Հեյդար Ալիև
Հեյդար Ալիրզա օղլու Ալիև (ադրբեջաներեն՝ Heydər Əlirza oğlu Əliyev, ռուսերեն՝ Гейдар Алиевич Алиев; մայիսի 10, 1923[5]։ – դեկտեմբերի 12, 2003), ադրբեջանցի քաղաքական գործիչ, Խորհրդային Ադրբեջանի կոմունիստական կուսակցության առաջին քարտուղար և անկախ Ադրբեջանի երրորդ նախագահ։ Նա Ադրբեջանի գործող նախագահ Իլհամ Ալիևի հայրն է[6][7]։
| Ալիև Հեյդար Ալիրզա օղլու Heydər Əlirza oğlu Əliyev | |
|---|---|
 Հեյդար Ալիևը ԱՄՆ-ում 1997 թ | |
| Ծնվել է | 1923 մայիսի 10 |
| Ծննդավայր | Նախիջևան, Ադրբեջանական ԽՍՀ, ԱԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ |
| Մահացել է | դեկտեմբերի 12, 2003 (տարիքը 80) |
| Մահվան վայր | Քլիվլենդ, Օհայո, ԱՄՆ |
| Գերեզման | Պատվո հուղարկավորության պուրակ |
| Քաղաքացիություն |  ԽՍՀՄ և  Ադրբեջան |
| Ազգություն | քուրդ[1][2][3] |
| Մայրենի լեզու | ադրբեջաներեն |
| Կրոն | շիա իսլամ |
| Կրթություն | Արդբեջանի պետական նավթային ակադեմիա և Բաքվի պետական համալսարան (1957) |
| Մասնագիտություն | քաղաքական գործիչ |
| Ամուսին | Զարիֆա Ալիևա |
| Ծնողներ | հայրը Ալիզար Քերաբահլի Ջաֆար օղլու Ալիև |
| Զբաղեցրած պաշտոններ | Ադրբեջանի նախագահ, Ադրբեջանի խորհրդարանի խոսնակ, ԽՍՀՄ Մինիստրների խորհրդի փոխնախագահ, member of the Supreme Soviet of the Russian Soviet Federative Socialist Republic? և Q109852918? |
| Կուսակցություն | ԽՄԿԿ և Նոր Ադրբեջան |
| Պարգևներ և մրցանակներ | |
| Անդամություն | ԽՄԿԿ կենտկոմի քաղբյուրո |
| Երեխաներ | Իլհամ Ալիև |
| Կայք | heydar-aliyev-foundation.org |
Ստորագրություն | |
 Heydar Aliyev Վիքիպահեստում | |
ԿենսագրությունԽմբագրել
Հեյդար Ալիև ծնվել է 1923 թ. մայիսի 10-ին Նախիջևան քաղաքում[5]։ Ալիևի հայրը՝ Ալիրզա Ալիևը մինչև 1915 թվականը ապրել է Սիսիանի շրջանի Ջոմարթլու (այժմ՝ Թանահատ) գյուղում, ինչից հետո տեղափոխվել է Նախիջևան[8][9]։ Ունեցել է չորս եղբայր և երեք քույր։
Նա 1939 թ. Նախիջևանի մանկավարժական տեխնիկումն ավարտելուց հետո, կրթությունը շարունակել է Ադրբեջանի Արդյունաբերական Ինստիտուտի (ներկայիս Ադրբեջանի Պետական Նավթային ակադեմիա) ճարտարապետական ֆակուլտետում։ Պատերազմի սկսվելու հետևանքով նա չի կարողացել ուսումն ավարտել։ 1941 թվականից Հեյդար Ալիևը աշխատել է Նախիջևանի ԻԽՍՀ-ի Ժողովրդական Կոմիսարների Խորհրդում՝ բաժնի վարիչի պաշտոնում և 1944 թ. գործուղվել է պետական անվտանգության մարմիններում աշխատելու։ Այդ ժամանակաշրջանից անվտանգության մարմինների համակարգում աշխատող Հեյդար Ալիևը՝ 1964 թ. նշանակվել է Ադրբեջանական ԽՍՀ Նախարաների Խորհրդին առընթեր Պետական Անվտանգության կոմիտեի փոխնախագահի, իսկ 1967 թվականից՝ նախագահի պաշտոնում, ստացել է գեներալ-մայորի կոչում։ Նույն տարում նա Լենինգրադում (ներկայիս Սանկտ-Պետերբուրգ) հատուկ բարձրագույն կրթություն է ստացել, իսկ 1957 թ. ավարտել է Ադրբեջանի Պետական համալսարանի պատմության ֆակուլտետը[10]։
Աշխատանքային գործունեությունԽմբագրել
Ադրբեջանի Կոմունիստական Կուսակցության Կենտրոնական Կոմիտեի 1969 թ. հուլիսի պլենումում Հեյդար Ալիևը ընտրվել է Ադրբեջանի Կոմունիստական Կուսակցության Կենտրոնական Կոմիտեի առաջին քարտուղար և դարձել է հանրապետության ղեկավար։ 1982 թ. դեկտեմբերին ընտրվել է Խորհրդային Միության Կոմունիստական Կուսակցության Կենտրոնական Կոմիտեի Քաղբյուրոյի անդամ և նշանակվել է Նախարարների Խորհրդի նախագահի առաջին տեղակալ և դարձել է ԽՍՀՄ-ի ղեկավարներից մեկը։ Հեյդար Ալիևը քսան տարվա ընթացքում եղել է ԽՍՀՄ-ի Գերագույն Խորհրդի պատգամավոր, իսկ հինգ տարի՝ ԽՍՀՄ Գերագույն Խորհրդի փոխնախագահ։ 1987 թ. հոկտեմբերին Ալիևը հրաժարվել է Նախարարների Խորհրդի փոխնախագահի իր զբաղեցրած պաշտոնից և անցել է թոշակի՝ իբր առողջական խնդիրների պատճառով։ Իրականում Ալիևը ստիպված է եղել հրաժարվել պաշտոնից Գլխավոր քարտուղար Միխայիլ Գորբոչովի հրահանգով։
