Հովհաննես Զարիֆյան

հայ դերասան

Հովհաննես Գևորգի Զարիֆյան (մարտի 23 (ապրիլի 4), 1879[1], Ալեքսանդրապոլ, Երևանի նահանգ, Կովկասի փոխարքայություն, Ռուսական կայսրություն[1] - հուլիսի 9, 1937(1937-07-09)[1], Բոստոն, ԱՄՆ), հայ դերասան, թատերական գործիչ։

Հովհաննես Զարիֆյան
Ծնվել էմարտի 23 (ապրիլի 4), 1879[1]
ԾննդավայրԱլեքսանդրապոլ, Երևանի նահանգ, Կովկասի փոխարքայություն, Ռուսական կայսրություն[1]
Մահացել էհուլիսի 9, 1937(1937-07-09)[1] (58 տարեկան)
Մահվան վայրԲոստոն, ԱՄՆ
ԿրթությունԳևորգյան հոգևոր ճեմարան (1894)[1]
Քաղաքացիություն Ռուսական կայսրություն և  ԱՄՆ
Ազգությունհայ
Մասնագիտությունդերասան և ռեժիսոր

Զարիֆյանն ինքնատիպ թատերական գործիչ է ՝ դերասանական համակողմանի ընդունակություններով, ազգային և թարգմանական դրամատուրգիայում մի քանի հարյուրի հասնող կերպարների սքանչելի կատարումներով, կազմակերպչական հմուտ աշխատանքով։

Կենսագրություն

խմբագրել

Հովհաննես Զարիֆյանը սովորել է Սուրբ Փրկիչ եկեղեցու ծխական դպրոցում և 1892-1894 թվականներին՝ Էջմիածնի Գևորգյան Ճեմարանում։ Բեմական գործունեությունն սկսել է 1897 թվականին, Թիֆլիսում, Զարիֆյանը դերերում (ձախից աջ)․ Գիժ Դանիել (Շիրվանզադեի «Չար ոգի»), (Շեքսպիրի «Համլետ»), Ուրիել Ակոստա (Գուցկովի «Ուրիել Ակոստա»)։ 1899-1903 թվականներին աշխատել է Հայ դերասանական խմբում։ Հյուրախաղերով շրջագայել է Ալեքսանդրապոլում, Շուշիում, Արմավիրում, Մոզդոկում, Ասարախանում և այլուր։

Հետագա տարիներին աշխատել է Թիֆլիսի Հայոց դրամատիկական ընկերության խմբում, խաղացել Սարգիս, Գիքոր, Պեպո (Գաբրիել Սունդուկյանի «Էլի մեկ զոհ», «Պեպո»), Կիպար, Օգսեն, Պաղտսար (Պարոնյանի «Պաղտասար աղբար»), Օթարյան (Շիրվանզադեի «Պատվի համար»), Ալեքսանդր (Փափազյանի «ժայռ») և այլն[2]։

Այդ և հետագա տարիներին Զարիֆյանը դարձել է 20-րդ դար-ի հայ խոշորագույն շեքսպիրյան դերասաններից մեկը։ Զարիֆյանը եղել է թատերական գործի կազմակերպիչ։ 1909-1910 թվականներին Մայսուրյանի, Սնումյանի հետ խումբ կազմած շրջագայել է Թուրքիայի քաղաքներում (Պոլիս, Իզմիր ն այլուր)։ 1911 թվականին Զարիֆյանի գլխավորությամբ հայ դերասանների մի խումբ առաջին անգամ ելույթ է ունեցել Վանում, Աղթամարում, Հին Բայազետում։ 1912 թվականին մասնակցել է Հայ դերասանական խմբի Մոսկվայում և Պետերբուրգում տված հյուրախաղերին։

1912-1915 թվականներին աշխատել է Բաքվի Հայոց կուլտուրական միության թատերախմբում։ 1914 թվականի գարնանը խումբ կազմած կրկին շրջագայել է Թուրքիայի հայաշատ քաղաքներում։ 1915 թվականին, Մեծ եղեռնից հետո, Զարիֆյանի խաղացանկը էական փոփոխություն է կրել[3]։ Բեմականացրել ու բեմադրել է Րաֆֆու «Խենթ»-ը, «Դավիթ Բեկ»-ը, «Ջալալեդդին»-ը և այլ վեպեր ու խաղացել գլխավոր դերերը։ 1916-1920 թվականներին Զարիֆյանի գործունեության հիմնական ասպարեզը դարձել է Հայաստանը (Երևան, Ալեքսանդրապոլ, ՝ Կարս և այլուր)։

