; McCarley Robert W. (1977). «The Brain as a Dream-State Generator: An Activation-Synthesis Hypothesis of the Dream Process». American Journal of Psychiatry. 134 (12): 1335–1348. doi:10.1176/ajp.134.12.1335. PMID 21570.
  87. ↑ Naiman, Rubin (2007). «How To Interpret Your Dreams». Allure. Vol. 17, no. 5. էջեր n/a.
  88. ↑ Brown, pp. 1146–1147.
  89. ↑ Buman, M.P.; King, A. C. (2010). «Exercise as a Treatment to Enhance Sleep». American Journal of Lifestyle Medicine. 4 (6): 500–514. doi:10.1177/1559827610375532.
  90. ↑ López HH, Bracha AS, Bracha HS (2002). «Evidence based complementary intervention for insomnia» (PDF). Hawaii Medical Journal. 61 (9): 192, 213. PMID 12422383.
  91. ↑ «What is Sleep Apnoea? (Sleep Apnea)». britishsnoring.co.uk.
  92. ↑ http://sleepfoundation.org/sleep-disorders-problems/sleep-apnea>
  93. ↑ De Backer, W. (June 2013). «Obstructive sleep apnea/hypopnea syndrome». Panminerva Medica. 55 (2): 191–195. ISSN 1827-1898. PMID 23676959.
  94. ↑ Max, D. T. The Secrets of Sleep National Geographic Magazine, May 2010.
  95. ↑ Dugdale, David, C. (22 May 2011). Sleepwalking. US National institutes of health.
  96. ↑ How Aging Changes Sleep Patterns by Allison Aubrey. Morning Edition, 3 August 2009.
  97. ↑ 97,0 97,1 Lee-chiong, Teofilo (24 April 2008). Sleep Medicine: Essentials and Review. Oxford University Press, US. էջ 52. ISBN 0-19-530659-7.
  98. ↑ Alcohol and Sleep. Alcoholism.about.com (10 January 2011). Retrieved on 1 December 2011.
  99. ↑ Fred W. Turek & Charles A. Czeisler (1999). "Role of Melatonin in the Regulation of Sleep", in Turek & Zee (eds.), Regulation of Sleep and Circadian Rhythms, pp. 181–195.
  100. ↑ Marijuana, Sleep and Dreams. psychologytoday.com. Retrieved on 10 February 2012.
  101. ↑ Abarca C, Albrecht U, Spanagel R (June 2002). «Cocaine sensitization and reward are under the influence of circadian genes and rhythm». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 99 (13): 9026–9030. Bibcode:2002PNAS...99.9026A. doi:10.1073/pnas.142039099. PMC 124417. PMID 12084940.
  102. ↑ Primary hypersomnia: Diagnostic Features. mindsite.com
  103. ↑ 103,0 103,1 103,2 St-Onge, M. P; Mikic, A; Pietrolungo, C. E (2016). «Effects of Diet on Sleep Quality». Advances in Nutrition. 7 (5): 938–949. doi:10.3945/an.116.012336. PMC 5015038. PMID 27633109.
  104. ↑ Peuhkuri Katri; Sihvola Nora; Korpela Riitta (2012). «Diet Promotes Sleep Duration and Quality». Nutrition Research. 32 (5): 309–319. doi:10.1016/j.nutres.2012.03.009. PMID 22652369.
  105. ↑ 105,00 105,01 105,02 105,03 105,04 105,05 105,06 105,07 105,08 105,09 105,10 Carol M. Worthman; Melissa K. Melby. «6. Toward a comparative developmental ecology of human sleep». A comparative developmental ecology (PDF). Emory University. {{cite book}}: |format= requires |url= (օգնություն); External link in |chapterurl= (օգնություն); Unknown parameter |chapterurl= ignored (|chapter-url= suggested) (օգնություն)
  106. ↑ Slumber's Unexplored Landscape. Science News Online (25 September 1999). Retrieved on 1 December 2011.
  107. ↑ Ekirch, A. Roger (2001). «Sleep we have lost: Pre-industrial slumber in the British Isles». The American Historical Review. 106 (2): 343–385. doi:10.2307/2651611. JSTOR 2651611. PMID 18680884.
  108. ↑ 108,0 108,1 Hegarty, Stephanie (22 February 2012). «The myth of the eight-hour sleep». BBC News. Վերցված է 22 February 2012-ին.
  109. ↑ Huntington, Ellsworth (1915) Civilization and Climate. Yale University Press. p. 126
  110. ↑ Dilara Hafiz; Imran Hafiz; Yasmine Hafiz (2009). The American Muslim Teenager's Handbook. ISBN 978-1416986997.
  111. ↑ 111,0 111,1 111,2 111,3 111,4 111,5 111,6 William, Simon J. (2005). Sleep and Society: Sociological Ventures Into the Un(known). New York City, New York and London, England: Routledge. էջեր 95–96. ISBN 978-0-415-35419-6. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (օգնություն)
  112. ↑ 112,0 112,1 MacLeod, Sharon Paice (2012). Celtic Myth and Religion: A Study of Traditional Belief, with Newly Translated Prayers, Poems and Songs. Jefferson, North Carolina: MacFarlane & Company, Inc., Publishers. էջեր 31–32. ISBN 978-0-7864-6476-0. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (օգնություն)
  113. ↑ 113,00 113,01 113,02 113,03 113,04 113,05 113,06 113,07 113,08 113,09 113,10 113,11 Hansen, William (2017). The Book of Greek & Roman Folktales, Legends & Myths. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. էջեր 132–133. ISBN 9780691170152.
  114. ↑ 114,0 114,1 114,2 114,3 Burstein, Andrew (2007). The Original Knickerbocker: The Life of Washington Irving. New York: Basic Books. էջեր 120–338. ISBN 978-0-465-00853-7.
  115. ↑ Welch, Deshler (9 May 1887). The Theater. Vol. 3. New York City, New York: Theatre Publishing Company. էջ 139. Վերցված է 21 June 2017-ին.
  116. ↑ Thorn, John. «Saint Rip». nyfolklore.org. Voices: The Journal of New York Folklore. Վերցված է 21 June 2017-ին.
  117. ↑ Bates, Alfred (1906). The Drama; Its History, Literature and Influence on Civilization: American Drama. Vol. 20. London, England: Historical Publishing Company. էջ 121. Վերցված է 21 June 2017-ին.
  118. ↑ 118,0 118,1 118,2 118,3 118,4 118,5 Rothschild, Clare K. (2014). Paul in Athens: The Popular Religious Context of Acts 17. Tübingen, Germany: Mohr Siebeck. էջեր 40–42. ISBN 978-3-16-153260-3. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (օգնություն)
  119. ↑ Jones, Brian Jay (2008). Washington Irving: An American Original. New York: Arcade Books. էջեր 177–178. ISBN 978-1-55970-836-4.
  120. ↑ Frank, Priscilla (24 June 2016). «Why Have Artists Always Found Sleep Such A Fascinating Subject?». HuffPost. Վերցված է 14 July 2017-ին.