1990 թ. Ադրբեջան վերադարձող Հեյդար Ալիևը նախ ապրել է Բաքվում, հետո Նախչըվանում։ Նույն տարում նա ընտրվել է Ադրբեջանի Գերագույն Խորհրդի պատգամավոր։ 1990 կամ 1991 թ․ հեռացել է Կոմունիստական կուսակցության շարքերից։ Նա 1991-1993 թթ. եղել է Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության Գերագույն Մեջլիսի նախագահ, Ադրբեջաի Հանրապետության Գերագույն Խորհրդի փոխնախագահ։ 1992 թ. «Նոր Ադրբեջան» կուսակցության՝ Նախիջևան քաղաքում անցկացված հիմնադիր համագումարում ընտրվել է կուսակցության նախագահ[11]։
1993 թ. հունիսի 15-ին Հեյդար Ալիևը ընտրվեց Ադրբեջանի Գերագույն Խորհրդի նախագահ, իսկ հուլիսի 24-ին՝ Միլլի Մեջլիսի որոշմամբ սկսեց իրականացնել Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահի պարտականությունները։ 1993 թ. հոկտեմբերի 3-ին համաժողովրդական քվեարկության արդյունքում՝ Հեյդար Ալիևը ընտրվեց Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահ։ 1994 թ․ մայիսին համաձայնել է դադարեցնել մարտական գործողությունները Լեռնային Ղարաբաղում։ 1998 թ. հոկտեմբերի 11-ին վերընտրվել է նախագահի պաշտոնում։
1999 թվականից ի վեր Ալիևը մի քանի անգամ հանդիպել և բանակցել է Հայաստանի նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի հետ Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի շուրջ։
Առողջական խնդիրների պատճառով հրաժարվել է մասնակցել 2003 թ. հոկտեմբերի 15-ին անցկացված նախագահական ընտրություններին[12]։ Խնդրահարույց ընտրությունների արդյունքում նախագահի պաշտոնում ընտրվել է Հեյդար Ալիևի որդին՝ Իլհամ Ալիևը։
Ալիևը մահացել է 2003 թ․ դեկտեմբերի 12-ին, երբ նա գտնվում էր ԱՄՆ-ում բուժման համար։
ՊարգևներԽմբագրել
Նա չորս անգամ պարգևատրվել է Լենինի շքանշանով, Կարմիր Աստղի շքանշանով և բազմաթիվ մեդալներով, երկու անգամ արժանացել է Սոցիալիստական Աշխատանքի հերոսի կոչման, պարգևատրվել է մի շարք արտասահմանյան երկրների շաքանշաններով ու մեդալներով։
Տես նաևԽմբագրել
ԾանոթագրություններԽմբագրել
- ↑ История захвата власти и страны курдскими кланами(ռուս.)
- ↑ https://www.youtube.com/watch?v=PjKlkdYwngk(հայ.)
- ↑ КУРДСКАЯ КАРТА ИЛЬХАМА АЛИЕВА(չաշխատող հղում)(ռուս.)
- ↑ Honorary Doctorates — Moscow State Institute of International Relations.
- ↑ 5,0 5,1 «Հեյդար Ալիևի կենսագրությունը (անգլերեն)»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2007-09-13-ին։ Վերցված է 2007 թ․ օգոստոսի 11–ին
- ↑ Պաշտոնական կայքեջը
- ↑ Հեյդար Ալիևի ձայնը(չաշխատող հղում)
- ↑ Двоюродный брат Гейдара Алиева: Мы жили в Сисианском районе Армении, потом отец Гейдара переехал в Нахиджеван
- ↑ Հակոբյան Թաթուլ (2015-05-10)։ «Թանահատ (Ջոմարթլու). այս գյուղը ծնել է աշխարհի ամենահայտնի ադրբեջանցուն` Հեյդար Ալիևին»։ aniarc.am։ Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 4
- ↑ "Heydar Aliyev biography"
- ↑ Представление к присвоению воинского звания генерал-майора (SSRİ Nazirlər Soveti yanında Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin 30 oktyabr 1967-ci il, 136 №-li məxfi əmri).
- ↑ Ирада Гусейнова. Гейдар Алиев - от политического руководителя к общенациональному лидеру. Баку, "Тахсил", 2005. стр. 67.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 171)։ 
|