Հայ ժողովրդի գոյության կենաց ու մահվան ծանր օրերին նա անդամագրվել է որպես կամավորական ջոկատի զինվոր՝ իր հայրենի Ալեքսանդրապոլ քաղաքի բերդապահ։ Մի այդպիսի փորձ էլ կատարել է Վահրամ Փափազյանը, բայց նա, զենքի մարդ չլինելով, շուտով վերադարձել է բեմ։ Սարդարապատի հերոսամարտի մասնակիցների թվում է եղել Մանվել Մարությանը։ Թուրքերի՝ Ալեքսանդրապոլ ներխուժման ժամանակ, Զարիֆյանը կնոջ՝ դերասանուհի Արաքս Զարիֆյանի և փոքրիկ դստեր՝ Ցողիկի հետ փախել է Համամլու գյուղը։ Թուրքերի ձեռքը չընկնելու համար կինը գնացել է Մեծ Ղարաքիլիսա (այժմ՝ Վանաձոր), իսկ ինքն ու աղջիկը գերվել են։ Ծանր օրեր է ապրել։ Երեք անգամ թաքնվելով՝ փրկվել է սպառնացող մահից։

Իր գործունեությունը Զարիֆյանը շարունակել է նաև սփյուռքում։ 1920 թվականին, երբ թուրքերը կրկին մտան Ալեքսանդրապոլ, Զարիֆյանը մեկնեց Պոլիս, ապա՝ Բուխարեստ։ 1921 թվականի մայիսից Նյու Յորքում։ ԱՄՆ-ում կազմակերպել է «Զարիֆյան», «Հայ արվեստ», «Նոր այգ» և այլ թատերախմբեր։ 1923-1925 թվականներին ԱՄՆ-ում գործել է Աբելյանի հետ։ 1925-1929 թվականներին ելույթներ է ունեցել Ռումինիայում (Կոնստանցա, Բուխարեստ), Եգիպտոսում (Ալեքսանդրիա, Կահիրե), Ֆրանսիայում

(Մարսել, Փարիզ)։ 1932-1936 թվականին հանդես է եկել Հարավային Ամերիկայում՝ Սան Պաուլոում, Մոնտեվիդեոյում և գլխավորապես՝ Բուենոս Այրեսում։ 1936 թվականին՝ Բուենոս Այրես կատարած հյուրախաղերից վերադառնալուց հետո, բեմականացրել է «Մուսա լեռը» և, բարեբախտաբար, առանց կառավարական արգելքների, անցել բեմադրական աշխատանքների։ Այսպիսով հայ իրականության մեջ «Մուսա լեռան» առաջին բեմադրությունը տեղի է ունեցել 1937 թվականի հունվարի 20-ին Բոստոնի դրամատիկ խմբի կողմից։

1937 թվականի հունիսի 9-ին Զարիֆյանը մեկնել է Բոստոն, միացել ընտանիքին։

Աստիճանաբար սաստկացել է սրտի հիվանդությունը։ Մեկ ամիս անց՝ հուլիսի 8-ի լույս 9-ի առավոտյան, հոգնատանջ Զարիֆյանի սիրտը կանգ է առել։ Զարիֆյանը մեծ շուքով թաղվել է Բոստոնում[4]։ Հետագայում նրա աշակերտներից մեկը՝ Նշան Սարգիսյանը, հողամաս գնելով Բոստոնի շրջակայքում գտնվող Քուինսի քաղաքի գերեզմանատանը, Զարիֆյանի աճյունը վերաթաղել է այդտեղ։ Նյու Յորքից այդտեղ է բերվել և ամփոփվել նաև Արաքս Զարիֆյանի աճյունը։ Ի սեր իր վարպետի նրա կողքին են թաղել և Նշան Սարգիսյանին։

Ընտրյալ դերեր

խմբագրել
Դեր Ներկայացում Հեղինակ
Համլետ, Օթելլո «Համլետ», «Օթելլո» Շեքսպիր
Ուրիել Ակոստա «Ուրիել Ակոստա» Կարլ Գուցկով
Էդիպ թագավոր «Էդիպ թագավոր» Սոֆոկլես
Դոկտոր Շտոկման «Ազգի թշնամին» Հենրիկ Իբսեն
Պաղտասար աղբար «Պաղտասար աղբար» Հակոբ Պարոնյան
Դանիել «Չար ոգի» Ալեքսանդր Շիրվանզադե
Վանահայր «Հին աստվածներ» Լևոն Շանթ
Նեզնամով «Անմեղ մեղավորները» Ալեքսանդր Օստրովսկի

Գրականություն

խմբագրել
  • Բոգեմսկի (Զատիկյան) Ս․Հովհաննես Զարիֆյան, Ե․, 1966։ Հովհաննես Զարիֆյան, ժողովածու-ալբոմ, Ե․, 1977[5]

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. ԽուդավերդյանՀայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
  2. Parlakian, Nishan (2005 թ․ հունվարի 19). Contemporary Armenian American Drama: An Anthology of Ancestral Voices (անգլերեն). Columbia University Press. ISBN 9780231508506.
  3. «Zarkfoundation - Հովհաննես Զարիֆյան». zarkfoundation.com.
  4. Узел, Кавказский. «Зарифян Ованес Геворкович». Кавказский Узел. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 23-ին.
  5. Զարեյան, Գ; Հայկական թատերական ընկերություն, eds. (1977). Հովհաննես Զարիֆյան։ Ժողովածու. Երևան: ՀԹԸ.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 3, էջ 668