Sources խմբագրել

  • Brown Ritchie E.; Basheer Radhika; McKenna James T.; Strecker Robert E.; McCarley Robert W. (2012). «Control of Sleep and Wakefulness». Physiological Reviews. 92 (3): 1087–1187. doi:10.1152/physrev.00032.2011. PMC 3621793. PMID 22811426.
  • Parmeggiani, Pier Luigi, & Ricardo A. Velluti, eds. (2005). The Physiologic Nature of Sleep. London: Imperial College Press. 1-86094-557-0.
  • Parmeggiani, Pier Luigi (2011). Systemic Homeostasis and Poikilostasis in Sleep: Is REM Sleep a Physiological Paradox? London: Imperial College Press. 978-1-94916-572-2
  • Turek, Fred W. & Phyllis C. Zee, eds. (1999). Regulation of Sleep and Circadian Rhythms. New York: Marcel Dekker, Inc. 0-8247-0231-X

External links խմբագրել

 
  Տես՝ ավազարկղ 2 5 Վիքիբառարան, բառարան և թեզաուրուս

Կաղապար:Neuroscience Կաղապար:Psychophysiology Կաղապար:SleepSeries2 Կաղապար:Activities of daily living

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Yeggarik/Ավազարկղ_2_5&oldid=6104301» էջից